PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN NĂNG SUẤT LÚA Ở VIỆT NAM SỬ DỤNG CƠ SỞ DỮ LIỆU ĐIỀU

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

CÔNG TRÌNH THAM GIA XÉT GIẢI

GIẢI THƯỞNG “TÀI NĂNG KHOA HỌC TRẺ VIỆT NAM”

NĂM 2012

Tên công trình:

PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN

NĂNG SUẤT LÚA Ở VIỆT NAM SỬ DỤNG CƠ SỞ DỮ LIỆU

ĐIỀU TRA MỨC SỐNG DÂN CƯ

Thuộc nhóm ngành: Khoa học xã hội

HÀ NỘI, 2012

2

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Kí hiệu Tên tiếng Anh Dịch nghĩa

ADP Automatic Data Processing Xử lý dữ liệu tự động

ACIAR

Australian Centre for

International Agricultural

Research

Trung tâm Nghiên cứu

Nông nghiệp Quốc tế

Ôxtrâylia

CSES Cambodia Socio￾Economic Survey

Điều tra kinh tế xã hội

Campuchia

ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long

ĐBSH Đồng bằng sông Hồng

FAOSTAT

Food and Agriculture

Organization of the United

Nations’ Statistical

database

Số liệu thống kê của tổ chức

nông lương Liên Hợp Quốc

GSO General Statistics Office Tổng cục Thống kê

IPSARD

Institute of Policy and

Strategy for Agriculture

and Rural Development

Viện chính sách và phát

triển chiến lược nông

nghiệp nông thôn

MHSS Matlab Health and Socio￾Economic Survey

Khảo sát y tế và kinh tế xã

hội Matlab Thana

MLE Maximum Likelihood

estimation

Phương pháp ước lượng khả

năng tối đa

NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển

nông thôn

OLS Ordinary Least Squares Phương pháp bình phương

nhỏ nhất

VHLSS Vietnam Housing Living

Standard Survey

Điều tra mức sống hộ gia

đình Việt Nam

MỤC LỤC

3

Trang

TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.....................................................................5

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI.........................................................................6

1.1 Lý do nghiên cứu.....................................................................................................................................6

1.2 Mục đích nghiên cứu...............................................................................................................................8

1.3 Đối tượng, phạm vi, phương pháp nghiên cứu và số liệu......................................................................9

1.4 Vấn đề nghiên cứu chính và các giả thuyết nghiên cứu.......................................................................10

1.5 Bố cục của đề tài..................................................................................................................................10

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NĂNG

SUẤT NÔNG NGHIỆP..........................................................................................12

2.1 Cơ sở lý luận về các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất nông nghiệp....................................................12

2.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất nông nghiệp của hộ gia đình.......................................16

CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG SẢN XUẤT LÚA Ở VIỆT NAM..........................29

VÀ CÁC VẤN ĐỀ ĐẶT RA..................................................................................29

3.1 Tóm tắt tình hình phát triển của nền nông nghiệp Việt Nam...............................................................29

3.2 Tình hình sản xuất lúa gạo và những vấn đề đặt ra hiện nay ở nước ta..............................................33

3.2.1 Vị trí, vai trò của sản xuất lúa gạo trong nông nghiệp...............................................................33

3.2.2 Tình hình sản xuất lúa gạo và những vấn đề đặt ra...................................................................34

3.3 Một số vấn đề đặt ra đối với sản xuất lúa gạo ....................................................................................37

3.3.1 Yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.............................................................................................37

3.3.2 Dân số và vấn đề lương thực.....................................................................................................38

3.3.3 Chi phí đầu vào cao trong khi giá đầu ra tương đối thấp dẫn đến thu nhập từ sản xuất lúa gạo

không cao.................................................................................................................................................39

3.3.4 Ô nhiễm môi trường ..................................................................................................................40

CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN

NĂNG SUẤT LÚA SỬ DỤNG CƠ SỞ DỮ LIỆU ĐIỀU TRA MỨC SỐNG DÂN

CƯ...........................................................................................................................42

4.1 Phương pháp nghiên cứu và mô hình lựa chọn....................................................................................42

4.2 Cơ sở dữ liệu.........................................................................................................................................45

4.3 Kết quả định lượng...............................................................................................................................46

4

4.3.1 Kiểm định ...................................................................................................................................46

4.3.2 Kết quả định lượng ..................................................................................................................47

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN CÁO CHÍNH SÁCH..........................53

5.1 Tóm tắt kết quả nghiên cứu .................................................................................................................54

5.2 Một số khuyến nghị chính sách ............................................................................................................55

5.3 Hạn chế của nghiên cứu........................................................................................................................58

5.4 Hướng nghiên cứu tiếp theo.................................................................................................................58

PHỤ LỤC 1.............................................................................................................59

PHỤ LỤC 2.............................................................................................................60

PHỤ LỤC 3.............................................................................................................61

Tài liệu tham khảo...................................................................................................62

DANH MỤC HÌNH

Trang

Hình 1: Vòng tuần hoàn sản xuất giản đơn…………………………………...13

Hình 2: Sản lượng, diện tích và năng suất lúa cả nước 2000-2011…………...35

Hình 3: Tình hình xuất khẩu gạo của Việt Nam 2000-2011……………….....37

Hình 4: Dân số Việt Nam giai đoạn 2005 - 2011…………………………….38

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1: Diện tích gặt lúa, năng suất, tổng sản lượng, dân số và bình quân tổng

sản lượng lúa 1975 - 2005 ………………………………………………….. 31

Bảng 2: Mô tả các biến trong mô hình 3………………………………….….43

5

Bảng 3: Phân tích thống kê cơ bản của số liệu……………………………….46

Bảng 4: Kết quả ước lượng mô hình 3……………………………………….47

Bảng 5: Ma trận tương quan giữa các biên độc lập trong mô hình 3………...59

TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Đề tài nghiên cứu tập trung vào phân tích định lượng các yếu tố tác

động đến năng suất lúa, cụ thể thông qua việc sử dụng mô hình kinh tế lượng

để ước lượng ảnh hưởng của các yếu tố chi phí sản xuất và đặc điểm hộ gia

đình đến năng suất lúa sử dụng cơ sở dữ liệu điều tra mức sống dân cư năm

2008 (VHLSS 2008). Kết quả nghiên cứu cho thấy các yếu tố chi phí sản xuất

trực tiếp như phân bón, thuốc trừ sâu, công cụ - dụng cụ lao động và các yếu

tố đặc điểm hộ gia đình, đặc biệt là yếu tố vốn con người thể hiện qua trình độ

giáo dục và tình trạng sức khoẻ của chủ hộ có tác động, ảnh hưởng tích cực

đến năng suất lúa mặc dù mức độ ảnh hưởng của mỗi yếu tố này khác nhau.

Trên cơ sở kết quả phân tích định lượng và thực chứng về thực trạng ngành

sản xuất lúa ở nước ta, đề tài đưa ra một số khuyến cáo chính sách và giải

6

pháp cụ thể nhằm nâng cao năng suất, hiệu quả sản xuất lúa nói riêng và

ngành nông nghiệp nói chung ở nước ta trong thời gian tới.

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI

1.1 Lý do nghiên cứu

Việt Nam là một nước nông nghiệp với nhiều sản phẩm có lượng tiêu dùng

trong nước và xuất khẩu lớn như lúa gạo, cà phê, hồ tiêu, hạt điều, các loại rau

quả, trái cây,... Đây là các mặt hàng mà Việt Nam có lợi thế so sánh trên cơ

sở các nguồn lực về tài nguyên và lao động sẵn có. Trong thời gian gần đây,

mặc dù cơ cấu kinh tế nước ta đã chuyển dịch từng bước theo hướng công

nghiệp hóa nhưng ngành nông nghiệp vẫn chiếm tỷ trọng đáng kể và giữ vai

trò quan trọng trong việc đảm bảo đời sống hàng ngày, an ninh lương thực

quốc gia và nguồn nguyên liệu cho công nghiệp chế biến và xuất khẩu1

. Kinh

1

Việt Nam đã trở thành nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới với kim ngạch xuất khẩu đạt bình

quân 5-7 triệu tấn trong những năm gần đây.