Nhìn lại vai trò của APEC trong chính sách đối ngoại Việt Nam

Nghien ciiu Qudc tesd 1 (84), 3/2011:29-62.

NHIN NHAN LAI VAI TRO CUA APEC

TRONG CHINH SACH DOI NGOAI VIET NAM

"* " Nguyen Minh va

Mot thuc te tuong nhu nghich ly la mac du Dien dan hgp tac kinh

te chau A - Thai Binh Duong (APEC) bi chi trich nhieu vi su hoat dong

kem hieu qua trong viec thuc hien cac muc tieu tu do hoa thuang mai

va dau tu da dat ra, thi APEC van nam a vi tri cao trong chinh sach doi

ngoai cua cac thanh vien bat chap su xuat hien cua ngay cang nhieu co

che hgp tac khu vuc. Bai viet se giai ma nghich ly nay thong qua viec

phan tich cac noi dung sau: (i) lam ro ca sa ly luan cua chu nghTa khu

vuc va xay dung co so phan tich ve vai tro cua APEC; (ii) danh gia lai

vai tro va dong gop cua APEC doi voi Viet Nam va; (iii) dua ra mot so

de xuat nang cao hieu qua tham gia APEC cua Viet Nam trong thai

giantai. ••'^ i '• ••'^•••' '•> '= : •/ - "':'•'" -' ;•'

Co" sff ly luan cua viec hinh thanh chu nghia khu vyc

Cupc tranh luan hoc thuat vesuhinh thdnh ciia chu nghia khu vuc

Qua trinh hinh thanh APEC gan vai mot sir -quan tam manh me

trong gioi hpc gia ve cac ly thuyet ly giai ve su ra dai cua cac dien dan va

the che khu vuc, noi bat la cac thuyet chu nghTa khu vuc mof, thuylt tu

do, thuyet chiic nang, thuyet hien thuc va thuyet nhan thiic luan va kiln

tao. -

Ths. , B g Ngoa i giao. _• ' ' ' -,

3/2011 29

• - > . V 'A'T i ,i" ' Viet Nam vd cac nu&c

Ca so ly luan dien hinh cho su hinh thSnh ciia APEC la chu nghTa

khu vuc mo. Trong APEC, chii nghTa khu vuc ma la no luc nham thiic

diy tu do hoa don phuong cua cac thanh vien mot each toi da, trong khi

danh cac lgi ich ciia tu do hoa thuang mai cho cac nuoc khong phai

thanh vien APEC theo nguyen tac khong phan biet doi xir cua WTO, qua

do thiic day tu do hoa thuang mai da phuong. Nhu vay, chit nghia khu

vuc ma la mot no luc giai quyet moi quan he giila chu nghTa khu vuc va

chu nghia da phuong a cap do toan cau. Bai le, chii nghTa khu vuc thuan

tiiy thuang bi chi trich la co cum, khep kin va gay ra hieu ling cheefii"

huong thuong mai (trade diversion), trong khi chii nghTa da phuong' 6

cip dp toan cau dugc coi la phuong phap tu do hoa kinh te toi uu voi

hieu ling tao thuang mai vugt trpi (trade creation) song thuang kho dat

dugc trpn ven trong thuc tien quan he kinh te quoc te. i i ,.

Thuyet tu do cho rang muc dich cua viec thiet lap co che khu vuc

nham giam hoac loai bo cac hang rao doi vai cac hoat dong toi uu ciia thi

truang. Thong qua cac co che hgp tac khu vuc nhu APEC, cac thanh vien

CO muc tieu tien den sir dong nhat gia ca va tu do hoa cac nhan to san

xuat. Theo Cooper va Gilpin, sir phu thugc Ian nhau ve kinh te giila cac

quoc gia da phat trien den miic vugt ra khoi sir kiem soat cua nha nuoc,

nen xuat hien nhu cau dieu phoi cac chinh sach kinh te vT mo giira cac

nuoc, de tiep tue thiic day sir phu thugc Ian nhau len mot trinh dp cao

hon.

Tuy nhien, cau hoi dat ra la tai sao cac quoc gia lai lira chpn co che

hgp tac khu vuc de dat dugc muc tieu nay thay vi sir dung cac ca che hgp

tac da phuong? Axelrod va Keohane cho rang, hgp tac se de dang hon a

cap do khu vuc so vai cap do toan cau. Co ba nhan to thiic day cac nuac

hgp tac voi nhau: (i) tuang ding vl lgi ich; (ii) nhan thiic ve ca hoi tuong

lai va; (iii) s6 lugng nguai tham gia. Su xung dot lgi ich cang Ian thi cac

30 3/2011

Nghien cuu Quoc te so 1 (84) •,•, ru' r •,••:;•••:. • -.;• j ffif ;

nuoc cang khong muon tham gia cac co chi hgp tac. Trong khi do, mot

khi lgi ich tuong lai cua hgp tac cang nhilu, thi cac nuoc cang muon

tham gia co chi hgp tac. Va culi cimg, cang nhilu thanh vien hgp tac, thi

cac nuac cang de trin trach nhiem. Kit hgp ba ly do do, hgp tac giira cac

nhom nho cua cac quic gia dong quan diem trong mot ca che khu vuc se

de thanh cong hon so vai ca che Ian hon nhu toan cau.

Thuyit chicc nang giai thich su ra dai cua cac the che nham dap

ling "nhu cau" doi voi cac chiic nang cua the che do (Haggard va

Simmons, 1987). Theo Cooper va Gilpin, nhu cau can co co che khu vuc

de giai quyet cac van de phat sinh tir hoi nhap va sir phu thugc Ian nhau

ve kinh te ngay cang tro nen cap bach. Tuy nhien, diem yeu cua cac ly

thuyet nay a cho nhan manh den pham vi tuong doi hep la hgp tac chire

nang ma khong nhan manh thoa dang den cac nhan to chinh tri va xa hoi

cua tien trinh hoi nhap.

Thuyet hien thuc nhan manh den vai tro trung tam cua quyen lire va

lgi ich trong quan he kinh te quoc te. Thuyet hien thuc cho rang thong

qua the che, cac thanh vien, nhat la cac thanh vien Ion, muon toi da hoa

quyen lire va lgi ich trong dieu kien v6 chinh phu. Cau tnic quyen luc

quyet dinh cac hanh dong quoc gia tuong ilng, qua do hinh thanh cac kha

nang hgp tac va cac ca che tuong img (Haggard va Simmons, 1987;

Crone, 1993). Nhiing nguai theo chu nghia hien thuc nhin nhan cac the

che quoc te nhu la cac bg may cua cac quoc gia dan tpc van hanh voi

muc dich toi da hoa quyen lire quoc gia. Ban than cac the che it co kha

nang tac dong den cac hanh vi quoc gia va hoat dong theo y chi cua lgi

ich quoc gia. - •

Trai vai thuyet hien thuc, thuyet kien tao vd nhan thuc luan nhan

manh den tam quan trpng cua tri thiic, y tuang hoac nhan thiic chung vl

3/2011 31