Perl và các khái niệm cơ bản

Lêi giíi thiÖu

Cuèn s¸ch nµy nãi vÒ g×

1: Giíi thiÖu

LÞch sö cña Perl

Môc ®Ých cña Perl

Nh÷ng ®iÒu cã s½n

Hç trî

C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n

D¹o qua Perl

Bµi tËp

2:D÷ liÖu v« híng

D÷ liÖu v« híng lµ g×?

Sè

X©u

To¸n tö

BiÕn v« híng

To¸n tö trªn biÕn v« híng

<STDIN> nh gi¸ trÞ v« híng

§a ra víi print()

Gi¸ trÞ undef

Bµi tËp

3: D÷ liÖu m¶ng vµ danh s¸ch

M¶ng lµ g×?

BiÓu diÔn h»ng kÝ hiÖu

BiÕn

To¸n tö

V« híng vµ ng÷ c¶nh m¶ng

<STDIN> nh mét m¶ng

Néi suy biÕn thiªn cña m¶ng

Bµi tËp

4: CÊu tróc ®iÒu khiÓn

Khèi c©u lÖnh

C©u lÖnh if/unless

C©u lÖnh while/until

C©u lÖnh for

C©u lÖnh foreach

Bµi tËp

5: M¶ng kÕt hîp

M¶ng kÕt hîp lµ g×?

BiÕn m¶ng kÕt hîp

BiÓu diÔn h»ng kÝ hiÖu cho m¶ng kÕt hîp

To¸n tö m¶ng kÕt hîp

Bµi tËp

6: Vµo/ra c¬ së

§a vµo tõ STDIN

§a vµo tõ to¸n tö h×nh thoi

§a ra STDOUT

Bµi tËp

7: BiÓu thøc chÝnh qui

Kh¸i niÖm vÒ biÓu thøc chÝnh qui

C¸ch dïng ®¬n gi¶n vÒ biÓu thøc chÝnh qui

MÉu

Nãi thªm vÒ to¸n tö ®èi s¸nh

PhÐp thÕ

C¸c to¸n tö split(0 vµ join()

Bµi tËp

8: Hµm

C¸c hµm hÖ thèng vµ ngêi dïng

§Þnh nghÜa hµm ngêi dïng

Gäi hµm ngêi dïng

Cho l¹i gi¸ trÞ

§èi

BiÕn côc bé trong hµm

Bµi tËp

9: C¸c cÊu tróc ®iÒu khiÓn

To¸n tö last

To¸n tö next

To¸n tö redo

Khèi cã nh·n

Bé söa ®æi biÓu thøc

&&, || vµ ?: xem nh c¸c cÊu tróc ®iÒu khiÓn

Bµi tËp

10: Gi¶i quyÕt tÖp vµ kiÓm thö tÖp

Tíc hiÖu tÖp lµ g×?

Më vµ ®ãng mét tíc hiÖu tÖp

Mét chót tiªu khiÓn: die()

Dïng tíc hiÖu tÖp

KiÓm tra tÖp -x

To¸n tö stat() vµ lstat()

Dïng _Filehandle

Bµi tËp

11: §Þnh d¹ng

§Þnh d¹ng lµ g×?

X¸c ®Þnh mét ®Þnh d¹ng

Gäi mét ®Þnh d¹ng

Nãi thªm vÒ Fieldholder

§Þnh d¹ng ®Ønh trang

§æi gi¸ trÞ mÆc ®Þnh cho ®Þnh d¹ng

Bµi tËp

12: Th©m nhËp danh môc

§i vßng quanh c©y danh môc

Globbing

Gi¶i quyÕt danh môc

Më vµ ®ãng bé gi¶i quyÕt danh môc

§äc bé gi¶i quyÕt danh môc

Bµi tËp

13: Thao t¸c tÖp vµ danh môc

Lo¹i bá tÖp

§æi tªn tÖp

T¹o ra tªn thay phiªn cho mét tÖp (liªn kÕt)

T¹o ra vµ xo¸ danh môc

Söa ®æi phÐp dïng

Söa ®æi quyÒn dïng

Söa ®æi thêi h¹n

Bµi tËp

14: Qu¶n lÝ tiÕn tr×nh

Dïng system() vµ exec()

Dïng Backquotes

Dïng Proceses vµ Filehandles

Dïng folk

Tãm t¾t vÒ c¸c phÐp to¸n tiÕn tr×nh

Göi vµ nhËn tÝn hiÖu

Bµi tËp

15: BiÕn ®æi d÷ liÖu kh¸c

T×m x©u con

TrÝch vµ thay thÕ x©u con

§Þnh d¹ng d÷ liÖu b»ng sprintf()

S¾p xÕp cao cÊp

ChuyÓn tù

Bµi tËp

16: Th©m nhËp c¬ së d÷ liÖu hÖ thèng

LÊy mËt hiÖu vµ th«ng tin nhãm

§ãng vµ më gãi d÷ liÖu nhÞ ph©n

LÊy th«ng tin m¹ng

LÊy th«ng tin kh¸c

Bµi tËp

17: Thao t¸c c¬ së d÷ liÖu ngêi dïng

C¬ së d÷ liÖu DBM vµ m¶ng DBM

Më vµ ®ãng m¶ng DBM

Dïng m¶ng DBM

C¬ së d÷ liÖu th©m nhËp ngÉu nhiªn chiÒu dµi cè ®Þnh

C¬ së d÷ liÖu chiÒu dµi biÕn thiªn (v¨n b¶n)

Bµi tËp

18: ChuyÓn c¸c ng«n ng÷ kh¸c sang Perl

ChuyÓn Ch¬ng tr×nh awk sang Perl

ChuyÓn Ch¬ng tr×nh sed sang Perl

Bµi tËp

A: Tr¶ lêi bµi tËp

B: C¬ së vÒ nèi m¹ng

M« h×nh chç c¾m

Kh¸ch mÉu

Bé phôc vô mÉu

C: Nh÷ng chñ ®Ò cha ®Ò cËp tíi

Bé gì lçi

Dßng lÖnh

C¸c to¸n tö kh¸c

NhiÒu, nhiÒu hµm n÷a

NhiÒu, nhiÒu biÕn ®Æt s½n n÷a

X©u ë ®©y

return (tõ ch¬ng tr×nh con)

To¸n tö eval (vµ s///e)

Thao t¸c b¶ng kÝ hiÖu víi *FRED

To¸n tö goto

To¸n tö require

Th viÖn

Perl b¶n 5.0 Goodies

ChØ môc

1

Giíi thiÖu

LÞch sö Perl

Perl lµ c¸ch viÕt t¾t cho “Practical Extraction and Report Language” Ng«n ng÷

b¸o c¸o vµ trÝch rót thùc hµnh, mÆc dÇu nã còng cßn ®îc gäi lµ “Pathologically

Eclectic Rubbish Lister” - Bé lµm danh s¸ch chiÕt trung bËy b¹ vµ bÖnh ho¹n.

Ch¼ng Ých g× mµ biÖn minh xem c¸ch gäi nµo ®óng h¬n, v× c¶ hai ®Òu ®îc Larry

Wall, ngêi s¸ng t¹o vµ kiÕn tróc s chÝnh, ngêi cµi ®Æt vµ b¶o tr× cña Perl chÊp nhËn.

¤ng Êy ®· t¹o ra Perl khi cè g¾ng s¶n xuÊt ra mét sè b¸o c¸o tõ mét cÊp bËc c¸c

tÖp kiÓu nh th ngêi dïng m¹ng Usenet vÒ hÖ thèng b¸o lçi, vµ lÖnh awk lµm x× hÕt

h¬i. Larry, mét ngêi lËp tr×nh lêi biÕng, quyÕt ®Þnh thanh to¸n vÊn ®Ò nµy b»ng

mét c«ng cô v¹n n¨ng mµ anh cã thÓ dïng Ýt nhÊt còng ë mét n¬i kh¸c. KÕt qu¶ lµ

b¶n ®Çu tiªn cña Perl.

Say khi ch¬i víi b¶n ®Çu nµy cña Perl mét chót, thªm chÊt liÖu ®©y ®ã, Larry

®a nã cho céng ®ång ®éc gi¶ Usenet, thêng vÉn ®îc gäi lµ “the Net”. Ngêi dïng

thuéc to¸n phï du nghÌo khã vÒ hÖ thèng trªn toµn thÕ giíi (qu·ng ®é chôc ngh×n

ngêi) ®a l¹i cho anh ph¶n håi, hái c¸ch lµm thÕ nµy thÕ kia, viÖc nµy viÖc kh¸c,

nhiÒu ®iÓm mµ Larry cha bao giê mêng tîng ra vÒ viÖc gi¶i quyÕt cho Perl nhá bÐ

cña m×nh c¶.

Nhng kÕt qu¶ lµ Perl trëng thµnh, trëng thµnh vµ trëng thµnh thªm n÷a, vµ

còng cïng tØ lÖ nh lâi cña UNIX. (víi b¹n lµ ngêi míi, toµn bé lâi UNIX ®îc dïng

chØ khÝt vµo trong 32K! Vµ b©y giê chóng ta may m¾n nÕu ta cã thÓ cã ®îc nã díi

mét vµi mega.) Nã ®· trëng thµnh trong c¸c tÝnh n¨ng. Nã ®· trëng thµnh trong

tÝnh kh¶ chuyÓn. §iÒu mµ cã thêi lµ mét ng«n ng÷ tÝ tÑo b©y giê ®· cã tµi liÖu sö

dông 80 trang, mét cuèn s¸ch cña Nutshell 400 trang, mét nhãm tin Usenet víi 40

ngh×n thuª bao, vµ b©y giê lµ ®o¹n giíi thiÖu nhÑ nhµng nµy.

Larry vÉn lµ ngêi b¶o tr× duy nhÊt, lµm viÖc trªn Perl ngoµi giê khi kÕt thóc

c«ng viÖc thêng ngµy cña m×nh. Vµ Perl th× vÉn ph¸t triÓn.

Mét c¸ch ®¹i thÓ th× lóc mµ cuèn s¸ch nµy ®¹t tíi ®iÓm dõng cña nã, Larry sÏ

®a ra b¶n Perl míi nhÊt, b¶n 5.0, høa hÑn cã mét sè tÝnh n¨ng thêng hay ®îc yªu

cÇu, vµ ®îc thiÕt kÕ l¹i tõ bªn trong trë ra. (Larry b¶o t«i r»ng kh«ng cßn mÊy

dßng lÖnh tõ lÇn ®a ra tríc, vµ sè Êy cø ngµy cµng Ýt ®i mçi ngµy.) Tuy nhiªn, cuèn

s¸ch nµy ®· ®îc thö víi Perl b¶n 4.0 (lÇn ®a ra gÇn ®©y nhÊt khi t«i viÕt ®iÒu nµy).

Mäi thø ë ®©y ®Òu sÏ lµm viÖc víi b¶n 5.0 vµ c¸c b¶n sau cña Perl. Trong thùc tÕ,

ch¬ng tr×nh Perl 1.0 vÉn lµm viÖc tèt víi nh÷ng b¶n gÇn ®©y, ngo¹i trõ mét vµi

Trong ch¬ng nµy:

• LÞch sö Perl

• Môc ®Ých cña Perl

• Cã s½n

• Hç trî

• C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n

• D¹o qua vÒ Perl

thay ®æi l¹ cÇn cho sù tiÕn bé.

Môc ®Ých cña Perl

Perl ®îc thiÕt kÕ ®Ó trî gióp cho ngêi dïng UNIX víi nh÷ng nhiÖm vô th«ng

dông mµ cã thÓ rÊt nÆng nÒ hay qu¸ nhËy c¶m víi tÝnh kh¶ chuyÓn ®èi víi tr×nh

vá, vµ còng qu¸ k× l¹ hay ng¾n ngñi hay phøc t¹p ®Ó lËp tr×nh trong C hay mét

ng«n ng÷ c«ng cô UNIX nµo kh¸c.

Mét khi b¹n trë nªn quen thuéc víi Perl, b¹n cã thÓ thÊy m×nh mÊt Ýt thêi gian

®Ó lÊy ®îc trÝch dÉn tr×nh vá (hay khai b¸o C) ®óng, vµ nhiÒu thêi gian h¬n ®Ó ®äc

tin trªn Usenet vµ ®i trît tuyÕt trªn ®åi; v× Perl lµ mét c«ng cô lín tùa nh chiÕc ®ßn

bÈy. C¸c cÊu tróc chÆt chÏ cña Perl cho phÐp b¹n t¹o ra (víi tèi thiÓu sù om sßm

nhÆng sÞ) mét sè gi¶i ph¸p cã u thÕ rÊt trÇn lÆng hay nh÷ng c«ng cô tæng qu¸t.

Còng vËy, b¹n cã thÓ l«i nh÷ng c«ng cô nµy sang c«ng viÖc tiÕp, v× Perl lµ kh¶

chuyÓn cao ®é vµ l¹i cã s½n, cho nªn b¹n sÏ cã nhiÒu thêi gian h¬n ®Ó ®äc tin

Usenet vµ trît tuyÕt.

Gièng nh mäi ng«n ng÷, Perl cã thÓ “chØ viÕt” - tøc lµ cã thÓ viÕt ra ch¬ng

tr×nh mµ kh«ng thÓ nµo ®äc ®îc. Nhng víi sù chó ý ®óng ®¾n, b¹n cã thÓ tr¸nh ®îc

sù kÕt téi th«ng thêng nµy. Qu¶ thÕ, ®«i khi Perl tr«ng nh næi tiÕng víi nh÷ng c¸i

kh«ng quen thuéc, nhng víi ngêi lËp tr×nh ®· th¹o Perl, nã tùa nh nh÷ng dßng cã

tæng kiÓm tra víi mét sø mÖnh trong cuéc ®êi. NÕu b¹n tu©n theo nh÷ng híng dÉn

cña cuèn s¸ch nµy th× ch¬ng tr×nh cña b¹n sÏ dÔ ®äc vµ dÔ b¶o tr×, vµ chóng cã lÏ

sÏ kh«ng th¾ng trong bÊt k× cuéc tranh luËn Perl khã hiÓu nµo.

TÝnh s½n cã

NÕu b¹n nhËn ®îc

Perl: not found

khi b¹n thö gäi Perl tõ líp vá th× ngêi qu¶n trÞ hÖ thèng cña b¹n còng ch¼ng lªn

c¬n sèt. Nhng thËm chÝ nÕu nã kh«ng cã trªn hÖ thèng cña b¹n, th× b¹n vÉn cã thÓ

lÊy ®îc nã kh«ng mÊt tiÒn (theo nghÜa “¨n tra kh«ng mÊt tiÒn”).

Perl ®îc ph©n phèi theo phÐp c«ng céng GNU, nghÜa lµ thÕ nµy, “b¹n cã thÓ

ph©n ph¸t ch¬ng tr×nh nhÞ ph©n Perl chØ nÕu b¹n lµm ra ch¬ng tr×nh gèc cã s½n cho

mäi ngêi dïng kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn g× c¶, vµ nÕu b¹n söa ®æi Perl, b¹n ph¶i ph©n

ph¸t ch¬ng tr×nh gèc cña b¹n cho n¬i söa ®æi cña b¹n n÷a.” Vµ ®ã lµ b¶n chÊt cña

cho kh«ng. B¹n cã thÓ lÊy ch¬ng tr×nh gèc cña Perl víi gi¸ cña mét b¨ng tr¾ng hay

vµi mªga byte qua ®êng d©y. Vµ kh«ng ai cã thÓ kho¸ Perl vµ b¸n cho b¹n chØ m·

nhÞ ph©n víi ý tëng ®Æc biÖt vÒ “cÊu h×nh phÇn cøng ®îc hç trî”.

Trong thùc tÕ, nã kh«ng chØ lµ cho kh«ng, nhng nã ch¹y cßn gän h¬n trªn gÇn

nh mäi thø mµ cã thÓ gäi lµ UNIX hay tùa UNIX vµ cã tr×nh biªn dÞch C. §Êy lµ v×

bé tr×nh nµy tíi víi b¶n viÕt cÊu h×nh bÝ quyÕt ®îc gäi lµ CÊu h×nh, c¸i sÏ mãc vµ

chäc vµo c¸c danh môc hÖ thèng ®Ó t×m nh÷ng thø nã cÇn, vµ ®iÒu chØnh viÖc ®a

vµo c¸c tÖp vµ c¸c kÝ hiÖu ®îc x¸c ®Þnh t¬ng øng, chuyÓn cho b¹n viÖc kiÓm

chøng ph¸t hiÖn cña nã.

Bªn c¹nh c¸c hÖ thèng UNIX hay tùa UNIX, ngêi ®· bÞ nghiÖn Perl ®em nã

sang Amiga, Atari ST, hä Macintosh, VMS, OS/2, thËm chÝ MS/DOS - vµ cã lÏ

cßn nhiÒu h¬n n÷a vµo lóc b¹n ®äc cuèn s¸ch nµy. VÞ trÝ chÝnh x¸c vµ sù cã s½n

cña nh÷ng b¶n Perl nµy th× biÕn ®éng, cho nªn b¹n ph¶i hái quanh (trªn nhãm tin

Usenet ch¼ng h¹n) ®Ó cã ®îc th«ng tin míi nhÊt. NÕu b¹n hoµn toµn kh«ng biÕt g×,

th× mét b¶n cò cña Perl ®· cã trªn ®Üa phÇn mÒm CD-ROM UNIX Power Tools,

cña Jerry Peek, Tim O’Reilly vµ Mike Loukides (O’Reilly & Associates/ Random

House Co., 1993).

Hç trî

Perl lµ con ®Î cña Larry Wall, vµ vÉn ®ang ®îc anh Êy n©ng niu. B¸o c¸o lçi vµ

yªu cÇu n©ng cao nãi chung ®Òu ®îc söa ch÷a trong c¸c lÇn ®a ra sau, nhng anh Êy

còng ch¼ng cã nghÜa vô nµo ®Ó lµm bÊt k× c¸i g× víi chóng c¶. Tuy thÕ Larry thùc

sù thÝch thó nghe tõ tÊt c¶ chóng ta, vµ còng lµm viÖc thùc sù ®Ó thÊy Perl ®îc

dïng trªn qui m« thÕ giíi. E-mail trùc tiÕp cho anh Êy nãi chung ®Òu nhËn ®îc tr¶

lêi (cho dï ®Êy chØ ®¬n thuÇn lµ m¸y tr¶ lêi email cña anh Êy), vµ ®«i khi lµ sù ®¸p

øng con ngêi.

Ých lîi h¬n viÖc viÕt th trùc tiÕp cho Larry lµ nhãm hç trî Perl trùc tuyÕn toµn

thÕ giíi, liªn l¹c th«ng qua nhãm tin Usenet comp.lang.perl. NÕu b¹n cã thÓ göi

email trªn Internet, nhng cha vµo Usenet, th× b¹n cã thÓ tham gia nhãm nµy b»ng

c¸ch göi mét yªu cÇu tíi [email protected], yªu cÇu sÏ tíi mét ngêi

cã thÓ nèi b¹n víi cöa khÈu email hai chiÒu trong nhãm, vµ cho b¹n nh÷ng høong

dÉn vÒ c¸ch lµm viÖc.

Khi b¹n tham gia mét nhãm tin, b¹n sÏ thÊy ®¹i lo¹i cã kho¶ng 30 ®Õn 60 “th”

mçi ngµy (vµo lóc b¶n viÕt nµy ®îc so¹n th¶o) trªn ®ñ mäi chñ ®Ò tõ c©u hái cña

ngêi míi b¾t ®Çu cho tíi vÊn ®Ò chuyÓn ch¬ng tr×nh phøc t¹p vµ vÊn ®Ò giao diÖn,

vµ thËm chÝ c¶ mét hay hai ch¬ng tr×nh kh¸ lín.

Nhãm tin gÇn nh ®îc nh÷ng chuyªn gia Perl ®iÒu phèi. PhÇn lín thêi gian, c©u

hái cña b¹n ®Òu cã sù tr¶ lêi trong vßng vµi phót khi bµi tin b¹n tíi tñ nèi Usenet

chÝnh. B¹n h·y thö møc ®é hç trî tõ nhµ s¶n xuÊt phÇn mÒm m×nh a chuéng vÒ

viÖc cho kh«ng nµy! B¶n th©n Larry còng ®äc vÒ nhãm khi thêi gian cho phÐp, vµ

®«i khi ®· xen c¸c bµi viÕt cã thÈm quyÒn vµo ®Ó chÊm døt viÖc c·i nhau hay lµm

s¸ng tá mét vÊn ®Ò. Sau rèt, kh«ng cã Usenet, cã lÏ kh«ng thÓ cã chç ®Ó dÔ dµng

c«ng bè Perl cho c¶ thÕ giíi.

Bªn c¹nh nhãm tin, b¹n còng nªn ®äc t¹p chÝ Perl, ®i cïng viÖc ph©n phèi Perl.

Mét nguån cã thÈm quyÒn kh¸c lµ cuèn s¸ch Programming Perl cña Larry Wall

vµ Randal L. Schwatrz (O’Reilly & AssociatÐ, 1990). Programming Perl ®îc xem

nh “S¸ch con lõa” v× b×a cña nã vÏ con vËt nµy (hÖt nh cuèn s¸ch nµy cã lÏ sÏ ®îc

biÕt tíi víi tªn s¸ch l¹c ®µ kh«ng bíu). S¸ch con lõa chøa th«ng tin tham kh¶o ®Çy

®ñ vÒ Perl díi d¹ng ®ãng gän gµng. S¸ch con lõa còng bao gåm mét b¶ng tra tham

kh¶o bËt ra tµi t×nh mµ chÝnh lµ nguån a chuéng cña c¸ nh©n t«i vÒ th«ng tin Perl.

C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n

Mét b¶n viÕt vá kh«ng g× kh¸c h¬n lµ mét d·y c¸c lÖnh vá nhåi vµo trong mét

tÖp v¨n b¶n. TÖp nµy “®îc lµm cho ch¹y” b»ng c¸ch bËt mét bit thùc hiÖn (qua

chmod +x filename) vµ råi gâ tªn cña tÖp ®ã vµo lêi nh¾c cña vá. Bingo, mét ch-

¬ng tr×nh vá lín. Ch¼ng h¹n, mét b¶n viÕt ®Ó ch¹y chØ lÖnh date theo sau bëi chØ

lÖnh who cã thÓ ®îc t¹o ra vµ thùc hiÖn nh thÕ nµy:

$ echo date > somecript

$ echo who > somecript

$ cat somescript

date

who

$ chmod _x somescript

$ somescript

[output of date followed by who]

$

T¬ng tù nh thÕ, mét ch¬ng tr×nh Perl lµ mét bã c¸c c©u lÖnh vµ ®Þnh nghÜa Perl

®îc nÐm vµo trong mét tÖp. Råi b¹n bËt bit thùc hiÖn vµ gâ tªn cña tÖp nµy t¹i lêi

nh¾c cña vá. Tuy nhiªn, tÖp nµy ph¶i chØ ra r»ng ®©y lµ mét ch¬ng tr×nh Perl vµ

kh«ng ph¶i lµ ch¬ng tr×nh vá, nªn chóng ta cÇn mét bíc phô.

#! /usr/bin/perl

lµm dßng ®Çu tiªn cña tÖp nµy. Nhng nÕu Perl cña b¹n bÞ kÑt vµo mét n¬i

kh«ng chuÈn, hay hÖ ®iÒu hµnh tùa UNIX cña b¹n kh«ng hiÓu dßng #!, th× b¹n cã

thªm viÖc ph¶i lµm. H·y hái ngêi cµi ®Æt Perl vÒ ®iÒu nµy. C¸c thÝ dô trong s¸ch

nµy gi¶ sö r»ng b¹n dïng c¬ chÕ th«ng thêng nµy.

Perl lµ mét ng«n ng÷ phi ®Þnh d¹ng kiÓu nh C - kho¶ng tr¾ng gi÷a c¸c hiÖu bµi

(nh÷ng phÇn tö cña ch¬ng tr×nh, nh print hay +) lµ tuú chän, trõ phi hai hiÖu bµi ®i

víi nhau cã thÓ bÞ lÇm lÉn thµnh mét hiÖu bµi kh¸c, trong trêng hîp ®ã th× kho¶ng

tr¾ng thuéc lo¹i nµo ®ã lµ b¾t buéc. (Kho¶ng tr¾ng bao gåm dÊu c¸ch, dÊu tab,

dßng míi, vÒ ®Çu dßng hay kÐo giÊy.) Cã mét vµi cÊu tróc ®ßi hái mét lo¹i kho¶ng

tr¾ng nµo ®ã ë chç nµo ®ã, nhng chóng sÏ ®îc trá ra khi ta nãi tíi chóng. B¹n cã

thÓ gi¶ thiÕt r»ng lo¹i vµ khèi lîng kho¶ng tr¾ng gi÷a c¸c hiÖu bµi lµ tuú ý trong

c¸c trêng hîp kh¸c.

MÆc dÇu gÇn nh tÊt c¶ c¸c ch¬ng tr×nh Perl ®Òu cã thÓ ®îc viÕt tÊt c¶ trªn mét

dßng, mét c¸ch ®iÓn h×nh ch¬ng tr×nh Perl còng hay ®îc viÕt tôt lÒ nh ch¬ng tr×nh

C, víi nh÷ng phÇn c©u lÖnh lång nhau ®îc viÕt tôt vµo h¬n so víi phÇn bao quanh.

B¹n sÏ thÊy ®Çy nh÷ng thÝ dô chØ ra phong c¸ch viÕt tôt lÒ ®iÓn h×nh trong toµn bé

cuèn s¸ch nµy.

Còng gièng nh b¶n viÕt vÒ vá, ch¬ng tr×nh Perl bao gåm tÊt c¶ c¸c c©u lÖnh

perl vÒ tÖp ®îc lÊy tæ hîp chung nh mät tr×nh lín cÇn thùc hiÖn. Kh«ng cã kh¸i

niÖm vÒ tr×nh “chÝnh” main nh trong C.

Chó thÝch cña Perl gièng nh chó thÝch cña líp vá (hiÖn ®¹i). BÊt k× c¸i g× n»m

gi÷a mét dÊu th¨ng (#) tíi cuèi dßng ®Òu lµ mét chó thÝch. Kh«ng cã kh¸i niÖm vÒ

chó thÝch trªn nhiÒu dßng nh C.

Kh«ng gièng hÇu hÕt c¸c líp vá (nhng gièng nh awk vµ sed), bé th«ng dÞch

Perl ph©n tÝch vµ biªn dÞch hoµn toµn ch¬ng tr×nh tríc khi thùc hiÖn nã. §iÒu nµy

cã nghÜa lµ b¹n kh«ng bao giê nhËn ®îc lçi có ph¸p tõ ch¬ng tr×nh mét khi ch¬ng

tr×nh ®· b¾t ®Çu ch¹y, vµ còng cã nghÜa lµ kho¶ng tr¾ng vµ chó thÝch biÕn mÊt vµ

sÏ kh«ng lµm chËm ch¬ng tr×nh. Trong thùc tÕ, giai ®o¹n biªn dÞch nµy b¶o ®¶m

viÖc thùc hiÖn nhanh chãng cña c¸c thao t¸c Perl mét khi nã ®îc b¾t ®Çu, vµ nã

cung cÊp ®éng c¬ phô ®Ó lo¹i bá C nh mét ng«n ng÷ tiÖn Ých hÖ thèng ®¬n thuÇn

dùa trªn nÒn t¶ng lµ C ®îc biªn dÞch.

ViÖc biªn dÞch nµy kh«ng mÊt thêi gian - sÏ lµ phi hiÖu qu¶ nÕu mét ch¬ng

tr×nh Perl cùc lín l¹i chØ thùc hiÖn mét nhiÖm vô nhá bÐ chãng v¸nh (trong sè

nhiÒu nhiÖm vô tiÒm n¨ng) vµ råi ra, v× thêi gian ch¹y cho ch¬ng tr×nh sÏ nhá xÝu

nÕu so víi thêi gian dÞch.

Cho nªn Perl gièng nh mét bé biªn dÞch vµ th«ng dÞch. Nã lµ biªn dÞch v× ch-

¬ng tr×nh ®îc ®äc vµ ph©n tÝch hoµn toµn tríc khi c©u lÖnh ®Çu tiªn ®îc thùc hiÖn.

Nã lµ bé th«ng dÞch v× kh«ng cã m· ®Ých ngåi ®©u ®ã trót ®Çy kh«ng gian ®Üa.

Theo mét c¸ch nµo ®ã, nã lµ tèt nhÊt cho c¶ hai lo¹i nµy. Ph¶i thó thùc, viÖc Èn ®i

m· ®Ých ®· dÞch gi÷a nh÷ng lêi gäi th× hay, vµ ®ã lµ trong danh s¸ch mong íc cho

Perl t¬ng lai cña Larry.

D¹o qua Perl

Chóng ta b¾t ®Çu cuéc hµnh tr×nh cña m×nh qua Perl b»ng viÖc ®i d¹o mét

chót. ViÖc ®i d¹o nµy sÏ giíi thiÖu mét sè c¸c tÝnh n¨ng kh¸c nhau b»ng c¸ch bæ

sung vµo mét øng dông nhá. Gi¶i thÝch ë ®©y lµ cùc k× ng¾n gän - mçi vïng chñ

®Ò ®Òu ®îc th¶o luËn chi tiÕt h¬n rÊt nhiÒu vÒ sau trong cuèn s¸ch nµy. Nhng cuéc

®i d¹o nhá nµy sÏ cho b¹n kinh nghiÖm nhanh chãng vÒ ng«n ng÷, vµ b¹n cã thÓ

quyÕt ®Þnh liÖu b¹n cã thùc sù muèn kÕt thóc cuèn s¸ch nµy hay ®äc thªm c¸c tin

Usenet hay ch¹y ®i ch¬i trît tuyÕt.

Ch¬ng tr×nh “Xin chµo mäi ngêi”

Ta h·y nh×n vµo mét ch¬ng tr×nh nhá mµ thùc tÕ cã lµm ®iÒu g× ®ã. §©y lµ ch-

¬ng tr×nh “Xin chµo mäi ngêi”:

#!/usr/bin/perl

print “Xin chµo mäi ngêi\n”;

Dßng ®Çu tiªn lµ c©u thÇn chó nãi r»ng ®©y lµ ch¬ng tr×nh Perl. Nã còng lµ lêi

chó thÝch cho Perl - h·y nhí r»ng lêi chó thÝch lµ bÊt k× c¸i g× n»m sau dÊu th¨ng

cho tíi cuèi dßng, gièng nh hÇu hÕt c¸c líp vá hiÖn ®¹i hay awk.

Dßng thø hai lµ toµn bé phÇn thùc hiÖn ®îc cña ch¬ng tr×nh nµy. T¹i ®©y

chóng ta thÊy c©u lÖnh print. Tõ kho¸ print b¾t ®Çu ch¬ng tr×nh, vµ nã cã mét ®èi,

mét x©u v¨n b¶n kiÓu C. Bªn trong x©u nµy, tæ hîp kÝ tù \n biÓu thÞ cho kÝ tù dßng

míi; hÖt nh trong C. C©u lÖnh print ®îc kÕt thóc bëi dÊu chÊm phÈy (;). Gièng nh

C, tÊt c¶ c¸c c©u lÖnh ®¬n gi¶n ®Òu kÕt thóc b»ng chÊm phÈy*

.

Khi b¹n gäi ch¬ng tr×nh nµy, phÇn lâi sÏ gäi bé th«ng dÞch Perl, ph©n tÝch c©u

toµn bé ch¬ng tr×nh (hai dßng, kÓ c¶ dßng chó thÝch ®Çu tiªn) vµ råi thùc hiÖn

d¹ng ®· dÞch. Thao t¸c ®Çu tiªn vµ duy nhÊt lµ thùc hiÖn to¸n tö print, ®iÒu nµy göi

*

DÊu chÊm phÈy cã thÓ bá ®i khi c©u lÖnh nµy lµ c©u lÖnh cuèi cña mét khèi hay tÖp hay eval.

®èi cña nã ra lèi ra. Sau khi ch¬ng tr×nh ®· hoµn tÊt, th× tiÕn tr×nh Perl ra, cho l¹i

mét m· ra thµnh c«ng cho líp vá.

Hái c©u hái vµ nhí kÕt qu¶

Ta h·y thªm mét chót phøc t¹p h¬n. Tõ Xin chµo mäi ngêi lµ mét sù ®ông

ch¹m l¹nh nh¹t vµ cøng r¾n. Ta h·y lµm cho ch¬ng tr×nh gäi b¹n theo tªn b¹n. §Ó

lµm viÖc nµy, ta cÇn mét chç gi÷ tªn, mét c¸ch hái tªn, vµ mét c¸ch nhËn c©u tr¶

lêi.

Mét lo¹i ®Æt chç gi÷ gi¸ trÞ (tùa nh mét tªn) lµ biÕn v« híng. Víi ch¬ng tr×nh

nµy, ta sÏ dïng biÕn v« híng $name ®Ó gi÷ tªn b¹n. Chóng ta sÏ ®i chi tiÕt h¬n

trong Ch¬ng 2, D÷ liÖu v« híng, vÒ nh÷ng g× mµ biÕn nµy cã thÓ gi÷, vµ nh÷ng g×

b¹n cã thÓ lµm víi chóng. HiÖn t¹i, gi¶ sö r»ng b¹n cã thÓ gi÷ mét sè hay x©u (d·y

c¸c kÝ tù) trong biÕn v« híng.

Ch¬ng tr×nh nµy cÇn hái vÒ tªn. §Ó lµm ®iÒu ®ã, ta cÇn mét c¸ch nh¾c vµ mét

c¸ch nhËn c¸i vµo. Ch¬ng tr×nh tríc ®· chØ ra cho ta c¸ch nh¾c - dïng to¸n tö print.

Vµ c¸ch ®Ó nhËn mét dßng tõ thiÕt bÞ cuèi lµ víi to¸n tö <STDIN>, mµ (nh ta sÏ

dïng nã ë ®©y) lÊy mét dßng c¸i vµo. Ta g¸n c¸i vµo nµy cho biÕn $name. §iÒu

nµy cho ta ch¬ng tr×nh:

print “Tªn b¹n lµ g×? : ”;

$name = <STDIN> ;

Gi¸ trÞ cña $name t¹i ®iÓm nµy cã mét dÊu dßng míi kÕt thóc (Randal cã trong

Randal\n). §Ó vøt bá ®iÒu ®ã, chóng ta dïng to¸n tö chop(), to¸n tö lÊy mét biÕn v«

híng lµm ®èi duy nhÊt vµ bá ®i kÝ tù cuèi tõ gi¸ trÞ x©u cña biÕn:

chop($name);

B©y giê tÊt c¶ nh÷ng g× ta cÇn lµm lµ nãi Xin chµo, tiÕp ®ã lµ gi¸ trÞ cña biÕn

$name, mµ ta cã thÓ thùc hiÖn theo kiÓu vá b»ng c¸ch nhóng biÕn nµy vµo bªn

trong x©u cã ngoÆc kÐp:

print “Xin chµo, $name!\n”;

Gièng nh líp vá, nÕu ta muèn mét dÊu ®« la thay v× tham kh¶o biÕn v« híng,

th× ta cã thÓ ®Æt tríc dÊu ®« la víi mét dÊu sæ chÐo ngîc.

G¾n tÊt c¶ l¹i, ta ®îc:

#!/usr/bin/perl

print “Tªn b¹n lµ g×? ”;

$name = <STDIN> ;

chop($name);

print “Xin chµo, $name!\n”;

Bæ sung chän lùa

B©y giê ta muèn cã mét lêi chµo ®Æc biÖt cho Randal, nhng muèn lêi chµo

th«ng thêng cho mäi ngêi kh¸c. §Ó lµm ®iÒu nµy, ta cÇn so s¸nh tªn ®· ®îc ®a vµo

víi x©u Randal, vµ nÕu hai x©u lµ mét, th× lµm ®iÒu g× ®ã ®Æc biÖt. Ta h·y bæ sung

thªm lÖnh rÏ nh¸nh if-then-else vµ phÐp so s¸nh vµo ch¬ng tr×nh:

#!/usr/bin/perl

print “Tªn b¹n lµ g×? ”;

$name = <STDIN> ;

chop($name);

if ($name eq “Randal”) {

print “Xin chµo Randal! Tèt qu¸ anh l¹i ë ®©y!\n”;

} else {

print “Xin chµo, $name!\n”; # chµo mõng th«ng thêng

}

To¸n tö eq so s¸nh hai x©u. NÕu chóng b»ng nhau (tõng kÝ tù mét, vµ cã cïng

chiÒu dµi), th× kÕt qu¶ lµ ®óng. (Kh«ng cã to¸n tö nµy trong C, vµ awk ph¶i dïng

cïng to¸n tö cho x©u vµ sè vµ t¹o ra viÖc ®o¸n cã rÌn luyÖn.)

C©u lÖnh if chän xem khèi c©u lÖnh nµo (gi÷a c¸c dÊu ngoÆc nhän s¸nh ®óng)

lµ ®îc thùc hiÖn - nÕu biÓu thøc lµ ®óng, ®ã lµ khèi thø nhÊt, nÕu kh«ng th× ®ã lµ

khèi thø hai.

§o¸n tõ bÝ mËt

Nµo, v× chóng ta ®· cã mét tªn nªn ta h·y ®Ó cho mét ngêi ch¹y ch¬ng tr×nh

®o¸n mét tõ bÝ mËt. Víi mäi ngêi ngo¹i trõ Randal, chóng ta sÏ ®Ó cho ch¬ng tr×nh

cø hái lÆp l¹i ®Ó ®o¸n cho ®Õn khi nµo ngêi nµy ®o¸n ®îc ®óng. Tríc hÕt ta h·y

xem ch¬ng tr×nh nµy vµ råi xem gi¶i thÝch:

#! /usr/bin/perl

$secretword = “llama”; # tõ bÝ mËt

print “Tªn b¹n lµ g×?” ;

$name = <STDIN> ;

chop($name);

if ($name eq “Randal”) {

print “Xin chµo, Randal! May qu¸ anh ë ®©y!\n”;

} else {

print “Xin chµo, $name!\n ; # chµo th«ng th ” êng

print “Tõ bÝ mËt lµ g×?” ;

$guess = <STDIN>;

chop($guess);

while ($guess ne $secrectword) {

print “Sai råi, thö l¹i ®i. Tõ bÝ mËt lµ g×?”;

$guess = <STDIN>;

chop($guess);

}

}

Tríc hÕt, ta ®Þnh nghÜa tõ bÝ mËt b»ng viÖc ®Æt nã vµo trong biÕn v« híng kh¸c,

$secretword. Sau khi ®ãn chµo, mét ngêi (kh«ng ph¶i Randal) sÏ ®îc yªu cÇu (víi

mét c©u lÖnh print kh¸c) ®o¸n ch÷. Lêi ®o¸n råi ®îc ®em ra so s¸nh víi tõ bÝ mËt

b»ng viÖc dïng to¸n tö ne, mµ sÏ cho l¹i ®óng nÕu c¸c x©u nµy kh«ng b»ng nhau

(®©y lµ to¸n tö logic ngîc víi to¸n tö eq). KÕt qu¶ cña viÖc so s¸nh sÏ kiÓm so¸t

cho tr×nh while, chu tr×nh nµy thùc hiÖn khèi th©n cho tíi khi viÖc so s¸nh vÉn cßn

®óng.

TÊt nhiªn, ch¬ng tr×nh nµy kh«ng ph¶i lµ an toµn l¾m, v× bÊt k× ai mÖt víi viÖc

®o¸n còng ®Òu cã thÓ ®¬n thuÇn ng¾t ch¬ng tr×nh vµ quay trë vÒ lêi nh¾c, hay thËm

chÝ cßn nh×n qua ch¬ng tr×nh gèc ®Ó x¸c ®Þnh ra tõ. Nhng, chóng ta hiÖn t¹i cha

®Þnh viÕt mét hÖ thèng an toµn, chØ xem nh mét thÝ dô cho trang hiÖn t¹i cña cuèn

s¸ch nµy.

NhiÒu tõ bÝ mËt

Ta h·y xem c¸ch thøc m×nh cã thÓ söa ®æi ®o¹n ch¬ng tr×nh nµy ®Ó cho phÐp

cã nhiÒu tõ bÝ mËt. B»ng viÖc dïng ®iÒu ta ®· thÊy, chóng ta cã thÓ so s¸nh lêi

®o¸n lÆp ®i lÆp l¹i theo mét chuçi c©u tr¶ lêi râ ®îc cÊt gi÷ trong c¸c biÕn v« híng

t¸ch biÖt. Tuy nhiªn, mét danh s¸ch nh vËy sÏ khã mµ thay ®æi hay ®äc vµo tõ mét

tÖp hay m¸y tÝnh trªn c¬ së ngµy lµm viÖc thêng lÖ.

Mét gi¶i ph¸p tèt h¬n lµ cÊt gi÷ tÊt c¶ c¸c c©u tr¶ lêi cã thÓ vµo trong mét cÊu

tróc d÷ liÖu gäi lµ danh s¸ch hay m¶ng. Mçi phÇn tö cña m¶ng ®Òu lµ mét biÕn v«

híng t¸ch biÖt mµ cã thÓ ®îc ®Æt gi¸ trÞ hay th©m nhËp ®éc lËp. Toµn bé m¶ng

còng cã thÓ ®îc trao cho mét gi¸ trÞ trong mét có ®ét nhËp. Ta cã thÓ g¸n mét gi¸

trÞ cho toµn bé m¶ng cã tªn @words sao cho nã chøa ba mËt hiÖu tèt cã thÓ cã:

@words = (“camel”, “llama”, “oyster”);

Tªn biÕn m¶ng b¾t ®Çu víi @, cho nªn chóng lµ kh¸c biÖt víi c¸c tªn biÕn v«

híng.

Mét khi m¶ng ®· ®îc g¸n th× ta cã thÓ th©m nhËp vµo tõng phÇn tö b»ng viÖc

dïng mét tham kh¶o chØ sè. Cho nªn $words[0] lµ camel, $words[1] lµ llama,

$words[2] lµ oyster. ChØ cè còng cã thÓ lµ mét biÓu thøc, cho nªn nÕu ta ®Æt $i lµ 2

th× $words[$i] lµ oyster. (Tham kh¶o chØ sè b¾t ®Çu víi $ thay v× @ v× chóng tham

kh¶o tíi mét phÇn tö riªng cña m¶ng thay v× toµn bé m¶ng.) Quay trë l¹i víi thÝ dô

tríc ®©y cña ta:

#! /usr/bin/perl

$words = (“camel”, “llama”, “oyster”); # tõ bÝ mËt

print “Tªn b¹n lµ g×?” ;

$name = <STDIN> ;

chop($name);

if ($name eq “Randal”) {

print “Xin chµo, Randal! May qu¸ anh ë ®©y!\n”;

} else {

print “Xin chµo, $name!\n”; # chµo th«ng thêng

print “Tõ bÝ mËt lµ g×?” ;

$guess = <STDIN>;

chop($guess);

$i = 0; # thö tõ nµy tríc hÕt

$correct = “ cã thÓ”; # tõ ®o¸n cã ®óng hay kh«ng?

while ($correct eq $guess) { # cø kiÓm tra ®Õn khi biÕt

if ($words[$i] eq $guess) { # ®óng kh«ng

$correct = “cã”; # cã

} elsif ($i < 2) { # cÇn ph¶i xÐt thªm tõ n÷a?

$i = $i + 1; # nh×n vµo tõ tiÕp lÇn sau

} else # hÕt råi, thÕ lµ háng

print “Sai råi, thö l¹i ®i. Tõ bÝ mËt lµ g×?”;

$guess = <STDIN>;

chop($guess);

$i = 0; # b¾t ®Çu kiÓm tra tõ ®Çu lÇn n÷a

}

} # kÕt thóc cña while not correct

} # kÕt thóc cña not Randal “ ”

B¹n sÏ ®Ó ý r»ng chóng ta ®ang dïng biÕn v« híng $correct ®Ó chØ ra r»ng

chóng ta vÉn ®ang t×m ra mËt hiÖu ®óng, hay r»ng chóng ta kh«ng t×m thÊy.

Ch¬ng tr×nh nµy còng chØ ra khèi elsif cña c©u lÖnh if-then-else. Kh«ng cã lÖnh

nµo t¬ng ®¬ng nh thÕ trong C hay awk - ®ã lµ viÖc viÕt t¾t cña khèi else cïng víi

mét ®iÒu kiÖn if míi, nhng kh«ng lång bªn trong cÆp dÊu ngoÆc nhän kh¸c. §©y

chÝnh lµ c¸i rÊt gièng Perl ®Ó so s¸nh mét tËp c¸c ®iÒu kiÖn trong mét d©y chuyÒn

ph©n tÇng if-elsif-elsif-elsif-else.

Cho mçi ngêi mét tõ bÝ mËt kh¸c nhau

Trong ch¬ng tr×nh tríc, bÊt k× ngêi nµo tíi còng ®Òu cã thÓ ®o¸n bÊt k× tõ nµo

trong ba tõ nµy vµ cã thÓ thµnh c«ng. NÕu ta muèn tõ bÝ mËt lµ kh¸c nhau cho mçi

ngêi, th× ta cÇn mét b¶ng s¸nh gi÷a ngêi vµ tõ:

Ngêi Tõ bÝ mËt

Fred

Barney

Betty

Wilma

Camel

Llama

Oyster

Oyster

Chó ý r»ng c¶ Betty vµ Wilma ®Òu cã cïng tõ bÝ mËt. §iÒu nµy lµ ®îc.

C¸ch dÔ nhÊt ®Ó cÊt gi÷ mét b¶ng nh thÕ trong Perl lµ b»ng mét m¶ng kÕt hîp.

Mçi phÇn tö cña m¶ng nµy gi÷ mét gi¸ trÞ v« híng t¸ch biÖt (hÖt nh kiÓu m¶ng

kh¸c), nhng c¸c m¶ng l¹i ®îc tham kh¶o tíi theo kho¸, mµ cã thÓ lµ bÊt k× gi¸ trÞ

v« híng nµo (bÊt k× x©u hay sè, kÓ c¶ sè kh«ng nguyªn vµ gi¸ trÞ ©m). §Ó t¹o ra

mét m¶ng kÕt hîp ®îc gäi lµ %words (chó ý % chø kh«ng ph¶i lµ @) víi kho¸ vµ