ODA của Trung Quốc cho các nước Asean và hàm ý cho Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

_____________

BÙI VIẾT THẮNG

ODA CỦA TRUNG QUỐC CHO CÁC NƯỚC ASEAN

VÀ HÀM Ý CHO VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI - 2020

ii

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

_____________

BÙI VIẾT THẮNG

ODA CỦA TRUNG QUỐC CHO CÁC NƯỚC ASEAN

VÀ HÀM Ý CHO VIỆT NAM

Chuyên ngành : Kinh tế Quốc tế

Mã số : 9.31.01.06

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS. TS. Phạm Thái Quốc

2. PGS. TS. Dương Văn Huy

HÀ NỘI - 2020

iii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, các

số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa

từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận án

Bùi Viết Thắng

iv

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................................i

DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................................. iii

DANH MỤC CÁC HÌNH...................................................................................................iv

MỞ ĐẦU...............................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài........................................................................................1

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án....................................................4

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án....................................................5

4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án............................6

4.1. Phương pháp luận...................................................................................................................6

4.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................................................9

5. Đóng góp mới về khoa học của luận án .............................................................13

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án ...........................................................14

7. Cấu trúc của luận án ...........................................................................................14

Chương 1. ...........................................................................................................................16

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU...................................................................16

1.1. Các quan điểm về ODA..............................................................................................16

1.1.1. Định nghĩa chung về ODA........................................................................................................16

1.1.2. Động cơ viện trợ ODA...............................................................................................................17

1.1.3. Tác động của ODA.....................................................................................................................20

1.2. Nghiên cứu về ODA của Trung Quốc .......................................................................24

1.3. Nghiên cứu về ODA dành cho các nước Đông Nam Á ............................................26

1.4. Đánh giá các kết quả nghiên cứu trước ....................................................................29

1.4.1. Đánh giá các công trình nghiên cứu trước ............................................................................29

1.4.2. Khoảng trống nghiên cứu.........................................................................................................30

Chương 2. .............................................................................................................................32

CƠ SỞLÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀODA CỦA TRUNG QUỐC...................................32

2.1. Cơ sở lý luận về ODA của Trung Quốc ....................................................................32

2.1.1. Khái niệm ODA...........................................................................................................................32

2.1.1.1. Khái niệm chung về ODA..............................................................................32

2.1.1.2. Khái niệm ODA của Trung Quốc ..................................................................35

2.1.2. Phân loại ODA.............................................................................................................................37

2.1.2.1. Các cách phân loại ODA nói chung..............................................................37

2.1.2.2. Phân loại ODA của Trung Quốc ...................................................................38

2.1.3. Đặc điểm của ODA.....................................................................................................................39

2.1.3.1. Đặc điểm ODA nói chung..............................................................................39

2.1.3.2. Đặc điểm ODA của Trung Quốc ...................................................................40

2.1.4. Các tiêu chí đánh giá chất lượng nguồn vốn ODA..............................................................42

v

2.1.4.1. Bộ tiêu chí đánh giá theo QuODA.................................................................42

2.1.4.2. Bộ tiêu chí “Better Aid Scorecards” .............................................................44

2.1.4.3. Các tiêu chí khác ...........................................................................................46

2.2. Cơ sở thực tiễn về ODA của Trung Quốc.................................................................47

2.2.1. Lịch sử phát triển ODA của Trung Quốc .............................................................................47

2.2.2. Thực trạng ODA của Trung Quốc giai đoạn 2000-2020....................................................49

2.2.2.1. Về quy mô viện trợ.........................................................................................49

2.2.2.2. Về hình thức viện trợ .....................................................................................51

2.2.2.3. Về phân bổ ODA............................................................................................52

2.2.2.4. Về lĩnh vực viện trợ .......................................................................................54

2.2.2.5. Về cơ chế quản lý ODA của Trung Quốc ......................................................55

2.2.3. Đánh giá chung về ODA của Trung Quốc............................................................................57

2.2.3.1. Đánh giá về quy mô ODA của Trung Quốc ..................................................58

2.2.3.2. Đánh giá về mục tiêu viện trợ ODA của Trung Quốc ...................................59

2.2.3.3. Đánh giá về chất lượng ODA của Trung Quốc.............................................60

2.3. Tiểu kết chương 2 .......................................................................................................64

Chương 3. ...........................................................................................................................66

THỰC TRẠNG ODA CỦA TRUNG QUỐC CHO CÁC NƯỚC ASEAN GIAI

ĐOẠN 2000 - 2019 .............................................................................................................66

3.1. Tình hình ODA của Trung Quốc cho các nước ASEAN giai đoạn 2000 - 2019....66

3.1.1. Quan hệTrung Quốc - ASEAN...............................................................................................66

3.1.1.1. Vai trò chiến lược của Đông Nam Á đối với Trung Quốc.............................66

3.1.1.2. Quan hệ Trung Quốc - ASEAN......................................................................67

3.1.2. ODA của Trung Quốc cho các nước ASEAN giai đoạn 2000 - 2019...............................70

3.1.3. Đánh giá chung về ODA của Trung Quốc cho các nước ASEAN...................................78

3.1.3.1. Về quy mô viện trợ.........................................................................................78

3.1.3.2. Về mục tiêu viện trợ.......................................................................................79

3.1.3.3. Về chất lượng viện trợ ...................................................................................81

3.2. Nghiên cứu trường hợp: ODA của Trung Quốc cho Campuchia, Lào và

Myanmar ............................................................................................................................81

3.2.1. ODA của Trung Quốc cho Campuchia.................................................................................81

3.2.1.1. Quan hệ Campuchia – Trung Quốc...............................................................81

3.2.1.2. Thực trạng ODA của Trung Quốc ở Campuchia ..........................................83

3.2.1.3. Động cơ viện trợ ODA cho Campuchia của Trung Quốc .............................87

3.2.2. ODA của Trung Quốc cho Lào................................................................................................89

3.2.2.1. Quan hệ Trung Quốc – Lào...........................................................................89

3.2.2.2. Thực trạng ODA của Trung Quốc cho Lào...................................................90

3.2.2.3. Động cơ viện trợ ODA của Trung Quốc cho Lào .........................................96

3.2.3. ODA của Trung Quốc cho Myanmar....................................................................................97

3.2.3.1. Quan hệ Trung Quốc - Myanmar..................................................................97

3.2.3.2. Thực trạng ODA của Trung Quốc cho Myanmar .........................................99

3.2.3.3. Động cơ của Trung Quốc khi viện trợ cho Myanmar .................................102

3.2.4. Nhận định chung...................................................................................................................... 104

3.3. Tiểu kết chương 3 .....................................................................................................105

vi

CHƯƠNG 4. .....................................................................................................................107

ODA CỦA TRUNG QUỐC CHO VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ HÀM Ý.......................107

4.1. Thực trạng ODA của Trung Quốc ở Việt Nam...............................................107

4.1.1. Quan hệ Việt Nam - Trung Quốc................................................................................... 107

4.1.2. Thực trạng ODA của Trung Quốc ở Việt giai đoạn 2000 – 2019............................ 109

4.2. Đánh giá thực trạng ODA của Trung Quốc ở Việt Nam ......................................113

4.2.1. Về quy mô viện trợ .................................................................................................................. 114

4.2.2. Về chất lượng viện trợ............................................................................................................. 116

4.2.3. Về động cơ viện trợ của Trung Quốc cho Việt Nam........................................................ 122

4.2.4. Về tác động của vốn viện trợ của Trung Quốc cho Việt Nam ....................................... 124

4.2.4.1. Tác động tích cực ........................................................................................124

4.2.4.2. Về tác động tiêu cực ....................................................................................125

4.3. Định hướng viện trợ nước ngoài của Trung Quốc trong thời gian tới và định

hướng tiếp nhận ODA của Việt Nam.............................................................................128

4.3.1. Định hướng viện trợ nước ngoài của Trung Quốc trong thời gian tới......................... 128

4.3.2. Định hướng của Việt Nam đối với vốn ODA của Trung Quốc ..................................... 130

4.4. Cơ hội, thách thức trong thu hút ODA của Trung Quốc ở Việt Nam và một số

hàm ý….............................................................................................................................131

4.4.1. Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam trong thu hút ODA của Trung Quốc........... 131

4.4.1.1. Cơ hội ..........................................................................................................131

4.4.1.2. Thách thức ...................................................................................................132

4.4.2. Một số hàm ý cho Việt Nam .................................................................................................. 134

KẾT LUẬN.......................................................................................................................140

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................................144

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ADB Asian Development Bank Ngân hàng Phát triển châu Á

AIIB Asia Infrastructure

Investment Bank

Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ

tầng châu Á

ASEAN Associasion of Southeast

Asia Nations

Hiệp hội các Quốc gia Đông

Nam Á

BRI Belt and Road Initiative Sáng kiến Vành đai và Con

đường

CAFTA China ASEAN Free Trade

Agreement

Hiệp định Tự do Thương Mại

Trung Quốc - ASEAN

CELAC Community of Latin

American and Caribbean

States

Cộng đồng các quốc gia Mỹ

La tinh và Caribe

CIDCA China International

Development Cooperation

Agency

Cơ quan Hợp tác Phát triển

Quốc tế Trung Quốc

CLMV Cambodia, Lao PDR,

Myanmar, Vietnam

Campuchia, Lào, Myanmar,

Việt Nam

CNY Chinese Yan Nhân dân tệ

CPTPP Comprehensive and

Progressive Trans-Pacific

Partnership

Hiệp định Đối tác Toàn diện

và Tiến bộ xuyên Thái Bình

Dương

DAC Development Assistance

Committee

Uỷ ban Viện trợ Phát triển

EPC Engineering Procurement

and Construction

Hợp đồng tổng thầu

EXIMBANK China Export Import Bank Ngân hàng Xuất nhập khẩu

Trung Quốc

EU European Union Liên minh châu Âu

FDI Foreign Direct Investment Vốn đầu tư trực tiếp nước

ngoài

FTA Free Trade Agreement Hiệp định Tự do Thương mại

ii

IMF International Monetary

Fund

Quỹ Tiền tệ Quốc tế

LDCs Least Developed Countries Nhóm các nước chậm phát

triển nhất

LICs Low-Income Countries Nhóm các nước thu nhập thấp

LMICs Lower Middle Income

Countries

Nhóm các nước thu nhập

trung bình thấp

MOFCOM The Ministry of Commerce

of the People's Republic of

China

Bộ Thương mại Trung Quốc

ODA Official Development

Assistance

Viện trợ Phát triển Chính

thức

OOF Other Official Flows Các nguồn tài chính chính

thức khác

SCO Shanghai Cooperation

Organisation

Tổ chức Hợp tác Thượng Hải

UMICs Upper Middle Income

Countries

Nhóm các nước thu nhập

trung bình cao

USD United States Dollar Đô la Mỹ

WB World Bank Ngân hàng Thế giới

WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới

iii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. So sánh khái niệm ODA mới và khái niệm ODA truyền thống 34

Bảng 2.2. So sánh định nghĩa ODA của Trung Quốc và ODA của DAC 36

Bảng 2.3. So sánh đặc điểm giữa ODA nói chung và ODA của Trung Quốc 42

Bảng 2.4. Các nhóm chỉ tiêu trong QuODA 43

Bảng 2.5. Các tiêu chí đánh giá ODA theo ONE’s Better Aid Scorecards 44

Bảng 2.6. Cơ cấu các hình thức viện trợ ODA song phương của Trung

Quốc (vốn giải ngân) giai đoạn 2001 – 2016

51

Bảng 2.7. Mười quốc gia nhận ODA lớn nhất của Trung Quốc 53

Bảng 3.1 ODA của Trung Quốc cho ASEAN giai đoạn 2000 – 2014 71

Bảng 3.2. Các dự án BRI của Trung Quốc đang triển khai ở Đông Nam Á

giai đoạn 2013 – 2018

72

Bảng 3.3. Cơ cấu ODA của Trung Quốc cho ASEAN giai đoạn 2000 –

2014 (%)

73

Bảng 3.4. Phân bổ ODA của Trung Quốc cho ASEAN giai đoạn 2000 –

2014 theo lĩnh vực

76

Bảng 3.5. Lợi ích của Trung Quốc ở Campuchia 89

Bảng 3.6. ODA của Trung Quốc cho Myanmar giai đoạn 2000 – 2014 (USD) 99

Bảng 3.7. ODA của Trung Quốc cho các nước Campuchia, Lào, Myanmar và

Việt Nam

107

Bảng 4.1. ODA của Trung Quốc cho Việt Nam giai đoạn 2000 – 2014

theo lĩnh vực

112

iv

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1. Khung phân tích của Luận án 12

Hình 2.1. Lịch sử phát triển ODA của Trung Quốc 48

Hình 2.2. Tổng lượng vốn ODA của Trung Quốc, Mỹ và Nhật Bản 2000

- 2017

50

Hình 2.3. Cơ cấu phân bổ ODA của Trung Quốc theo khu vực địa lý 53

Hình 2.4. Phân bổ ODA theo lĩnh vực viện trợ của Trung Quốc giai đoạn

2000 - 2014

55

Hình 2.5. Cơ quan cung ứng và quản lý viện trợ nước ngoài của Trung Quốc 57

Hình 3.1. Tỷ lệ viện trợ không hoàn lại của Trung Quốc ở ASEAN giai

đoạn 2000-2014, theo quốc gia

73

Hình 3.2. Cơ cấu viện trợ của Trung Quốc cho ASEAN giai đoạn 2000 -

2014

79

Hình 3.3. Cơ cấu ODA của Trung Quốc cho Campuchia theo lĩnh vực 84

Hình 3.4. Cơ cấu ODA của Trung Quốc cho Campuchia theo hình thức 84

Hình 3.5. ODA của Trung Quốc cho Lào giai đoạn 2002 – 2014 (triệu

USD)

91

Hình 3.6. ODA của Trung Quốc cho Lào, theo lĩnh vực giai đoạn 2000 - 2014 93

Hình 3.7. Cơ cấu ODA của Trung Quốc cho Myanmar, theo lĩnh vực giai

đoạn 2000-2014

100

Hình 4.1. Cơ cấu ODA của Trung Quốc cho Việt Nam giai đoạn 2000 - 2014 111

Hình 4.2. Cơ cấu ODA của Nhật Bản cho Việt Nam giai đoạn 2014 - 2018 111

Hình 4.3. Phân bổ ODA của Trung Quốc cho Việt Nam theo lĩnh vực giai

đoạn 2000 - 2014

114

Hình 4.4. Phân bổ ODA của Nhật Bản cho Việt Nam theo lĩnh vực giai

đoạn 2014 - 2018

114

Hình 4.5. Nguồn tài chính dành cho các nước Đông Nam Á trong khuôn

khổ BRI

131

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trước sự trỗi dậy mạnh mẽ của Trung Quốc, thế kỷ 21 được dự báo sẽ chấm

dứt thời kỳ bá chủ thế giới của Mỹ để nhường chỗ cho một “Thế kỷ Châu Á” hay còn

gọi là “Thế kỷ Trung Quốc” [169]. Sau gần ba thập kỷ “giấu mình chờ thời”, Trung

Quốc trong suốt hai mươi năm qua đã triển khai nhiều chiến lược nhằm theo đuổi

“Giấc mộng Trung Hoa”, tham vọng bá chủ toàn cầu. Không chỉ đẩy nhanh quá trình

hiện đại hóa, đưa nền kinh tế lên hàng siêu cường; Trung Quốc còn thực hiện hàng

loạt các chính sách ngoại giao mới nhằm gia tăng sức mạnh và tầm ảnh hưởng toàn

cầu. Một mặt, Trung Quốc bắt tay vào phát triển các thể chế mới như Tổ chức Hợp

tác Thượng Hải (SCO) và Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng Châu Á (AIIB) nhằm

cạnh tranh thay thế các thể chế hiện hữu như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng

Thế giới (WB), hay Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vốn nằm trong tay Mỹ và

các nước phát triển phương Tây. Mặt khác, Trung Quốc cũng tích cực triển khai các

chiến lược ngoại giao bành trướng, đẩy mạnh mở rộng ảnh hưởng toàn cầu ở các khu

vực: Đông Nam Á, châu Phi và Mỹ La tinh thông qua các chương trình đầu tư, viện

trợ và gần đây là đại lục Á – Âu với sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI).

So với châu Phi và khu vực Mỹ - La tinh, Đông Nam Á là khu vực ảnh hưởng

truyền thống của Trung Quốc bởi vị trí địa lý liền kề và lịch sử quan hệ lâu đời. Đối

với Trung Quốc, Đông Nam Á có vai trò quan trọng và luôn được coi là sân sau chiến

lược. Tiếp giáp với vùng Đông Nam – nơi tập trung các đặc khu kinh tế, các thành

phố và các hải cảng nhộn nhịp nhất nhì Trung Quốc, Đông Nam Á là thị trường cung

cấp nguyên liệu đầu vào cũng như thị trường tiêu thụ đầu ra hàng đầu của nền kinh

tế thứ hai thế giới này. Ngoài ra, khu vực Đông Nam Á là cửa ngõ có tính yết hầu kết

nối Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Vì thế trong lịch sử cũng như hiện tại, Đông

Nam Á luôn là khu vực có ý nghĩa địa chiến lược, địa kinh tế và địa chính trị đặc biệt

quan trọng không chỉ với riêng Trung Quốc mà còn đối với nhiều nước lớn trên thế

giới. Về kinh tế, Đông Nam Á nắm giữ con đường huyết mạch thương mại hàng hải,

2

do đó có khả năng kết nối, mở rộng hợp tác và liên kết rộng rãi ở cả cấp độ khu vực

và quốc tế. Về chính trị, Đông Nam Á có vị trí chiến lược trong phòng thủ lợi hại và

là mắt xích không thể thiếu trong quá trình hình thành các cơ chế hợp tác/liên minh

quân sự mới. Đặc biệt, khu vực hiện đang được đánh giá là một trong những động

lực tăng trưởng năng động hàng đầu thế giới, hấp dẫn nhiều quốc gia trong khu vực

và trên thế giới tham gia hợp tác. Với tầm quan trọng đặc biệt này, Đông Nam Á trở

thành nơi giao thoa lợi ích và cạnh tranh tranh giành ảnh hưởng của nhiều cái tên lớn,

nhất là Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản và Ấn Độ.

Trước áp lực ngày càng gia tăng của Trung Quốc ở Đông Nam Á, nhiều quốc

gia như Nhật Bản, Mỹ và Ấn Độ trong thập kỷ vừa qua cũng đã bắt đầu quan tâm

nhiều hơn tới khu vực. Chính vì thế, những năm gần đây, Trung Quốc ngày một chú

trọng nhiều hơn tới khu vực Đông Nam Á. Nổi bật là việc Trung Quốc sử dụng mạnh

mẽ con bài “ngoại giao kinh tế”, “ngoại giao quà tặng” đối với các quốc gia khu vực

nhằm gia tăng sự phụ thuộc của các quốc gia này vào Trung Quốc cũng như đổi lấy

sự ủng hộ Trung Quốc về các vấn đề ngoại giao - chính trị. Mặc dù những khoản viện

trợ phát triển chính thức (ODA) của Trung Quốc đang góp phần làm thay đổi diện

mạo của các nước Đông Nam Á, nhất là những khoản đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng

và phát triển năng lượng, song nguồn vốn này cũng để lại nhiều tác động tiêu cực và

nghi ngại đối với các nước tiếp nhận ODA [97]. Một trong những đặc điểm của ODA

Trung Quốc là không có điều kiện ràng buộc kèm theo như cam kết về cải tổ thể chế,

bảo vệ môi trường hay mở cửa thị trường, thay vào đó là mục tiêu thâm nhập thị

trường và hướng tới các thoả thuận về chính trị. Ví dụ, Trung Quốc có xu hướng rót

vốn ODA cho các quốc gia trong khu vực như Campuchia, Lào nhằm tranh thủ sự

ủng hộ của những quốc gia này trong vấn đề Biển Đông. Ngoài ra, tính chất và hiệu

quả sử dụng của ODA Trung Quốc còn hạn chế do thiếu tính minh bạch, nhất là nhiều

dự án ODA phải kèm theo những điều kiện ngầm là các công ty Trung Quốc trúng

thầu… Hiện nay, một số quốc gia đã từ chối, thậm chí hủy bỏ các dự án ODA của

Trung Quốc như Mỹ, Anh, Mexico và Nhật Bản trước những lo ngại về vấn đề an

ninh quốc gia và chất lượng của các dự án này.

3

Trong khi đó, Việt Nam cũng là một trong số những quốc gia tiếp nhận khối

lượng vốn ODA đáng kể từ Trung Quốc. Các khoản viện trợ này đang là bài toán nan

giải cho Việt Nam khi ngày càng nảy sinh nhiều vấn đề liên quan tới tiến độ, chất

lượng và hiệu quả của nguồn vốn này. Rõ rệt nhất là các dự án ODA trong lĩnh vực

xây dựng cơ sở hạ tầng, điển hình là tuyến Đường sắt Cát Linh – Hà Đông ở Hà Nội,

Dự án Đường cao tốc Vân Đồn – Móng Cái, Dự án Khu công nghiệp Đình Vũ... Các

dự án này không chỉ để lại những rủi ro về kinh tế, mà còn gây ra nhiều hệ lụy nghiêm

trọng đối với môi trường và xã hội. Trong khi đó, Việt Nam vẫn còn khá lúng túng

trước những đề xuất của Trung Quốc về các cơ chế hợp tác cũng như hoạt động viện

trợ phát triển. Đồng thời, việc tiếp nhận nguồn viện trợ của Trung Quốc cũng làm dấy

lên e ngại về sự lệ thuộc và đặt Việt Nam vào thế khó trong các nỗ lực đấu tranh bảo

vệ chủ quyền lãnh thổ. Tuy nhiên, Việt Nam lại đang có nhu cầu lớn về nguồn vốn

đầu tư xây dựng phát triển cơ sở hạ tầng. Nếu từ chối các khoản viện trợ của Trung

Quốc đồng nghĩa với việc chúng ta sẽ bỏ qua những cơ hội và lợi ích mà các khoản

vốn này mang lại. Vì thế, cần tránh những quan điểm cực đoan, thay vào đó phải xem

xét làm thế nào để Việt Nam tận dụng được các khoản viện trợ ODA mà không làm

phương hại tới phát triển kinh tế - xã hội và ổn định chính trị của đất nước.

Thực tế này cho thấy việc nghiên cứu thực trạng, đặc điểm, cách thức, mục

tiêu những khoản viện trợ ODA của Trung Quốc cho các quốc gia Đông Nam Á,

trong đó có Việt Nam là hết sức cần thiết. Tuy nhiên, hiện nay những nghiên cứu

mang tính chiến lược về ODA của Trung Quốc đối với các nước ASEAN vẫn còn

chưa đầy đủ và thiếu tính tổng thể, đặc biệt là trong bối cảnh Trung Quốc đang có

những điều chỉnh mạnh mẽ về chiến lược đối ngoại đối với khu vực và Việt Nam.

Chính vì những lý do trên, luận án lựa chọn nghiên cứu chủ đề “ODA của

Trung Quốc cho các nước ASEAN và hàm ý cho Việt Nam” nhằm xây dựng và

hoàn thiện cơ sở khoa học về ODA của Trung Quốc ở các nước Đông Nam Á nói

chung và Việt Nam nói riêng; từ đó đưa ra một số hàm ý cho Việt Nam trước các dự

án ODA của Trung Quốc ở nước ta hiện nay.

4

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án

Mục tiêu tổng quát của luận án là làm rõ thực trạng ODA của Trung Quốc ở

các quốc gia ASEAN, từ đó đưa ra một số hàm ý cho Việt Nam trong việc ứng xử

với ODA của Trung Quốc.

Nhiệm vụ của luận án: Với mục đích nghiên cứu trên, luận án sẽ tập trung giải

quyết các nhiệm vụ chính sau đây:

i) Tìm hiểu cơ sở lý luận của ODA bao gồm sự phát triển các khái niệm ODA,

đặc điểm, phân loại ODA; phân tích những động lực của nguồn viện trợ này và tác

động của nó đối với các quốc gia tiếp nhận. Đồng thời, luận án sẽ làm rõ cơ sở thực

tiễn về dòng vốn ODA của Trung Quốc, trong đó tập trung tìm hiểu chiến lược ngoại

giao và chiến lược viện trợ nước ngoài của Trung Quốc, thực trạng viện trợ ODA của

Trung Quốc cho các quốc gia đang phát triển trong so sánh với các nhà viện trợ khác.

ii) Nghiên cứu thực trạng ODA của Trung Quốc ở các nước ASEAN, phân

tích mục tiêu chiến lược của Trung Quốc ở khu vực và đưa ra những đánh giá chung

nhất về quy mô, mục tiêu, và chất lượng của nguồn viện trợ này đối với các nước

trong khối, đặc biệt là bốn nước kém phát triển nhất khu vực Lào, Campuchia,

Myanmar và Việt Nam.

iii) Trên cơ sở nghiên cứu động cơ viện trợ của Trung Quốc và thực trạng

ODA của Trung Quốc ở Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2000 đến năm 2019, luận

án sẽ chỉ rõ cơ hội, thách thức và đưa ra một số hàm ý cho Việt Nam trong việc ứng

xử với ODA của Trung Quốc vào nước ta trong thời gian tới.

Trên cơ sở đó, luận án sẽ trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau đây:

- Quan điểm và lý luận về ODA hiện nay đã phát triển như thế nào?

- Đặc điểm ODA của Trung Quốc là gì? Những đặc điểm của nguồn viện trợ

này thể hiện ở khu vực Đông Nam Á như thế nào?

5

- Tình hình phát triển ODA của Trung Quốc ở các nước ASEAN trong giai đoạn

2000 – 2019 như thế nào? Có thể đưa ra những đánh giá chung về nguồn viện trợ này

ra sao?

- Cơ hội và thách thức gì đối với Việt Nam trong thu hút và sử dụng ODA của

Trung Quốc? Giải pháp nào để Việt Nam có thể ứng xử tốt nhất đối với ODA từ

Trung Quốc?

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án

Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là ODA của Trung

Quốc cho các quốc gia ASEAN, trong đó tập trung làm rõ ODA của Trung Quốc cho

Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam.

Phạm vi nghiên cứu:

Về phạm vi không gian, luận án tập trung khảo cứu ODA của Trung Quốc cho

các nước ASEAN, trong đó tập trung chủ yếu vào ba quốc gia có nhiều nét tương

đồng với Việt Nam và là những quốc gia kém phát triển nhất ở khu vực Đông Nam

Á, bao gồm Campuchia, Lào, và Myanmar. Ngoài ra, luận án chỉ nghiên cứu dòng

viện trợ ODA từ Trung Quốc đại lục, không bao gồm ODA từ các vùng lãnh thổ như

Hong Kong, Macao và Đài Loan.

Về phạm vi thời gian, luận án lựa chọn khoảng thời gian nghiên cứu từ năm

2000 cho tới năm 2019, đây là hai thập kỷ đầu của thế kỷ 21, cũng là thời điểm chứng

kiến sự trỗi dậy ngoạn mục của Trung Quốc và những điều chỉnh chiến lược quan

trọng của nước này đối với khu vực. Mặc dù vậy, do hạn chế về mặt dữ liệu và để

đảm bảo tính tin cậy tối đa cũng như tính đồng bộ khi so sánh của nghiên cứu, số liệu

ODA của Trung Quốc cho các nước ASEAN đa phần chỉ gói gọn trong giai đoạn

2000 – 2014. Tuy nhiên, luận án vẫn lồng ghép những số liệu cập nhật và những nhận

định về ODA của Trung Quốc cho khu vực cho tới năm 2020 thông qua phân tích

một số các dự án ODA đang triển khai hoặc kế hoạch cấp vốn ODA của Chính phủ

Trung Quốc trong thời gian tới. Trên cơ sở đó, luận án dự báo và đề xuất một số giải