Ôn luyện Tiếng việt - TLV 9

§Ò c¬ng «n tËp ng÷ v¨n 9

Tu tõ tõ vùng TiÕng ViÖt

1. ThÕ nµo lµ so s¸nh?

So s¸nh lµ ®èi chiÕu sù vËt, sù viÖc nµy víi sù vËt sù viÖc kh¸c cã nÐt t¬ng ®ång ®Ó lµm t¨ng søc gîi

h×nh, gîi c¶m cho sù diÔn ®¹t.

VD:

- Trong nh tiÕng h¹c bay qua

§ôc nh tiÕng suèi míi sa nöa vêi.

(NguyÔn Du)

- Má Cèc nh c¸i dïi s¾t, chäc xuyªn c¶ ®Êt

(T« Hoµi)

2. CÊu t¹o cña phÐp so s¸nh

So s¸nh lµ c¸ch c«ng khai ®èi chiÕu c¸c sù vËt víi nhau, qua ®ã nhËn thøc ®îc sù vËt mét c¸ch dÔ

dµng cô thÓ h¬n. V× vËy mét phÐp so s¸nh th«ng thêng gåm 4 yÕu tè:

- VÕ A : §èi tîng (sù vËt) ®îc so s¸nh.

- Bé phËn hay ®Æc ®iÓm so s¸nh (ph¬ng diÖn so s¸nh).

- Tõ so s¸nh.

- VÕ B : Sù vËt lµm chuÈn so s¸nh.

Ta cã s¬ ®å sau ®©y:

YÕu tè 1 YÕu tè 2 YÕu tè 3 YÕu tè 4

VÕ A

(Sù vËt ®îc so

s¸nh)

Ph¬ng diÖn

so s¸nh

Tõ so s¸nh

VÕ B

(Sù vËt dïng ®Ó lµm chuÈn so

s¸nh)

M©y

Bµ giµ

Dõa

Tr¾ng

sãng s¸nh

®ñng ®Ønh

Nh

Nh

Nh lµ

b«ng

b¸t níc chÌ

®øng ch¬i

+ Trong 4 yÕu tè trªn ®©y yÕu tè (1) vµ yÕu tè (4) ph¶i cã mÆt. NÕu v¾ng mÆt c¶ yÕu tè (1) th× gi÷a

yÕu tè (1) vµ yÕu tã (4) ph¶i cã ®iÓm t¬ng ®ång quen thuéc. Lóc ®ã ta cã Èn dô.

Khi ta nãi : C« g¸i ®Ñp nh hoa lµ so s¸nh. Cßn khi nãi : Hoa tµn mµ l¹i thªm t¬i (NguyÔn Du) th× hoa

ë ®©y lµ Èn dô.

+ YÕu tè (2) vµ (3) cã thÓ v¾ng mÆt. Khi yÕu tè (2) v¾ng mÆt ngêi ta gäi lµ so s¸nh ch×m v× ph¬ng

diÖn so s¸nh (cßn gäi lµ mÆt so s¸nh) kh«ng lé ra do ®ã sù liªn tëng réng r·i h¬n, kÝch thÝch trÝ tuÖ vµ

t×nh c¶m ngêi ®äc nhiÒu h¬n.

+ YÕu tè (3) cã thÓ lµ c¸c tõ nh: giãng, tùa, kh¸c nµo, tùa nh, gièng nh, lµ, bao nhiªu,…bÊy nhiªu,

h¬n, kÐm … Mçi yÕu tè ®¶m nhËn mét s¾c th¸i biÓu c¶m kh¸c nhau:

- Nh cã s¾c th¸i gi¶ ®Þnh

- Lµ s¾c th¸i kh¼ng ®Þnh

- Tùa thÓ hiÖn møc ®ä cha hoµn h¶o,…

+ TrËt tù cña phÐp so s¸nh cã khi ®îc thay ®æi.

VD:

Nh chiÕc ®¶o bèn bÒ chao mÆt sãng

Hån t«i vang tiÕng väng cña hai miÒn.

3. C¸c kiÓu so s¸nh

Dùa vµo môc ®Ých vµ c¸c tõ so s¸nh ngêi ta chia phÐp so s¸nh thµnh hai kiÓu:

a) So s¸nh ngang b»ng

PhÐp so s¸nh ngang b»ng thêng ®îc thÓ hiÖn bëi c¸c tõ so s¸nh sau ®©y: lµ, nh, y nh, tùa nh, gièng

nh hoÆc cÆp ®¹i tõ bao nhiªu…bÊy nhiªu.

Môc ®Ých cña so s¸nh nhiÒu khi kh«ng ph¶i lµ t×m sù gièng nhau hay kh¸c nhau mµ nh»m diÔn t¶

mét c¸ch h×nh ¶nh mét bé phËn hay ®Æc ®iÓm nµo ®ã cña sù vËt gióp ngêi nghe, ngêi ®äc cã c¶m gi¸c

hiÓu biÕt sù vËt mét c¸ch cô thÓ sinh ®éng. V× thÕ phÐp so s¸nh thêng mang tÝnh chÊt cêng ®iÖu.

GV: TrÇn ThÞ H¬ng 1

§Ò c¬ng «n tËp ng÷ v¨n 9

VD: Cao nh nói, dµi nh s«ng

(Tè H÷u)

b) So s¸nh h¬n kÐm

Trong so s¸nh h¬n kÐm tõ so s¸nh ®îc sö dông lµ c¸c tõ : h¬n, h¬n lµ, kÐm, kÐm g×…

VD:

- Ng«i nhµ sµn dµi h¬n c¶ tiÕng chiªng

Muèn chuyÓn so s¸nh h¬n kÐm sang so s¸nh ngang b»ng ngêi ta thªm mét trong c¸c tõ phñ ®Þnh:

Kh«ng, cha, ch¼ng vµo trong c©u vµ ngîc l¹i.

VD:

Bãng ®¸ quyÕn rò t«i h¬n nh÷ng c«ng thøc to¸n häc.

Bãng ®¸ quyÕn rò t«i kh«ng h¬n nh÷ng c«ng thøc to¸n häc.

4. T¸c dông cña so s¸nh

+ So s¸nh t¹o ra nh÷ng h×nh ¶nh cô thÓ sinh ®éng. PhÇn lín c¸c phÐp so s¸nh ®Òu lÊy c¸i cô thÓ so

s¸nh víi c¸i kh«ng cô thÓ hoÆc kÐm cô thÓ h¬n, gióp mäi ngêi h×nh dung ®îc sù vËt, sù viÖc cÇn nãi tíi

vµ cÇn miªu t¶.

VD:

C«ng cha nh nói Th¸i S¬n

NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra.

(Ca dao)

+ So s¸nh cßn gióp cho c©u v¨n hµm sóc gîi trÝ tëng tîng cña ta bay bæng. V× thÕ trong th¬ thÓ hiÖn

nhiÒu phÐp so s¸nh bÊt ngê.

VD:

Tµu dõa chiÕc lîc ch¶i vµo m©y xanh

C¸ch so s¸nh ë ®©y thËt bÊt ngê, thËt gîi c¶m. YÕu tè (2) Vµ YÕu tè (3) bÞ lîc bá. Ngêi ®äc ngêi

nghe tha hå mµ tëng tîng ra c¸c mÆt so s¸nh kh¸c nhau lµm cho h×nh tîng so s¸nh ®îc nh©n lªn nhiÒu

lÇn.

II/ Bµi tËp

1. Trong c©u ca dao :

Nhí ai båi hæi båi håi

Nh ®øng ®èng löa nh ngåi ®èng than

a) Tõ båi hæi båi håi lµ tõ g×?

b) Gi¶i nghÜa tõ l¸y båi hæi båi håi

c) Ph©n tÝch c¸i hay cña c©u th¬ do phÐp so s¸nh ®em l¹i.

Gîi ý:

a) §©y lµ tõ l¸y chØ møc ®é cao.

b) Gi¶i nghÜa : tr¹ng th¸i cã nh÷ng c¶m xóc, ý nghÜ cø trë ®i trë l¹i trong c¬ thÓ con ngêi.

c) Tr¹ng th¸i m¬ hå, trõu tîng chØ ®îc béc lé b»ng c¸ch ®a ra h×nh ¶nh cô thÓ: ®øng ®èng löa, ngåi

®èng than ®Ó ngêi kh¸c hiÓu ®îc c¸i m×nh muèn nãi mét c¸ch dÔ dµng. H×nh ¶nh so s¸nh cã tÝnh chÊt

phãng ®¹i nªn rÊt gîi c¶m.

2. PhÐp so s¸nh sau ®©y cã g× ®Æc biÖt:

MÑ giµ nh chuèi vµ h¬ng

Nh x«i nÕp mét, nh ®êng mÝa lau.

(Ca dao)

Gîi ý:

Chó ý nh÷ng chç ®Æc biÖt sau ®©y:

- Tõ ng÷ chØ ph¬ng diÖn so s¸nh bÞ lîc bá.

VÕ (B) lµ chuÈn so s¸nh kh«ng ph¶i cã mét mµ cã ba: chuèi vµ h¬ng x«i nÕp mét - ® – êng mÝa lau lµ

nh»m môc ®Ých ca ngîi ngêi mÑ vÒ nhiÒu mÆt, mÆt nµo còng cã nhiÒu u ®iÓm ®¸ng quý.

3. T×m vµ ph©n tÝch phÐp so s¸nh (theo m« h×nh cña so s¸nh) trong c¸c c©u th¬ sau:

GV: TrÇn ThÞ H¬ng 2

§Ò c¬ng «n tËp ng÷ v¨n 9

a) Ngoµi thÒm r¬i chiÕc la ®a

TiÕng r¬i rÊt máng nh lµ r¬i nghiªng.

(TrÇn §¨ng Khoa)

b) Quª h¬ng lµ chïm khuÕ ngät

Cho con chÌo h¸i mçi ngµy

Quª h¬ng lµ ®êng ®i häc

Con vÒ rîp bím vµng bay.

(§ç Trung Qu©n)

Gîi ý:

Chó ý ®Õn c¸c so s¸nh

a) TiÕng r¬i rÊt máng nh lµ r¬i nghiªng

b) Quª h¬ng lµ chïm khuÕ ngät

Quª h¬ng lµ ®êng ®i häc

_____________________________________________________________

Bµi 2 : Nh©n ho¸

I/ Cñng cè, më réng vµ n©ng cao

1. ThÕ nµo lµ nh©n ho¸ ?

Nh©n ho¸ lµ c¸ch gäi hoÆc t¶ con vËt, c©y cèi, ®å vËt, hiÖn tîng thiªn nhiªn b»ng nh÷ng tõ ng÷ vèn ®-

îc dïng ®Î gäi hoÆc t¶ con ngêi; lµm cho thÕ giíi loµi vËt, c©y cèi ®å vËt, … trë nªn gÇn gòi víi con

ngêi, biÓu thÞ ®îc nh÷ng suy nghÜ t×nh c¶m cña con ngêi.

Tõ nh©n ho¸ nghÜa lµ trë thµnh ngêi. Khi gäi t¶ sù vËt ngêi ta thêng g¸n cho sù vËt ®Æc tÝnh cña con

ngêi. C¸ch lµm nh vËy ®îc gäi lµ phÐp nh©n ho¸.

VD:

C©y dõa/S¶i tay/B¬i/Ngän mïng t¬i/Nh¶y móa

(TrÇn §¨ng Khoa)

2. C¸c kiÓu nh©n ho¸

Nh©n ho¸ ®îc chia thµnh c¸c kiÓu sau ®©y:

+ Gäi sù vËt b»ng nh÷ng tõ vèn gäi ngêi

VD:

DÕ Cho¾t ra cöa, hÐ m¾t nh×n chÞ Cèc. Råi hái t«i :

- ChÞ Cèc bÐo xï ®øng tríc cöa nhµ ta ®Êy h¶ ?

(T« Hoµi)

+ Nh÷ng tõ chØ ho¹t ®éng, tÝnh chÊt cña con ngêi ®îc dïng ®Ó chØ ho¹t ®éng, tÝnh chÊt sù vËt.

VD :

Mu«n ngh×n c©y mÝa/Móa g¬m/KiÕn/Hµnh qu©n/§Çy ®êng

(TrÇn §¨ng Khoa)

+ Nh÷ng tõ chØ ho¹t ®éng, tÝnh chÊt cña con ngêi ®îc dïng ®Ó chØ ho¹t ®éng tÝnh chÊt cña thiªn

nhiªn

VD :

¤ng trêi/MÆc ¸o gi¸p ®en/Ra trËn

(TrÇn §¨ng Khoa)

+ Trß chuyÖn t©m sù víi vËt nh ®èi víi ngêi

VD :

Kh¨n th¬ng nhí ai

Kh¨n r¬i xuèng ®Êt ?

Kh¨n th¬ng nhí ai

Kh¨n v¾t trªn vai

(Ca dao)

GV: TrÇn ThÞ H¬ng 3