Những phát hiện về vạn vật và con người

ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 1

http://ebooks.vdcmedia.com

MUÅC LUÅC

LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU .................................................................................3

PHÊÌN I: BÊÌU TRÚÂI BAO LA .............................................................................4

Chûúng 1 Sûå quyïën ruä cuãa mùåt trùng .................................................5

Chûúng 2 Tuêìn lïî: ngûúäng cûãa khoa hoåc...........................................13

Chûúng 3 Thûúång àïë vaâ caác nhaâ chiïm tinh .....................................18

PHÊÌN II TÛÂ THÚÂI GIAN MÙÅT TRÚÂI ÀÏËN THÚÂI GIAN ÀÖÌNG HÖÌ...........23

Chûúng 4 Ào nhûäng giúâ töëi.................................................................24

Chûúng 5 Phaát minh giúâ àöìng àïìu.....................................................32

Chûúng 6 Mang thúâi gian ài khùæp núi ...............................................37

PHÊÌN III CHIÏËC ÀÖÌNG HÖÌ CUÃA NHAÂ TRUYÏÌN GIAÁO .............................45

Chûúng 7 Múã àûúâng vaâo Trung Hoa ..................................................46

Chûúng 8 Meå cuãa caác maáy moác ..........................................................54

Chûúng 9 Taåi sao laåi xaãy ra bïn Têy .................................................56

PHÊÌN IV ÀÕA LYÁ CUÃA TRÑ TÛÚÃNG TÛÚÅNG ................................................61

Chûúng 10 Kinh súå trûúác nuái non ......................................................62

Chûúng 11 Veä baãn àöì bêìu trúâi vaâ êm phuã.........................................66

Chûúng 12 Sûå löi cuöën cuãa tñnh àöëi xûáng ..........................................71

Chûúng 13 Giaáo àiïìu giam haäm kiïën thûác ........................................81

Chûúng 14 Quay vïì vúái traái àêët phùèng..............................................85

PHÊÌN V ÀÛÚÂNG ÀI ÀÏËN PHÛÚNG ÀÖNG..................................................90

Chûúng 15 caác cuöåc haânh hûúng Kitö giaáo ........................................91

Chûúng 16 Ngûúâi Möng Cöí àaä múã àûúâng nhû thïë naâo.....................97

Chûúng 17 Caác nhaâ truyïìn giaáo ngoaåi giao.....................................102

Chûúng 18 Khaám phaá chêu AÁ..........................................................107

Daniel J. Boorstin 2

http://ebooks.vdcmedia.com

Chûúng 19 Thúâi àaåi àen töëi trïn àûúâng böå......................................112

PHÊÌN VI ÀI VOÂNG QUANH TRAÁI ÀÊËT.......................................................116

Chûúng 20 Phuåc Hûng vaâ tu sûãa lyá thuyïët Ptolïmï.......................117

Chûúng 21 Caác nhaâ haâng haãi Böì Àaâo Nha tiïn phong ...................124

Chûúng 22 Bïn kia muäi hiïím ngheâo................................................133

Chûúng 23 Àïën ÊËn Àöå vaâ trúã vïì.......................................................140

Chûúng 24 Taåi sao khöng phaãi ngûúâi AÃ Rêåp?..................................145

ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 3

http://ebooks.vdcmedia.com

LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU

"Thúâi gian laâ nhaâ khaám phaá vô àaåi nhêët", Francis Bacon

(1625). Khaám phaá vô àaåi àêìu tiïn laâ thúâi gian, khung cuãa kinh

nghiïåm. Chó khi biïët phên àõnh nùm thaáng, tuêìn lïî, ngaây giúâ, phuát

giêy, con ngûúâi múái thoaát ra àûúåc caái chu kyâ àún àiïåu cuãa thiïn

nhiïn.

Doâng chaãy cuãa boáng töëi, caát, nûúác vaâ cuãa thúâi gian, àûúåc

chuyïín àöíi thaânh nhûäng àoaån ngùæt àïìu cuãa àöìng höì. Noá àaä trúã

thaânh möåt duång cuå hûäu ñch àïí con ngûúâi ào lûúâng chuyïín àöång

trïn khùæp haânh tinh. Caác khaám phaá vïì thúâi gian vaâ khöng gian seä

trúã thaânh möåt chiïìu kñch liïn tuåc. Caác cöång àöng cu ì ãa thúâi gian seä

mang àïën cho caác cöång àöìng tri thûác àêìu tiïn nhûäng caách thûác àïí

chia seã khaám phaá, möåt giúái tuyïën chung vïì caái coân chûa àûúåc biïët

àïën.

Daniel J. Boorstin 4

http://ebooks.vdcmedia.com

Phêìn I: Bêìu trúâi bao la

"Thûúång Àïë àaä taåo dûång caác

haânh tinh vaâ caác ngöi sao khöng phaãi

àïí chuáng thöëng trõ con ngûúâi, nhûng

àïí chuáng cuäng nhû caác taåo vêåt khaác,

vêng phuåc vaâ phuåc vuå con ngûúâi" -

Paracelsus (1541)

ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 5

http://ebooks.vdcmedia.com

CHÛÚNG 1

SÛÅ QUYÏËN RUÄ CUÃA MÙÅT TRÙNG

Tûâ cûåc têy bùæc Greenland túái cûåc nam Patagonia, ngûúâi ta

àêu àêu cuäng àoán chaâo trùng múái - möåt thúâi gian àïí ca haát vaâ cêìu

nguyïån, ùn uöëng vaâ vui chúi. Ngûúâi Eskimö múã möåt lïî höåi, trong

àoá caác phaáp sû cuãa hoå cûã haânh, hoå tùæt hïët àeân röìi vui veã vúái nhûäng

ngûúâi phuå nûä. Caác thöí dên Nam Phi haát möåt baâi thaánh ca: "Trùng

Múái!.. Kñnh chaâo, Kñnh chaâo Trùng Múái!". Dûúái aánh trùng, moåi

ngûúâi àïìu thñch khiïu vuä. Vaâ mùåt trùng coân coá nhûäng sûå quyïën ruä

khaác. Theo lúâi kïí cuãa sûã gia Tacitus caách àêy gêìn 2000 nùm,

nhûäng cöång àöng ngûú ì âi Àûác cöí àaåi thûúâng töí chûác lïî höåi vaâo nhûäng

ngaây trùng non hay trùng troân, laâ "nhûäng muâa àûúåc coi laâ töët àeåp

nhêët àïí bùæt àêìu cöng viïåc laâm ùn".

Khùæp núi ta àïìu tòm thêëy nhûäng yá nghôa thêìn thoaåi, huyïìn

bñ vaâ laäng maån vïì mùåt trùng - mùåt trùng àûúåc goåi laâ chõ Hùçng, chõ

Nguyïåt; mùåt trùng gùæn liïìn vúái truyïån Thùçng Cuöåi ngöìi göëc cêy àa;

mùåt trùng àûúåc coi laâ khung caãnh lyá tûúãng àïí àöi trai gaái heån hoâ

tònh tûå. Nhûng yá nghôa sêu xa vaâ quan troång nhêët cuãa mùåt trùng

coá liïn quan túái viïåc ào lûúâng thúâi gian; mùåt trùng àûúåc goåi laâ

nguyïåt, laâ möåt tuêìn trùng, nghôa laâ möåt thaáng. Ngûúâi cöí xûa àaä

biïët duâng mùåt trùng laâm möåt àún võ ào lûúâng thúâi gian.

Tuy viïåc sûã duång mùåt trùng laâm àún võ thúâi gian naây khaá àún

giaãn, nhûng noá tûâng laâ möåt caåm bêîy àöëi vúái àêìu oác ngêy thú cuãa

con ngûúâi. Tñnh thaáng theo mùåt trùng rêët tiïån lúåi, vò khùæp núi trïn

mùåt àêët àïìu coá thïí nhòn thêëy caác chu kyâ trùng, thïë nhûng noá dêîn

ngûúâi ta vaâo ngoä cuåt. Àiïìu maâ caác thúå sùn vaâ nöng dên cêìn coá möåt

lõch caác muâa - möåt caách àïí dûå baáo seä coá mûa hay tuyïët, noáng hay

laånh. Coân bao lêu nûäa múái túái thúâi kyâ gieo tröìng? Khi naâo seä coá àúåt

sûúng giaá àêìu tiïn? Khi naâo seä coá mûa luä?

Mùåt trùng khöng giuáp àûúåc bao nhiïu cho nhûäng nhu cêìu êëy.

Thûåc ra, nhûäng chu kyâ cuãa mùåt trùng tûúng ûáng möåt caách kyâ laå

vúái chu kyâ kinh nguyïåt cuãa phuå nûä, vò möåt tuêìn trùng, nghôa laâ

möåt thúâi gian cêìn thiïët àïí mùåt trùng trúã vïì cuâng möåt võ trñ trong

Daniel J. Boorstin 6

http://ebooks.vdcmedia.com

bêìu trúâi, laâ hún keám 28 ngaây vaâ möåt ngûúâi phuå nûä coá thai coá thïí

tröng chúâ seä sinh con sau 10 tuêìn trùng naây. Nhûng möåt nùm tñnh

theo mùåt trúâi - caách ào lûúâng chñnh xaác caác ngaây giûäa caác muâa trúã

vïì - laâ 365 1/4 ngaây. Caác chu kyâ cuãa mùåt trùng laâ do chuyïín àöång

cuãa mùåt trùng xoay quanh traái àêët cuâng luác vúái traái àêët xoay

quanh mùåt trúâi. Quyä àaåo cuãa mùåt trùng hònh ïlñp vaâ rúâi xa quyä àaåo

cuãa traái àêët vúái mùåt trúâi möåt goác khoaãng 5 àöå. Àêy laâ lyá do taåi sao

nhêåt thûåc khöng xaãy ra hùçng thaáng.

Caác chu kyâ cuãa mùåt trùng khöng tûúng ûáng vúái caác chu kyâ

cuãa mùåt trúâi, àêy laâ möåt sûå kiïån gêy thùæc mùæc vaâ kñch thñch suy

nghô cuãa con ngûúâi. Giaá maâ ngûúâi ta coá thïí tñnh toaán àûúåc chu kyâ

caác muâa vaâ caác nùm bùçng caách chó cêìn nhên lïn caác chu kyâ cuãa

mùåt trùng thò viïåc tñnh toaán àúä rùæc röëi cho ngûúâi ta biïët bao.

Nhûng nïëu nhû vêåy, coá leä chuáng ta cuäng mêët ài àöång cú àïí nghiïn

cûáu vïì bêìu trúâi vaâ trúã thaânh nhûäng nhaâ toaán hoåc.

Nhû chuáng ta biïët ngaây nay, caác muâa trong nùm bõ chi phöëi

búãi caác chuyïín àöång cuãa traái àêët xoay quanh mùåt trúâi. Möîi chu kyâ

caác muâa àanh dê á ëu viïåc traái àêët trúã vïì võ trñ cuä cuãa noá trïn quyä àaåo,

möåt chuyïín àöång tûâ möåt àiïím phên (hay àiïím chñ) sang àiïím kïë

tiïëp. Loaâi ngûúâi cêìn coá möåt lõch àïí sinh hoaåt trong muâa. Phaãi bùæt

àêìu thïë naâo?

Ngûúâi Babylon cöí àaåi bùæt àêìu vúái lõch mùåt trùng vaâ tiïëp tuåc

duy trò noá. Sûå cöë chêëp cuãa hoå vúái caác chu kyâ mùåt trùng trong viïåc

laâm lõch àaä taåo ra nhûäng hêåu quaã nghiïm troång.

Khi tòm caách ào chu kyâ caác muâa theo böåi söë cuãa caác chu kyâ

mùåt trùng, hoå àaä khaám phaá ra, khoaãng nùm 432 trûúác C.N., chu

kyâ 19 nùm goåi laâ chu kyâ Mïtönic (theo tïn cuãa nhaâ thiïn vùn

Mïtön). Hoå thêy rù ë çng nïëu duâng möåt chu kyâ 19 nùm, göìm 7 nùm coá

13 thaáng vaâ 12 nùm chó coá 12 thaáng, hoå coá thïí tiïëp tuåc sûã duång caác

chu kyâ roä raâng thuêån tiïån cuãa mùåt trùng laâm cú súã àïí tñnh lõch cuãa

hoå. Viïåc hoå cheân vaâo möåt thaáng phuå tröåi traánh àûúåc caái bêët tiïån

cuãa möåt nùm "tröi nöíi" trong àoá caác muâa dêìn dêìn tröi nöíi theo caác

thaáng mùåt trùng, khiïën khöng thïí biïët àûúåc thaáng naâo seä bùæt àêìu

möåt muâa múái. Lõch Mïtönic vúái chuâm 19 nùm quaá phûác taåp khöng

tiïån cho viïåc sûã duång hùçng ngaây.

Ngûúâi Ai Cêåp hêìu nhû traánh àûúåc nhûäng quyïën ruä cuãa mùåt

trùng. Nhû chuáng ta biïët, hoå laâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn khaám phaá ra

thúâi gian cuãa nùm mùåt trúâi vaâ xaác àõnh noá möåt caách cuå thïí vaâ thûåc

ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 7

http://ebooks.vdcmedia.com

duång. Giöëng nhû vúái caác thaânh tûåu quan troång khaác cuãa nhên loaåi,

chuáng ta biïët àûúåc caái gò röìi, nhûng vêîn coân thùæc mùæc vïì caái taåi

sao, caái thïë naâo vaâ caã caái khi naâo. Thùæc mùæc thûá nhêët laâ taåi sao laåi

do ngûúâi Ai cêåp tòm ra. Ngûúâi Ai Cêåp khöng coá sùén nhûäng duång cuå

thiïn vùn àûúåc biïët àïën trong thïë giúái cöí àaåi. Hoå khöng coá nhûäng

thiïn taâi toaán hoåc xuêët sùæc. Khoa thiïn vùn cuãa hoå coân rêët thö sú

so vúái khoa thiïn vùn cuãa ngûúâi Hy Laåp vaâ caác dên töåc khaác úã vuâng

Àõa Trung Haãi vaâ chõu aãnh hûúãng maånh búãi caác nghi tiïët tön giaáo.

Nhûng coá leä vaâo khoaãng 2500 trûúác C.N., hoå àaä mûúâng tûúång ra

caác dûå àoaán thúâi àiïím mùåt trúâi moåc hay mùåt trúâi lùån seä chiïëu doåi

lïn àónh cuãa möåt thaáp kyã niïåm, nhúâ àoá hoå tùng thïm caãnh rûåc rúä

cho caác lïî nghi hay caác cuöåc mûâng kyã niïåm cuãa hoå.

Phûúng thûác laâm lõch cuãa Babylon sûã duång chu kyâ mùåt trùng

vaâ àiïìu chónh caác muâa vaâ nùm mùåt trúâi bùçng caách cheân thïm möåt

thaáng, nïn toã ra bêët tiïån. Nhûäng sûå tuây tiïån cuãa caác àõa phûúng

thùæng thïë. Taåi Hy Laåp, caác miïìn àêët nûúác bõ phên caách búãi cac nu á ái

àöìi vaâ caác vuâng biïín vaâ caác àöìng bùçng phò nhiïu, möîi tiïíu quöëc coá

lõch riïng cho mònh, tuây tiïån "cheân vaâo" thaáng phuå tröåi àïí àaánh

dêëu möåt lïî höåi àõa phûúng hay àaáp ûáng caác nhu cêìu chñnh trõ. Kïët

quaã laâ laâm hoãng chñnh muåc àñch cuãa lõch - möåt khung thúâi gian àïí

giuáp quy tuå ngûúâi ta laåi vúái nhau, giuáp thûåc hiïån dïî daâng caác kïë

hoaåch chung, nhû caác thoãa thuêån vïì thúâi kyâ bùæt àêìu gieo tröìng vaâ

phên phöëi haâng hoáa.

Ngûúâi Ai Cêåp khöng coá gen toaán hoåc cuãa ngûúâi Hy Laåp,

nhûng hoå àaä giaãi quyïët àûúåc vêën àïì thûåc tiïîn. Hoå àaä phaát minh ra

möåt lõch phuåc vuå cho caác nhu cêìu hùçng ngaây trïn khùæp àêët nûúác

hoå. Ngay tûâ nùm 3200 trûúác C. N., toaân vuâng thung luäng söng Nile

àaä thöëng nhêët vúái chêu thöí söng Nile thaânh möåt àïë quöëc duy nhêët

trong suöët 3000 nùm, maäi cho túái Thúâi àaåi Clïöpatra. Sûå thöëng

nhêët chñnh trõ coân àûúåc sûå höî trúå cuãa thiïn nhiïn. Giöëng nhû caác

thiïn thïí trïn bêìu trúâi, söng Nile cuäng mang möåt doâng chaãy tûå

nhiïn ïm àïìm vaâ thú möång. Laâ con söng daâi nhêët úã chêu Phi, söng

Nile traãi daâi 4 ngaân dùåm tûâ àêìu nguöìn xa tùæp, thu gom lûúång nûúác

mûa vaâ tuyïët döìi daâo cua ca ã ác cao nguyïn Ïtiöpia vaâ toaân thïí miïìn

àöng bùæc cuãa luåc àõa trong möåt doâng söng lúán duy nhêët vaâ àöí ra

Àõa Trung Haãi. Ngûúâi cöí àaåi dûåa theo gúåi yá cuãa Herodotus àaä goåi

Ai Cêåp laâ "quaâ tùång cuãa söng Nile". Viïåc ài tòm caác nguöìn cuãa söng

Nile, giöëng nhû viïåc ài tòm Cheán Thaánh, chêët chûáa vö söë nhûäng yá

Daniel J. Boorstin 8

http://ebooks.vdcmedia.com

nghôa huyïìn bñ vaâ àaä kñch thñch nhûäng nhaâ thaám hiïím gan daå vaâo

thïë kyã 19.

Söng Nile àaä laâm hoa maâu tûúi töët, taåo thuêån lúåi cho nïìn

thûúng maåi vaâ ngaânh kiïën truác cuãa Ai Cêåp. Laâ àûúâng giao thöng

thûúng maåi lúán, söng Nile coân laâ àûúâng vêån taãi caác vêåt liïåu àïí xêy

dûång caác àïìn thúâ vaâ kim tûå thaáp àöì söå. Möåt cêy thaáp bùçng àaá

granñt nùång 3 nghòn têën coá thïí àûúåc khai thaác úã Aswan röìi àûúåc

vêån chuyïín 2 trùm dùåm xuöi doâng söng túái thaânh Thebes. Söng

Nile nuöi dûúäng caác thaânh phöë cùæm doåc hai bïn búâ söng. Chùèng laå

gò ngûúâi Ai Cêåp goåi söng Nile laâ "biïín" vaâ trong Kinh Thaánh noá

àûúåc goåi laâ "Söng Caã".

Nhõp chaãy cuãa söng Nile cuäng chñnh laâ nhõp chaãy cuãa àúâi

söëng Ai Cêåp. Mûåc nûúác söng dêng lïn hùçng nùm àõnh ra lõch gieo

tröìng vaâ gùåt haái vúái ba muâa: tûúái tiïu, tùng trûúãng vaâ thu hoaåch.

Nûúác luä cuãa söng Nile tûâ cuöëi thaáng 6 àïën cuöëi thaáng 10 böìi nhiïìu

àêët phuâ sa phò nhiïu, giuáp cho hoa maâu àûúåc gieo tröìng vaâ tùng

trûúãng tûâ cuöëi thaáng 10 àïën cuöëi thaáng 2, àûúåc thu hoaåch tûâ cuöëi

thaáng 2 àïën cuöëi thaáng 6. Vûâa àïìu àùån vûâa cêìn thiïët cho àúâi söëng

giöëng nhû mùåt trúâi, mûåc nûúác söng Nil dêng lïn àaánh dêëu cho nùm

cuãa söng Nil. Hiïín nhiïn, lõch Ai Cêåp sú khúãi laâ möåt "àöìng höì söng

Nil" - möt cêy thûú å ác àún sú àaánh dêëu mûåc nûúác söng dêng lïn

hùçng nùm. Chó cêìn tñnh toaán niïn lõch söng Nil trong möåt ñt nùm

cuäng cho thêëy roä noá khöng tûúng ûáng vúái caác chu kyâ mùåt trùng.

Nhûng ngay tûâ rêët súám, ngûúâi Ai Cêåp àaä khaám phaá ra rùçng coá thïí

laâm ra möåt lõch vïì muâa rêët hûäu ñch vúái mûúâi hai thaáng, möîi thaáng

göìm ba mûúi ngaây, cöång thïm 5 ngaây vaâo cuöëi nùm, thaânh möåt

nùm 365 ngaây. Àoá laâ lõch "dên sûå", hay "lõch söng Nile, maâ ngûúâi

Ai Cêåp àaä bùæt àêìu sûã duång ngay tûâ nùm 4241 trûúác C.N".

Khöng duâng chu kyâ tiïån duång cuãa mùåt trùng, ngûúâi Ai Cêåp

àaä tòm ra möåt kyá hiïåu khaác àïí àaánh dêëu nùm cuãa hoå: sao Thiïn

Lang, ngöi sao saáng nhêët trïn bêìu trúâi. Möîi nùm möåt lêìn, sao

Thiïn Lang moåc vaâo buöíi saáng cuâng àûúâng thùèng vúái mùåt trúâi.

Sao Thiïn Lang moåc hùçng nùm tûúng ûáng vúái giûäa muâa nûúác

luä cuãa söng Nile, àaä trúã thaânh àêìu nùm theo lõch Ai Cêåp. Sûå kiïån

naây àûúåc àaánh dêëu bùçng möåt lïî höåi àêìu nùm göìm 5 ngaây (nhûäng

ngaây khöng nùçm trong caác thaáng), àûúåc cûã haânh àïí tön kñnh lêìn

lûúåt sinh nhêåt cuãa Osiris, cuãa thêìn Horus (con thêìn Osiris), thêìn

Set (thuâ àõch cuãa Osiris), cuãa Isis (chõ vaâ vúå cuãa Osiris) vaâ cuãa

Nepththys (vúå cuãa Set).

ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 9

http://ebooks.vdcmedia.com

Hiïín nhiïn, vò nùm mùåt trúâi khöng àuáng 365 ngaây, nïn traãi

qua nhiïìu thïë kyã, nùm Ai Cêåp 365 ngaây àaä trúã thaânh möåt "nùm

tröi nöíi" vúái möîi thaáng àûúåc xaác àõnh dêìn dêìn xaãy ra vaâo möåt muâa

khaác nhau. Sûå sai biïåt naây quaá nhoã khiïën phaãi thêåt nhiïìu nùm,

daâi hún möåt àúâi ngûúâi rêët nhiïìu, thò sûå sai biïåt naây múái gêy xaáo

tröån cho àúâi söëng hùçng ngaây. Möîi thaáng di chuyïín qua moåi muâa

trong suöët möåt nghòn böën trùm saáu mûúi nùm. Hún nûäa, lõch Ai

Cêåp naây ñch lúåi hún bêët kyâ lõch naâo khaác vaâo thúâi àoá nïn àaä àûúåc

Julius Cesar duâng àïí laâm lõch Julian cuãa öng. Noá töìn taåi suöët thúâi

Trung Cöí vaâ vên co î ân àûúåc Copernic sûã duång trong caác baãng tñnh

thiïn thïí cuãa öng vaâo thïë kyã 16.

Mùåc dêìu vúái lõch hùçng ngaây cuãa mònh, ngûúâi Ai Cêåp àaä

thaânh cöng trong viïåc tuyïn böë hoå khöng lïå thuöåc mùåt trùng,

nhûng mùåt trùng vêîn coân taåo sûå mï hoùåc cho con ngûúâi cöí àaåi.

Nhiïìu dên töåc, kïí caã ngûúâi Ai Cêåp, vêîn duâng chu kyâ mùåt trùng àïí

hûúáng dêîn caác lïî höåi tön giaáo vaâ caác ngaây kyã niïåm huyïìn bñ cuãa

mònh. Ngay caã ngaây nay, nhûäng ngûúâi chõu aãnh hûúãng tñn ngûúäng

maånh vêîn bõ chi phöëi búãi caác chu kyâ cuãa mùåt trùng. Nhûäng bêët

tiïån cuãa viïåc söëng theo lõch mùåt trùng trúã thanh mö â åt bùçng chûáng

cho niïìm tin tön giaáo hùçng ngaây.

Ngûúâi Do Thaái, chùèng haån, vêîn theo êm lõch cuãa hoå vaâ möîi

thaáng êm lõch Do Thaái vêîn bùæt àêìu khi trùng múái xuêët hiïån. Àïí

nùm êm lõch cuãa hoå phuâ húåp vúái nùm theo muâa, ngûúâi Do Thaái àaä

thïm vaâo möåt thaáng cho möîi nùm nhuêån vaâ lõch Do Thaái àaä trúã

thaânh möåt mön hoåc kyâ cuåc cuãa caác giaáo sô Do Thaái. Nùm êm lõch

Do Thaái göìm 12 thaáng, möîi thaáng 29 hay 30 ngaây, töíng cöång 354

ngaây. Àïí laâm cho àuã nùm dûúng lõch, nhûäng nùm nhuêån thïm vaâo

möåt thaáng, möîi thaáng 29 hay 30 ngaây, töíng cöång 354 ngaây. Àïí laâm

cho àuã nùm dûúng lõch, nhûäng nùm nhuêån thïm vaâo möåt thaáng

cho caác nùm thûá ba, saáu, taám, mûúâi möåt, mûúâi nùm. Thónh thoaãng

cêìn coá caác sûå àiïìu chónh khaác cho caác dõp lïî cuãa hoå xaãy ra àuáng

muâa - vñ duå, àïí àaãm baão cho dõp lïî Vûúåt Qua laâ lïî muâa xuên diïîn

ra sau xuên phên. Trong Kinh Thaánh, hêìu hïët caác thaáng àïìu lêëy

tïn Babylon thay vò tïn Do Thaái.

Kitö giaáo theo Do Thaái giaáo trong hêìu hïët caác lïî cuãa mònh,

àaä duy trò sûå gùæn boá cuãa mònh vúái nùm êm lõch. Caác "ngaây lïî di

àöång" cuãa Giaáo Höåi khöng cöë àõnh theo nùm dûúng lõch vò Giaáo Höåi

muöën giûä cho caác ngaây lïî êëy tûúng ûáng vúái caác chu kyâ cuãa mùåt

trùng. Nhûäng ngaây lïî naây vêîn coân gúåi laåi cho chuáng ta niïìm hûáng

Daniel J. Boorstin 10

http://ebooks.vdcmedia.com

caãm ban àêìu cuãa luöìng aánh saáng rûåc rúä trïn bêìu trúâi ban àïm.

Hiïín nhiïn ngaây lïî di àöång quan troång nhêët cuãa Kitö giaáo laâ lïî

Phuåc Sinh, cûã haânh cuöåc söëng laåi cuãa Chuáa Giïsu. Theo Saách Kinh

Chung cuãa Giaáo Höåi Anh giaáo, ngaây lïî Phuåc Sinh luön luön rúi vaâo

chuã nhêåt àêìu tiïn sau trùng troân, tûác laâ ngaây chuã nhêåt àêìu tiïn

sau ngaây 21 thaáng ba hoùåc ngaây kïë tiïëp, vaâ nïëu trùng troân xaãy ra

vaâo möåt ngaây chuã nhêåt, thò lïî Phuåc Sinh seä rúi vaâo ngaây chuã nhêåp

kïë tiïëp. Coá caã chuåc ngaây lïî khaác cuãa Giaáo Höåi àûúåc êën àõnh dûa å

vaâo ngaây lïî Phuåc Sinh vaâ ngaây êm lõch cuãa lïî naây, kïët quaã laâ lïî

Phuåc Sinh chi phöëi khoaãng 17 tuêìn lïî trong lõch Giaáo Höåi. Viïåc êën

àõnh ngaây lïî Phuåc Sinh - hay noái caách khaác, viïåc êën àõnh lõch - àaä

laâ möåt vêën àïì vaâ möåt biïíu tûúång lúán. Vò saách Kinh Thaánh Tên Ûúác

kïí laåi rùçng Chuáa Giïsu bõ àoáng àinh vaâo ngaây lïî Vûúåt Qua cuãa Do

Thaái giaáo, cho nïn viïåc kyã niïåm Chuáa Söëng Laåi vaâo ngaây lïî Phuåc

Sinh roä raâng gùæn liïìn vúái lõch Do Thaái. Kïët quaã têët yïëu laâ viïåc êën

àõnh ngaây lïî Phuåc Sinh seä tuây thuöåc vaâo löëi tñnh toaán phûác taåp cuãa

Thûúång Höåi Àöìng Do Thaái giaáo trong viïåc êën àõnh ngaây lïî Vûúåt

Qua.

Nhiïìu Kitö hûäu thúâi kyâ àêìu giaãi thñch Kinh Thaánh theo

nghôa àen nïn àaä xaác àõnh rùçng Chuáa Giïsu chïët vaâo ngaây thûá saáu

vaâ söëng laåi vaâo ngaây Chuã nhêåt Phuåc Sinh tiïëp theo. Nhûng nïëu

ngaây lïî naây àûúåc mûâng theo êm lõch Do Thaái, thò khöng coá gò baão

àaãm laâ lïî Phuåc Sinh phaãi rúi vaâo ngaây Chuã nhêåt. Cuöåc tranh caäi

gay gùæt vïì lõch àaä gêy ra cuöåc ly giaáo àêìu tiïn giûäa Giaáo Höåi Chñnh

Thöëng Phûúng Àöng vúái Giaáo Höåi Cöng Giaáo Röma. Caác Kitö hûäu

phûúng àöng theo êm lõch nïn tiïëp tuåc duy trò lïî Phuåc Sinh vaâo

ngaây 14 cuãa thaáng êm lõch, bêët kïí ngaây naây coá thïí laâ chuã nhêåt hay

khöng. Taåi Cöng Àöìng Chung àêìu tiïn cuãa Kitö giaáo hoåp úã Nicea

bïn Tiïíu aá vaâo nùm 325, möåt trong nhûäng vêën àïì phaãi thöëng nhêët

trong toaân thïë giúái Kitö giaáo laâ viïåc êën àõnh ngaây lïî Phuåc Sinh.

Ngûúâi ta àaä êën àõnh möåt ngaây chung sao cho caã hai giaáo höåi àïìu

duy trò êm lõch vaâ àöìng thúâi baão àaãm cho ngaây Phuåc Sinh luön

luön rúi vaâo Chuã nhêåt.

Nhûng àiïìu naây khöng giaãi quyïët àûúåc vêën àïì. Àïí coá thïí êën

àõnh chung, phaãi coá ngûúâi lo viïåc dûå baáo nhûäng chu kyâ mùåt trùng

vaâ àûa noá vaâo trong dûúng lõch. Cöng Àöìng Nicea àaä trao nhiïåm

vuå naây cho giaám muåc thaânh Alexandria. Taåi trung têm thiïn vùn

cöí kñnh êëy, võ giaám muåc naây phaãi dûå baáo nhûäng chu kyâ cuãa mùåt

trùng cho têët caã caác nùm trong tûúng lai. Sûå bêët àöìng vïì caách dûå

ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 11

http://ebooks.vdcmedia.com

baáo nhûäng chu kyâ àùåc biïåt naây àaä dêîn àïën möåt sûå phên reä trong

Giaáo Höåi, vúái kïët quaã laâ caác miïìn khaác nhau trïn thïë giúái tiïëp tuåc

mûâng lïî Phuåc Sinh vaâo caác chuã nhêåt khaác nhau.

Viïåc sûãa àöíi lõch do Giaáo Hoaâng Gregorio XIII thûåc hiïån laâ

cêìn thiïët, vò lõch maâ Julius Cesar àaä mûúån cuãa Ai Cêåp vaâ toaân thïí

phûúng Têy àaä sûã duång cho túái thúâi àoá thò khöng àuã chñnh xaác àïí

ào chu kyâ dûúng lõch. Nùm dûúng lõch thûåc tïë - thúâi gian cêìn thiïët

àïí traái àêët quay àuã möåt voâng quanh quyä àaåo mùåt trúâi - laâ 365

ngaây, 5 giúâ, 48 phuát vaâ 46 giêy. Nghôa laâ ñt hún 11 phuát 14 giêy so

vúái con söë 365 1/4 ngay cu â ãa nùm theo lõch Ai Cêåp. Kïët quaã laâ caác

ngaây thaáng trong lõch dêìn dêìn mêët ài sûå tûúng quan vúái caác sûå

kiïån cuãa mùåt trúâi vaâ caác muâa. Ngaây troång yïëu àïí tñnh ngaây lïî Phuåc

Sinh laâ ngaây xuên phên, àaä àûúåc Cöng Àöìng Nicea êën àõnh laâ

ngaây 21 thaáng 3. Nhûng nhûäng sûå thiïëu chñnh xaác tñch luäy dêìn

trong lõch Julian àaä khiïën cho ngaây xuên phên cuãa nùm 1582 thûåc

sûå rúi vaâo ngaây 11 thaáng 3.

Giaáo Hoaâng Gregorio XIII laâ möåt nhaâ caãi caách àêìy nghõ lûåc

trong möåt söë lônh vûåc. Ngaâi àaä quyïët têm tu sûãa niïn lõch möåt caách

dûát khoaát. Nùm 1582, ngaâi àaä truyïìn rùçng ngaây kïë tiïëp sau 4

thaáng 10 ngaây laâ ngaây 15 thaáng 10. Nhû thïë cuäng coá nghôa laâ xuên

phên cuãa nùm túái seä rúi vaâo ngaây 21 thaáng 3, àuáng theo àoâi hoãi

cuãa dûúng lõch caác muâa. Thïë laâ niïn lõch theo muâa àaä àûúåc höìi

phuåc laåi theo niïn lõch àaä coá nùm 325. Nhûäng nùm nhuêån cuãa lõch

Julian cuä àaä àûúåc àiïìu chónh laåi. Àïí traánh tñch luäy sûå khaác biïåt do

11 phuát möîi nùm, lõch Gregorio àaä loaåi boã nhûäng ngaây nhuêån

trong caác nùm coá hai söë 0 têån cuâng, trûâ khi chuáng chia chùén cho

400. Lõch naây àaä trúã thaânh lõch múái àûúåc phûúng Têy sûã duång cho

túái nay.

Trúã laåi nùm 1582, khi Giaáo Hoaâng Gregorio cùæt búát 10 ngaây

trong lõch nùm êëy, àaä coá nhûng sû ä å phaân naân vaâ xaáo tröån. Nhûäng

ngûúâi laâm thuï àoâi hûúãng àuã söë lûúng cho thaáng àaä bõ cùæt ngùæn àoá;

caác chuã nhên tûâ chöëi. Ngûúâi ta phaãn àöëi vò tuöíi thoå mònh bõ ruát

ngùæn do sùæc lïånh cuãa Giaáo Hoaâng. Nhûng khi nûúác Anh vaâ caác

thuöåc àõa chêu Myä hoåp laåi àïí thûåc hiïån viïåc àöíi lõch, Benjamin

Franklin, 46 tuöíi khi öng bõ ruát mêët 10 ngaây àúâi mònh, àaä hoám

hónh viïët cho caác àöåc giaã quyïín Poor Riachard’s Almanach rùçng hoå

phaãi vui mûâng múái àuáng: "Àöåc giaã thên mïën, baån àûâng ngaåc

nhiïn, cuäng àûâng tûác giêån vò viïåc bõ ruát búát 10 ngaây, cuäng àûâng

nuöëi tiïëc àaä bõ mêët nhiïìu thúâi giúâ nhû thïë, nhûng haäy tûå an uãi vò

Daniel J. Boorstin 12

http://ebooks.vdcmedia.com

caác chi tiïu cuãa baån àûúåc giaãm nheå vaâ têm trñ baån àûúåc thaãnh thúi

hún".

Thïë giúái khöng bao giúâ chêëp nhêån hoaân toaân lõch caãi caách

Gregorio. Giaáo Höåi Chñnh Thöëng Phûúng Àöng vêîn theo lõch

Julian àïí tñnh ngaây lïî Phuåc Sinh cuãa mònh. Tuy nhiïn, àöëi vúái caác

sinh hoaåt thûúâng ngaây, toaân thïë giúái Kitö giaáo àïìu chêëp nhêån

dûúng lõch vò noá tiïån lúåi cho viïåc nhaâ nöng vaâ cöng viïåc buön baán.

Coân Höìi Giaáo vò muöën trung thaânh vúái lúâi tiïn tri Möhameát cuãa

mònh vaâ vúái nhûäng lúâi daåy cuãa Kinh Koran, nïn vêîn duy trò êm

lõch.

Taåi Trung Hoa, cuöåc caách maång 1911 àaä thûåc hiïån möåt cuöåc

caãi caách vaâ àûa vaâo sûã duång lõch phûúng Têy bïn caånh lõch truyïìn

thöëng cuãa Trung Hoa.

Nùm 1929 Liïn Xö muöën xoáa boã lõch Kitö giaáo, nïn àaä thay

thïë lõch Gregorio bùçng lõch Caách maång. Tuêìn lïî coá 5 ngaây, 4 ngaây

laâm viïåc, ngaây thûá nùm nghó vaâ möîi thaáng coá saáu tuêìn. Nhûäng

ngaây phuå tröåi àïí laâm cho nùm àuã 365 hay 366 ngaây seä laâ nhûäng

ngaây nghó. Tïn caác thaáng vêîn giûä theo lõch Gregorio, nhûng tïn

caác ngaây trong tuêìn àûúåc goåi àún giaãn bùçng con söë. Àïën nùm 1940,

Liïn Xö àaä quay trúã laåi vúái lõch Gregorio quen thuöåc.

ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 13

http://ebooks.vdcmedia.com

CHÛÚNG 2

TUÊÌN LÏÎ: NGÛÚÄNG CÛÃA KHOA HOÅC

Bao lêu con ngûúâi coân àaánh dêëu àúâi söëng mònh bùçng nhûäng

chu kyâ cuãa thiïn nhiïn - caác muâa àùæp àöíi, trùng non hay trùng

troân - thò con ngûúâi vêîn coân bõ thiïn nhiïn giam haäm. Nïëu con

ngûúâi muöën tûå lêåp vaâ àöíi múái thïë giúái bùçng nhûäng saáng taåo cuãa

mònh, hoå cêìn phaãi coá caách ào lûúâng thúâi gian riïng cuãa mònh. Vaâ

nhûäng chu kyâ nhên taåo naây seä trúã nïn àa daång möåt caách kyâ diïåu.

Coá leä tuêìn lïî laâ möåt trong nhûäng nhoám àún võ thúâi gian nhên

taåo coá súám nhêët trong lõch sûã. Tuêìn lïî khöng phaãi laâ möåt saáng taåo

cuãa phûúng Têy, cuäng khöng phaãi úã àêu tuêìn lïî cuäng göìm 7 ngaây.

Trïn khùæp thïë giúái, ngûúâi ta thêëy coá ñt nhêët laâ 15 kiïíu tuêìn lïî khaác

nhau, vúái nhûäng têåp húåp tûâ 5 àïën 10 ngaây. Kiïíu tuêìn lïî àûúåc sûã

duång phöí biïën nhêët khöng phaãi möåt têåp húåp söë ngaây àùåc biïåt naâo,

maâ laâ do nhu cêìu vaâ ûúác muöën coá möåt têåp húåp naâo àoá maâ thöi. Con

ngûúâi coá möåt ûúác muöën maänh liïåt vaâ thuác baách xûã lyá thúâi gian, sûã

duång noá cho lúåi ñch cuãa mònh nhiïìu hún nhûäng gò thiïn nhiïn cöëng

hiïën.

Tuêìn lïî baãy ngaây phöí biïën hiïån nay bùæt nguöìn tûâ nhu cêìu vaâ

sûå thoãa thuêån chung cuãa ngûúâi ta, chûá khöng phaãi do phaáp chïë

cuãa möåt nhaâ nûúác naâo. Noá àaä xaãy ra thïë naâo? Taåi sao? Khi naâo?

Taåi sao tuêìn lïî laåi laâ 7 ngaây?

Ngûúâi Hy Laåp cöí hònh nhû khöng coá tuêìn lïî. Ngûúâi Röma

söëng theo tuêìn lïî 8 ngaây. Caác nöng dên laâm viïåc úã àöìng ruöång 7

ngaây vaâ ra thaânh phöë ngaây thûá 8 - ngaây chúå phiïn. Àêy laâ möåt

ngaây nghó ngúi vaâ giaãi trñ. Khöng roä taåi sao ngûúâi Röma êën àõnh

tuêìn lïî 8 ngaây vaâ taåi sao cuöëi cuâng hoå àaä àöíi thaânh 7 ngaây. Con söë

7 coá möåt sûc löi cuö á ën kyâ bñ hêìu nhû úã khùæp núi. Ngûúâi Nhêåt cho

rùçng coá 7 võ thêìn haånh phuác, thaânh Röma àûúåc xêy trïn 7 ngoån

àöìi, ngûúâi cöí àaåi kïí ra 7 kyâ quan cuãa thïë giúái vaâ caác Kitö hûäu thúâi

Trung Cöí liïåt kï ra 7 möëi töåi àêìu. Hònh nhû khöng coá vùn baãn

chñnh thûác naâo cuãa chñnh quyïìn Röma àïí thay àöíi tuêìn lïî tûâ 8

Daniel J. Boorstin 14

http://ebooks.vdcmedia.com

sang 7 ngaây. Ngûúâi Röma àaä söëng theo tuêìn lïî 7 ngaây ngay tûâ àêìu

thïë kyã 3 sau C.N.

Chùæc hùèn phaãi coá nhûäng yá tûúãng múái phöí biïën naâo àoá vïì tuêìn

lïî baãy ngaây. Möåt yá tûúãng nöíi bêåt laâ vïì ngaây Sabaát, hònh nhû tûâ Do

Thaái du nhêåp vaâo Röma. Giúái rùn thûá hai truyïìn daåy, "Ngûúi haäy

nhúá ngaây Sabaát vaâ coi àoá laâ ngaây thaánh. Trong saáu ngaây, ngûúi seä

lao àöång vaâ laâm moåi cöng viïåc cuãa ngûúi. Coân ngaây thûá baãy laâ ngaây

sabaát kñnh Àûác Chuáa, Thiïn Chuáa cuãa ngûúi; ngaây àoá ngûúi khöng

àûúåc laâm cöng viïåc nao, ca â ã ngûúi cuäng nhû con trai con gaái, töi túá

nam nûä, gia suác vaâ ngoaåi kiïìu úã trong thaânh cuãa ngûúi. Vò trong

saáu ngaây, Àûác Chuáa àaä dûång nïn trúâi àêët, biïín khúi vaâ muön loaâi

trong àoá, nhûng Ngûúâi àaä nghó ngaây thûá baãy. Búãi vêåy, Àûác Chuáa

àaä chuác phuác cho ngaây sabaát vaâ coi àoá laâ ngaây thaánh". (Xuêët Haânh

20, 8-11). Möîi tuêìn lïî àïìu taái diïîn laåi cöng trònh saáng taåo cuãa

Thiïn Chuáa núi taåo vêåt cuãa Ngûúâi. Ngûúâi Do Thaái cuäng duâng tuêìn

lïî àïí kyã niïåm cuöåc giaãi phoáng cuãa hoå khoãi caãnh nö lïå. "Ngûúi haäy

nhúá ngûúi àaä laâm nö lïå taåi àêët Ai Cêåp vaâ Àûác Chuáa, Thiïn Chuáa

cuãa ngûúi, àaä duâng caánh tay maånh meä uy quyïìn àûa ngûúi ra khoãi

àoá. Búãi vêåy, Àûác Chuáa, Thiïn Chuáa cuãa ngûúi àaä truyïìn cho ngûúi

cûã haânh ngaây sabaát". (Àïå Nhõ Luêåt 5, 15). Khi ngûúâi Do Thaái tuên

giûä ngaây sabaát, hoå liïn tuåc taái thïí hiïån chêët lûúång thïë giúái cuãa hoå.

Cuäng coân coá nhûäng lyá do khaác cho viïåc nghó ngaây thûá baãy,

nhû nhu cêìu böìi dûúäng thïí xaác vaâ tinh thêìn cuãa con ngûúâi. YÁ

tûúãng naây àaä coá tûâ thúâi dên Do Thaái lûu àaây bïn Babylon. Ngûúâi

Babylon kiïng möåt söë ngaây naâo àoá trong thaáng, àoá laâ caác ngaây 7,

14, 19, 21 vaâ 28. Trong nhûäng ngaây naây, vua cuãa hoå khöng àûúåc

laâm möåt söë hoaåt àöång naâo àoá.

Chuáng ta coân coá möåt gúåi yá khaác vïì tïn goåi cuãa ngaây thûá baãy.

Àöëi vúái ngûúâi Röma, ngaây cuãa thêìn Saturn, hay Saturday, laâ möåt

ngaây cuãa àiïìm gúã, moåi cöng viïåc àïìu truåc trùåc, vò thïë khöng nïn

giao chiïën, cuäng khöng nïn ài laåi trong ngaây naây. Ngûúâi thêån

troång khöng ai muöën gùåp nhûäng ruãi ro do Saturn àem àïën. Theo

sûã gia Tacitusm, ngaây thûá baãy àûúåc cûã haânh àïí kñnh thêìn Saturn

vò "trong baãy ngöi sao chi phöëi cöng viïåc cuãa loaâi ngûúâi, Saturn

(sao Thöí) coá àõa võ vaâ quyïn nùng cao nhê ì ët".

Tûâ thïë kyã 3, tuêìn lïî 7 ngaây àaä phöí biïën khùæp àïë quöëc Röma

vaâ möîi ngaây àûúåc daânh àïí kñnh möåt trong 7 haânh tinh. Theo khoa

thiïn vùn thúâi àoá, 7 haânh tinh naây göìm caã mùåt trúâi vaâ mùåt trùng,

nhûng khöng göìm traái àêët. Thûá tûå maâ caác haânh tinh chi phöëi caác