Thư viện tri thức trực tuyến
Kho tài liệu với 50,000+ tài liệu học thuật
© 2023 Siêu thị PDF - Kho tài liệu học thuật hàng đầu Việt Nam
Phân vùng dự báo chi tiết động đất ở vùng Tây Bắc
Nội dung xem thử
Mô tả chi tiết
ViÖn khoa häc vµ c«ngnghÖ viÖt nam
ViÖn vËt lý ®Þa cÇu
B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc
Ph©n vïng dù b¸o ®éng ®Êt chi tiÕt
ë vïng t©y b¾c
(giai ®o¹n 2001-2005)
m∙ sè kc 08.10
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: pgS.ts. nguyÔn ngäc thñy
6395
08/6/2007
Hµ Néi, 2007
ViÖn Khoa häc vµ c«ng nghÖ ViÖt nam
ViÖn vËt lý ®Þa cÇu
------- W X -------
B¸o c¸o tæng kÕt
®Ò tµi khoa häc vµ c«ng nghÖ cÊp nhµ n−íc
M∙ sè: KC.08.10
ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt
®éng ®Êt ë vïng t©y b¾c
(Giai ®o¹n 2001-2005)
C¬ quan thùc hiÖn ®Ò tµi Chñ nhiÖm ®Ò tµi
ViÖn VËt lý §Þa cÇu
PGS.TS. NguyÔn Ngäc Thuû
Hµ néi, 2005
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
C¸c ch÷ viÕt t¾t ®−îc sö dông trong b¸o c¸o
AKT - ¸ kinh tuyÕn
AVT - ¸ vÜ tuyÕn
BTB-N§N - B¾c t©y b¾c-Nam ®«ng nam
CN - Cö nh©n
DKN - D¶i khe nøt
DEM - M« h×nh sè ®Þa h×nh
§N - §«ng nam
§§N - §«ng ®«ng nam
§B-TN - §«ng b¾c-T©y nam
§§L - §Þa ®éng lùc
§§G - §íi ®øt g·y
§G - §øt g·y
§Gc - §øt g·y chÝnh
§Gp - §øt g·y phô
§CCT - §Þa chÊt c«ng tr×nh
GS - Gi¸o s−
GPS - Global Positioning System
LK§CCT - Lç khoan ®Þa chÊt c«ng tr×nh
MSK - Thang ®Þa chÊn: Medvedev Sponheuer Karnik
KT§L - KiÕn t¹o ®éng lùc
KS - Kü s−
KTV - Kü thuËt viªn
KH&CN - Khoa häc vµ C«ng nghÖ
PGA - Peak Ground Acceleration
PGV - Peak Ground Velocity
QL - Quèc lé
T¦SKTH§ - Tr−êng øng suÊt kiÕn t¹o hiÖn ®¹i
TB - T©y b¾c
TCVN - Tiªu chuÈn ViÖt Nam
TB-§N - T©y b¾c-§«ng nam
ThS - Th¹c sü
TKT - T©n kiÕn t¹o
TT - ThÞ trÊn
TTB - T©y t©y b¾c
T¦S - Tr−êng øng suÊt
T¦SKT - Tr−êng øng suÊt kiÕn t¹o
TS - TiÕn sü
TSKH - TiÕn sü khoa häc
TX - ThÞ x·
VLF - Very Low Frequency
3HKNC¦ - 3 hÖ khe nøt céng øng
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Môc lôc
Trang
Më ®Çu 4
Ch−¬ng I. §Æc ®iÓm tù nhiªn Vµ kinh tÕ x∙ héi vïng t©y b¾c 8
I.1. §Æc ®iÓm tù nhiªn 8
I.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý 8
I.1.2. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh - ®Þa m¹o 9
I.1.3. KhÝ hËu 10
I.1.4. HÖ thèng thñy v¨n 11
I.1.5. Tµi nguyªn thiªn nhiªn 12
I.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ -x· héi 13
I.2.1. D©n c− 13
I.2.2. Kinh tÕ 13
Ch−¬ng II. T×nh h×nh nghiªn cøu ®é nguy hiÓm ®éng ®Êt vïng T©y B¾c,
ph−¬ng ph¸p vµ nhiÖm vô nghiªn cøu ph©n vïng ®éng ®Êt chi tiÕt
vïng t©y b¾c
16
II.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ®é nguy hiÓm ®éng ®Êt vïng T©y B¾c 16
II.2. Ph−¬ng ph¸p vµ nhiÖm vô ph©n vïng chi tiÕt ®éng ®Êt vïng T©y B¾c 21
Ch−¬ng III. §Æc ®iÓm kiÕn t¹o ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i khu vùc T©y B¾c 25
III.1. VÞ TrÝ khu vùc nghiªn cøu trong bèi c¶nh ®Þa ®éng lùc Kainozoi
§«ng Nam ¸
25
III.1.1. VÞ trÝ vµ c¸c nguån lùc t¸c ®éng chÝnh 25
III.1.2. Hoµn c¶nh ®Þa ®éng lùc Kainozoi trong c¸c khèi kiÕn tróc 27
III.2. §Æc ®iÓm kiÕn t¹o - §Þa ®éng lùc 29
III.2.1. §Æc ®iÓm kiÕn t¹o 30
III.2.2. C¸c HÖ kiÕn t¹o - §Þa ®éng lùc Kainozoi 39
III.3. KiÕn tróc T©n kiÕn t¹o Plioxen-§Ö tø 50
III.3.1. Nh÷ng biÓu hiÖn ho¹t ®éng T©n kiÕn t¹o giai ®o¹n N2 - Q vïng
nghiªn cøu
50
III.3.2. §Æc tr−ng cña chuyÓn ®éng kiÕn t¹o trong giai ®o¹n N2 - Q 59
III.3.3. C¸c ®¬n vÞ kiÕn tróc T©n kiÕn t¹o N2 - Q vïng nghiªn cøu 64
III.4. BiÕn d¹ng T©n kiÕn t¹o vµ HiÖn ®¹i 67
III.4.1. BiÕn d¹ng th¼ng ®øng 67
III.4.2. BiÕn d¹ng ngang vµ tæ hîp 75
III.4.3. VÒ c¸c hÖ thèng ®øt g·y cã biÓu hiÖn ho¹t ®éng kiÓm so¸t biÕn
d¹ng T©n kiÕn t¹o - hiÖn ®¹i vµ biÕn c¶i b×nh ®å T©n kiÕn t¹o
77
III.5. C¸c ®íi ®øt g·y ho¹t ®éng chÝnh vïng nghiªn cøu 80
III.5.1. Nh÷ng kh¸i niÖm chung, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, c¬ së tµi liÖu,
nguyªn t¾c ph©n chia vµ c¸ch thÓ hiÖn trªn b¶n ®å
80
III.5.2. §Æc ®iÓm m¹ng ®øt g·y ho¹t ®éng khu vùc nghiªn cøu 87
III.6. §Æc tr−ng ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i 107
III.6.1. Tr−êng øng suÊt hiÖn ®¹i 107
III.6. 2. Tr−êng ph©n bè ®éng ®Êt 114
III.6. 3. ChuyÓn ®éng hiÖn ®¹i theo ph−¬ng ph¸p tr¾c ®Þa GPS 116
Ch−¬ng IV. Ho¹t ®éng, quy luËt biÓu hiÖn ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c ViÖt Nam 137
IV.1. Ho¹t ®éng ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c ViÖt Nam 137
IV.1.1. §éng ®Êt §iÖn Biªn 1935 137
IV.1.2. §éng ®Êt TuÇn Gi¸o 24/ 6/1983 139
IV.1.3. §éng ®Êt Lôc Yªn 1954 140
IV.1.4. TrËn ®éng ®Êt Hoµ B×nh 23/5/1989 142
IV.1.5. TrËn ®éng ®Êt T¹ Khoa 1991. 143
IV.1. 6. C¸c trËn ®éng ®Êt Lai Ch©u 29 vµ 30/3/1993 144
IV.1. 7. §éng ®Êt M−êng Lu©n 21/6/1996. 145
IV.1. 8. §éng ®Êt §iÖn Biªn 19-2-2001. 146
IV.2. Nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña tÝnh ®éng ®Êt ë ViÖt nam 149
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
1
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
IV.2.1. Mèi liªn quan gi÷a ho¹t ®éng ®éng ®Êt vµ cÊu tróc kiÕn t¹o 149
IV.2.2. Sù ph©n bè ®éng ®Êt theo ®é s©u 152
IV.3. Mèi liªn quan gi÷a ho¹t ®éng ®éng ®Êt vµ chuyÓn ®éng kiÕn t¹o
hiÖn ®¹i
165
IV.3.1. ChuyÓn ®éng kiÕn t¹o th¼ng ®øng 165
IV.3.2. ChuyÓn ®éng kiÕn t¹o n»m ngang 167
IV.4. Mèi quan hÖ gi÷a ho¹t ®éng ®éng ®Êt víi tr−êng øng suÊt kiÕn t¹o 170
IV.5. Nh÷ng ®Æc tr−ng cña chÕ ®é ®Þa chÊn 175
IV.5.1. §Æc ®iÓm gi¶i phãng øng suÊt giai ®o¹n 1900-2004 vµ c¸c thêi kú
ho¹t ®éng ®éng ®Êt tÝch cùc.
175
IV.5.2. TÇn suÊt lÆp l¹i ®éng ®Êt. 177
IV.5.3. Quy luËt xuÊt hiÖn ®éng ®Êt theo thêi gian 182
Ch−¬ng V. C¸c vïng ph¸t sinh ®éng ®¸t m¹nh ë t©y b¾c 185
V.1. Ph©n vïng dù b¸o nguy c¬ ph¸t sinh ®éng ®Êt 185
V.1. 1. VÒ c¸c tiÒn ®Ò ®Þa chÊt cña tÝnh ®éng ®Êt ë T©y B¾c 185
V.1. 2. C¸c kiÕn tróc tiÒm n¨ng sinh chÊn 187
V.2. VÒ b¶n ®å ph©n vïng dù b¸o nguy c¬ ph¸t sinh ®éng ®Êt 189
V.2. 1. Ph−¬ng ph¸p x©y dùng b¶n ®å ph©n vïng 189
V.2. 2. Néi dung c¸c b¶n ®å ph©n vïng nguy c¬ ph¸t sinh ®éng ®Êt khu
vùc T©y B¾c tû lÖ 1:250.000
189
V.3. C¸c vïng cã nguy c¬ ph¸t sinh ®éng ®Êt m¹nh ë T©y B¾c 190
V.3. 1. C¸c vïng cã nguy c¬ ph¸t sinh ®éng ®Êt m¹nh theo tiÒn ®Ò ®øt g·y 190
V.3. 2. C¸c vïng cã nguy c¬ ph¸t sinh ®éng ®Êt m¹nh theo tiÒn ®Ò øng
suÊt kiÕn t¹o hiÖn ®¹i
192
V.4. C¸c vïng ph¸t sinh ®éng ®Êt m¹nh ë T©y B¾c 193
V.4. 1. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c vïng ph¸t sinh ®éng ®Êt m¹nh vµ c¸c
®Æc tr−ng ®Þa chÊn c¬ b¶n cña chóng
194
V.4. 2. C¸c vïng ph¸t sinh ®éng ®Êt m¹nh ë vïng T©y B¾c 198
Ch−¬ng Vi. ®é nguy hiÓm ®éng ®Êt vïng t©y b¾c 205
VI.1. Ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt ®¸nh gi¸ ®é nguy hiÓm ®éng ®Êt 205
VI.1. 1. Lý thuyÕt 205
VI.1. 2. C¸c b−íc ph©n tÝch x¸c suÊt ®é nguy hiÓm ®éng ®Êt 207
VI.2. B¶n ®å ph©n vïng chÊn ®éng cùc ®¹i Imax 209
VI.3. B¶n ®å ph©n vïng chÊn ®éng I chu kú lÆp l¹i 500 n¨m, 1000 n¨m
(x¸c suÊt 10% v−ît qu¸ trong c¸c kho¶ng thêi gian 50 n¨m, 100 n¨m) 211
VI.4. B¶n ®å ph©n vïng gia tèc nÒn (PGA) chu kú lÆp l¹i 500 n¨m, 1000
n¨m, 5000 n¨m (x¸c suÊt 10% v−ît qu¸ trong c¸c kho¶ng thêi gian 50
n¨m, 100 n¨m, 500 n¨m)
214
Ch−¬ng VIi. Vi Ph©n vïng ®éng ®Êt cho c¸c vïng träng ®iÓm khu vùc T©y b¾c 218
VII.1. §iÒu kiÖn nÒn vµ c¸c ph−¬ng ph¸p vi ph©n vïng 219
VII.1.1. ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn nÒn lªn dao ®éng ®éng ®Êt 219
VII.1.2. §iÒu kiÖn nÒn ®Êt 222
VII.1.3. C¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Æc tr−ng ®Þa chÊn nÒn ®Êt 223
VII.2. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thµnh phè §iÖn Biªn 228
VII.2.1. §Æc ®iÓm cÊu tróc t©n kiÕn t¹o vµ ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i khu vùc
thµnh phè §iÖn Biªn vµ kÕ cËn
228
VII.2.2. Ph©n vïng ®Þa chÊt c«ng tr×nh thµnh phè §iÖn Biªn 240
VII.2.3. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thµnh phè §iÖn Biªn 244
VII.2.4. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 249
VII.3. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thµnh phè S¬n La 250
VII.3.1. §Æc ®iÓm cÊu tróc t©n kiÕn t¹o vµ ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i khu vùc
thµnh phè S¬n La vµ kÕ cËn
251
VII.3.2. Ph©n vïng ®Þa chÊt c«ng tr×nh thµnh phè S¬n La 257
VII.3.3. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thµnh phè S¬n La 261
VII.3.4. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 270
VII.4. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thÞ trÊn TuÇn Gi¸o 271
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
2
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
VII.4.1. §Æc ®iÓm cÊu tróc t©n kiÕn t¹o vµ ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i khu vùc
TuÇn Gi¸o
271
VII.4.2. Ph©n vïng ®Þa chÊt c«ng tr×nh thÞ trÊn TuÇn Gi¸o 278
VII.4.3. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thÞ trÊn TuÇn Gi¸o 284
VII.4.4. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 287
VII.5. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thÞ x· Lai Ch©u 287
VII.5.1. §Æc ®iÓm cÊu tróc t©n kiÕn t¹o vµ ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i khu vùc
thÞ x· Lai Ch©u vµ kÕ cËn
287
VII.5.2. Ph©n vïng ®Þa chÊt c«ng tr×nh thÞ x· Lai Ch©u 301
VII.5.3. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thÞ x· Lai Ch©u 307
VII.5.4. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 308
VII.6. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thÞ trÊn M−êng Lay 309
VII.6.1. §Æc ®iÓmcÊu tróc t©n kiÕn t¹o vµ ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i khu vùc thÞ
trÊn M−êng Lay
309
VII.6.2. Ph©n vïng ®Þa chÊt c«ng tr×nh thÞ trÊn M−êng Lay 316
VII.6.3. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thÞ trÊn M−êng Lay 320
VII.6.4. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 322
VII.7. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thÞ trÊn M−êng La 323
VII.7.1. §Æc ®iÓm cÊu tróc T©n kiÕn t¹o vµ ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i khu vùc
S¬n La - M−êng La
323
VII.7.2. Ph©n vïng ®Þa chÊt c«ng tr×nh thÞ trÊn M−êng La 330
VII.7.3. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thÞ trÊn M−êng La 333
VII.7.4. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 339
VII.8. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thÞ trÊn Tam §−êng 340
VII.8.1. §Æc ®iÓm cÊu tróc T©n kiÕn t¹o vµ ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i khu vùc
Tam §−êng
340
VII.8.2. Ph©n vïng ®Þa chÊt c«ng tr×nh thÞ trÊn Tam §−êng 348
VII.8.3. Vi ph©n vïng ®éng ®Êt thÞ trÊn Tam §−êng 351
VII.8.4. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 354
Ch−¬ng VIII. chØ dÉn tÝnh to¸n t¶i träng ®éng ®Êt ®èi víi nhµ vµ c«ng tr×nh
x©y dùng trong vïng ®éng ®Êt T©y B¾c
355
VIII.1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung 355
VIII.1.1. Ký hiÖu. 355
VIII.1.2. C¸c thuËt ng÷ 357
VIII.2. TÝnh to¸n lùc ®éng ®Êt ngang thiÕt kÕ nhá nhÊt vµ c¸c hiÖu øng
liªn quan
358
VIII.2.1. T¶i träng ®éng ®Êt vµ c¸c yªu cÇu vÒ m« h×nh tÝnh to¸n 358
VIII.2.2. Ph−¬ng ph¸p tÜnh 361
VIII.2.3. X¸c ®Þnh hÖ sè ®éng ®Êt 364
VIII.2.4. KÕt hîp c¸c hÖ kÕt cÊu 364
VIII.2.5. Sù ph©n bè cña lùc c¾t theo ph−¬ng ®øng. 365
VIII.2.6. Ph©n bè theo ph−¬ng ngang cña lùc c¾t 366
VIII.2.7. M«men xo¾n theo ph−¬ng ngang 366
VIII.2.8. LËt 367
VIII.2.9. ChuyÓn vÞ ngang t−¬ng ®èi gi÷a c¸c tÇng 368
VIII.2.10. Giíi h¹n chuyÓn vÞ tÇng 369
VIII.3. Quy ®Þnh tÝnh to¸n cho mét sè cÊu kiÖn cô thÓ 369
VIII.3.1. CÊu kiÖn bªt«ng 369
VIII.3.2. CÊu kiÖn g¹ch ®¸ 375
VIII.4. VÝ dô 394
KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ
Danh môc BiÓu b¶ng, H×nh vÏ
Tµi liÖu tham kh¶o
399
402
407
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
3
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Më ®Çu
Vïng T©y B¾c - ViÖt Nam lµ vïng cã tiÒm n¨ng sinh chÊn vµ biÓu
hiÖn ®éng ®Êt m¹nh nhÊt ViÖt Nam. Nh÷ng trËn ®éng ®Êt m¹nh nhÊt ViÖt
Nam, nh− ®éng ®Êt cÊp, §iÖn Biªn Phñ 1935, TuÇn Gi¸o 1983 vµ míi ®©y
lµ ®éng ®Êt §iÖn Biªn Phñ M = 5,3 ngµy19-2-2001, ®· x¶y ra trong vïng
nµy, g©y hËu qu¶ nÆng nÒ trong c¸c tØnh Lai Ch©u, §iÖn Biªn. Vïng T©y
B¾c còng lµ mét vïng kinh tÕ träng ®iÓm cña ®Êt n−íc víi nh÷ng c«ng tr×nh
thuû ®iÖn lín ®·, ®ang vµ sÏ ®−îc x©y dùng nh− thuû ®iÖn Hoµ B×nh, thuû
®iÖn S¬n La, thuû ®iÖn Lai Ch©u vµ nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c. Vïng T©y B¾c
còng lµ vïng ®«ng d©n c−, tèc ®é ®« thÞ ho¸ nhanh víi viÖc quy ho¹ch ph¸t
triÓn c¸c thµnh phè Lµo Cai, Lai Ch©u, §iÖn Biªn, Hoµ B×nh, Thanh Ho¸,
nhiÒu thÞ x· vµ khu c«ng nghiÖp kh¸c. V× vËy, nghiªn cøu chi tiÕt, ®¸nh gi¸
®óng ®¾n ®é nguy hiÓm ®éng ®Êt vïng T©y B¾c phôc vô viÖc quy ho¹ch vµ
x©y dùng kh¸ng chÊn nh»m phßng chèng gi¶m nhÑ hËu qu¶ ®éng ®Êt mét
c¸ch hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm lµ rÊt quan träng vµ cÊp thiÕt.
§Ò tµi träng ®iÓm cÊp Nhµ n−íc m· sè KC-08-10 “Ph©n vïng dù b¸o
chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” ®−îc triÓn khai tõ n¨m 2001 chÝnh lµ
nh»m môc ®Ých ®ã. Ph¹m vi vïng nghiªn cøu ®−îc giíi h¹n tõ ®íi ®øt g·y
S«ng Hång ®Õn ®íi ®øt g·y S«ng M·. §é chi tiÕt cña nghiªn cøu ®−îc quy
®Þnh bëi tû lÖ 1:250.000 cña c¸c b¶n ®å sÏ nghiªn cøu thµnh lËp. Môc tiªu
cña ®Ò tµi lµ:
1 - Nghiªn cøu, x¸c ®Þnh c¸c vïng cã kh¶ n¨ng ph¸t sinh ®éng ®Êt
m¹nh (M≥5,0) víi ®é tin cËy phï hîp víi tû lÖ 1:250.000 vµ trªn c¬ së ®ã,
tÝnh to¸n thµnh lËp c¸c b¶n ®å nguy hiÓm ®éng ®Êt tû lÖ 1:250.000 ®¸p øng
yªu cÇu quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ kh¸ng chÊn, bao gåm:
- B¶n ®å ph©n vïng c−êng ®é chÊn ®éng (cÊp ®éng ®Êt I) chu kú lÆp
l¹i 500 n¨m, 1000 n¨m vµ 5000 n¨m (x¸c suÊt 10%, 5% vµ 1% trong 50
n¨m) trªn mét nÒn chuÈn.
- B¶n ®å ph©n vïng gia tèc nÒn A chu kú lÆp l¹i 500 n¨m, 1000 n¨m
vµ 5000 n¨m (x¸c suÊt 10%, 5% vµ 1% trong 50 n¨m) trªn mét nÒn chuÈn.
2 - Ph©n vïng nhá ®éng ®Êt (tøc lµ tÝnh ®Õn ®iÒu kiÖn nÒn) c¸c thµnh
phè vµ thÞ x·: §iÖn Biªn, M−êng Lay, thÞ x· Lai Ch©u (cò), TuÇn Gi¸o, Lai
Ch©u (thÞ trÊn Tam §−êng cò), M−êng La, S¬n La.
3 - So¹n th¶o h−íng dÉn tÝnh to¸n thiÕt kÕ x©y dùng kh¸ng chÊn nhµ
vµ c«ng tr×nh ë vïng T©y B¾c.
Vïng ph¸t sinh ®éng ®Êt th× ®Æc tr−ng bëi ®é lín cña ®éng ®Êt cùc
®¹i (Mmax), tÇn suÊt lÆp l¹i ®éng ®Êt vµ ®é s©u cña ®éng ®Êt trong vïng. §Ó
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
4
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
x¸c ®Þnh c¸c vïng ph¸t sinh ®éng ®Êt m¹nh (cã thÓ lµ M≥5,0), ph¶i nghiªn
cøu ®iÒu kiÖn ph¸t sinh ®éng ®Êt m¹nh. §éng ®Êt m¹nh x¶y ra trªn c¸c ®øt
g·y ho¹t ®éng nh− lµ hÖ qu¶ cña chuyÓn dÞch ®ét ngét theo ®øt g·y. §é lín
cña ®éng ®Êt cùc ®¹i (Mmax) trªn c¸c ®øt g·y th× phô thuéc vµo quy m«, ®é
dµi vµ ®é c¾m s©u, ®Æc ®iÓm cÊu tróc vµ møc ®é thËm chÝ c¶ lÞch sö vµ xu
thÕ ho¹t ®éng cña ®øt g·y, tÇn suÊt ho¹t ®éng th× phô thuéc vµo tèc ®é biÕn
d¹ng, cßn ®é s©u chÊn tiªu th× phô thuéc vµo vÞ trÝ vµ bÒ dµy cña tÇng sinh
chÊn. Cho nªn ®Ó x¸c ®Þnh mét c¸ch chi tiÕt vµ tin cËy c¸c vïng ph¸t sinh
®éng ®Êt th× ph¶i nghiªn cøu chi tiÕt b»ng nhiÒu ph−¬ng ph¸p vÒ cÊu tróc
®Þa chÊt, kiÕn t¹o, ho¹t ®éng ®øt g·y hiÖn ®¹i vµ c¶ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
nã. MÆt kh¸c, ph¶i nghiªn cøu chi tiÕt vÒ ho¹t ®éng ®éng ®Êt vµ liªn kÕt víi
b×nh ®å kiÕn t¹o.
Sö dông c¸c kÕt qu¶ kh¶o s¸t, nghiªn cøu ®· cã vµ c¸c kÕt qu¶ kh¶o
s¸t nghiªn cøu míi trong khu«n khæ ®Ò tµi, chóng t«i ®· x¸c ®Þnh c¸c vïng
ph¸t sinh ®éng ®Êt (vïng nguån) M≥5,0 ë vïng T©y B¾c vµ ®¸nh gi¸ c¸c
®Æc tr−ng kiÕn t¹o vµ ®Þa chÊn cña c¸c vïng nguån nh− ®éng ®Êt cùc ®¹i
Mmax, tÇn suÊt ®éng ®Êt, ®é s©u chÊn tiªu ®éng ®Êt vµ thµnh lËp b¶n ®å vïng
nguån tû lÖ 1:250.000.
Sö dông b¶n ®å vïng nguån, b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch x¸c suÊt vµ
ch−¬ng tr×nh chuyªn dông CRISISS99 ®ang ®−îc ®ang ®−îc dïng réng r·i
trªn thÕ giíi, ®· tÝnh to¸n vµ thµnh lËp c¸c b¶n ®å ®é nguy hiÓm ®éng ®Êt
vïng T©y B¾c.
C¸c b¶n ®å nµy lµ nÒn ®Ó ph©n vïng nhá ®éng ®Êt c¸c thµnh phè vµ
thÞ x· nªu ë trªn. B»ng c¸ch nghiªn cøu chi tiÕt víi tû lÖ 1:50.000 vµ lín
h¬n b×nh ®å kiÕn t¹o ®øt g·y vµ ®Þa chÊt c«ng tr×nh c¸c thµnh phè vµ thÞ x·,
chóng t«i ®· hiÖu chØnh c−êng ®é chÊn ®éng cho phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn
nÒn ë vïng nghiªn cøu vµ thµnh lËp b¶n ®å ph©n vïng nhá ®éng ®Êt 7 thµnh
phè vµ thÞ x· vïng T©y B¾c.
Cuèi cïng, ®Ó phßng chèng ®éng ®Êt cã hiÖu qu¶, chóng t«i biªn
so¹n “H−íng dÉn thiÕt kÕ, x©y dùng kh¸ng chÊn cho nhµ vµ c«ng tr×nh ë
vïng T©y B¾c” ®Ó phæ biÕn cho ng−êi lµm c«ng t¸c x©y dùng vµ nh©n d©n
trong vïng c¸c gi¶i ph¸p kh¸ng chÊn cho nhµ vµ c«ng tr×nh.
KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi ®−îc tr×nh bµy trong 8 ch−¬ng. Ch−¬ng I -
tr×nh bµy ®Æc ®iÓm tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi vïng T©y B¾c. Ch−¬ng II -
nªu tæng quan kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· cã vÒ ®éng ®Êt, ®é nguy hiÓm ®éng
®Êt vïng T©y B¾c vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan, ph−¬ng ph¸p ph©n vïng ®éng ®Êt
chi tiÕt vµ nh÷ng nhiÖm vô ®Ò tµi ph¶i gi¶i quyÕt. Ch−¬ng III - tr×nh bµy ®Æc
®iÓm kiÕn t¹o vµ ®Þa ®éng lùc vïng T©y B¾c lµm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh
c¸c vïng ph¸t sinh ®éng ®Êt trong vïng. Ch−¬ng IV - tr×nh bµy kÕt qu¶
nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c vµ quan hÖ víi b×nh ®å
kiÕn t¹o. KÕt qu¶ x¸c ®Þnh c¸c vïng ph¸t sinh ®éng ®Êt m¹nh M≥5,0 ë vïng
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
5
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
T©y B¾c ®−îc tr×nh bµy trong ch−¬ng V. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ ®é nguy hiÓm
®éng ®Êt vµ thµnh lËp b¶n ®å ph©n vïng chÊn ®éng (cÊp ®éng ®Êt I) vµ gia
tèc nÒn A ®−îc tr×nh bµy trong ch−¬ng VI. Ch−¬ng VII - tr×nh bµy kÕt qu¶
nghiªn cøu vi ph©n vïng ®éng ®Êt c¸c thµnh phè, thÞ x·: §iÖn Biªn, Lai
Ch©u (cò), M−êng Lay, ThÞ x· TuÇn Gi¸o, S¬n La, M−êng La, Lai Ch©u
(ThÞ trÊn Tam §−êng cò). H−íng dÉn thiÕt kÕ vµ x©y dùng kh¸ng chÊn cho
nhµ vµ c«ng tr×nh ë vïng T©y B¾c ®−îc tr×nh bµy trong ch−¬ng VIII.
Ch−¬ng I - do TS Vò V¨n Chinh viÕt víi sù tham gia cña PGS. TS
NguyÔn Ngäc Thuû.
Ch−¬ng II - do PGS. TS NguyÔn Ngäc Thuû viÕt.
Ch−¬ng III - do TSKH Lª Duy B¸ch, PGS.TS NguyÔn Ngäc Thuû, TS
NguyÔn V¨n V−îng, TS TrÇn V¨n Th¾ng, TS. Phïng V¨n Ph¸ch, TS Ng«
Gia Th¾ng, TS Vò V¨n Chinh viÕt cã sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu cña PGS.
TSKH Phan V¨n Quýnh, TS T¹ Träng Th¾ng, TS NguyÔn V¨n Hïng, vµ kÕt
qu¶ nghiªn cøu ®Þa vËt lý cña c¸c t¸c gi¶ PGS.TS Cao §×nh TriÒu, TS Lª
Huy Minh, TS §inh V¨n Toµn, PGS. TS NguyÔn V¨n Phæ.
Ch−¬ng IV - do PGS. TS NguyÔn Ngäc Thuû viÕt.
Ch−¬ng V - do TSKH Lª Duy B¸ch, PGS. TS NguyÔn Ngäc Thuû
viÕt.
Ch−¬ng VI - do PGS.TS NguyÔn Ngäc Thuû viÕt víi sù tham gia cña
TS Lª Tö S¬n, TS TrÇn ThÞ Mü Thµnh, KS NguyÔn V¨n Yªm, ThS Ph¹m
§×nh Nguyªn, ThS Ph¹m Quang Hïng, ThS NguyÔn ¸nh D−¬ng, CN Bïi
V¨n DuÈn.
Ch−¬ng VII - do PGS.TS NguyÔn Ngäc Thuû, PGS NguyÔn §Þch Dü,
TS TrÇn V¨n Th¾ng, TS Vò V¨n Chinh, TSKH Vò Cao Minh, TS Lª Tö
S¬n, KS NguyÔn Quèc Dòng, KS NguyÔn Thanh Tïng, ThS Ph¹m §×nh
Nguyªn, ThS Ph¹m Quang Hïng, ThS NguyÔn H÷u TrÝ, KS NguyÔn V¨n
Yªm, KS TrÞnh H÷u §¹o, ThS NguyÔn ¸nh D−¬ng, KS NguyÔn V¨n Kha,
CN NguyÔn TiÕn Hïng, KS NguyÔn Lª Minh, KS NguyÔn Quèc C−êng
thùc hiÖn.
Ch−¬ng VIII - do TSKH NguyÔn §¨ng BÝch viÕt víi sù tham gia cña
PGS.TS NguyÔn Ngäc Thuû, TS NguyÔn ThÕ §Ö, TS NguyÔn §¹i Minh, TS
Lª Minh Long, KS NguyÔn ThÞ Thanh B×nh.
C¸c b¶n ®å, b¶n vÏ cña ®Ò tµi do PGS. TS NguyÔn Ngäc Thuû, TSKH
Lª Duy B¸ch, TS Phïng V¨n Ph¸ch, PGS.TS Cao §×nh TriÒu, PGS.TSKH
Phan V¨n Quýnh, TS TrÇn V¨n Th¾ng, TSKH Vò Cao Minh, TS Vò V¨n
Chinh, TS NguyÔn V¨n V−îng,… biªn tËp. Sè ho¸ vµ hoµn thiÖn b¶n ®å
chñ yÕu do KTV TrÇn ThÞ An, CN Vâ ThÞ Thuý.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
6
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
§Ò tµi ®−îc hoµn thµnh víi sù chØ ®¹o cña Vô Khoa häc X· héi vµ Tù
nhiªn, Ban l·nh ®¹o Ch−¬ng tr×nh KC-08, ViÖn VËt lý ®Þa cÇu vµ Ban KÕ
ho¹ch tµi chÝnh ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam, ®Æc biÖt GS.TSKH
Hoµng V¨n Hu©y - nguyªn thø tr−ëng Bé KH&CN, Phã Vô tr−ëng TS. T«
§×nh HuyÕn, Chuyªn viªn ThS. Lª Quang Thµnh vµ nhiÒu c¸n bé cña Vô
Khoa häc X· héi & Tù nhiªn - Bé KH&CN vµ Ban Chñ nhiÖm Ch−¬ng
tr×nh KC-08.
Ban Chñ nhiÖm ®Ò tµi KC-08-10 xin bµy tá sù c¶m ¬n ch©n thµnh tíi
l·nh ®¹o Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, L·nh ®¹o ViÖn Khoa häc vµ C«ng
nghÖ ViÖt Nam, Vô Khoa häc X· héi vµ Tù nhiªn, Ban L·nh ®¹o ch−¬ng
tr×nh KC-08, ViÖn VËt lý §Þa cÇu ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thùc
hiÖn ®Ò tµi.
Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi chñ nhiÖm ®Ò tµi cßn nhËn
®−îc sù gãp ý, gióp ®ì cña GS. TS NguyÔn §×nh Xuyªn, chñ nhÖm ®Ò tµi
xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi Gi¸o s− vÒ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã.
Cuèi cïng, tËp thÓ t¸c gi¶ xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi c¸c nhµ khoa
häc, c¸c ®ång nghiÖp trong vµ ngoµi c¬ quan vÒ nh÷ng ®ãng gãp quý b¸u
cho ®Ò tµi nµy.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
7
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ch−¬ng I
®Æc ®iÓm tù nhiªn vµ kinh tÕ x∙ héi vïng T©y B¾c
I.1. §Æc ®iÓm tù nhiªn
I.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý
Vïng T©y B¾c ®−îc xem lµ phÇn l·nh thæ ViÖt Nam n»m phÝa bê
ph¶i s«ng Hång, phÝa b¾c tiÕp gi¸p víi Trung Quèc trªn chiÒu dµi ®−êng
biªn tíi 1281 km, phÝa t©y gi¸p Lµo, phÝa ®«ng tiÕp gi¸p víi ®ång b»ng
S«ng Hång vµ phÝa ®«ng nam gi¸p BiÓn §«ng cho ®Õn hÕt ®Þa phËn Thanh
Hãa (H×nh I.1).
lµo
trung quèc
BiÓn
§«ng
H×nh I.1. VÞ trÝ khu vùc nghiªn cøu
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 8
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
I.1.2. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh - ®Þa m¹o
Theo c¸c ®Æc ®iÓm vÒ h×nh th¸i ®Þa h×nh cã thÓ chia miÒn nói T©y
B¾c thµnh hai vïng kh¸c nhau lÊy thung lòng ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn §iÖn
Biªn - Lai Ch©u lµm ranh giíi.
Vïng phÝa t©y ranh giíi nµy gåm ®Þa phËn c¸c huyÖn M−êng TÌ,
M−êng NhÐ vµ M−êng Lay, ®Æc tr−ng bëi c¸c d·y nói cã ®é cao tõ 1000 m
®Õn trªn 3000 m vµ ®−îc chia thµnh hai phÇn râ rÖt qua ranh giíi s«ng §µ.
C¸c d·y nói ë phÝa bê tr¸i s«ng §µ cã ®é cao trung b×nh kho¶ng 2000 -
3000 m, kÐo dµi theo ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam, ®iÓn h×nh lµ d·y nói Pu Si
Lung víi ®Ønh Pu Si Lung cao 3076 m. C¸c d·y nói nµy bÞ c¾t xÎ m¹nh mÏ
bëi tËp hîp c¸c khe suèi th−îng nguån s«ng §µ, t¹o nªn h×nh th¸i s−ên nói
th¼ng víi ®é dèc lín, ®¹t >45o
, cßn ®Ønh cã d¹ng r¨ng c−a. ë phÝa bê ph¶i
s«ng §µ c¸c d·y nói l¹i cã d¹ng uèn cong låi vÒ ®«ng b¾c, víi phÇn phÝa
t©y kÐo dµi theo ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam cßn phÇn phÝa ®«ng ph−¬ng
chuyÓn sang ¸ kinh tuyÕn. PhÇn uèn cong cña c¸c d·y nói thÓ hiÖn tËp trung
vµ râ nhÊt ë phÝa t©y Nµ Pheo (thÞ trÊn huyÖn M−êng Lay míi). Hai d·y nói
®iÓn h×nh cña phÇn nµy lµ d·y nói M−êng Chµ vµ d·y nói Pu §en §inh.
D·y nói M−êng Chµ cã ®é cao trung b×nh kho¶ng 1500 - 2000 m, cã
ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam tõ biªn giíi ViÖt - Trung ®Õn thÞ trÊn huyÖn
M−êng NhÐ vµ ¸ kinh tuyÕn tõ thÞ trÊn huyÖn M−êng NhÐ ®Õn Si Pha Ph×n.
§é cao d·y nói nµy gi¶m dÇn vÒ phÝa ®«ng nam. D·y nói Pu §en §inh cã
®é cao trung b×nh kho¶ng 1500 - 1800 m (®Ønh Pu §en §inh cao 1886 m)
ch¹y theo ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam däc biªn giíi ViÖt - Lµo, ®Õn Na
Khoa th× chuyÓn sang ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn. N»m xen kÏ gi÷a hai d·y nói
Pu §en §inh vµ M−êng Chµ - Si Pha Ph×n lµ d¶i ®åi nói thÊp M−êng NhÐ
cã d¹ng nh− mét d¶i tròng thung lòng kÐo dµi theo ph−¬ng ph©n bè cña c¸c
d·y nói xen kÑp. §é cao trung b×nh kho¶ng 1000 - 1200 m. Møc ®é chia c¾t
s©u gi¶m, chia c¾t ngang t¨ng lªn. Do vËy, r¶i r¸c trong d¶i nµy ph©n bè c¸c
d¹ng ®Þa h×nh tÝch tô däc theo ch©n s−ên cña chóng.
Vïng phÝa ®«ng thung lòng ¸ kinh tuyÕn §iÖn Biªn - Lai Ch©u ®−îc
®Æc tr−ng bëi c¸c d·y nói cao kÐo dµi theo ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam ph©n
bè xen kÏ gi÷a c¸c d·y nói cao víi c¸c d¶i ®Þa h×nh nói thÊp t¹o nªn cÊu
tróc d¹ng lßng m¸ng rÊt Ên t−îng. §é chªnh cao ®Þa h×nh gi÷a chóng rÊt
lín, cã thÓ ®¹t tíi ngh×n mÐt, thËm chÝ h¬n. Lßng m¸ng gÇn trïng víi thung
lòng s«ng §µ vµ ®−îc giíi h¹n phÝa ®«ng b¾c lµ d·y nói Hoµng Liªn S¬n
hïng vÜ, cao kh«ng chØ nhÊt n−íc ta mµ cßn nhÊt khu vùc §«ng D−¬ng, víi
®Ønh Phanxip¨ng cao 3.143m, cßn phÝa t©y nam lµ d·y nói Su Xung Ch¶o
Chai, cao kho¶ng 1600 - 1800 m. PhÝa t©y nam d·y nói Su Xung Ch¶o Chai
lµ c¸c d·y nói cao kÕ tiÕp nhau, ph©n ®Þnh biªn giíi ViÖt - Lµo nh− Pu Sam
Sao, Pha Lu«ng, ...
Ngoµi cÊu tróc d¹ng lßng m¸ng, ®Þa h×nh khu vùc T©y B¾c cßn thÓ
hiÖn rÊt râ xu h−íng nghiªng thÊp dÇn tõ t©y b¾c xuèng ®«ng nam. ChÝnh v×
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 9
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
vËy, ë ven r×a ®«ng vµ ®«ng nam, n¬i tiÕp gi¸p víi ®ång b»ng S«ng Hång vµ
BiÓn §«ng ®−îc ®Æc tr−ng bëi ®Þa h×nh nói thÊp, ®åi trung du vµ ®ång b»ng.
§¸ng kÓ nhÊt ë ®©y lµ ®ång b»ng Thanh Hãa víi diÖn tÝch kho¶ng
2500km2
.
ë khu vùc nµy cßn ph¸t triÓn ®Þa h×nh cao nguyªn, trong ®ã ph¶i kÓ
®Õn cao nguyªn S¬n La, cao nguyªn Méc Ch©u vµ cao nguyªn Tµ Ph×nh.
Cao nguyªn S¬n La vµ Méc Ch©u cã ®é cao trung b×nh kho¶ng 800 -
1000m, ch¹y dµi theo ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam tõ thÞ x· S¬n La ®Õn Méc
Ch©u. Ranh giíi phÝa t©y nam lµ d·y nói Su Xung Ch¶o Chai vµ phÝa ®«ng
b¾c lµ d¶i ®åi däc thung lòng s«ng §µ. §Þa h×nh bÒ mÆt hai cao nguyªn nµy
t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng bao gåm c¸c d¶i ®åi l−în sãng tho¶i vµ trªn ®ã ph¸t
triÓn c¸c qu¸ tr×nh bãc mßn - tÝch tô vµ röa lòa karst. Cao nguyªn Tµ Ph×nh
cã ®é cao trung b×nh kho¶ng 1500 - 1700 m ch¹y theo ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn.
Ranh giíi víi ®Þa h×nh xung quanh lµ v¸ch dèc chuyÓn tiÕp xuèng c¸c
thung lòng tròng Lai Ch©u - §iÖn Biªn ë phÝa t©y vµ th−îng nguån s«ng §µ
ë phÝa ®«ng. §Þa h×nh cao nguyªn t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng, d¹ng vßm l−în
sãng. Tuy nhiªn bÒ mÆt cao nguyªn còng ®· bÞ ph¸ hñy bëi c¸c qu¸ tr×nh
bãc mßn - x©m thùc vµ röa lòa karst vÒ sau.
Ngoµi ra, ë ®©y cßn ph¸t triÓn c¸c tròng gi÷a nói diÖn tÝch nhá.
Chóng chñ yÕu cã ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn vµ ph©n bè ë thung lòng §iÖn Biªn
- Lai Ch©u, Tam §−êng, Than Uyªn, V¨n Bµn, NghÜa Lé, Phï Yªn, Thanh
S¬n - Yªn LËp, H−ng Hãa, Hßa B×nh - Trung Hµ, ... Trong ®ã lín nhÊt lµ
lßng ch¶o §iÖn Biªn víi chiÒu dµi gÇn 20 km vµ chç réng nhÊt tíi 5-6 km.
I.1.3. KhÝ hËu
Do ®Æc ®iÓm tù nhiªn nh− ®· nãi ë trªn, nªn mÆc dï l·nh thæ n−íc ta
n»m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi, nh−ng ë khu vùc T©y B¾c, do n»m s©u
trong lôc ®Þa, l¹i cã c¸c d·y nói ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam che ch¾n nªn
¶nh h−ëng cña m−a b·o BiÓn §«ng trong mïa hÌ vµ giã mïa ®«ng b¾c vÒ
mïa ®«ng Ýt h¬n so víi khu vùc §«ng B¾c. Mïa ®«ng th−êng ®Õn muén h¬n
vµ kÕt thóc sím h¬n, th−êng chØ kÐo dµi kho¶ng 3 th¸ng víi nhiÖt ®é trung
b×nh d−íi 180
C. Ngay c¶ khi giã mïa ®«ng b¾c trµn tíi, nhiÖt ®é ë ®©y còng
cao h¬n khu vùc §«ng B¾c tíi 1 - 20
C (so cïng ®é cao). Mïa ®«ng ë ®©y
kh«ng cã m−a phïn nh− ë khu vùc §«ng B¾c. Mïa h¹ th−êng ®Õn sím, kÐo
dµi tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 9, giã t©y nam th−êng ph¶i v−ît qua nh÷ng d·y nói
cao ë biªn giíi ViÖt - Lµo g©y nªn thêi tiÕt kh« nãng (giã Lµo). Khu vùc
T©y B¾c cã l−îng m−a lín, trung b×nh tõ 1.800-2.500mm/n¨m. Do ¶nh
h−ëng cña ®Þa h×nh nªn l−îng m−a trªn mét sè khu vùc còng kh¸c nhau:
M−êng TÌ, S×n Hå 2.400-2.800mm/n¨m, Phong Thæ 1.800-2.000mm/n¨m,
c¸c cao nguyªn S¬n La, Méc Ch©u 1.600-1.800mm/n¨m, §iÖn Biªn
1.583mm/n¨m, S«ng M· 1.185mm/n¨m vµ Kim B«i 2.256mm/n¨m,...
L−îng m−a ë T©y B¾c ph©n phèi kh«ng ®Òu trong n¨m, th−êng tËp
trung vµo c¸c th¸ng mïa hÌ (trªn 80%). Th¸ng 7, th¸ng 8 cã l−îng m−a lín
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 10
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
nhÊt, th−êng g©y ra lò lôt, ng−îc l¹i mïa ®«ng thêi tiÕt kh« hanh, Ýt m−a
th−êng g©y ra t×nh tr¹ng thiÕu n−íc, ¶nh h−ëng ®Õn c©y trång vËt nu«i,
thËm chÝ c¶ ®êi sèng cña con ng−êi.
I.1.4. HÖ thèng thñy v¨n
HÖ thèng s«ng ngßi trªn ph¹m vi c¸c tØnh miÒn nói T©y B¾c n−íc ta
kh¸ ph¸t triÓn, nhiÒu s«ng suèi, trong ®ã lín nhÊt lµ s«ng Hång, s«ng §µ,
s«ng M·. MËt ®é s«ng, suèi lín. PhÇn lín c¸c s«ng nh− s«ng §µ vµ c¸c phô
l−u, s«ng M·, s«ng B«i vµ mét sè s«ng nhá kh¸c ®Òu ch¶y theo h−íng t©y
b¾c - ®«ng nam.
S«ng Hång b¾t nguån tõ hå §¹i Lý thuéc d·y nói Nguþ S¬n (V©n
Nam, Trung Quèc) cao trªn 2.700m. PhÇn trªn l·nh thæ Trung Quèc ®−îc
gäi lµ s«ng Nguyªn. Khi ch¶y vµo l·nh thæ ViÖt Nam tõ Lµo Cai ®Õn ViÖt
Tr× gäi lµ s«ng Thao cã chiÒu dµi 332km. Lßng s«ng rÊt dèc, nhiÒu th¸c
ghÒnh. Tõ thµnh phè Man Hoa (Trung Quèc) ®Õn thµnh phè ViÖt Tr×, dßng
ch¶y theo h−íng T©y B¾c - §«ng Nam, l−u vùc thu hÑp gi÷a hai d·y nói cao
lµ Hoµng Liªn S¬n vµ Con Voi ®Õn khu vùc ViÖt Tr× lßng s«ng ®−îc më
réng vµ uèn khóc. Tæng diÖn tÝch l−u vùc s«ng Thao lµ 51.800km2
, riªng
phÇn trªn l·nh thæ ViÖt Nam lµ 12.000km2
(b¶ng I.1) víi mËt ®é l−íi s«ng
kho¶ng 1km/km2
. S«ng Hång lµ s«ng lín nhÊt miÒn B¾c n−íc ta, cã l−u
l−îng lín.
S«ng §µ b¾t nguån tõ d·y nói Vò L−¬ng (V©n Nam, Trung Quèc)
víi tæng chiÒu dµi 1010km, phÇn ch¶y trªn ®Êt ViÖt Nam dµi 570km. Tõ Lai
Ch©u ®Õn Hoµ B×nh s«ng §µ ch¶y song song víi s«ng Thao theo h−íng T©y
B¾c-§«ng Nam. Tõ Hoµ B×nh gÆp nói Ba V×, s«ng §µ ®æi theo h−íng NamB¾c vµ hîp l−u víi s«ng Thao t¹i Trung Hµ råi ®æ vµo s«ng Hång. DiÖn tÝch
l−u vùc tæng céng 52.900km2
, trong ®ã phÇn trªn ®Êt ViÖt Nam 26.800km2
(b¶ng I.1). §Æc ®iÓm chung cña s«ng §µ lµ sù ph©n phèi n−íc kh«ng ®Òu
gi÷a c¸c mïa. Mïa lò kÐo dµi tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10, chiÕm tíi 80% tæng
l−îng dßng ch¶y, lò lín nhÊt vµo th¸ng 7 vµ th¸ng 8. Mïa c¹n tõ th¸ng 11
®Õn th¸ng 4 n¨m sau. L−u l−îng b×nh qu©n nhiÒu n¨m (t¹i tr¹m Hßa B×nh)
lµ 1.800m3
/s, vÒ mïa lò lµ 21.000m3
/s, mïa kiÖt lµ 1.608m3
/s. S«ng §µ tõ
n¨m 1987, sau khi cã ®Ëp thñy ®iÖn Hßa B×nh, trªn thùc tÕ ®−îc chia thµnh
2 ®o¹n: §o¹n tõ ®Ëp Hßa B×nh ng−îc vÒ phÝa th−îng l−u ®Õn khu vùc
M−êng La thuéc lßng hå Hßa B×nh vµ ®o¹n tõ ®Ëp thñy ®iÖn ®Õn hîp l−u
gi÷a s«ng Thao - s«ng §µ.
S«ng M∙ chñ yÕu ch¶y theo ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam, b¾t nguån
tõ vïng nói tØnh §iÖn Biªn, råi ch¶y vÒ phÝa ®«ng nam vµo l·nh thæ Lµo, råi
l¹i ch¶y vµo l·nh thæ ViÖt Nam thuéc ®Þa phËn tØnh Thanh Ho¸. Thung lòng
s«ng M· ch¶y gi÷a hai hÖ thèng nói Su Xung Ch¶o Chai vµ Pu Sam Sao.
C¸c phô l−u cña nã chñ yÕu b¾t nguån tõ trªn s−ên cña c¸c d¶i nói ®ã råi ®æ
vµo dßng chÝnh. Do vËy, c¸c phô l−u th−êng ng¾n vµ cã tr¾c diÖn däc,
ngang ®Òu rÊt dèc. Tr¾c diÖn ngang cña thung lòng th−êng cã d¹ng hÎm
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 11
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KC-08-10: “Ph©n vïng dù b¸o chi tiÕt ®éng ®Êt ë vïng T©y B¾c” - giai ®o¹n 2001-2005
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ch÷ “V”. Ho¹t ®éng cña dßng s«ng x©m thùc s©u lµ chñ yÕu. Thung lòng
s«ng ch¶y qua nhiÒu c¸c thµnh t¹o ®Þa chÊt còng nh− c¸c cÊu tróc kh¸c
nhau, cho nªn däc theo lßng s«ng ph¸t triÓn rÊt nhiÒu th¸c, ghÒnh. Trªn
b×nh ®å, m¹ng l−íi thung lòng s«ng M· cã d¹ng “l«ng chim”.
S«ng B«i cã chiÒu dµi 125km, b¾t nguån tõ vïng nói §åi Th¬i, §åi
Bï vµ mét sè nói thÊp ë phÝa ®«ng tØnh Hßa B×nh. S«ng ch¶y qua Kim B«i,
L¹c Thñy råi ®æ vµo s«ng Hoµng Long (Ninh B×nh).
C¸c s«ng ë khu vùc T©y B¾c th−êng cã thung lòng hÑp h¬n, ®é dèc
lín h¬n, nhiÒu th¸c ghÒnh. Tuy kh«ng thuËn lîi cho giao th«ng v©n t¶i
nh−ng gi¸ trÞ vÒ thñy ®iÖn l¹i rÊt lín. Nhµ m¸y thñy ®iÖn Hßa B×nh trªn
s«ng §µ víi c«ng suÊt 190 MW cã tÇm cì lín vµo lo¹i nhÊt §«ng Nam ¸
vµ s¾p tíi ®©y còng trªn s«ng nµy nhµ m¸y thñy ®iÖn S¬n La cã c«ng suÊt
lín h¬n nhiÒu sÏ ®−îc x©y dùng. Nh×n chung s«ng ngßi ë khu vùc T©y B¾c
th−êng cã l−îng phï sa nhá.
B¶ng I.1. Mét sè ®Æc tr−ng h×nh th¸i cña hÖ thèng thñy v¨n khu vùc T©y B¾c
DiÖn tÝch l−u vùc (km2
) §é dµi s«ng (km) Tªn s«ng Tæng céng ViÖt Nam Tæng céng ViÖt Nam
S«ng §µ 52.900 26.800 1.010 570
S«ng Hång 155.000 72.800 1.126 556
I.1.5. Tµi nguyªn thiªn nhiªn
Khu vùc miÒn nói T©y B¾c lµ mét trong nh÷ng khu vùc giµu tµi
nguyªn thiªn nhiªn cña n−íc ta. §©y lµ khu vùc khai th¸c kho¸ng s¶n lín
nhÊt vµ quan träng nhÊt. Kho¸ng s¶n kim lo¹i ®¸ng chó ý cã ®ång ë Sinh
QuyÒn (Lµo Cai), ®ång - niken ë B¶n Phóc, cromit Cæ §Þnh (Thanh Hãa),
ch× - kÏm ë Tó LÖ,... Ngoµi ra cßn cã thñy ng©n, s¾t, titan, wonfram vµ
nhiÒu kho¸ng s¶n kh¸c. Kho¸ng s¶n phi kim ë T©y B¾c gåm cã apatit ë
Cam §−êng (Lao Cai), pyrit ë Gi¸p Lai (Phó Thä); than ®¸ ë Quúnh Nhai
(S¬n La), §Çm ®ïn (Ninh B×nh); than n©u ë Hang Mon; vËt liÖu x©y dùng
rÊt dåi dµo vµ c¸c kho¸ng s¶n phi kim kh¸c. Trong kho¸ng s¶n phi kim
®¸ng kÓ nhÊt lµ apatit ë Lµo Cai. §©y lµ má ®−îc ®¸nh gi¸ vµo lo¹i lín cña
thÕ giíi víi tr÷ l−îng kho¶ng 2,1 tû tÊn.
Tµi nguyªn ®Êt ë T©y B¾c ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt vµo môc ®Ých l©m
nghiÖp. Trong sè gÇn 7 triÖu ha ®Êt tù nhiªn cña khu vùc, ®Êt l©m nghiÖp
(bao gåm ®Êt rõng, ®Êt cã rõng) chiÕm chñ yÕu. Ngoµi ra diÖn tÝch ®Êt ch−a
sö dông ë khu vùc còng cßn kh¸ lín, nhÊt lµ c¸c vïng nói cao (b¶ng I.2).
Râ rµng lµ, khu vùc miÒn nói T©y B¾c n−íc ta lµ mét khu vùc rÊt cã tiÒm
n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ, nh−ng ch−a ®−îc khai th¸c mét c¸ch tèt nhÊt.
B¶ng I.2. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cña mét sè tØnh miÒn nói T©y B¾c
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 12
ViÖn VËt lý §Þa cÇu - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam