Những giá trị lịch sử văn hóa đặc sắc ven đôi bờ sông Chu - Thanh Hóa

Nhˆıng gia˘ trÚ lÚch sˆ˚ vaÍn ho˘a ÒaÎc saÈc

ven Òo‚i bÙ¯ so‚ng Chu - Thanh Ho˘a

HAÿ —ÃNH HUÿNG*

S

o‚ng Chu la¯ so‚ng lÙ˘n thˆ˘ hai Ù˚ tÊnh

Thanh Ho˘a, nha˘nh lÙ˘n nha·t trong

he‰ tho·ng so‚ng Maı. So‚ng co˘ chie‡u da¯i

325km, pha˘t nguye‚n tˆ¯ cao nguye‚n Sa‡m

Nˆa (La¯o) tre‚n Òo‰ cao 1.100m ro‡i trˆÙ¯n

mÏnh theo hˆÙ˘ng ta‚y baÈc-Òo‚ng nam, Òe·n

MˆÙ¯ng Hinh (Nghe‰ An) thÏ chuyeÂn sang

hˆÙ˘ng ta‚y Òo‚ng Òe cha˚y qua ca˘c huye‰n

ThˆÙ¯ng Xua‚n, ThoÔ Xua‚n, Thie‰u Ho˘a ro‡i

nha‰p va¯o he‰ tho·ng so‚ng Maı Ù˚ ngaı ba —a‡u

(co¯n goÔi la¯ ngaı ba Gia¯ng), ÒoaÔn chuyeÂn

tie·p giˆıa thˆÙÔng nguo‡n va¯ haÔ nguo‡n con

so‚ng na¯y taÔi Ba˘i ThˆÙÔng (ThoÔ Xua‚n). Toa¯n

bo‰ die‰n tÌch lˆu vˆÔc so‚ng Chu la¯ 7.630km2

,

trong Òo˘ pha‡n Ù˚ Vie‰t Nam da¯i 145km

(chie·m khoa˚ng 41%). So‚ng Chu go‡m co˘ 3

chi lˆu chÌnh la¯ so‚ng Cao (hay Khao) Ù˚

Lang Cha˘nh, so‚ng —aÎt Ù˚ ThˆÙ¯ng Xua‚n va¯

so‚ng A¬m Ù˚ Quan Ho˘a. So‚ng Chu la¯ nguo‡n

cung ca·p nˆÙ˘c chÌnh cho no‚ng nghie‰p va¯

sa˚n xua·t cu˚a ca˚ mo‰t vu¯ng trung du, Òo‡ng

baËng ro‰ng lÙ˘n ca˘c huye‰n Quan Ho˘a, NgoÔc

LaÎc, ThˆÙ¯ng Xua‚n, ThoÔ Xua‚n, Thie‰u Ho˘a,

Ye‚n —ÚnhÖ

Te‚n goÔi so‚ng Chu chÊ mÙ˘i xua·t hie‰n va¯o

cuo·i the· ky˚ thˆ˘ XIX, Òa‡u the· ky˚ thˆ˘ XX do

ngˆÙ¯i Pha˘p goÔi tˆ¯ te‚n cuı mang a‚m da‚n

gian la¯ ìso‚ng Suıî ma¯ tha¯nh. ThÙ¯i Tra‡n

so‚ng co˘ te‚n la¯ LˆÙng Giang, sa˘ch ìDˆ ÒÚa

chÌî cu˚a Nguye„n Traıi che˘p: ìNa, Tu¯ng,

LˆÙng Ù˚ ve‡ Thanh Ho˘aî(1), pha‡n chu˘ thÌch

no˘i roı so‚ng te‚n LˆÙng Giang (tˆ˘c so‚ng

Chu). Sa˘ch ìThanh Ho˘a tÊnh chÌî co¯n co˘

goÔi the‚m mo‰t so· te‚n kha˘c nhˆ so‚ng Phu˚,

so‚ng Lo„(2). So vÙ˘i so‚ng Maı thÏ do¯ng cha˚y

so‚ng Chu hie‡n ho¯a hÙn, tuy nhie‚n va¯o mu¯a

luÔt con so‚ng na¯y cuıng hung tÙÔn kho‚ng

ke˘m. Sa˘ch Thanh Ho˘a tÊnh chÌ vie·t: ìÖkhi

co˘ vuÔ luÔt mu¯a thu Òe·n, thÏ nˆÙ˘c me‚nh

mo‚ng, so˘ng cao, the· cha˚y ra·t maÔnh kho‚ng

ke˘m gÏ so‚ng Maı, do maÎt Òa‡u nguo‡n co˘ ca˘c

so‚ng hÙÔp laÔi ma¯ cho„ bao quanh vu¯ng haÔ

lˆu laÔi co˘ ngoÔn nu˘i Òaı ngaÍn chaÎnî(3). Cho

Òe·n trˆÙ˘c the· ky˚ X, va„n chˆa co˘ Òe‚ so‚ng

* Ha¯ —Ïnh Hu¯ng, Gia˚ng vie‚n trˆÙ¯ng —aÔi hoÔc VH,TT&DL Thanh Ho˘a