Nhữn nét cơ bản nhất của lịch sử hình thành phép biện chứng

Lêi nãi ®Çu

LÞch sö ph¸t triÓn cña triÕt häc lµ lÞch sö ph¸t triÓn cña t duy triÕt häc g¾n

liÒn víi cuéc ®Êu tranh cña hai ph¬ng ph¸p t duy biÖn chøng vµ siªu h×nh. LÞch sö

phÐp biÖn chøng ®· tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi vµ ®· cã lóc bÞ phÐp siªu

h×nh thèng trÞ. Song víi tÝnh chÊt khoa häc vµ c¸ch m¹ng cña m×nh, phÐp biÖn

chøng mµ ®Ønh cao lµ phÐp biÖn chøng duy vËt ®· kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh lµ

häc thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn díi h×nh thøc hoµn bÞ nhÊt, s©u s¾c nhÊt vµ kh«ng

phiÕn diÖn.

Thùc tiÔn c¸ch m¹ng ®· chøng minh r»ng chØ khi nµo con ngêi n¾m v÷ng

nh÷ng lý luËn vÒ phÐp biÖn chøng vµ vËn dông s¸ng t¹o c¸c nguyªn t¾c ph¬ng

ph¸p luËn cña nã phï hîp víi hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ th× qu¸ tr×nh c¶i t¹o tù

nhiªn vµ biÕn ®æi x· héi míi thùc sù mang tÝnh c¸ch m¹ng triÖt ®Ó. Ngîc l¹i,

quan ®iÓm siªu h×nh lu«n xem xÐt sù vËt trong tr¹ng th¸i biÖt lËp víi lèi t duy

cøng nh¾c sÏ dÉn tíi nh÷ng h¹n chÕ vµ sai lÇm kh«ng thÓ tr¸nh khái trong tiÕn

tr×nh ph¸t triÓn x· héi. V× vËy, viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn

cña phÐp biÖn chøng, trªn c¬ së ®ã vËn dông s¸ng t¹o vµo thùc tiÔn c¸ch m¹ng ®-

îc ®Æt ra nh mét nhu cÇu cÇn thiÕt vµ tÊt yÕu.

TiÕn tr×nh c¶i tæ nÒn kinh tÕ vµ ®æi míi mäi mÆt ®êi sèng x· héi ë níc ta

trong giai ®o¹n hiÖn nay h¬n lóc nµo hÕt cÇn ph¶i qu¸n triÖt t duy biÖn chøng triÖt

®Ó dùa trªn lËp trêng duy vËt v÷ng vµng. Lý luËn vÒ phÐp biÖn chøng duy vËt nãi

riªng, chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh nãi chung lµ kim chØ nam ®a

c¸ch m¹ng níc ta giµnh ®îc th¾ng lîi trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸

®Êt níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.

Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn phÐp biÖn chøng duy vËt lµ mét qu¸ tr×nh l©u

dµi vµ phøc t¹p, tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n kh¸c nhau víi c¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn cao

thÊp kh¸c nhau. Trong khu«n khæ cña bµi tiÓu luËn triÕt häc nµy, em xin ®îc tr×nh

bµy nhËn thøc cña m×nh vÒ nh÷ng nÐt c¬ b¶n nhÊt cña lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t

triÓn phÐp biÖn chøng.

1

§Ò tµi: Nh÷ng nÐt c¬ b¶n nhÊt cña lÞch sö h×nh thµnh phÐp biÖn chøng

Tuy ®· rÊt cè g¾ng song bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em rÊt

mong nhËn ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c ®ång chÝ häc viªn

líp cao häc V¨n ho¸ häc. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!

Hµ Néi, ngµy 20 th¸ng 1 n¨m 2006

I. ph©n biÖt phÐp biÖn chøng vµ phÐp siªu h×nh

BiÖn chøng vµ siªu h×nh lµ hai mÆt ®èi lËp trong t duy. Ph¬ng ph¸p biÖn

chøng lµ ph¬ng ph¸p t duy triÕt häc xem xÐt thÕ giíi trong mèi liªn hÖ phæ biÕn,

trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn v« cïng víi t duy mÒm dÎo, linh ho¹t. Tr¸i l¹i,

ph¬ng ph¸p siªu h×nh lµ ph¬ng ph¸p t duy triÕt häc xem xÐt thÕ giíi trong tr¹ng

th¸i c« lËp, phiÕn diÖn víi t duy cøng nh¾c. LÞch sö ®Êu tranh gi÷a hai ph¬ng

ph¸p biÖn chøng vµ siªu h×nh lu«n g¾n liÒn víi cuéc ®Êu tranh gi÷a hai khuynh

híng triÕt häc c¬ b¶n lµ chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m. ChÝnh cuéc

®Êu tranh l©u dµi cña hai ph¬ng ph¸p nµy ®· thóc ®Èy t duy triÕt häc ph¸t triÓn

vµ ®îc hoµn thiÖn dÇn víi th¾ng lîi cña t duy biÖn chøng duy vËt.

H¹n chÕ cña ph¬ng ph¸p siªu h×nh thÓ hiÖn ë chç chØ thÊy nh÷ng sù viÖc c¸

biÖt mµ kh«ng thÊy mèi liªn hÖ gi÷a nh÷ng sù vËt Êy, chØ thÊy sù tån t¹i cña sù

vËt mµ kh«ng rhÊy sù ra ®êi vµ biÕn ®i cña sù vËt, chØ thÊy tr¹ng th¸i tÜnh cña sù

vËt mµ kh«ng thÊy tr¹ng th¸i ®éng cña nã. Quan ®iÓm biÖn chøng ®· kh¾c phôc

®îc nh÷ng h¹n chÕ cña ph¬ng ph¸p siªu h×nh b»ng c¸ch xem xÐt c¸c sù vËt trong

mèi liªn hÖ qua l¹i víi nhau, kh«ng chØ thÊy sù tån t¹i mµ cßn rhÊy c¶ sù h×nh

thµnh vµ tiªu vong cña sù vËt, kh«ng chØ thÊy tr¹ng th¸i tÜnh mµ cßn thÊy c¶ tr¹ng

th¸i vËn ®éng biÕn ®æi kh«ng ngõng cña sù vËt.

Tuy nhiªn, ¡ngghen còng kh¼ng ®Þnh r»ng thÕ giíi quan siªu h×nh lµ ®iÒu

kh«ng thÓ tr¸nh khái vµ sù ra ®êi cña nã lµ hîp quy luËt ®èi víi mét giai ®o¹n

nhÊt ®Þnh trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nhËn thøc khoa häc – giai ®o¹n nghiªn cøu

c¸c chi tiÕt cña bøc tranh toµn c¶nh vÒ thÕ giíi tù nhiªn. Muèn nhËn thøc ®îc c¸c

chi tiÕt Êy, ngêi ta buéc ph¶i t¸ch chóng ra khái nh÷ng mèi liªn hÖ tù nhiªn, lÞch

sö cña chóng ®Ó nghiªn cøu riªng tõng chi tiÕt mét theo ®Æc tÝnh cña chóng, theo

nguyªn nh©n, kÕt qu¶ riªng cña chóng. Thêi kú nµy kÐo dµi tõ cuèi thÕ kû XV

2