phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi nsnn trên địa bàn thành phố đà nẵng thực trạng và giải pháp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH

NGUYỄN VIẾT NHÃN

PHÂN CẤP NGUỒN THU, NHIỆM VỤ CHI NSNN

TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã số : 60.34.02.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS. Nguyễn Trọng Thản

ĐÀ NẴNG – 2013

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai

công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận văn

NGUYỄN VIẾT NHÃN

ii

MỤC LỤC

MỤC NỘI DUNG Trang

Chương 1 : LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGÂN SÁCH NHÀ

NƯỚC VÀ PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC

4

1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 4

1.1.1. Khái niệm về ngân sách nhà nước 4

1.1.2. Đặc điểm của ngân sách nhà nước 5

1.1.3. Chức năng của ngân sách nhà nước 6

1.1.4. Những nguyên tắc cơ bản trong quản lý ngân sách nhà nước. 7

1.1.5. Vai trò của ngân sách nhà nước 8

1.1.6. Hệ thống ngân sách nhà nước 9

1.2. PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 10

1.2.1. Khái niệm về phân cấp quản lý ngân sách nhà nước 10

1.2.2. Mục tiêu của phân cấp quản lý NSNN 10

1.2.3. Vai trò của phân cấp quản lý ngân sách nhà nước 11

1.2.4. Nguyên tắc cơ bản trong phân cấp quản lý NSNN 12

1.2.5. Nội dung phân cấp quản lý ngân sách nhà nước 15

1.3. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ SỰ CẦN THIẾT PHẢI

PHÂN CẤP QUẢN LÝ NSNN

20

1.3.1. Nhân tố ảnh hưởng đến cơ chế phân cấp quản lý NSNN 20

1.3.2. Sự cần thiết phải phân cấp quản lý NSNN 22

Chương 2: THỰC TRẠNG PHÂN CẤP NGUỒN THU, NHIỆM

VỤ CHI NSNN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

TRONG THỜI GIAN QUA

24

2.1. MỘT VÀI NÉT VỀ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ

HỘI CỦA THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

24

2.1.1. Đặc điểm tự nhiên 24

2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội 24

2.2. THỰC TRẠNG PHÂN CẤP NGUỒN THU, NHIỆM VỤ CHI

NSNN TRÊN ĐỊA BÀN TP. ĐÀ NẴNG THỜI GIAN QUA

32

2.2.1. Thời kỳ ổn định ngân sách 2004-2006 32

2.2.2. Thời kỳ ổn định ngân sách 2007-2011 48

Chương 3 : GIẢI PHÁP CƠ BẢN HOÀN THIỆN CƠ CHẾ

PHÂN CẤP NGUỒN THU, NHIỆM VỤ CHI NSNN TRÊN

ĐỊA BÀN TỈNH THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

55

3.1. QUAN ĐIỂM, CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN KINH TẾ CỦA

THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG ĐẾN NĂM 2020

55

3.1.1. Quan điểm phát triển 55

iii

3.1.2 . Mục tiêu tổng quát 55

3.1.3. Mục tiêu cụ thể đến năm 2020 55

3.2. MỤC TIÊU, QUAN ĐIỂM HOÀN THIỆN CƠ CHẾ PHÂN CẤP

NGUỒN THU, NHIỆM VỤ CHI NSNN Ở TP. ĐÀ NẴNG

56

3.2.1. Mục tiêu 56

3.2.2. Quan điểm 57

3.3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CHẾ PHÂN CẤP NGUỒN THU

NHIỆM VỤ CHI NSNN TRÊN ĐỊA BÀN TP ĐÀ NẴNG

57

3.3.1. Đề xuất và kiến nghị sửa đổi bổ sung Luật NSNN 57

3.3.2. Phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi thành phố Đà Nẵng giai đoạn

2011-2015

58

3.3.3. Một số giải pháp có tính bổ trợ 90

3.3.4. Các điều kiện thực hiện nhằm hoàn thiện cơ chế phân cấp nguồn

thu, nhiệm vụ chi NSNN trên địa bàn thành phố Đà Nẵng giai

đoạn 2011-2015

91

KẾT LUẬN 94

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

iv

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ATGT : An toàn giao thông

BHXH : Bảo hiểm xã hội

BHYT : Bảo hiểm y tế

BTC : Bộ Tài chính

BVHTT : Bộ Văn hóa – Thông tin

FDI : Vốn đầu trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Investment)

GDP : Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Products)

HĐND : Hội đồng nhân dân

HTX : Hợp tác xã

KPCĐ : Kinh phí công đoàn

NSNN : Ngân sách Nhà nước

NSĐP : Ngân sách địa phương

NSTW : Ngân sách trung ương

QLNN : Quản lý nhà nước

THPT : Trung học phổ thông

TNCS HCM : Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh

TNHH : Trách nhiệm hữu hạn

TP. : Thành phố

TW : Trung ương

UBND : Ủy ban nhân dân

UBTWMTTQ : Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

TT Danh mục hình Trang

1 Bảng 2.1. Tổng hợp số thu ngân sách nhà nước theo từng cấp 27

2 Bảng 2.2. Tổng hợp số thu ngân sách nhà nước theo từng lĩnh vực 29

3 Bảng 2.3. Tỷ lệ huy động GDP vào NSNN trên địa bàn thành phố 31

4 Bảng 2.4. Cơ cấu nguồn thu NSNN ở thành phố Đà Nẵng 31

5 Bảng 2.5. Tổng hợp thu NSNN trên địa bàn TP Đà Nẵng 2004-2006 40

6 Bảng 2.6. Tỷ trọng thu ngân sách các cấp giai đoạn 2004-2006 40

7 Bảng 2.7. Tỷ trọng thu ngân sách các cấp giai đoạn 2004-2006 41

8 Bảng 2.8. Tỷ trọng chi ngân sách các cấp thời kỳ 2004-2006 42

9 Bảng 2.9. Tổng hợp thu NSNN trên địa bàn TP Đà Nẵng 2004-2006 46

10 Bảng 2.10. Tỷ trọng thu ngân sách các cấp giai đoạn 2009-2011 47

11 Bảng 2.11. Tỷ trọng chi ngân sách các cấp giai đoạn 2009-2011 48

12 Bảng 3.1. Định mức phân bổ Ngân sách cấp phường/xã 71

13 Bảng 3.2. Định mức phân bổ chi sự nghiệp đào tạo và dạy nghề 72

14 Bảng 3.3. Định mức phân bổ ngân sách cấp quận, huyện 75

15 Bảng 3.4. Định mức phân bổ ngân sách cấp phường, xã 75

16 Bảng 3.5. Định mức phân bổ ngân sách cấp quận, huyện 76

17 Bảng 3.6. Định mức phân bổ ngân sách cấp phường, xã 76

18 Bảng 3.7. Định mức phân bổ ngân sách cấp quận, huyện 77

19 Bảng 3.8. Định mức phân bổ ngân sách cấp phường, xã 77

20 Bảng 3.9. Định mức phân bổ ngân sách cấp quận, huyện 78

21 Bảng 3.10. Định mức phân bổ ngân sách cấp phường, xã 78

22 Bảng 3.11. Định mức phân bổ chi quản lý hành chính 79

23 Bảng 3.12. Định mức phân bổ ngân sách theo tiêu chí dân số cấp quận/huyện 83

24 Bảng 3.13. Định mức phân bổ ngân sách theo tiêu chí dân số cấp xã/phường 83

25 Bảng 3.14. Định mức phân bổ ngân sách theo tiêu chí dân số cấp quận/huyện 84

26 Bảng 3.15. Định mức phân bổ ngân sách theo tiêu chí dân số cấp xã/phường 85

27 Bảng 3.16. Định mức phân bổ chi sự nghiệp kinh tế cấp quận, huyện 86

28 Bảng 3.17. Định mức phân bổ chi sự nghiệp môi trường cấp quận, huyện 86

DANH MỤC CÁC HÌNH

TT Danh mục hình Trang

1 Hình 1.1. Sơ đồ hệ thống Ngân sách Nhà nước 9

vi

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi là một nội dung quan trọng trong cơ chế

phân cấp quản lý ngân sách nhà nước, nhằm quản lý thống nhất hệ thống NSNN

bằng việc phân công trách nhiệm gắn với quyền hạn, phân cấp quản lý giữa các

ngành, các cấp trong việc thực hiện thu, chi NSNN phục vụ mục tiêu phát triển kinh

tế - xã hội của địa phương.

Phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi là yêu cầu khách quan, bởi mỗi quốc gia

đều có những vùng lãnh thổ khác nhau, mỗi địa phương đều có từng vùng miền

khác khau. Việc phân chia dân cư theo đơn vị hành chính, lãnh thổ, vùng miền, hình

thành các cấp hành chính là đặc trưng của Nhà nước. Do đó, để góp phần thúc đẩy

kinh tế - xã hội địa phương phát triển, cần thiết phải phân cấp quản lý NSNN, phân

cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách ở địa phương, là giải pháp quan

trọng vừa động viên được các nguồn thu tiềm tàng, vừa tạo cơ chế để các nguồn tài

chính được sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu thực hiện chức năng nhiệm

vụ của Nhà nước, vừa tạo quyền tự chủ cho các cấp chính quyền địa phương.

Nguồn thu ngân sách là có hạn, trong khi nhu cầu chi tiêu thì lớn, do vậy phân cấp

quản lý ngân sách đòi hỏi phải thực hiện đúng theo các quy định của pháp luật về

NSNN.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy cơ chế phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi ngân

sách của thành phố Đà Nẵng hiện nay vẫn bộc lộ những mặt hạn chế cần được khắc

phục. Một số khoản thu phần lớn điều tiết cho cấp xã hưởng nhưng cấp xã chưa

phát huy hết việc khai thác triệt để nguồn thu trên địa bàn, dẫn đến thất thu. Một số

nhiệm vụ chi chưa được phân cấp đồng bộ….Mặt khác do chế độ chính sách thu

ngân sách thay đổi, một số nguồn thu của cấp huyện, cấp xã giảm đã ảnh hưởng đến

cân đối các khoản chi của cấp huyện, cấp xã. Để góp phần giải quyết những hạn

chế, tồn tại nêu trên, tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài "Phân cấp nguồn thu, nhiệm

vụ chi NSNN trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, thực trạng và giải pháp" cho

Luận văn Thạc sỹ của mình, với mong muốn tìm những định hướng, giải pháp thích

hợp trong phân cấp quản lý NSNN, góp phần vào sự phát triển của nền tài chính

1

quốc gia và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương trong thời kỳ hội

nhập kinh tế quốc tế.

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Hệ thống hoá vấn đề lý luận về NSNN. Thông qua việc phân tích đánh giá

thực trạng phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi trên địa bàn thành phố Đà Nẵng để rút

ra những thành công, tồn tại và làm rõ nguyên nhân. Mục đích nghiên cứu của đề tài

là đề xuất quan điểm, các giải pháp nhằm xây dựng khung lý luận cơ bản, cần thiết

về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của địa

phương, đáp ứng yêu cầu của quản lý NSNN trong quá trình hội nhập kinh tế quốc

tế, thúc đẩy cải cách hành chính công, tạo điều kiện thu hút đầu tư, nâng cao hiệu

quả sử dụng vốn NSNN, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển kinh tế -

xã hội theo Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ thành phố Đà Nẵng lần thứ XVII,

nhiệm kỳ 2010- 2015 đã đề ra.

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận và cơ chế, chính

sách, luật pháp cũng như thực tiễn có liên quan đến phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ

chi NSNN của thành phố Đà Nẵng.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài tập trung xem xét về phương thức, cơ chế, nội

dung phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi cho các cấp ngân sách của thành phố Đà

Nẵng từ khi tái lập thành phố năm 1997, đặc biệt là từ khi Luật NSNN sửa đổi (năm

2002) có hiệu lực thi hành từ 2007 đến nay. Các kiến nghị và giải pháp đề xuất hoàn

thiện cơ chế phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi thời kỳ ổn định ngân sách từ 2011

đến năm 2015 và những năm tiếp theo.

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn

- Về ý nghĩa khoa học: Luận văn đã hệ thống hoá, phân tích và bổ sung nhận

thức, ý nghĩa, vai trò, nội dung của ngân sách nhà nước, bản chất của phân cấp quản

lý NSNN và những nhân tố ảnh hưởng. Từ đó đề xuất các giải pháp, nguyên tắc cần

quán triệt trong quá trình hoạch định chính sách, phân cấp quản lý NSNN, đặc biệt

là các vấn đề liên quan đến phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân

sách ở địa phương.

2

Về ý nghĩa thực tiễn: Phân tích, đánh giá thực trạng cơ chế, chính sách hiện

hành trong phân cấp quản lý NSNN mà trọng tâm là cơ chế phân cấp nguồn thu,

nhiệm vụ chi ở thành phố Đà Nẵng để làm sáng tỏ những ưu điểm, hạn chế, tồn tại,

vướng mắc; nguyên nhân và rút ra bài học kinh nghiệm, từ đó đề xuất những giải

pháp cụ thể với những bước đi thích hợp để hướng tới thực hiện cơ chế phân cấp

nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách ở địa phương trong thời kỳ đổi

mới, thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

5. Kết cấu của đề tài

Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, phụ lục và tài liệu tham khảo, luận

văn được chia làm 3 chương:

Chương 1: Lý luận chung về ngân sách nhà nước và phân cấp quản lý ngân

sách nhà nước.

Chương 2: Thực trạng phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi NSNN trên địa bàn

thành phố Đà Nẵng trong thời gian qua.

Chương 3: Giải pháp hoàn thiện cơ chế phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi

NSNN trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.

3

Chương 1

LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC

VÀ PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC

1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC

1.1.1. Khái niệm về ngân sách nhà nước

Tài chính nhà nước là một phạm trù kinh tế- lịch sử, gắn liền với sự ra đời

của nhà nước và nền kinh tế hàng hoá tiền tệ. Nhà nước sử dụng quyền lực của

mình tham gia vào quá trình phân phối sản phẩm xã hội dưới hình thức tiền tệ như

thuế bằng tiền, vay nợ... để phục vụ cho hoạt động của mình hình thành nên ngân

sách nhà nước (NSNN), bộ phận quan trọng nhất của khu vực tài chính nhà nước.

Tuy nhiên thuật ngữ "ngân sách nhà nước" chỉ thực sự xuất hiện khi nền sản xuất xã

hội phát triển đến một giai đoạn nhất định. Lúc này các khoản thu, chi của nhà nước

được thể chế hoá bằng luật pháp, tách việc thực hiện quyền lập pháp về NSNN

thuộc về Quốc hội và quyền hành pháp về NSNN giao cho Chính phủ điều hành.

Khi nghiên cứu về NSNN cần được xem xét cả biểu hiện bên ngoài và thực

chất bên trong của nó:

Căn cứ vào biểu hiện bên ngoài thì NSNN là một bảng dự toán thu, chi bằng

tiền của nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm hoặc

một số năm. Hàng năm Chính phủ dự toán các khoản thu vào quỹ NSNN, đồng thời

dự toán các khoản chi cho sự nghiệp kinh tế, chính trị, an ninh, quốc phòng, quản lý

hành chính...từ quỹ NSNN và bảng dự toán này phải được Quốc hội phê chuẩn.

Trong thực tiễn, hoạt động NSNN là hoạt động tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ

của Nhà nước. Trong quá trình phân phối tổng sản phẩm xã hội, nguồn tài chính

luôn vận động giữa một bên là Nhà nước một bên là các chủ thể kinh tế xã hội.

Đằng sau các hoạt động đó chứa đựng các mối quan hệ giữa Nhà nước với các chủ

thể khác, thông qua việc tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước chuyển

dịch của một bộ phận thu nhập bằng tiền của các chủ thể đó thành thu nhập của nhà

nước và Nhà nước chuyển dịch thu nhập đó đến các chủ thể được thụ hưởng để thực

hiện các chức năng nhiệm vụ của Nhà nước.

Hoạt động NSNN là sự thể hiện các mặt hoạt động kinh tế - xã hội của Nhà

nước ở tầm vĩ mô. Vai trò của NSNN trong hệ thống tài chính nói chung, cũng như

4