Phân biệt chủ ngữ với tân ngữ dựa vào kết trị của động từ - vị ngữ

Nguyễn Mạnh Tiến Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 80(04): 37 - 40

37

PHÂN BIỆT CHỦ NGỮ VỚI TÂN NGỮ DỰA VÀO KẾT TRỊ

CỦA ĐỘNG TỪ - VỊ NGỮ

Nguyễn Mạnh Tiến

*

Khoa Đào tạo Giáo viên THCS, Trường ĐH Sư phạm - ĐH Thái Nguyên

TÓM TẮT

Dựa vào kết trị và sự hiện thực hóa kết trị hạt nhân của động từ - vị ngữ, bài báo tiến hành phân

biệt chủ ngữ với tân ngữ trong một số kiểu câu có ý kiến tranh luận trong tiếng Việt. Thuộc số này

là: a) Kiểu câu có vị ngữ là động từ nội hướng trung tính (Ví dụ: Trong túi còn tiền, Ở đây thường

xảy ra tai nạn giao thông). b) Kiểu câu có vị ngữ là động từ ngoại hướng trung tính. (Ví dụ: Tôi có

tiền. Y khẽ lắc đầu). c) Kiểu câu có vị ngữ là động từ ngoại hướng được dùng trong ý nghĩa nội

hướng chỉ trạng thái (Ví dụ: Trên bàn đặt một cuốn sách, Trên tường treo một bức tranh).

Từ khóa: Kết trị; động từ; vị ngữ; chủ ngữ; hiện thực hóa

Trong cách phân tích câu theo quan điểm

truyền thống, vấn đề ranh giới giữa chủ ngữ

và bổ ngữ được coi là một trong những vấn đề

nan giải. Theo cách phân tích câu theo kết trị,

chủ ngữ được coi là một kiểu bổ ngữ (bổ ngữ

chủ thể) nên vấn đề phân biệt chủ ngữ như là

thành phần chính với bổ ngữ như là thành

phần phụ không còn được đặt ra. Tất cả

những từ có ý nghĩa cú pháp chủ thể dù có vị

trước hay sau vị ngữ (vị từ) đều được coi là

chủ ngữ (tức là bổ ngữ chủ thể). Chẳng hạn,

cụm danh từ chỉ chủ thể (một con cú mèo)

trong hai câu: Một con cú mèo từ trong hang

bay ra và Từ trong hang bay ra một con cú

mèo đều là chủ ngữ (bổ ngữ chủ thể). Tuy

nhiên, trong việc xác định chủ ngữ, vấn đề phân

biệt chủ ngữ với tân ngữ (bổ ngữ đối thể hay

khách thể) vẫn được đặt ra vì mặc dù giữa chủ

ngữ và tân ngữ không có sự đối lập về đẳng cấp

(tôn ti) hay về chức năng cú pháp (chúng đều là

thành phần phụ), nhưng giữa chúng vẫn có sự

đối lập về nội dung chức năng, tức là sự đối lập

về ý nghĩa và hình thức cú pháp.*

Như vậy, thực chất của việc phân biệt chủ ngữ

với tân ngữ là phân biệt chúng theo đặc điểm

về ý nghĩa cú pháp và hình thức cú pháp tương

ứng đặc trưng cho mỗi thành phần câu này.

Trong bài viết này, để phân biệt chủ ngữ và

tân ngữ theo ý nghĩa và hình thức cú pháp,

chúng tôi chủ trương dựa vào số lượng và đặc

*

Tel: 0986.200.477

tính của kết trị bắt buộc (kết trị hạt nhân)

được hiện thực hóa của động từ - vị ngữ. Khi

dựa vào số lượng kết trị để xác định, phân

biệt chủ ngữ với tân ngữ, chúng ta có thể tìm

thấy những gợi ý bổ ích từ ý kiến của S.D.

Kanelson, S.M. Kibardina và N.I. Tjapkina.

Theo S.M.Kibardina, “nếu ở động từ chỉ có

một tham tố (acgument, diễn tố) duy nhất thì

nó là chủ ngữ của câu không phụ thuộc vào

hình thức biều hiện của nó. Nếu ở động từ có

một vài tham tố thì một trong chúng là chủ

thể, còn lại là đối thể ” [2;22]. S.D. Kanelson

cho rằng “chủ thể (chủ ngữ) của câu là tham

tố (acgument) duy nhất của vị từ một vị trí

hoặc là một trong những tham tố của vị từ

nhiều vị trí thường biểu hiện chức năng chủ

đề” [1;16]. Đối với N.I.Tjapkina thì để phân

biệt chủ ngữ với bổ ngữ (tân ngữ), điều quan

trọng nhất cần quan tâm trước hết là số lượng

kết trị hạt nhân được hiện thực hóa của động

từ - vị ngữ. Bà viết: “Nếu danh từ trong hình

thức cú pháp zero (không được dẫn nối bởi

giới từ hay hậu từ ) hiện thức hóa kết trị hạt

nhân của động từ (chỉ chủ thể) đứng trước kết

cấu động – danh mà ở đó danh từ chỉ đối thể

hành động cũng hiện thực hóa kết trị hạt nhân

của động từ thì câu sẽ là câu song trị và danh

từ đứng sau động từ là bổ ngữ. Nếu danh từ

trong tổ hợp với giới từ (hậu từ) đứng trước

cấu trúc động – danh từ thì câu sẽ là câu đơn

trị với ý nghĩa tồn tại, còn danh từ đứng sau

động từ như là danh từ duy nhất hiện thực hóa

kết trị hạt nhtân của động từ - vị ngữ và

không có bên mình hư từ (giới từ - hậu từ) sẽ

giữ chức năng chủ ngữ (phụ thuộc)”[53;305].