Phân tích 20 tác phẩm Ngữ văn 9

phong c¸ch Hå ChÝ Minh

(Lª Anh Trµ)

I - Gîi ý

1. XuÊt xø:

Phong c¸ch Hå ChÝ Minh lµ mét phÇn bµi viÕt "Phong c¸ch Hå ChÝ Minh, c¸i vÜ ®¹i

g¾n víi c¸i gi¶n dÞ" cña t¸c gi¶ Lª Anh Trµ, trÝch trong cuèn s¸ch "Hå ChÝ Minh vµ v¨n

ho¸ ViÖt Nam", ViÖn V¨n ho¸ xuÊt b¶n, Hµ Néi, 1990.

2. T¸c phÈm:

MÆc dï am têng vµ ¶nh hëng nÒn v¨n ho¸ nhiÒu níc, nhiÒu vïng trªn thÕ giíi nh￾ng phong c¸ch cña Hå ChÝ Minh v« cïng gi¶n dÞ, ®iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn ngay trong ®êi

sèng sinh ho¹t cña Ngêi: n¬i ë chØ lµ mét ng«i nhµ sµn nhá bÐ víi nh÷ng ®å ®¹c méc

m¹c, trang phôc ®¬n s¬, ¨n uèng ®¹m b¹c.

3. Tãm t¾t:

ViÕt vÒ phong c¸ch Hå ChÝ Minh, t¸c gi¶ ®a ra luËn ®iÓm then chèt: Phong c¸ch

Hå ChÝ Minh lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a tÝnh d©n téc vµ tÝnh nh©n lo¹i, truyÒn thèng vµ

hiÖn ®¹i, gi÷a vÜ ®¹i vµ gi¶n dÞ.

§Ó lµm s¸ng tá luËn ®iÓm nµy, t¸c gi¶ ®· vËn dông mét hÖ thèng lËp luËn chÆt chÏ,

víi nh÷ng dÉn chøng x¸c thùc, giµu søc thuyÕt phôc vÒ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng c¸ch

m¹ng, kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷ vµ sù gi¶n dÞ, thanh cao trong cuéc sèng sinh ho¹t

h»ng ngµy cña B¸c.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Trong bµi th¬ Ngêi ®i t×m h×nh cña níc, ChÕ Lan Viªn viÕt:

Cã nhí ch¨ng hìi giã rÐt thµnh Ba Lª

Mét viªn g¹ch hång, B¸c chèng l¹i c¶ mét mïa b¨ng gi¸...

§ã lµ nh÷ng c©u th¬ viÕt vÒ B¸c trong thêi gian ®Çu cña cuéc hµnh tr×nh cøu níc

gian khæ. C©u th¬ võa mang nghÜa t¶ thùc võa cã ý kh¸i qu¸t s©u xa. Sù ®èi lËp gi÷a

mét viªn g¹ch hång gi¶n dÞ víi c¶ mét mïa ®«ng b¨ng gi¸ ®· phÇn nµo nãi lªn søc

m¹nh vµ phong th¸i cña vÞ l·nh tô c¸ch m¹ng vÜ ®¹i. Sau nµy, khi ®· trë vÒ Tæ quèc,

sèng gi÷a ®ång bµo, ®ång chÝ, dêng nh chóng ta vÉn gÆp ®· con ngêi ®· tõng b«n ba

kh¾p thÕ giíi Êy:

Nhí Ngêi nh÷ng s¸ng tinh s¬ng

Ung dung yªn ngùa trªn ®êng suèi reo

Nhí ch©n Ngêi bíc lªn ®Ìo

Ngêi ®i, rõng nói tr«ng theo bãng Ngêi.

(ViÖt B¾c - Tè H÷u)

Cßn nhiÒu, rÊt nhiÒu nh÷ng bµi th¬, bµi v¨n viÕt vÒ cuéc ®êi ho¹t ®éng còng nh

t×nh c¶m cña B¸c ®èi víi ®Êt níc, nh©n d©n. §iÓm chung næi bËt trong nh÷ng t¸c phÈm

Êy lµ phong th¸i ung dung, thanh th¶n cña mét ngêi lu«n biÕt c¸ch lµm chñ cuéc ®êi,

lµ phong c¸ch sèng rÊt riªng: phong c¸ch Hå ChÝ Minh.

Víi mét hÖ thèng lËp luËn chÆt chÏ vµ nh÷ng dÉn chøng võa cô thÓ võa giµu søc

thuyÕt phôc, bµi nghÞ luËn x· héi cña Lª Anh Trµ ®· chØ ra sù thèng nhÊt, kÕt hîp hµi

hoµ cña c¸c yÕu tè: d©n téc vµ nh©n lo¹i, truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i ®Ó lµm nªn sù thèng

nhÊt gi÷a sù vÜ ®¹i vµ gi¶n dÞ trong phong c¸ch cña Ngêi.

C¸ch gîi më, dÉn d¾t vÊn ®Ò cña t¸c gi¶ rÊt tù nhiªn vµ hiÖu qu¶. §Ó lÝ gi¶i sù

thèng nhÊt gi÷a d©n téc vµ nh©n lo¹i, t¸c gi¶ ®· dÉn ra cuéc ®êi ho¹t ®éng ®Çy tru©n

chuyªn, tiÕp xóc víi v¨n ho¸ nhiÒu níc, nhiÒu vïng trªn thÕ giíi... KÕt luËn ®îc ®a ra

sau ®ã hoµn toµn hîp l« gÝch: "Cã thÓ nãi Ýt cã vÞ l·nh tô nµo l¹i am hiÓu nhiÒu vÒ c¸c

d©n téc vµ nh©n d©n thÕ giíi, v¨n ho¸ thÕ giíi s©u s¾c nh Chñ tÞch Hå ChÝ Minh... Ng￾êi còng chÞu ¶nh hëng tÊt c¶ c¸c nÒn v¨n ho¸, ®· tiÕp thu c¸i ®Ñp vµ c¸i hay...". §ã lµ

nh÷ng c¨n cø x¸c ®¸ng ®Ó lÝ gi¶i vÒ tÝnh nh©n lo¹i, tÝnh hiÖn ®¹i − mét vÕ cña sù hoµ

hîp, thèng nhÊt trong phong c¸ch Hå ChÝ Minh.

Ngay sau ®ã, t¸c gi¶ lËp luËn: "Nhng ®iÒu k× l¹ lµ tÊt c¶ nh÷ng ¶nh hëng quèc tÕ ®ã

®· nhµo nÆn víi c¸i gèc v¨n ho¸ d©n téc kh«ng g× lay chuyÓn ®îc ë Ngêi, ®Ó trë thµnh

mét nh©n c¸ch rÊt ViÖt Nam, mét lèi sèng rÊt b×nh dÞ, rÊt ViÖt Nam, rÊt ph¬ng §«ng,

nhng còng ®ång thêi rÊt míi, rÊt hiÖn ®¹i..".

§©y cã thÓ coi lµ lËp luËn quan träng nhÊt trong bµi nh»m lµm s¸ng tá luËn ®iÓm

chÝnh nãi trªn. Trong thùc tÕ, c¸c yÕu tè "d©n téc" vµ "nh©n lo¹i", "truyÒn thèng" vµ "hiÖn

®¹i" lu«n cã xu híng lo¹i trõ nhau. YÕu tè nµy tréi lªn sÏ lÊn ¸t yÕu tè kia. Sù kÕt hîp hµi

hoµ cña c¸c yÕu tè mang nhiÒu nÐt ®èi lËp Êy trong mét phong c¸ch qu¶ lµ ®iÒu k× diÖu,

chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc bëi mét yÕu tè vît lªn trªn tÊt c¶: ®ã lµ b¶n lÜnh, ý chÝ cña mét

ngêi chiÕn sÜ céng s¶n, lµ t×nh c¶m c¸ch m¹ng ®îc nung nÊu bëi lßng yªu níc, th¬ng d©n

v« bê bÕn vµ tinh thÇn s½n sµng quªn m×nh v× sù nghiÖp chung. Hå ChÝ Minh lµ ngêi héi

tô ®Çy ®ñ nh÷ng phÈm chÊt ®ã.

§Ó cñng cè cho lËp luËn cña m×nh, t¸c gi¶ ®a ra hµng lo¹t dÉn chøng. Nh÷ng chi

tiÕt hÕt søc cô thÓ, phæ biÕn: ®ã lµ ng«i nhµ sµn, lµ chiÕc ¸o trÊn thñ, ®«i dÐp lèp ®·

tõng ®i vµo th¬ ca nh mét huyÒn tho¹i, lµ cuéc sèng sinh ho¹t h»ng ngµy, lµ t×nh c¶m

th¾m thiÕt ®èi víi ®ång bµo, nhÊt lµ víi c¸c em thiÕu nhi... còng ®· trë thµnh huyÒn

tho¹i trong lßng nh©n d©n ViÖt Nam. Víi nh÷ng dÉn chøng sèng ®éng Êy, thñ ph¸p

liÖt kª ®îc sö dông ë ®©y kh«ng nh÷ng kh«ng g©y nhµm ch¸n, ®¬n ®iÖu mµ cßn cã t¸c

dông thuyÕt phôc h¬n h¼n nh÷ng lêi thuyÕt lÝ dµi dßng.

2

Trong phÇn cuèi bµi, t¸c gi¶ ®· khiÕn cho bµi viÕt thªm s©u s¾c b»ng c¸ch kÕt nèi

gi÷a qu¸ khø víi hiÖn t¹i. Tõ nÕp sèng "gi¶n dÞ vµ thanh ®¹m" cña B¸c, t¸c gi¶ liªn hÖ

®Õn NguyÔn Tr·i, ®Õn NguyÔn BØnh Khiªm − c¸c vÞ "hiÒn triÕt" cña non s«ng ®Êt ViÖt:

Thu ¨n m¨ng tróc, ®«ng ¨n gi¸

Xu©n t¾m hå sen, h¹ t¾m ao...

§©y còng lµ mét yÕu tè trong hÖ thèng lËp luËn cña t¸c gi¶. DÉu c¸c yÕu tè so s¸nh

kh«ng thËt t¬ng ®ång (B¸c lµ mét chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, lµ Chñ tÞch níc trong khi

NguyÔn Tr·i vµ NguyÔn BØnh Khiªm ®îc nãi ®Õn trong thêi gian ë Èn, xa l¸nh cuéc

sèng s«i ®éng bªn ngoµi) nhng vÉn ®îc vËn dông hîp lÝ nhê c¸ch lËp luËn cã chiÒu

s©u: "NÕp sèng gi¶n dÞ vµ thanh ®¹m cña B¸c Hå, còng nh c¸c vÞ danh nho xa, hoµn

toµn kh«ng ph¶i lµ mét c¸ch tù thÇn th¸nh ho¸, tù lµm cho kh¸c ®êi, h¬n ®êi, mµ ®©y

lµ lèi sèng thanh cao, mét c¸ch di dìng tinh thÇn, mét quan niÖm thÈm mÜ vÒ cuéc

sèng, cã kh¶ n¨ng ®em l¹i h¹nh phóc thanh cao cho t©m hån vµ thÓ x¸c".

Bµi v¨n nghÞ luËn nµy gióp chóng ta hiÓu s©u thªm vÒ phong c¸ch cña B¸c Hå − vÞ

l·nh tô vÜ ®¹i cña d©n téc ViÖt Nam, danh nh©n v¨n ho¸ cña thÕ giíi.

®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh

(G. G. M¸c-kÐt)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ v¨n C«-l«m-bi-a G.G. M¸c-kÐt (Gabriel Garcia Marquez) sinh n¨m 1928. N¨m

1936, tèt nghiÖp tó tµi, «ng vµo häc ngµnh LuËt t¹i trêng ®¹i häc Tæng hîp B«-g«-ta vµ

viÕt nh÷ng truyÖn ng¾n ®Çu tay.

Ga-bri-en G¸c-xi-a M¸c-kÐt lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu tiÓu thuyÕt theo khuynh híng hiÖn

thùc huyÒn ¶o næi tiÕng. ¤ng tõng ®îc nhËn gi¶i thëng N«-ben v¨n häc n¨m 1982.

G. G. M¸c-kÐt cã mét sù nghiÖp s¸ng t¸c ®å sé, nhng næi tiÕng nhÊt lµ cuèn Tr¨m

n¨m c« ®¬n (1967) - tiÓu thuyÕt ®îc tÆng Gi¶i Chianchian« cña I-ta-li-a, ®îc Ph¸p c«ng

nhËn lµ cuèn s¸ch níc ngoµi hay nhÊt trong n¨m, ®îc giíi phª b×nh v¨n häc ë MÜ xÕp

lµ mét trong 12 cuèn s¸ch hay nhÊt trong nh÷ng n¨m s¸u m¬i cña thÕ kØ XX.

Toµn bé s¸ng t¸c cña G. G. M¸c-kÐt xoay quanh trôc chñ ®Ò chÝnh: sù c« ®¬n - mÆt

tr¸i cña t×nh ®oµn kÕt, lßng th¬ng yªu gi÷a con ngêi.

2. T¸c phÈm:

V¨n b¶n §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh tr×nh bµy nh÷ng ý kiÕn cña t¸c gi¶

3

xung quanh hiÓm ho¹ h¹t nh©n, ®ång thêi kªu gäi thÕ giíi nç lùc hµnh ®éng ®Ó ng¨n

chÆn, ®Èy lïi nguy c¬ vÒ mét th¶m ho¹ cã thÓ huû diÖt toµn bé sù sèng trªn tr¸i ®Êt.

3. Tãm t¾t:

§©y lµ mét bµi v¨n nghÞ luËn x· héi. T¸c gi¶ nªu ra hai luËn ®iÓm c¬ b¶n cã liªn

quan mËt thiÕt víi nhau:

− Nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n ®e do¹ cuéc sèng trªn tr¸i ®Êt.

− NhiÖm vô cÊp b¸ch cña nh©n lo¹i lµ ph¶i ng¨n chÆn nguy c¬ ®ã, ®ång thêi ®Êu

tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh.

§Ó lµm s¸ng tá hai luËn ®iÓm trªn, t¸c gi¶ ®· ®a ra mét hÖ thèng lËp luËn chÆt chÏ,

®Æc biÖt lµ nh÷ng dÉn chøng rÊt cô thÓ, x¸c thùc, giµu søc thuyÕt phôc.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Chóng ta ®ang sèng trong mét thÕ giíi mµ tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ®ang ph¸t

triÓn víi mét tèc ®é ®¸ng kinh ng¹c: nh÷ng thµnh tùu cña ngµy h«m nay, rÊt cã thÓ chØ

ngµy mai ®· thµnh l¹c hËu. §· tõng cã nh÷ng ý kiÕn bi quan cho r»ng: trong khi cña

c¶i x· héi t¨ng theo cÊp sè céng th× d©n sè tr¸i ®Êt l¹i t¨ng theo cÊp sè nh©n, con ngêi

sÏ ngµy cµng ®ãi khæ. Tuy nhiªn, nhê cã sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña khoa häc kÜ thuËt,

cña c¶i x· héi ngµy cµng dåi dµo h¬n, sè ngêi ®ãi nghÌo ngµy cµng gi¶m ®i...

§ã lµ nh÷ng yÕu tè tÝch cùc trong sù ph¸t triÓn cña khoa häc mµ phÇn lín chóng ta

®Òu nhËn thÊy. Tuy nhiªn, mÆt tr¸i cña sù ph¸t triÓn ®ã th× hÇu nh rÊt Ýt ngêi cã thÓ

nhËn thøc ®îc. Bµi viÕt cña nhµ v¨n G¸c-xi-a M¸c-kÐt ®· giãng lªn mét håi chu«ng

c¶nh tØnh nh©n lo¹i tríc nguy c¬ ®ang hiÖn h÷u cña mét cuéc chiÕn tranh h¹t nh©n

th¶m khèc cã kh¶ n¨ng huû diÖt toµn bé sù sèng trªn hµnh tinh xanh mµ ph¬ng tiÖn

cña cuéc chiÕn tranh Êy − mØa mai thay − l¹i lµ hÖ qu¶ cña sù ph¸t triÓn khoa häc nh vò

b·o kia.

VÊn ®Ò ®îc kh¬i gîi hÕt søc Ên tîng: "Chóng ta ®ang ë ®©u? H«m nay ngµy 8 - 8 -

1986, h¬n 50.000 ®Çu ®¹n h¹t nh©n ®· ®îc bè trÝ kh¾p hµnh tinh. Nãi n«m na ra, ®iÒu

®ã cã nghÜa lµ mçi ngêi kh«ng trõ trÎ con, ®ang ngåi trªn mét thïng 4 tÊn thuèc næ: tÊt

c¶ chç ®ã næ tung lªn sÏ lµm biÕn hÕt th¶y, kh«ng ph¶i mét lÇn mµ lµ mêi hai lÇn, mäi

dÊu vÕt cña sù sèng trªn tr¸i §Êt".

Søc t¸c ®éng cña ®o¹n v¨n nµy chñ yÕu bëi nh÷ng con sè thèng kª cô thÓ: 50.000

®Çu ®¹n h¹t nh©n; 4 tÊn thuèc næ; kh«ng ph¶i mét lÇn mµ lµ mêi hai lÇn... Th«ng ®iÖp

vÒ nguy c¬ huû diÖt sù sèng ®îc truyÒn t¶i víi mét kh¶ n¨ng t¸c ®éng m¹nh mÏ vµo t

duy b¹n ®äc. Kh«ng chØ cã thÕ, trong nh÷ng c©u v¨n tiÕp theo, t¸c gi¶ cßn më réng

ph¹m vi ra toµn hÖ MÆt Trêi, dÉn c¶ ®iÓn tÝch trong thÇn tho¹i Hi L¹p nh»m lµm t¨ng

søc thuyÕt phôc.

4

Trong phÇn tiÕp theo, t¸c gi¶ ®a ra hµng lo¹t so s¸nh nh»m thÓ hiÖn sù bÊt hîp lÝ

trong xu híng ph¸t triÓn cña khoa häc hiÖn ®¹i: tØ lÖ phôc vô cho viÖc n©ng cao ®êi

sèng nh©n lo¹i qu¸ thÊp trong khi tØ lÖ phôc vô cho chiÕn tranh l¹i qu¸ cao. VÉn lµ

nh÷ng con sè thèng kª ®Çy søc nÆng:

− 100 tØ ®« la cho trÎ em nghÌo khæ t¬ng ®¬ng víi 100 m¸y bay nÐm bom chiÕn lîc

B.1B hoÆc díi 7.000 tªn löa vît ®¹i ch©u;

− Gi¸ 10 chiÕc tµu s©n bay mang vò khÝ h¹t nh©n ®ñ ®Ó thùc hiÖn ch¬ng tr×nh

phßng bÖnh trong cïng 14 n¨m, b¶o vÖ cho h¬n 1 tØ ngêi khái bÖnh sèt rÐt;

− Hai chiÕc tµu ngÇm mang vò khÝ h¹t nh©n lµ ®ñ tiÒn xo¸ n¹n mï ch÷ cho toµn thÕ

giíi...

§ã lµ nh÷ng con sè vît lªn trªn c¶ nh÷ng gi¸ trÞ thèng kª bëi nã cßn cã gi¸ trÞ tè c¸o

bëi ®iÒu nghÞch lÝ lµ trong khi c¸c ch¬ng tr×nh phôc vô chiÕn tranh ®Òu ®· hoÆc ch¾c ch¾n

trë thµnh hiÖn thùc th× c¸c ch¬ng tr×nh cøu trî trÎ em nghÌo hay xo¸ n¹n mï ch÷ chØ lµ sù

tÝnh to¸n gi¶ thiÕt vµ kh«ng biÕt ®Õn bao giê míi trë thµnh hiÖn thùc. Trong khÝa c¹nh

nµy th× râ rµng lµ khoa häc ®ang ph¸t triÓn ngîc l¹i nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n mµ tõ bao

®êi nay con ngêi vÉn h»ng x©y dùng.

VÉn b»ng phÐp suy luËn l« gÝch vµ nh÷ng con sè thèng kª nãng báng, t¸c gi¶ ®Èy

m©u thuÉn lªn ®Õn ®Ønh ®iÓm: sù ph¸t triÓn vò khÝ h¹t nh©n kh«ng chØ ®i ngîc l¹i lÝ trÝ

cña con ngêi mµ cßn ®i ngîc l¹i lÝ trÝ tù nhiªn. Sù ®èi lËp khñng khiÕp gi÷a 380 triÖu

n¨m, 180 triÖu n¨m, bèn kû ®Þa chÊt (hµng chôc triÖu n¨m) víi kho¶ng thêi gian ®ñ ®Ó

"bÊm nót mét c¸i" ®· ph¬i bµy toµn bé tÝnh chÊt phi lÝ còng nh sù nguy hiÓm cña ch-

¬ng tr×nh vò khÝ h¹t nh©n mµ c¸c níc giµu cã ®ang theo ®uæi. B»ng c¸ch Êy, rÊt cã thÓ

con ngêi ®ang phñ nhËn, thËm chÝ xo¸ bá toµn bé qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña tù nhiªn vµ x·

héi tõ hµng tr¨m triÖu n¨m qua. §ã kh«ng chØ lµ sù phª ph¸n mµ cßn lµ sù kÕt téi.

§ã lµ toµn bé luËn ®iÓm thø nhÊt, chiÕm ®Õn h¬n ba phÇn t dung lîng cña bµi viÕt

nµy. ë luËn ®iÓm thø hai, thñ ph¸p t¬ng ph¶n ®· ®îc vËn dông triÖt ®Ó. Ngay sau lêi

kÕt téi trªn ®©y, t¸c gi¶ kªu gäi:

"Chóng ta ®Õn ®©y ®Ó cè g¾ng chèng l¹i viÖc ®ã, ®em l¹i tiÕng nãi cña chóng ta

tham gia vµo b¶n ®ång ca cña nh÷ng ngêi ®ßi hái mét thÕ giíi kh«ng cã vò khÝ vµ mét

cuéc sèng hoµ b×nh, c«ng b»ng. Nhng dï cho tai ho¹ x¶y ra th× sù cã mÆt cña chóng ta

ë ®©y còng kh«ng ph¶i lµ v« Ých".

§ã kh«ng h¼n lµ mét lêi kªu gäi thèng thiÕt vµ m¹nh mÏ, tuy nhiªn kh«ng v× thÕ

mµ nã kÐm søc thuyÕt phôc. ChÝnh d ©m cña luËn ®iÓm thø nhÊt ®· t¹o nªn hiÖu qu¶

cho luËn ®iÓm thø hai nµy. Nh÷ng lêi kªu gäi cña t¸c gi¶ gÇn nh nh÷ng lêi t©m sù nh￾ng thÊm thÝa tËn ®¸y lßng. Cha hÕt, t¸c gi¶ cßn tëng tîng ra tÊn th¶m kÞch h¹t nh©n vµ

®Ò nghÞ më "mét ng©n hµng lu tr÷ trÝ nhí". Lêi ®Ò nghÞ tëng nh rÊt kh«ng thùc Êy l¹i

5

trë nªn rÊt thùc trong hoµn c¶nh cuéc chiÕn tranh h¹t nh©n cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc

nµo.

Trong luËn ®iÓm thø hai nµy, t¸c gi¶ hÇu nh kh«ng sö dông mét dÉn chøng hay

mét con sè thèng kª nµo. Nhng c¸ch dÉn d¾t vÊn ®Ò, lêi t©m sù tha thiÕt mang ©m ®iÖu

xãt xa cña t¸c gi¶ ®· t¸c ®éng m¹nh ®Õn l¬ng tri nh©n lo¹i tiÕn bé. T¸c gi¶ kh«ng chØ ra

thÕ lùc nµo ®· vËn dông nh÷ng ph¸t minh khoa häc vµo môc ®Ých xÊu xa bëi ®ã dêng

nh kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých chÝnh cña bµi viÕt nµy nhng «ng ®· gióp nh©n lo¹i nhËn

thøc ®îc nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n lµ hoµn toµn cã thùc vµ ng¨n chÆn nguy c¬ ®ã,

®ång thêi ®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh sÏ lµ nhiÖm vô quan träng nhÊt cña

nh©n lo¹i trong thÕ kØ XXI.

tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn,

quyÒn ®îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cña trÎ em

I - Gîi ý

1. XuÊt xø:

V¨n b¶n Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®îc b¶o vÖ vµ ph¸t trØen cña trÎ

em ®îc trÝch tõ Tuyªn bè cña Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em häp t¹i Liªn hîp

quèc ngµy 30-9-1990, in trong cuèn "ViÖt Nam vµ c¸c v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn trÎ

em", NXB ChÝnh trÞ quèc gia - Uû ban B¶o vÖ vµ ch¨m sãc trÎ em ViÖt Nam, 1997.

2. Tãm t¾t:

Tuy chØ lµ mét trÝch ®o¹n nhng bµi viÕt nµy cã thÓ coi lµ mét v¨n b¶n kh¸ hoµn

chØnh vÒ hiÖn thùc vµ t¬ng lai cña trÎ em còng nh nh÷ng nhiÖm vô cÊp thiÕt mµ céng

®ång quèc tÕ ph¶i thùc hiÖn nh»m ®¶m b¶o cho trÎ em cã ®îc mét t¬ng lai t¬i s¸ng.

Ngoµi hai ý më ®Çu, bµi viÕt ®îc chia thµnh ba phÇn rÊt râ rµng:

PhÇn mét (sù th¸ch thøc): thùc tr¹ng cuéc sèng khèn khæ cña rÊt nhiÒu trÎ em trªn

thÕ giíi − nh÷ng th¸ch thøc ®Æt ra víi c¸c nhµ l·nh ®¹o chÝnh trÞ.

PhÇn hai (c¬ héi): nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®èi víi viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cuéc

sèng, ®¶m b¶o t¬ng lai cho trÎ em.

PhÇn ba (nhiÖm vô): nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ, cÊp thiÕt cÇn thùc hiÖn nh»m b¶o vÖ

vµ c¶i thiÖn ®êi sèng, v× t¬ng lai cña trÎ em.

II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Sinh thêi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tõng d¹y:

6

TrÎ em nh bóp trªn cµnh

BiÕt ¨n ngñ, biÕt häc hµnh lµ ngoan.

TrÎ em lµ t¬ng lai ®Êt níc. Suy réng ra, sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi trong

t¬ng lai phô thuéc rÊt nhiÒu vµo cuéc sèng vµ sù ph¸t triÓn cña trÎ em h«m nay. Cµng

ngµy, vÊn ®Ò ®ã cµng ®îc nhËn thøc râ rµng h¬n trªn ph¬ng diÖn quèc tÕ. N¨m 1990,

Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em ®· ®îc tæ chøc. T¹i ®ã, c¸c nhµ l·nh ®¹o c¸c níc ®·

®a ra b¶n Tuyªn bè vÒ sù sèng cßn, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cña trÎ em. Bµi viÕt nµy ®·

trÝch dÉn nh÷ng ý c¬ b¶n nhÊt cña b¶n Tuyªn bè ®ã.

Ngay trong phÇn më ®Çu, b¶n Tuyªn bè ®· kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®Æc ®iÓm còng nh

nh÷ng quyÒn lîi c¬ b¶n cña trÎ em. Tõ ®ã, c¸c t¸c gi¶ b¾t vµo m¹ch chÝnh víi nh÷ng ý

kiÕn hÕt søc c¬ b¶n vµ l« gÝch.

Trong phÇn thø nhÊt, t¸c gi¶ nªu ra hµng lo¹t vÊn ®Ò cã vÒ thùc tr¹ng còng nh sù vi

ph¹m nghiªm träng quyÒn cña trÎ em. §ã lµ sù bãc lét, ®µy ®o¹ mét c¸ch tµn nhÉn, lµ

cuéc sèng khèn khæ cña trÎ em ë c¸c níc nghÌo. Trong hoµn c¶nh Êy, nh÷ng con sè

thèng kª rÊt cã søc nÆng ("Mçi ngµy, cã hµng triÖu trÎ em ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng th¶m

ho¹ cña ®ãi nghÌo vµ khñng ho¶ng kinh tÕ, cña n¹n ®ãi, t×nh tr¹ng v« gia c, dÞch

bÖnh...; Mçi ngµy cã tíi 40000 trÎ em chÕt do suy dinh dìng vµ bÖnh tËt,..."). Nh÷ng

con sè biÕt nãi Êy thùc sù lµ lêi c¶nh b¸o ®èi víi nh©n lo¹i.

Víi néi dung nh vËy nhng c¸c t¸c gi¶ l¹i ®Æt tªn cho phÇn nµy lµ Sù th¸ch thøc.

Míi ®äc, cã c¶m tëng gi÷a ®Ò môc vµ néi dung kh«ng thËt thèng nhÊt. Tuy nhiªn, ®ã

l¹i lµ yÕu tè liªn kÕt gi÷a c¸c phÇn trong v¨n b¶n nµy. T¸c gi¶ ®· sö dông ph¬ng ph¸p

"®ßn bÈy": hiÖn thùc cµng ®îc chØ râ bao nhiªu th× nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra sau ®ã l¹i cµng

®îc quan t©m bÊy nhiªu.

Trong phÇn tiÕp theo, c¸c t¸c gi¶ tr×nh bµy nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp (hay nh÷ng

c¬ héi) cho nh÷ng ho¹t ®éng v× quyÒn cña trÎ em. §ã lµ nh÷ng ph¬ng tiÖn vµ kiÕn

thøc, lµ sù hîp t¸c, nhÊt trÝ cña céng ®ång thÕ giíi cïng sù t¨ng trëng kinh tÕ, sù biÕn

®æi cña x· héi... trong ®ã c¸c t¸c gi¶ nhÊn m¹nh ®Õn nh©n tè con ngêi. B»ng nh÷ng

ho¹t ®éng tÝch cùc, con ngêi hoµn toµn cã thÓ lµm chñ ®îc t¬ng lai cña m×nh khi quan

t©m tho¶ ®¸ng ®Õn c¸c thÕ hÖ t¬ng lai.

Trong phÇn NhiÖm vô, c¸c t¸c gi¶ nªu ra t¸m nhiÖm vô hÕt søc c¬ b¶n vµ cÊp thiÕt.

Cã thÓ tãm t¾t l¹i nh sau:

1. T¨ng cêng søc khoÎ vµ chÕ ®é dinh dìng cña trÎ em.

2. Quan t©m s¨n sãc nhiÒu h¬n ®Õn trÎ em bÞ tµn tËt, trÎ em cã hoµn c¶nh sèng ®Æc

biÖt khã kh¨n.

3. §¶m b¶o quyÒn b×nh ®¼ng nam - n÷ (®èi xö b×nh ®¼ng víi c¸c em g¸i).

7

4. B¶o ®¶m cho trÎ em ®îc häc hÕt bËc gi¸o dôc c¬ së.

5. CÇn nhÊn m¹nh tr¸ch nhiÖm kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh.

6. CÇn gióp trÎ em nhËn thøc ®îc gi¸ trÞ cña b¶n th©n.

7. B¶o ®¶m sù t¨ng trëng, ph¸t triÓn ®Òu ®Æn nÒn kinh tÕ.

8. CÇn cã sù hîp t¸c quèc tÕ ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cÊp b¸ch trªn ®©y.

Víi nh÷ng ý hÕt søc ng¾n gän, ®îc tr×nh bµy râ rµng, dÔ hiÓu, b¶n Tuyªn bè nµy

kh«ng chØ cã ý nghÜa ®èi víi mçi ngêi, mçi thµnh viªn trong céng ®ång quèc tÕ mµ

cßn cã t¸c dông kªu gäi, tËp hîp mäi ngêi, mäi quèc gia cïng hµnh ®éng v× cuéc

sèng vµ sù ph¸t triÓn cña trÎ em, v× t¬ng lai cña chÝnh loµi ngêi.

chuyÖn ngêi con g¸i nam x¬ng

(TrÝch TruyÒn k× m¹n lôc - NguyÔn D÷)

I- Gîi ý

1. T¸c gi¶:

NguyÔn D÷ (cha râ n¨m sinh, n¨m mÊt), ngêi huyÖn Trêng T©n, nay lµ huyÖn

Thanh MiÖn, tØnh H¶i D¬ng. NguyÔn D÷ sèng ë thÕ kØ XVI, lµ thêi k× triÒu ®×nh nhµ Lª

®· b¾t ®Çu khñng ho¶ng, c¸c tËp ®oµn phong kiÕn Lª, M¹c, TrÞnh tranh giµnh quyÒn

bÝnh, g©y ra nh÷ng cuéc néi chiÕn kÐo dµi. ¤ng häc réng, tµi cao, nhng chØ lµm quan cã

mét n¨m råi xin nghØ.

2. T¸c phÈm:

T¸c phÈm næi tiÕng nhÊt cña NguyÔn D÷ lµ TruyÒn k× m¹n lôc, gåm 20 truyÖn viÕt

b»ng t¶n v¨n, xen lÉn biÒn v¨n vµ th¬ ca, cuèi mçi truyÖn thêng cã lêi b×nh cña t¸c gi¶,

hoÆc cña mét ngêi cïng quan ®iÓm víi t¸c gi¶.

ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng thÓ hiÖn niÒm c¶m th¬ng cña t¸c gi¶ ®èi víi sè

phËn oan nghiÖt, ®ång thêi ca ngîi vÎ ®Ñp truyÒn thèng cña cña ngêi phô n÷ ViÖt

Nam díi chÕ ®é phong kiÕn.

... VÒ mÆt néi dung, TruyÒn k× m¹n lôc chøa ®ùng néi dung ph¶n ¸nh hiÖn thùc vµ

gi¸ trÞ nh©n ®¹o s©u s¾c. T¸c phÈm còng ®ång thêi cho thÊy nh÷ng phøc t¹p trong t t￾ëng nhµ v¨n.

NguyÔn D÷ ph¶n ¸nh hiÖn thùc x· héi thêi ®¹i m×nh qua thÓ truyÒn k× nªn t¸c gi¶

thêng lÊy xa ®Ó nãi nay, lÊy c¸i k× ®Ó nãi c¸i thùc. §äc TruyÒn k× m¹n lôc nÕu biÕt bãc

t¸ch ra c¸i vá k× ¶o sÏ thÊy c¸i cèt lâi hiÖn thùc, phñi ®i líp s¬ng khãi thêi gian xa cò,

sÏ thÊy bé mÆt x· héi ®¬ng thêi. §êi sèng x· héi díi ngßi bót truyÒn k× cña nhµ v¨n

8

hiÖn lªn kh¸ toµn diÖn cuéc sèng ngêi d©n tõ bé m¸y nhµ níc víi quan tham l¹i nhòng

®Õn nh÷ng quan hÖ víi nÒn ®¹o ®øc ®åi phong b¹i tôc.

NÕu khi phª ph¸n, tè c¸o hiÖn thùc x· héi, NguyÔn D÷ chñ yÕu ®øng trªn lËp trêng

®¹o ®øc th× khi ph¶n ¸nh sè phËn con ngêi, «ng l¹i xuÊt ph¸t tù lËp trêng nh©n v¨n.

ChÝnh v× vËy, TruyÒn k× m¹n lôc chøa ®ùng mét néi dung nh©n ®¹o s©u s¾c. VÒ ph¬ng

diÖn nµy, NguyÔn D÷ lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n më ®Çu cho chñ nghÜa nh©n v¨n

trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam. TruyÒn k× m¹n lôc ph¶n ¸nh sè phËn con ngêi chñ

yÕu qua sè phËn cña ngêi phô n÷, ®ång thêi híng tíi nh÷ng gi¶i ph¸p x· héi, nhng

vÉn bÕ t¾c trªn ®êng ®i t×m h¹nh phóc cho con ngêi". (Tõ ®iÓn v¨n häc - NXB ThÕ giíi,

2005).

3. ThÓ lo¹i:

TruyÖn truyÒn k× lµ nh÷ng truyÖn k× l¹ ®îc lu truyÒn. TruyÒn k× m¹n lôc cña

NguyÔn D÷ lµ sù ghi chÐp t¶n m¹n vÒ nh÷ng truyÖn Êy. T¸c phÈm ®îc viÕt b»ng ch÷

H¸n, khai th¸c c¸c truyÖn cæ d©n gian, c¸c truyÒn thuyÕt lÞch sö, d· sö cña ViÖt Nam.

Nh©n vËt chÝnh trong TruyÒn k× m¹n lôc phÇn lín lµ nh÷ng ngêi phô n÷ ®øc h¹nh nh￾ng l¹i bÞ c¸c thÕ lùc phong kiÕn, lÔ gi¸o kh¾c nghiÖt x« ®Èy vµo nh÷ng c¶nh ngé Ðo le,

oan khuÊt. Bªn c¹nh ®ã cßn cã kiÓu nh©n vËt lµ nh÷ng ngêi trÝ thøc cã t©m huyÕt nhng

bÊt m·n víi thêi cuéc, kh«ng chÞu trãi m×nh vµo vßng danh lîi chËt hÑp.

4. Tãm t¾t:

C©u chuyÖn kÓ vÒ Vò ThÞ ThiÕt - ngêi con g¸i quª ë Nam X¬ng, tÝnh t×nh nÕt na

thuú mÞ. LÊy chång lµ Tr¬ng Sinh cha ®îc bao l©u th× chµng ph¶i ®i lÝnh, nµng ë nhµ

phông dìng mÑ giµ vµ nu«i con nhá. §Ó dç con, nµng thêng chØ bãng m×nh trªn têng

vµ b¶o ®ã lµ cha nã. Khi Tr¬ng Sinh vÒ th× con ®· biÕt nãi. §øa bÐ ng©y th¬ kÓ víi Tr-

¬ng Sinh vÒ ngêi ®ªm ®ªm vÉn ®Õn nhµ. Tr¬ng Sinh s½n cã tÝnh ghen, m¾ng nhiÕc vµ

®uæi vî ®i. PhÉn uÊt, Vò ThÞ ThiÕt ch¹y ra bÕn Hoµng Giang tù vÉn. Khi hiÓu ra nçi

oan cña vî th× ®· muén, Tr¬ng Sinh lËp ®µn gi¶i oan cho nµng.

Còng cã thÓ t¹m chia truyÖn thµnh hai phÇn, lÊy mèc lµ viÖc Vò N¬ng nh¶y xuèng

s«ng tù tö:

- §o¹n 1 (tõ ®Çu ®Õn "vµ xin chÞu kh¾p mäi ngêi phØ nhæ"): bÞ chång nghi oan. Vò

N¬ng tù vÉn.

- §o¹n 2 (cßn l¹i): nçi oan ®îc gi¶i, Vò N¬ng ®îc cøu sèng nhng vÉn kh«ng trë vÒ

®oµn tô cïng gia ®×nh.

II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Cã lÏ ngêi ViÖt Nam chóng ta ai còng hiÓu vµ biÕt c¸ch sö dông côm tõ "oan ThÞ

KÝnh" − mét nçi oan khuÊt mµ ngêi bÞ oan kh«ng cã c¸ch g× ®Ó thanh minh. ThÞ KÝnh

9

chØ ®îc gi¶i oan nhê §øc PhËt hay nãi ®óng h¬n lµ nhê tÊm lßng bao dung ®é lîng,

lu«n hiÓu thÊu vµ s½n sµng bªnh vùc cho nh÷ng con ngêi bÐ nhá, thua thiÖt, oan øc

trong x· héi cña nh÷ng nghÖ sÜ d©n gian.

Ngêi phô n÷ trong ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng kh«ng cã ®îc c¸i may m¾n nh

ThÞ KÝnh mÆc dï nçi oan cña nµng còng kh«ng kÐm g×, thËm chÝ kÕt côc cßn bi th¶m

h¬n. ThÞ KÝnh ®îc lªn toµ sen trong khi ngêi phô n÷ nµy ph¶i t×m ®Õn c¸i chÕt ®Ó

chøng tá sù trong s¹ch cña m×nh. MÆc dï vËy, nh©n vËt nµy vÉn kh«ng ®îc nhiÒu ngêi

biÕt ®Õn, cã lÏ bëi ph¬ng thøc kÓ. Ai còng biÕt ®Õn ThÞ KÝnh v× c©u chuyÖn vÒ nµng ®îc

thÓ hiÖn qua mét vë chÌo − mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian quen thuéc, ®îc nh©n

d©n a thÝch tõ xa xa, trong khi Ngêi con g¸i Nam X¬ng lµ mét t¸c phÈm v¨n häc viÕt

thêi trung ®¹i (trong ®iÒu kiÖn x· héi phong kiÕn, nh©n d©n lao ®éng hÇu hÕt ®Òu

kh«ng biÕt ch÷). Ngµy nay ®äc l¹i t¸c phÈm nµy, chóng ta cã thÓ hiÓu thªm rÊt nhiÒu

®iÒu vÒ th©n phËn nh÷ng ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn qua nghÖ thuËt dùng

truyÖn, dÉn d¾t m¹ch truyÖn còng nh nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, c¸ch thøc kÕt hîp

c¸c ph¬ng thøc tù sù, tr÷ t×nh vµ kÞch cña t¸c gi¶.

Trong phÇn ®Çu cña truyÖn, tríc khi biÕn cè lín x¶y ra, t¸c gi¶ ®· dµnh kh¸ nhiÒu

lêi ®Ó ca ngîi vÎ ®Ñp cña ngêi phô n÷, tõ nhan s¾c cho ®Õn ®øc h¹nh. HÇu nh kh«ng

cã sù kiÖn nµo thËt ®Æc biÖt ngoµi nh÷ng chi tiÕt (tiÔn chång ®i lÝnh, ®èi xö víi mÑ

chång...) chøng tá nµng lµ mét ngêi con g¸i ®Ñp ngêi ®Ñp nÕt, mét ngêi vî hiÒn, mét

ngêi con d©u hiÕu th¶o. ChØ cã mét chi tiÕt ë ®o¹n më ®Çu: "Song Tr¬ng cã tÝnh ®a

nghi, ®èi víi vî phßng ngõa qu¸ søc". B¹n ®äc cã thÓ dÔ bá qua chi tiÕt nµy v× víi

phÈm h¹nh cña nµng, dÉu Tr¬ng Sinh cã ®a nghi ®Õn ®©u còng khã cã thÓ x¶y ra

chuyÖn g× ®îc.

Nhng ®ã l¹i lµ mét chi tiÕt rÊt quan träng, thÓ hiÖn tµi kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶. Chi

tiÕt nhá ®îc cµi rÊt khÐo ®ã chÝnh lµ sîi d©y nèi gi÷a phÇn tríc vµ phÇn sau, x©u chuçi

c¸c yÕu tè trong truyÖn, ®ång thêi gióp b¹n ®äc hiÓu ®îc néi dung t tëng cña t¸c

phÈm.

M¹ch truyÖn ®îc dÉn rÊt tù nhiªn. Sau khi giÆc tan, Tr¬ng Sinh trë vÒ nhµ, bÕ ®øa

con nhá ra th¨m mé mÑ. Th»ng bÐ quÊy khãc, khi Sinh dç dµnh th× nã nãi:

− "¤ hay! ThÕ ra «ng còng lµ cha t«i ? ¤ng l¹i biÕt nãi, chø kh«ng nh cha t«i tríc kia

chØ nÝn thin thÝt".

ThËt ch¼ng kh¸c g× mét tiÕng sÐt bÊt chît. Lêi con trÎ v« t×nh ®· thæi bïng lªn ngän

löa ghen tu«ng trong lßng ngêi ®µn «ng ®a nghi (t¸c gi¶ ®· nãi ®Õn tõ ®Çu). NÕu coi

®©y lµ mét vë kÞch th× lêi nãi cña ®øa con chÝnh lµ nót th¾t, më ra m©u thuÉn ®ång

thêi ngay lËp tøc ®Èy m©u thuÉn lªn cao. Sau khi g¹n hái con, nghe th»ng bÐ nãi cã

mét ngêi ®µn «ng "®ªm nµo còng ®Õn, mÑ §¶n ®i còng ®i, mÑ §¶n ngåi còng ngåi...",

mèi nghi ngê cña Sinh ®èi víi vî ®· ®Õn møc kh«ng thÓ nµo gì ra ®îc.

10

Mét lÇn n÷a, chi tiÕt vÒ tÝnh hay ghen cña Sinh ph¸t huy t¸c dông triÖt ®Ó. Nã lÝ gi¶i

diÔn biÕn c©u chuyÖn, ®ång thêi gi¶i ®¸p nh÷ng th¾c m¾c cña b¹n ®äc mét c¸ch hîp lÝ.

T¹i sao Sinh kh«ng chÞu nghe lêi ngêi vî thanh minh? T¹i sao Sinh kh«ng nãi cho vî

biÕt lÝ do m×nh tøc giËn nh thÕ? (NÕu Sinh nãi ra th× ngay lËp tøc c©u chuyÖn sÏ s¸ng

tá). §ã chÝnh lµ hÖ qu¶ cña tÝnh ®a nghi. V× ®a nghi nªn Sinh kh«ng thÓ tØnh t¸o suy

xÐt mäi viÖc. Còng v× ®a nghi nªn lêi nãi (dï rÊt m¬ hå) cña mét ®øa bÐ còng trë

thµnh mét b»ng chøng "kh«ng thÓ chèi c·i" r»ng vî chµng ®· ngo¹i t×nh khi chång ®i

v¾ng. Sù v« lÝ ®· trë nªn hîp lÝ bëi sù kÕt hîp gi÷a hoµn c¶nh vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt.

Kh«ng biÕt v× sao Sinh l¹i nghi oan nªn ngêi vî kh«ng thÓ thanh minh. §Ó chøng

tá sù trong s¹ch cña m×nh, nµng chØ cã mçi c¸ch duy nhÊt lµ tù vÉn. Vî Sinh chÕt mµ

m©u thuÉn kÞch vÉn kh«ng ®îc th¸o gì, mèi nghi ngê trong lßng Sinh vÉn cßn nguyªn

®ã.

Theo dâi m¹ch truyÖn tõ ®Çu, b¹n ®äc tuy kh«ng mét chót nghi ngê phÈm h¹nh

cña ngêi phô n÷ nhng còng kh«ng lÝ gi¶i næi chuyÖn g× ®· x¶y ra vµ v× sao ®øa bÐ l¹i

nãi nh vËy. §©y còng lµ mét yÕu tè chøng tá nghÖ thuËt kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶. Thñ

ph¸p "®Çu cuèi t¬ng øng" ®îc vËn dông. §øa trÎ ng©y th¬ lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn bi

kÞch th× còng chÝnh nã trë thµnh nh©n tè th¸o gì m©u thuÉn mét c¸ch t×nh cê. Sau khi

vî mÊt, mét ®ªm kia, ®øa trÎ l¹i nãi:

− Cha §¶n l¹i ®Õn kia k×a!

Chµng hái ®©u. Nã chØ bãng chµng ë trªn v¸ch:

− §©y nµy!

M©u thuÉn ®îc th¸o gì còng bÊt ngê nh khi nã ph¸t sinh. §øa trÎ cã biÕt ®©u r»ng,

nã ®· g©y ra mét sù hiÓu lÇm khñng khiÕp ®Ó råi khi ngêi chång hiÓu ra, hèi hËn th×

®· qu¸ muén. Ngay c¶ b¹n ®äc còng ph¶i s÷ng sê: sù thËt gi¶n ®¬n ®Õn thÕ mµ còng

®ñ ®Èy mét con ngêi vµo c¶nh tuyÖt väng.

Ai lµ ngêi cã lçi? §øa trÎ ®¬ng nhiªn lµ kh«ng v× nã vÉn cßn qu¸ nhá, chØ biÕt th¾c

m¾c v× nh÷ng lêi nãi ®ïa cña mÑ. Vî Sinh còng kh«ng cã lçi v× nµng biÕt ®©u r»ng

nh÷ng lêi nãi ®ïa víi con ®Ó vîi nçi nhí chång l¹i g©y ra hËu qu¶ ®Õn thÕ! Cã tr¸ch

ch¨ng lµ tr¸ch Tr¬ng Sinh v× sù ghen tu«ng ®Õn mÊt c¶ lÝ trÝ. Chi tiÕt nµy gîi lªn nhiÒu

suy nghÜ: gi¸ nh kh«ng ph¶i ë trong x· héi phong kiÕn träng nam khinh n÷, gi¸ nh ng￾êi vî cã thÓ tù b¶o vÖ cho lÏ ph¶i cña m×nh th× nµng ®· kh«ng ph¶i chän c¸i chÕt th¶m

th¬ng nh vËy. TÝnh ®a nghi cña Sinh ®· kh«ng g©y nªn hËu qu¶ xÊu nÕu nh nã kh«ng

®îc nu«i dìng trong mét m«i trêng mµ ngêi phô n÷ lu«n lu«n ph¶i nhËn phÇn thua

thiÖt vÒ m×nh. ý nghÜa nµy cña t¸c phÈm hÇu nh kh«ng ®îc t¸c gi¶ tr×nh bµy trùc tiÕp

nhng qua hÖ thèng c¸c biÕn cè, sù kiÖn ®îc s¾p xÕp hîp lÝ, ®a b¹n ®äc tõ bÊt ngê nµy

®Õn bÊt ngê kh¸c, t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn mét c¸ch tinh tÕ sù c¶m th«ng s©u s¾c cña m×nh

11

®èi víi nh÷ng sè phËn bÊt h¹nh, ®Æc biÖt lµ cña ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn.

NÕu c©u chuyÖn dõng l¹i ë ®©y th× cã thÓ cho r»ng nã ®· ®îc s¸ng t¹o theo mét lçi

viÕt kh¸ míi mÎ vµ hiÖn ®¹i. Nhng NguyÔn D÷ l¹i lµ ngêi næi tiÕng víi nh÷ng c©u

chuyÖn truyÒn kú. Hoang ®êng, k× ¶o lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong nh÷ng

s¸ng t¸c thuéc lo¹i nµy. MÆt kh¸c, tuy lµ mét t¸c gi¶ cña v¨n häc viÕt trung ®¹i nhng

h¼n NguyÔn D÷ còng chÞu ¶nh hëng Ýt nhiÒu tõ t tëng "ë hiÒn gÆp lµnh" cña nh©n d©n

lao ®éng. B¶n th©n «ng còng lu«n ®øng vÒ phÝa nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngêi phô

n÷ cã hoµn c¶nh Ðo le, sè phËn oan nghiÖt trong x· héi cò. Bëi vËy, t¸c gi¶ ®· t¹o cho

c©u chuyÖn mét lèi kÕt thóc cã hËu. Tuy kh«ng ®îc ho¸ PhËt ®Ó råi sèng ë miÒn cùc

l¹c nh ThÞ KÝnh nhng ngêi phô n÷ trong truyÖn còng ®îc thÇn rïa cøu tho¸t, tr¸nh

khái mét c¸i chÕt th¶m th¬ng.

PhÇn cuèi truyÖn cßn ®îc cµi thªm nhiÒu yÕu tè k× ¶o kh¸c n÷a. VÝ dô nh chi tiÕt

chµng Phan Lang trë thµnh ©n nh©n cña rïa, sau l¹i ®îc rïa ®Òn ¬n. Trªn ®êng ch¹y

giÆc, bÞ ®¾m thuyÒn, d¹t lªn ®¶o vµ ®îc chÝnh con rïa n¨m xa cøu tho¸t. §ã cã thÓ coi

lµ sù "®Òn ¬n tr¶ nghÜa" − nh÷ng hµnh ®éng rÊt phï hîp víi lÝ tëng thÈm mÜ cña nh©n

d©n. ViÖc ngêi phô n÷ trë vÒ gÆp chång nhng kh«ng ®ång ý trë l¹i chèn nh©n gian cã

lÏ còng nh»m kh¼ng ®Þnh t tëng nh©n nghÜa Êy. MÆc dï ®· ®îc cøu tho¸t, ®îc gi¶i oan

nhng v× lêi thÒ víi vî vua biÓn Nam H¶i, nµng quyÕt kh«ng v× h¹nh phóc riªng mµ bá

qua tÊt c¶. Nh÷ng chi tiÕt ®ã cµng chøng tá vÎ ®Ñp trong tÝnh c¸ch cña ngêi phô n÷,

®ång thêi còng cho thÊy th¸i ®é ngìng mé, ngîi ca cña t¸c gi¶ ®èi víi ngêi phô n÷

trong c©u chuyÖn nµy nãi riªng vµ ngêi phô n÷ ViÖt Nam nãi chung.

chuyÖn cò trong phñ chóa trÞnh

(TrÝch Vò trung tuú bót - Ph¹m §×nh Hæ)

I- Gîi ý

1. T¸c gi¶:

T¸c gi¶ cña Vò trung tuú bót lµ Ph¹m §×nh Hæ (1768-1839), quª huyÖn CÈm B×nh,

tØnh H¶i D¬ng. ¤ng sinh trong mét gia ®×nh khoa b¶ng, tõng d¹y häc ë nhiÒu n¬i.

Nh÷ng t¸c phÈm mµ Ph¹m §×nh Hæ ®Ó l¹i gåm nhiÒu lo¹i, nhiÒu lÜnh vùc, tõ biªn

so¹n cho ®Õn kh¶o cøu (triÕt häc, lÞch sö, ®Þa lÝ...), s¸ng t¸c v¨n häc. Riªng s¸ng t¸c v¨n

häc cã: Vò trung tuú bót, Tang th¬ng ngÉu lôc (viÕt chung víi NguyÔn ¸n), §«ng d·

häc ng«n thi tËp, Tïng cóc liªn mai tø h÷u, tÊt c¶ ®Òu ®îc viÕt b»ng ch÷ H¸n.

2. T¸c phÈm:

Tuy chØ lµ mét t¸c phÈm tuú bót víi ý nghÜa lµ nh÷ng ghi chÐp t¶n m¹n nhng Vò

trung tuú bót l¹i cã gi¸ trÞ v¨n häc lín. Mét mÆt, t¸c phÈm ph¬i bµy hiÖn thùc x· héi

12

®en tèi lóc bÊy giê ®ång thêi víi nçi thèng khæ cña nh©n d©n, mÆt kh¸c, t¸c phÈm thÓ

hiÖn tµi n¨ng cña t¸c gi¶. Dï t¸c gi¶ kh«ng chñ ý xo¸y s©u vµo mét vÊn ®Ò nµo nhng

qua nh÷ng tõ ng÷ gîi t¶, qua nh÷ng lêi b×nh luËn tëng nh rÊt b©ng qu¬, hiÖn thùc

cuéc sèng cø hiÓn hiÖn ch©n thùc, sèng ®éng tríc m¾t ®éc gi¶.

Trong bµi v¨n nµy, phÇn ®Çu t¸c gi¶ miªu t¶ cung c¸ch ¨n ch¬i xa hoa cña ®¸m

quan qu©n trong phñ chóa TrÞnh, phÇn sau t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn nçi khæ së cña d©n

chóng tríc sù nhòng nhiÔu cña ®¸m quan qu©n. PhÇn cuèi, t¸c gi¶ ®iÓm qua mét vµi ý

vÒ gia ®×nh m×nh. Mäi chi tiÕt ®Òu cã t¸c dông ph¬i bµy sù môc rçng cña chÝnh quyÒn

phong kiÕn Lª − TrÞnh ë vµo thêi k× s¾p suy tµn.

3. ThÓ lo¹i:

Nãi tuú bót lµ thÓ v¨n ghi chÐp sù viÖc mét c¸ch cô thÓ, sinh ®éng nhng tuú høng

kh«ng cã nghÜa lµ bµi v¨n ®îc s¾p xÕp lén xén, kh«ng theo trËt tù nµo. Thùc ra, ®iÒu

®ã chØ cã nghÜa r»ng v¨n tuú bót kh«ng phô thuéc vµo mét khu«n mÉu cè ®Þnh nµo ®ã

(vÝ dô nh th¬ §êng luËt). Tuú theo tõng hoµn c¶nh cô thÓ, t¸c gi¶ lùa chän, s¾p xÕp c¸c

chi tiÕt, sù kiÖn theo nh÷ng trËt tù nhÊt ®Þnh nh»m lµm næi bËt vÊn ®Ò.

4. Tãm t¾t:

§o¹n trÝch ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh miªu t¶ cuéc sèng xa hoa ¨n ch¬i xa xØ,

kh«ng mµng ®Õn quèc gia ®¹i sù, ¸p bøc, bãc lét nh©n d©n,... cña vua chóa, quan l¹i

phong kiÕn thêi ThÞnh V¬ng TrÞnh S©m.

II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Kho¶ng cuèi thÕ kØ XVIII, tuy ngoµi biªn giíi kh«ng cã giÆc ngo¹i x©m nhng trong

níc l¹i v« cïng rèi ren. C¸c thÕ lùc phong kiÕn chia bÌ kÐo c¸nh thao tóng quyÒn hµnh,

võa s¸t h¹i lÉn nhau võa ra søc bãc lét cña c¶i khiÕn ®êi sèng nh©n d©n v« cïng cùc

khæ. Ngoµi B¾c, vua Lª chØ lµ bï nh×n, quyÒn hµnh thùc tÕ n»m c¶ trong tay chóa

TrÞnh. TrÞnh S©m lµ ngêi næi tiÕng hoang d©m v« ®é. CËy thÕ lÊn ¸t vua, «ng ta th¶ søc

cho x©y hµng lo¹t cung ®iÖn, ®Òn ®µi nh»m phôc vô cho nhu cÇu ¨n ch¬i hoang phÝ.

Trong bµi v¨n nµy, tuy t¸c gi¶ kh«ng béc lé trùc tiÕp c¶m xóc, th¸i ®é cña m×nh nhng

qua hµng lo¹t chi tiÕt, qua nh÷ng c¶nh, nh÷ng viÖc tëng nh ®îc tr×nh bµy hÕt søc ngÉu

høng cña t¸c gi¶, b¹n ®äc cã thÓ hiÓu ®îc phÇn nµo cuéc sèng xa hoa, l·ng phÝ cña

®¸m quan qu©n phong kiÕn thêi bÊy giê, ®ång thêi còng cã thÓ c¶m nhËn ®îc Ýt nhiÒu

sù phÉn né cña t¸c gi¶ trong hoµn c¶nh Êy.

Mét ®iÓm rÊt ®¸ng lu ý khi ®äc bµi v¨n nµy chÝnh lµ giäng ®iÖu cña t¸c gi¶ − mét

giäng ®iÖu hÇu nh kh¸ch quan, kh«ng thÓ hiÖn mét chót c¶m xóc, th¸i ®é nµo. Khi cÇn

gäi tªn ®¸m quan qu©n trong phñ chóa, tõ chóa TrÞnh S©m, c¸c quan ®¹i thÇn cho ®Õn

bän ho¹n quan trong cung gi¸m, t¸c gi¶ lu«n tá th¸i ®é cung kÝnh. Thñ ph¸p quen

thuéc thêng ®îc sö dông lµ liÖt kª, hÕt chóa ®Õn quan, tõ quan lín ®Õn quan bÐ, tõ sù

13

viÖc nµy sang sù viÖc kh¸c. NÕu kh«ng tinh ý, thËt khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc môc ®Ých

cña t¸c gi¶ khi viÕt ®o¹n nµy lµ g×.

Tuy nhiªn, qua hµng lo¹t sù kiÖn tëng chõng ®îc liÖt kª mét c¸ch tuú høng, cã thÓ

ph¸t hiÖn ra nh÷ng chi tiÕt gióp chóng ta hiÓu ®îc néi dung t tëng cña bµi.

PhÇn ®Çu viÕt vÒ c¸c cuéc d¹o ch¬i cña chóa TrÞnh. T¸c gi¶ kh«ng t¶ cô thÓ, còng

kh«ng ®a ra mét lêi b×nh luËn nµo, nhng c¸c chi tiÕt, c¸c sù kiÖn cø nh tù biÕt nãi.

Chóng ph« bµy mét cuéc sèng phï phiÕm, xa hoa víi nh÷ng cuéc d¹o ch¬i liªn miªn,

råi th× ®×nh ®µi x©y dùng hÕt c¸i nµy ®Õn c¸i kh¸c. Theo nh÷ng cuéc du ngo¹n cña

chóa lµ ®Çy ®ñ c¸c quan ®¹i thÇn, binh lÝnh, ngêi phôc dÞch... Nh thÕ ®ñ thÊy nh÷ng

sinh ho¹t ®ã tèn kÐm ®Õn møc nµo.

Cíp bãc cña c¶i lµ viÖc lµm quen thuéc cña quan qu©n thêi bÊy giê. Nh©n d©n ta

tõng cã c©u:

Con ¬i nhí lÊy c©u nµy

Cíp ®ªm lµ giÆc, cíp ngµy lµ quan.

T¸c gi¶ viÕt rÊt râ: "Buæi Êy, bao nhiªu nh÷ng loµi tr©n cÇm dÞ thó, cæ méc qu¸i

th¹ch chËu hoa c©y c¶nh ë chèn nh©n gian, Chóa ®Òu søc thu lÊy, kh«ng thiÕu mét thø

g×". ThËt lµ sù cíp bãc tr¾ng trîn cña mét vÞ chóa. BÊt cø thø g× chóa muèn, kÓ c¶ c©y

®a to ®Õn hµng mÊy tr¨m ngêi khiªng còng ®îc ®a vÒ phñ... ThËt trí trªu khi ngêi

®øng ®Çu triÒu ®×nh l¹i kh«ng hÒ biÕt tiÕc søc ngêi søc cña, kh«ng biÕt ch¨m lo cho n￾íc, cho d©n, chØ biÕt cíp bãc, v¬ vÐt ®Ó tho¶ lßng tham kh«ng ®¸y.

LiÖt kª ra nh vËy nhng t¸c gi¶ vÉn kh«ng ®a ra bÊt cø mét lêi b×nh luËn nµo. ThËm

chÝ «ng cßn viÕt c¶ mét ®o¹n v¨n dµi nh lµ ca ngîi vÎ ®Ñp cña phñ chóa. MÆc dï vËy,

c¸ch miªu t¶ cña t¸c gi¶ thËt ®Æc biÖt: võa míi viÕt "h×nh nói non bé tr«ng nh bÕn bÓ

®Çu non", t¸c gi¶ l¹i bæ sung: "Mçi khi ®ªm thanh c¶nh v¾ng, tiÕng chim kªu vîn hãt

vang kh¾p bèn bÒ, hoÆc nöa ®ªm ån µo nh trËn ma sa giã t¸p, vì tæ tan ®µn, kÎ thøc

gi¶ biÕt ®ã lµ triÖu bÊt têng". C©u v¨n tuy ®Ñp, lêi v¨n tëng nh m¹nh mÏ nhng l¹i

nhuèm mµu u ¸m, nh b¸o tríc nh÷ng ®iÒu ch¼ng lµnh.

Vua chóa ®· vËy, bän quan l¹i còng tha hå "®ôc níc bÐo cß". Võa ¨n c¾p võa la

lµng, chóng kh«ng nh÷ng lÊy ®i nh÷ng thø quý mµ cßn lËp mu vu v¹ nh»m do¹ n¹t ®Ó

lÊy tiÒn. T¸c gi¶ gäi chóng lµ "c¸c cËu" ra vÎ tr©n träng nhng nh÷ng hµnh vi cña chóng

th× thËt bØ æi, t¸ng tËn l¬ng t©m. T¸c gi¶ kh«ng nãi g× th× b¹n ®äc còng biÕt: mét x· héi

mµ tõ vua chóa ®Õn quan l¹i ®Òu kh«ng ch¨m lo g× ®Õn viÖc níc, chØ biÕt t×m c¸ch cíp

®o¹t cña c¶i cña nh©n d©n th× x· héi Êy hçn lo¹n, bÊt an ®Õn thÕ nµo.

Trong phÇn cuèi, t¸c gi¶ ®a ra nh÷ng chi tiÕt vÒ nçi khæ cña nh©n d©n còng nh cña

chÝnh gia ®×nh m×nh: "C¸c nhµ giµu bÞ hä vu cho lµ giÊu vËt cung phông, thêng ph¶i

bá cña ra kªu van chÝ chÕt, cã khi ph¶i ®Ëp bá nói non bé, hoÆc ph¸ bá c©y c¶nh ®Ó

14