Nhật bản với tiến trình liên kết ở đông á từ năm 1990 đến 2009

Nhật Bản với tiến trình liên kết ở Đông Á từ

năm 1990 đến 2009

Ngô Phương Anh

Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn

Luận văn Thạc sĩ ngành: Châu Á học; Mã số: 60.31.50

Người hướng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Thị Quế

Năm bảo vệ: 2010

Abstract: Phân tích những nhân tố thúc đẩy hình thành tiến trình liên kết ở Đông Á từ

sau Chiến tranh Lạnh đến nay. Nghiên cứu thực trạng hình thành và phát triển của tiến

trình liên kết ở Đông Á sau Chiến tranh Lạnh. Hệ thống hóa và phân tích một số quan

điểm, chính sách cơ bản đối với tiến trình liên kết khu vực Đông Á mà Nhật Bản đã

thực hiện trong giai đoạn 1990 - 2009, đánh giá mục đích cùng những đóng góp của

Nhật Bản trong việc thúc đẩy sự thành công của tiến trình hợp tác. Nhận định về

những thuận lợi và khó khăn ảnh hưởng đến vai trò của Nhật Bản trong tiến trình liên

kết ở Đông Á, trên cơ sở đó dự báo vai trò của Nhật Bản đối với hợp tác khu vực trong

thời gian tới. Đề xuất đối sách của Việt Nam trong quan hệ với Nhật Bản góp phần

thúc đẩy liên kết Đông Á thành công.

Keywords: Châu Á; Nhật bản; Đông Á; Quan hệ quốc tế

Content

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Đông Á (bao gồm cả Đông Bắc Á và Đông Nam Á) là một bộ phận trọng yếu của khu

vực Châu Á - Thái Bình Dương (CA-TBD). Là nơi tập trung 65% GDP của thế giới, 55% giá

trị thương mại toàn cầu, 50% tổng giá trị các nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài, Đông Á đang

được mệnh danh là “khu vực của thế kỷ XXI” [38, tr.129]. Nằm ở bờ Đông của lục địa Á -

Âu, nơi đây là điểm giao thoa, đan xen lợi ích chiến lược của các cường quốc hàng đầu trên

thế giới như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Nga, đồng thời cũng là nơi đang nổi lên xu hướng

liên kết khu vực khá mạnh mẽ (ASEAN, ASEAN+1, ASEAN+3, EAS.v.v.). Sự trỗi dậy và

gia tăng nhanh chóng ảnh hưởng của Trung Quốc, cùng những nỗ lực của Mỹ, Nhật Bản, các

nước Đông Nam Á trong việc tiếp tục duy trì vị thế vốn có của mình ở Đông Á, đã và đang

làm phong phú thêm bức tranh hợp tác an ninh - chính trị, kinh tế vốn mang nhiều màu sắc tại

khu vực này.

2

Sau khi chiến tranh lạnh kết thúc, cơ hội mới cho sự hợp tác đa phương vì an ninh và

phát triển của mỗi nước cũng như trong toàn khu vực đã trở thành nhu cầu cấp thiết ở Đông

Á. Trong quá trình này, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đóng một vai trò quan

trọng, là tâm điểm thu hút các nước lớn khác trong khu vực hòa nhập vào quỹ đạo của hợp tác

Đông Á. Ý tưởng của cựu Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad về việc thành lập Nhóm

kinh tế Đông Á (EAEG) đầu những năm 1990 đã góp phần bồi đắp cho “chủ nghĩa khu vực

Đông Á” những bước tiến đầu tiên. Đặc biệt, sau cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ năm

1997-1998, nhận thức của các quốc gia trong khu vực về nhu cầu liên kết càng rõ hơn bao giờ

hết. Cơ chế hội nghị cấp cao ASEAN+3 thành lập cuối năm 1997, đã đưa ra văn kiện “Tuyên

bố chung về hợp tác Đông Á”, đánh dấu một bước tiến nữa trong nhận thức về liên kết khu

vực. Nhiều cơ chế hợp tác kinh tế, tài chính trong khuôn khổ ASEAN+3 đã ra đời, cùng với

Hội nghị thượng đỉnh Đông Á (EAS), làm cơ sở cho liên kết Đông Á ở các cấp độ và lĩnh vực

sâu rộng hơn.

Có thể thấy, trong bối cảnh toàn cầu hóa, khu vực hóa, bức tranh liên kết ở Đông Á

đang ngày càng trở nên đa dạng. Tuy nhiên, bên cạnh những bước tiến tạo dựng nền tảng

nhằm nâng cao tính khả thi của việc hình thành hợp tác Đông Á, Đông Á vẫn là một trong

những nơi tiềm ẩn nhiều khó khăn, thách thức đối với tiến trình liên kết và hội nhập toàn khu

vực. Các quan điểm, chính sách và động thái của từng quốc gia đóng vai trò mấu chốt, có thể

thúc đẩy hay kìm hãm bước phát triển của tiến trình này. Việc nghiên cứu và đề xuất những

hướng đi thích hợp để tiến trình liên kết ở Đông Á đạt được hiệu quả là trách nhiệm của tất cả

các quốc gia trong khu vực, là mục tiêu đặc biệt quan trọng đối với những cường quốc hàng

đầu. Cũng như Trung Quốc, Hàn Quốc và các nước Đông Nam Á, Nhật Bản là một thành viên

của Đông Á. Với mục tiêu thoát khỏi sự khống chế của Mỹ, trở thành một cường quốc chính

trị có vị trí quan trọng tại CA-TBD, Nhật Bản đánh giá rất cao ý nghĩa của tiến trình liên kết

Đông Á. Trên thực tế, nước này đã điều chỉnh chính sách “quay về với Châu Á” trong rất

nhiều lĩnh vực, nhất là từ sau chiến tranh lạnh đến nay. Quan điểm, chính sách cũng như

những đóng góp thực tiễn đầy ý nghĩa của Nhật Bản chắc chắn sẽ có ảnh hưởng đáng kể đối

với tiến trình liên kết ở Đông Á nói chung và ảnh hưởng trực tiếp tới các quốc gia Đông Á nói

riêng, trong đó có Việt Nam. Hiện nay, Việt Nam đang nỗ lực vươn lên, phấn đấu hoàn thành

mục tiêu cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020. Những