Nhân vật anh hùng trong hoàng lê nhất thống chí của ngô gia văn phái

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ HỒNG PHONG

NHÂN VẬT ANH HÙNG TRONG

HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ

CỦA NGÔ GIA VĂN PHÁI

LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC VIỆT NAM

ĐÀ NẴNG, NĂM - 2022

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ HỒNG PHONG

NHÂN VẬT ANH HÙNG TRONG

HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ

CỦA NGÔ GIA VĂN PHÁI

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 822 01 21

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN QUANG HUY

ĐÀ NẴNG, NĂM - 2022

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đề tài luận văn: “Nhân vật anh hùng trong Hoàng Lê nhất

thống chí của Ngô gia văn phái” là một công trình nghiên cứu độc lập dưới sự hướng

dẫn của thầy giáo - TS. Nguyễn Quang Huy. Luận văn không có bất kỳ sự sao chép

của người khác. Ngoài ra, trong luận văn có sử dụng một số nguồn tài liệu tham khảo

đã được trích dẫn nguồn và chú thích rõ ràng.

Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về sự cam đoan này.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hồng Phong

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự

động viên, khuyến khích và tạo điều kiện giúp đỡ nhiệt tình của các cấp lãnh đạo, của

các thầy giáo, cô giáo, anh chị em, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo khoa Ngữ văn, Trường Đại học

Sư phạm Đà Nẵng đã trực tiếp giảng dạy các chuyên đề của toàn khóa học; các thầy

giáo, cô giáo đã tạo điều kiện, góp ý kiến cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn

thành luận văn thạc sỹ.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo - TS. Nguyễn Quang Huy,

giảng viên Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng - người đã trực tiếp

hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ, đóng góp ý kiến tận tình, tỉ mỉ để tôi tìm hiểu, nghiên cứu

và hoàn thành luận văn này.

Với thời gian nghiên cứu còn hạn chế, luận văn không tránh khỏi những thiếu

sót, tôi rất mong nhận được các ý kiến đóng góp chân thành từ các thầy giáo, cô giáo,

đồng nghiệp, bạn bè!

iv

NAME OFTHESIS:

HERO CHARACTERS IN HOANG LE NHAT THONG CHI

BY NGO GIA VAN PHAI

Major: Vietnamese Literature

Full name of Master student: Nguyen Thi Hong Phong

Supervisors: Dr. Nguyen Quang Huy

Training institution: Da Nang National University of Education

Summary:

The thesis has explored and researched the heroic characters in the work of Hoang Le Nhat

Thong Chi by Ngo Gia Van school in terms of the concept of heroic character according to

tradition and according to Joseph Campbell's theory; the character of the hero with the adventure

of the hero, facing the challenge, the new life and the dark side of the hero; The art of building

heroic characters in Hoang Le Nhat Thong Chi is such as the art of character building, character

personality, character psychology, diverse and flexible narrative point of view.

Through the study of the image of heroic characters in the novel Hoang Le Nhat Thong

Chi, the topic reproduces and highlights the qualities and positions of the characters in the work.

At the same time, from the perspective of J. Campbell's hero theory, the thesis contributes an

approach different from the previous approaches. In the hero's adventure journey, they are not

alone but always have companions with them. In hero theory, these people play the role of

“auxiliaries”. Or another aspect, the hero in thought practice, body cultivation, in the inner world

of man, if he achieves the Way and has results, he is also a hero. These two aspects have not been

developed in previous studies when evaluating the novel Hoang Le Nhat Thong Chi. This is an

important scientific contribution to this thesis. In chapter three, in developing and analyzing

personality, psychological, and point-of-view characteristics, new terms are also applied such as

ego exaggeration, adventure motif, facilitator, etc.

The thesis will be a useful reference for further study and related research on this trend.

Keywords: facilitator; Nguyen Hue; Nguyen Huu Chinh; Ngo Thi Nham; Tran Cong Xan;

Hoang Le nhat thong chi.

v

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề.....................................................................................................2

3. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................11

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................11

5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................12

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài..........................................................12

7. Cấu trúc của đề tài ............................................................................................13

NỘI DUNG...................................................................................................................14

Chƣơng 1. BỐI CẢNH XÃ HỘI, VĂN HÓA VIỆT NAM HẬU KÌ TRUNG ĐẠI

VÀ QUAN NIỆM VỀ NHÂN VẬT ANH HÙNG.....................................................14

1.1. Bối cảnh lịch sử, văn hóa - xã hội Việt Nam hậu kì trung đại ...............................14

1.1.1. Bối cảnh lịch sử, văn hóa - xã hội ..............................................................14

1.1.2. Thành tựu văn học của Việt Nam hậu kì trung đại và sự xuất hiện tập trung

nhân vật người anh hùng ...............................................................................................18

1.2. Quan niệm về nhân vật anh hùng và đặc điểm của nhân vật anh hùng theo quan

điểm của J. Campbell ....................................................................................................24

1.2.1. Quan niệm về nhân vật anh hùng ...............................................................24

1.2.2. Nhân vật anh hùng theo quan điểm của Joseph Campbell .........................29

Tiểu kết chương 1..........................................................................................................33

Chƣơng 2. ĐẶC ĐIỂM NHÂN VẬT ANH HÙNG TRONG HOÀNG LÊ NHẤT

THỐNG CHÍ.................................................................................................................34

2.1. Cuộc phiêu lưu của nhân vật anh hùng ..................................................................35

2.1.1. Lời mời gọi lên đường ................................................................................35

2.1.2. Dấn thân vào cuộc phiêu lưu ......................................................................39

2.2. Đối diện với thử thách ............................................................................................44

2.2.1. Những thử thách trên hành trình phiêu lưu.................................................44

2.2.2. Bản lĩnh giải quyết thử thách của nhân vật anh hùng.................................48

2.3. Cuộc sống mới và mặt trái của người hùng............................................................53

2.3.1. Cuộc sống mới ............................................................................................53

2.3.2. Mặt trái của người hùng..............................................................................54

Tiểu kết chương 2..........................................................................................................57

Chƣơng 3. NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT ANH

HÙNG TRONG HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ..................................................58

3.1. Nghệ thuật xây dựng tính cách, cá tính nhân vật anh hùng....................................58

3.1.1. Tính cách, cá tính nhân vật của Trần Công Xán ........................................58

vi

3.1.2. Tính cách, cá tính nhân vật Quang Trung...................................................59

3.1.3. Tính cách, cá tính nhân vật Nguyễn Hữu Chỉnh ........................................61

3.2. Nghệ thuật xây dựng tâm lý nhân vật anh hùng.....................................................63

3.2.1. Nghệ thuật xây dựng tâm lý nhân vật Nguyễn Huệ....................................63

3.2.2. Nghệ thuật xây dựng tâm lý nhân vật Nguyễn Hữu Chỉnh ........................65

3.3. Điểm nhìn trần thuật đa dạng và linh động ............................................................68

3.3.1. Điểm nhìn trần thuật về nhân vật Nguyễn Huệ ..........................................68

3.3.2. Điểm nhìn trần thuật về nhân vật Nguyễn Hữu Chỉnh ...............................70

3.3.3. Điểm nhìn trần thuật về nhân vật Trần Công Xán và Ngô Thì Nhậm........73

Tiểu kết chương 3..........................................................................................................76

KẾT LUẬN ..................................................................................................................78

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................82

PHỤ LỤC ..................................................................................................................PL1

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH

Số hiệu

hình ảnh Tên hình ảnh Trang

1.1. Lược đồ các mốc lịch sử giai đoạn 1533-1789 15

2.1.

Hành trình của người anh hùng theo lí thuyết của J. Campbell

trong cuốn Anh hùng mang ngàn gương mặt (Campbell, Joseph.,

2021)

29

2.2.

Chú giải hành trình người hùng trong tổng thể lí thuyết J.

Campbell của Lisa A. Spindler 31

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Nhân vật là một trong những hình thức cơ bản nhất, để qua đó, văn học miêu

tả và biểu hiện thế giới. Nhân vật anh hùng xuất hiện từ rất sớm trong văn học. Các

bậc anh hùng hào kiệt từ cổ chí kim luôn được ngợi ca, sống vĩnh hằng trường cửu

trong sử sách, trong tâm thức dân gian và trong văn hóa truyền thống của mỗi quốc

gia, dân tộc. Trong bất kỳ giai đoạn lịch sử nào, cũng đều xuất hiện những nhân vật

anh hùng. Từ văn học dân gian với những nhân vật anh hùng như Đam San, Xinh

Nhã, Thánh Gióng… đến văn học viết với hình tượng người anh hùng thời Lý

Trần, Lê Lợi, Quang Trung, Từ Hải, Lục Vân Tiên… Họ đã trở thành những biểu

tượng trong tâm thức nhân dân, tiêu biểu cho tính cách và số phận của cộng đồng

cũng như thể hiện thái độ, cách cảm, cách nhìn cuộc đời của mỗi tác giả. Nghiên

cứu các phẩm chất của người anh hùng và các phương tiện nghệ thuật thể hiện

người anh hùng trong văn học truyền thống do đó là việc rất cần thiết. Tiểu thuyết

chương hồi Hoàng Lê nhất thống chí của Ngô gia văn phái là tác phẩm văn học đồ

sộ, hội tụ những bậc anh hùng hào kiệt của một thời đất nước loạn lạc, phân tranh.

Ai cũng có chí hướng tạo nên thời thế, dù vận mệnh mỗi người mỗi khác nhưng tài

năng, mưu lược, khí phách đều xứng là bậc anh hùng.

Trong truyền thống văn học và tư tưởng văn hoá xưa nay, trong quan niệm

vẫn thường cho rằng, bậc anh hùng phải là những người hiền nhân quân tử, hành xử

hợp lẽ trời, hợp lòng người. Nhưng nếu những nhân vật anh hùng được nhìn đa

chiều hơn, trong nhiều mối quan hệ thì có lẽ, tài năng, khí phách của mỗi người sẽ

được bộc lộ, trọng dụng rõ ràng hơn. Trong Hoàng Lê nhất thống chí, bên cạnh

Nguyễn Huệ đã được lịch sử tôn xưng là nhân vật anh hùng, có công đánh đuổi

quân Thanh, giữ yên bờ cõi; còn có những nhân vật khác mà công trạng phò vua,

giúp chúa, trung thần, và sự mưu trí, dũng cảm, cả những câu nói của bậc trượng

phu cũng làm thay đổi cục diện, họ há chẳng phải là anh hùng? Trong thời loạn lạc,

lòng người hoang mang, ai cũng muốn tìm một minh chủ để phò tá, đem lại thái

bình cho xã tắc muôn dân, thì lý tưởng, tài năng của người đó đều đáng trọng.

2

Tìm hiểu về nhân vật anh hùng trong Hoàng Lê nhất thống chí, đặc biệt là qua

sự tham chiếu với lí thuyết người hùng của Joseph Campbell, luận văn sẽ góp phần

nhìn nhận một cách khách quan, đầy đủ hơn về những nhân vật anh hùng trong

cách hành xử, trong chí hướng, trong mối quan hệ đa chiều, và có những đánh giá

mới hơn về những nhân vật anh hùng trong tác phẩm này.

2. Lịch sử vấn đề

Hoàng Lê nhất thống chí, như nhiều nhà nghiên cứu văn học nhận định, là tiểu

thuyết chương hồi đỉnh cao trong nghệ thuật tự sự trường thiên ở Việt Nam thời

trung đại. Giá trị văn học, lịch sử, văn hoá của nó đã được quan tâm khai thác, đánh

giá trên nhiều phương diện.Trước hết cần phải kể sơ lược đến nhóm các nghiên cứu

nghiêng về góc nhìn lịch sử.

Từ góc nhìn lịch sử và các giá trị mà những nhân vật trong Hoàng Lê nhất

thống chí mang lại cần phải kể đến các công trình của Lê Văn Hoè [29]; các nghiên

cứu của Nguỵ Nguyên, Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn Đăng Thục, Tạ Chí Đại Trường,

Tạ Quang Phát, Phạm Văn Sơn, Hồ Hữu Tường, v.v. in trong số đặc biệt về Quang

Trung năm 1967 trên tập san Sử Địa số 9 và 10 [46]. Cũng trên tập san Sử địa năm

1971, trong số 21 dành riêng cho kỉ niệm 200 năm phong trào Tây Sơn với các bài

viết của Nhất Thanh, Hoàng Xuân Hãn, Phạm Văn Sơn, Hoàng Ngọc Thành, v.v.

[47] và số 26 kỉ niệm 300 năm ngưng chiến Nam Bắc phân tranh. Năm 2004, trên

tạp chí Dòng Việt, số 15, tập hợp các bài viết cũ và mới cho số đặc biệt về Vua

Quang Trung - Nguyễn Huệ của các tác giả như Thái Văn Kiểm, Trần Gia Phụng,

Lê Văn Ba, Nguyễn Khắc Hoạch, Nguyễn Nhã, v.v.[48]. Trong công trình Lịch sử

nội chiến ở Việt Nam từ 1771 đến 1802 của Tạ Chí Đại Trường cũng có nhiều phân

tích và đánh giá dựa trên nguồn tư liệu Hoàng Lê nhất thống chí [60], v.v. Những

nghiên cứu này có những đánh giá đa chiều về các nhân vật lịch sử trong Hoàng Lê

nhất thống chí. Những nhân vật như Nguyễn Huệ, Nguyễn Hữu Chỉnh được nhìn

nhận một cách khá khách quan. Đây là những gợi ý quan trọng, giúp chúng tôi tổng

hợp và định vị được những giá trị mà các nhân vật có thật trong tiểu thuyết này

mang lại.

3

Về phương diện văn học, liên quan đến các nhân vật chính trong Hoàng Lê

nhất thống chí, năm 1950, tác giả Sơn Tùng Hoàng Thúc Trâm có những đánh giá

bước đầu về Phan Huy Ích, Nguyễn Hữu Chỉnh, v.v. qua những nét về cuộc đời, sự

nghiệp và một vài đóng góp của họ về phương diện văn chương quốc ngữ [57].

Nguyễn Hữu Chỉnh là người trội về quốc văn, lại làm được nhiều lối như thơ, ca,

khúc và phú. Nguyễn Hữu Chỉnh có câu: Tay nhỏ khó bưng vừa miệng thế/ Giãi

lòng ngay thảo cậy thiên tri nhằm ám chỉ dư luận người đời nhiều khi khắc nghiệt

và sai lệch, chỉ có trời mới biết được nỗi lòng của mình. Trong Trương Lưu hầu

phú, tác giả có ý so sánh mình với Trương Lương giúp Lưu Bang hoàn thành đại

nghiệp với nhà Hán qua câu: Lòng này ai biết Hán hay Hàn. Thơ văn Chỉnh có

những bài tả cảnh đau khổ của thời loạn và nỗi ấm lạnh của tình đời. Những câu

như: Đường trời mở rộng thênh thênh/ Ta đây cũng một triều đình kém ai? hay

Ngẫm từ trên như Trọng Liên, Phạm Lãi nào hơn/ So về dưới như Lý Tĩnh, Khổng

Minh chưa đáng/ Ngôi đế sư mà danh cao sĩ, ngoại vật há còn trong bụng ngàn

thu, chữ thắm chửa phai vàng, .v.v.theo Hoàng Thúc Trâm phần nào nói lên nỗi

lòng và những hoài bão trong tâm hồn Chỉnh [57; tr. 111-112].

Tác giả Đỗ Đức Dục trong bài viết “Tính cách điển hình trong Hoàng Lê nhất

thống chí”, đăng lần đầu trên tạp chí Văn học số 9 năm 1986 sau in lại trong cuốn

Văn học trung đại Việt Nam - những công trình nghiên cứu, từ góc nhìn hiện thực

chủ nghĩa đã phân tích những nhân vật, tính cách mang tính điển hình cho thời đại

xã hội cuối Lê và Tây Sơn [19]. Bằng ngòi bút hiện thực, tác giả Hoàng Lê nhất

thống chí đã vẽ lên được “những nhân vật đa dạng, những tính cách sinh động với

những nét tiêu biểu nhất thể hiện trong lời nói hay hành động của nhân vật được đặt

vào những hoàn cảnh căng thẳng, những quan hệ phức tạp” [19; tr. 130]. Theo Đỗ

Đức Dục, vượt lên trên mọi hình tượng được mô tả trong Hoàng Lê nhất thống chí

với những nét đặc sắc nhất, đậm nét nhất và tương đối hoàn chỉnh là nhân vật

Nguyễn Hữu Chỉnh. Đây là nhân vật điển hình nói lên được bước tiến quan trọng

của văn học hiện thực chủ nghĩa thời Lê mạt. Tác giả gọi Nguyễn Hữu Chỉnh là

“nhân vật quái kiệt” với nhiều phẩm chất, nhiều trải nghiệm chinh chiến và cuộc

đời, vượt bao nhiêu bước chìm nổi, phiêu lưu ở một thời đại rối ren loạn lạc, leo lên

4

chức Tể tướng Bắc Hà, quyền ngang nhà vua, thế có thể lật nghiêng cả nước. Đây

là một kiểu nhân vật “chính khách kiểu mới” chưa từng có trong lịch sử xã hội Việt

Nam từ trước đến thời đó. Nổi bật lên cả của Nguyễn Hữu Chỉnh, theo Đỗ Đức

Dục, là tính cách “phiêu lưu, liều mạng, được ăn cả ngã về không”. Tác giả đặt ra

giả thuyết rằng “một con người có tài và nhiều thủ đoạn như vậy, ví thử gặp thời

bình và lúc chế độ quân chủ phong kiến đang còn phát triển thuận chiều, những mặt

gian ác ít nhiều bị đà lớn chung của lịch sử ngăn chặn lại, thì chưa chắc đã đến nỗi

phải kết thúc cuộc đời một cách thảm hại” [19; tr. 132]. Đỗ Đức Dục giải thích bản

chất tính cách Nguyễn Hữu Chỉnh từ nguồn gốc xuất thân là con phú thương. Bên

cạnh Nguyễn Hữu Chỉnh, nhân vật Nguyễn Huệ cũng được Hoàng Lê nhất thống

chí “vẽ lên một phần đáng kể tài năng và khí phách của người anh hùng dân tộc đã

tiến công như vũ bão tiêu diệt quân đội hùng mạnh của phong kiến nhà Thanh sang

xâm lược nước ta. Tài năng khí phách ấy thể hiện trong lời nói và hành động của

chính bản thân nhân vật hoặc qua lời nói và thái độ của những người đương thời đã

tiếp xúc trực tiếp với nhân vật hay được nghe người khác kể lại” [19; tr. 133].

Người anh hùng nông dân này nổi bật lên hai khía cạnh. Một là ý chí quật cường,

khí phách hiên ngang, tài năng kiệt xuất. Hai là đời sống tâm tình giản dị và khoẻ

khoắn của một con người với những quan hệ bình thường. Những đánh giá của Đỗ

Đức Dục về hai nhân vật quan trọng nhất tiểu thuyết Hoàng Lê nhất thống chí là

những gợi ý quan trọng cho những nghiên cứu về nhân vật cũng như giá trị nghệ

thuật, cách đánh giá nhân vật, v.v. về sau. Những khía cạnh đề cập đến sơ lược

trong bài viết này như tính cách, tâm lí, hành động, lời nói nhân vật là gợi ý để

chúng tôi tiếp cận sâu hơn, dẫn chứng đa dạng hơn. Các mặt khác như tài năng,

phẩm chất, ý chí, khí phách, sự phiêu lưu trong hành động tuy tác giả chưa phân

tích cặn kẽ nhưng cũng là những khái quát quan trọng mà luận văn này sẽ hướng

đến tiếp cận đầy đủ hơn.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Lộc trong công trình Văn học Việt Nam nửa cuối thế

kỷ XVIII đến hết thế kỷ XIX đã dành một chương (chương V, phần thứ hai) để viết

về Hoàng Lê nhất thống chí; đã nhận định rằng: “Một thành công khác cũng rất

đáng chú ý ở Hoàng Lê nhất thống chí là cách xây dựng nhân vật”. Khi viết về

5

nhân vật Nguyễn Huệ, ông đã có nhiều nhận xét ưu ái: “Phải nói trong toàn bộ tác

phẩm, không có nhân vật thứ hai nào cẩn trọng, cơ mưu, trí dũng, nhân ái như

Nguyễn Huệ. Nguyễn Huệ dùng Nguyễn Hữu Chỉnh mà biết tim đen của Nguyễn

Hữu Chỉnh, dùng Vũ Văn Nhậm mà biết mưu mô của Vũ Văn Nhậm. Nguyễn Huệ

rất tin ở mình, nhưng sẵn sàng nghe lời nói phải của người khác” [38; tr. 250].

Những phẩm chất tốt đẹp của người anh hùng được Nguyễn Lộc đề cập đến như:

cẩn trọng, cơ mưu, trí dũng, nhân ái, có lí tưởng cao cả. Ông cho rằng “Nguyễn

Huệ là người duy nhất trong tác phẩm đã chiến đấu với một động cơ trong sáng,

một lí tưởng cao cả”. Nhưng nói về Nguyễn Hữu Chỉnh, tác giả Nguyễn Lộc có

những đánh giá ngược lại: “Đặc điểm của con người Nguyễn Hữu Chỉnh là thông

minh, có bản lĩnh, nhưng là một kẻ không tình nghĩa, không biết ai khác ngoài

mình, cho nên sống trong một hoàn cảnh như thế, y đã trở thành một kẻ hết sức

nguy hiểm”. Ông còn nói thêm: “Trong một xã hội mà giai cấp thống trị lụn bại,

thối nát như xã hội nước ta những năm cuối thế kỷ XVIII được phản ánh trong

Hoàng Lê nhất thống chí, có khả năng sản sinh ra hai loại người. Một loại người là

anh hùng và một loại người là gian hùng. Người anh hùng là người phản ứng lại

thực tại đó xuất phát từ phía chính nghĩa, phía quần chúng nhân dân. Còn người

gian hùng là người cũng phản ứng lại thực tại nhưng xuất phát từ một lập trường cá

nhân, có tính chất cơ hội chủ nghĩa, muốn kiếm chác nhân lúc tình hình rối ren.

Tiêu biểu cho loại người thứ nhất là Nguyễn Huệ. Tiêu biểu cho loại người thứ hai

là Nguyễn Hữu Chỉnh” [38; tr. 257]. Những nhận định gợi ý của Nguyễn Lộc về

phẩm chất nhân vật như cơ mưu, trí dũng, nhân ái, có lí tưởng, thông minh, nhanh

nhẹn, mẫn cán trước thời cuộc khi đánh giá Nguyễn Huệ và Nguyễn Hữu Chỉnh,

một phần có những điểm gặp gỡ với nghiên cứu của Đỗ Đức Dục, một phần khác

nghiêng về ca ngợi tài năng của Nguyễn Huệ nhiều hơn. Điểm gặp gỡ có lẽ do góc

nhìn, cách khai thác tiểu thuyết này từ quan điểm hiện thực chủ nghĩa, phát hiện

tính cách điển hình trong hoàn cảnh điển hình, khai thác thành phần xuất thân,

thành phần giai cấp của nhân vật. Những phẩm chất, tính cách nhân vật như trên

cũng phần nào được đề cập trong công trình nghiên cứu của nhà nghiên cứu Phạm

Tú Châu trong cuốn Hoàng Lê Nhất Thống Chí, Văn Bản, Tác Giả và Nhân Vật [9].