Những nền văn minh Nam Mỹ thời tiền Colomb.

CHAU MY NGAY NAY SO 05-2009 .51

VAN HOA - LiCH SU

NHQNG NEN VAN MINH NAM MY

THOI TIEN COLOMB

1. NhQng toe ngQdi va nen van

minh tien Inca

Theo gidi nghien cQu, eac td chQc

xa hdi ddu tien d Nam My - tien thdn

cua De ehe Inca - hinh than h vao

khoing 1800 nam trQdc Cdng nguyen

(CN). Tinh den the ky XV, tai vung

da't nay da xuat hien nhieu nha nUdc,

nhieu tpc ngUdi vdi nhQng nen van

hda dac trQng nhQ Nazca, Moche,

Chimu, Tiahuanaco, Huari...

Bg tgc Nazca (300 trQdc CN - 600

sau CN): sd'ng tap trung d cdc vung

ven bien mien Nam Peru vdi nghe chii

yeu la thu edng va det may. NhQng

sin phim cua bp ra t dupe Qa chudng

bdi chit lupng cao vdi nhQng hinh ve

dep, da dang. Cdc nha khao ed tim

tha'y ri t nhieu loai vii bdng, len tQ

long cQu, lac da d nhQng vung ngQdi

Nazca tQng sinh sd'ng. Dieu dd chQng

td bp da cd sti giao iQu. trao ddi hdng

hda vdi nhieu vQng di't khac. Cdc si n

phim then v i thi m det cung ra t phi t

trien. Tai nhQng ngdi md ctia ngQdi

Nazca, nhieu tam vai dai gi n 30 met

dung de qui n cac xi c Udp dupe tim

thay cung vdi cdc i o choang, khan dpi

d i u va ri t nhieu dd theu. Vang la kim

loai duy nhi t dUpc ngQdi Nazca che

tac. Ben canh dd, dau an van hda ctia

hp cdn dupe the hien qua nhQng hinh

ve, hpa tie't tren gd'm, di , Trdng sa

mac Nazca, cdc nh i khao cd da tim

Ts. Nguyen Kim Anh

Vien Nghien ciiu Chdu My

tha'y rat nhieu cac bQc tranh cat

khdng Id cd ngudn gd'c tQ van hda

Nazca. NhQng hinh ve cd dp chinh xdc

cao nam ri i rac tren mpt vung rpng

ldn dupe coi nhU mdt vien bi o tang

thien nhien. Tuy nhien viee ngUdi

Nazca da tbUc hien nhQng bQc tranh

dd nhQ the nao thi vdn cdn la mpt bi

an chQa cd ldi giai ddp.

Eg tgc Moche (diu CN - 600 sau

CN): dUde coi la tien bdi ctia ngUdi

Inca, sinh sd'ng d cac thung lung gi n

bien phia Bae Peru. Nen van minh

ctia hp keo ddi khoang hdn 500 nam.

NgUdi Moche chia lanh dia ciia minh

thanh nhieu vQdng qud'c nhd do cic

lanh chua cai quin . Hp ndi tieng cd

nhieu nghe nhan trong linh vtic kim

hoan, det may va gd'm sQ. Dac biet,

thp gd'm sQ ctia ngQdi Mdche chi toan

phu nQ. Cac nghe nhan dQa vi o san

phdm cua minh hinh cac vi thin , cic

loai ddng vat, ed cay hoa la va ca con

ngUdi. Hinh in h cic chien binh, cic

hinh phat trong chien tranh eung

dQdc dQa vao gdm sQ, tao nen sQ mdi

me, rieng biet. Trong nhQng ngdi md

cua ngUdi Moche, hang ngan si n

phim gd'm vdi edng nghe tinh xio van

edn den ngdy nay. Cac thd kim hdan

ngQdi Moche da biet van dung nhQng

phQdng phap tien tie'n trong viec pha

trdn cdc kim loai nhQ vang, bae, ddng

dd. Cic cdng trinh xay dting cua ngUdi