Nhà của người Nùng ở huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên từ 1945 đến nay

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÁI NGUYÊN

-----------------------

PHAN ĐÌNH THUẬN

NHÀ CỦA NGƢỜI NÙNG Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ -

TỈNH THÁI NGUYÊN TỪ 1945 ĐẾN NAY

LUẬN VĂN THẠC SỸ

CHUYÊN NGÀNH : LỊCH SỬ VIỆT NAM

Thái Nguyên, năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU............................................................................................................... 4

1.Lý do chọn đề tài:........................................................................................... 4

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 5

3.Mục đích, đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu. ................................................... 5

4. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu................................................... 6

5. Đóng góp của đề tài: ..................................................................................... 7

6. Cấu trúc đề tài: .............................................................................................. 7

CHƢƠNG 1: KHÁI QUÁT HUYỆN ĐỒNG HỶ - TỈNH THÁI NGUYÊN ...... 8

1.1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên .................................................................. 8

1.2. Lịch sử hành chính của huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên .................... 13

1.3. Các thành phần dân tộc và ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái

Nguyên. ........................................................................................................... 16

1.3.1. Các thành phần dân tộc huyện Đồng Hỷ .......................................... 16

1.3.2. Ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. ......................... 18

Chƣơng 2 : NHÀ CỦA NGƢỜI NÙNG HUYỆN ĐỒNG HỶ-TỈNH THÁI

NGUYÊN TRƢỚC NĂM 1945.......................................................................... 25

2.1. Các loại hình nhà của ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái

Nguyên 25

2.2. Giới thiệu về cấu trúc nhà sàn, nhà đất của ngƣời Nùng ở huyện Đồng

Hỷ, tỉnh Thái Nguyên trƣớc năm 1945. .......................................................... 26

2.2.1. Cấu trúc nhà sàn của ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái

Nguyên trƣớc năm 1945.............................................................................. 26

2.3. Quá trình xây dựng nhà của ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái

Nguyên. ........................................................................................................... 32

2.3.1 Chọn đất và hƣớng nhà: ..................................................................... 32

2.3.2 - Chọn vật liệu.................................................................................... 33

2.3.3 - Chọn tuổi làm nhà và ngày khởi công. ............................................ 35

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2.3.4 - Lễ phát mộc. .................................................................................... 36

2.3.5 - Ngày dựng và cách thức dựng. ........................................................ 37

2.3.6. Lễ vào nhà mới.................................................................................. 38

2.3.7. Những tín ngƣỡng khác liên quan đến ngôi nhà............................... 45

CHƢƠNG 3 NHỮNG BIẾN ĐỔI VỀ CẤU TRÚC NHÀ CỦA NGƢỜI

NÙNG Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN TỪ NĂM 1945 ĐẾN

NAY .................................................................................................................... 48

3.1. Loại hình nhà và cấu trúc nhà của ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh

Thái Nguyên từ năm 1945 đến nay................................................................. 48

3.1.1. Nhà sàn:............................................................................................. 48

3.1.2. Nhà đất: ............................................................................................. 57

3.1.3. Nhà nửa sàn, nửa đất:........................................................................ 62

3.1.4. Kiến trúc công cộng: ........................................................................ 63

3.2. Quá trình xây dựng nhà của ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái

Nguyên ............................................................................................................ 68

2.3.1 Chọn đất và hƣớng nhà: ..................................................................... 68

2.3.2 - Chọn vật liệu.................................................................................... 70

2.3.3 - Chọn tuổi làm nhà và ngày khởi công. ............................................ 72

2.3.4- Ngày dựng và cách thức dựng. ......................................................... 74

2.3.5- Lễ vào nhà mới. ................................................................................ 75

3.3. Nguyên nhân của sự thay đổi và một vài nhận xét nhà của ngƣời Nùng

huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên từ năm 1945 đến nay.............................. 76

KẾT LUẬN......................................................................................................... 79

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................... 84

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài:

Ngƣời xƣa có câu : "Có an cư mới lạc nghiệp", ngôi nhà có vai trò rất

quan trọng đến đời sống văn hoá của con ngƣời. Ngôi nhà không chỉ phục vụ

nhu cầu mà còn biểu hiện điều kiện sống, trình độ phát triển của một dân tộc

và nó mang ý nghĩa tâm linh trong văn hoá truyền thống tộc ngƣời.

Dân tộc nào cũng làm nhà để ở nhƣng tuỳ thuộc vào nghề nghiệp và điều

kiện tự nhiên, nhà của mỗi dân tộc khác nhau có nét khác nhau, mỗi dân tộc

có nét đặc trƣng riêng của dân tộc mình. Có các loại nhà: Nhà hầm, nửa hầm

ở phía Bắc Trung Quốc; có loại nhà đất, nhà sàn ở nƣớc ta... Có nhà hình

vuông, hình chữ nhật, hình tròn, có nhà bốn mái hoặc 2 mái... Cách xây dựng

và bố trí trong các ngôi nhà của các dân tộc ở các địa phƣơng có sự khác

nhau. Sự khác nhau đó chịu sự chi phối của điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội

ở mỗi khu vực nhất định.

Nhà cửa truyền thống, hiện đại và nguyên nhân của sự biến đổi của đồng

bào các dân tộc ít ngƣời ở Việt Nam là một đề tài đƣợc nhiều ngƣời quan tâm.

Sự biến đổi đó là một trong những biểu hiện của trình độ phát triển đất nƣớc

trong thời kỳ đổi mới.

Chọn đề tài “Nhà của người Nùng ở huyện Đồng Hỷ- tỉnh Thái Nguyên

từ năm 1945 đến nay”. Chúng tôi mong muốn góp phần tìm hiểu thêm tính đa

dạng trong kiến trúc ngôi nhà của đồng bào Nùng ở huyện Đồng Hỷ - tỉnh

Thái Nguyên và sự khác biệt so với đồng bào các dân tộc khác định cƣ ở

những khu vực khác.

Đề tài nghiên cứu quá trình biến đổi ngôi nhà của ngƣời Nùng, tác giả hy

vọng đây sẽ là một trong những tài liệu cần thiết cho quá trình học tập, nghiên

cứu các bộ môn: Dân tộc học, Lịch sử địa phƣơng, Cơ sở văn hoá... Mặt khác,

đề tài còn là cơ sở để các cấp lãnh đạo, chính quyền và nhân dân địa phƣơng

có một cách nhìn đầy đủ hệ thống về kiến trúc địa phƣơng. Từ đó đồng bào

Nùng ở Đồng Hỷ biết giữ gìn và kế thừa nét đẹp văn hoá của dân tộc mình.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Trong quá trình làm đề tài, chúng tôi đƣợc thửa hƣởng một số kết quả

nghiên cứu của những ngƣời đi trƣớc. Tuy nhiên, những kết quả này chỉ mang

những nét chung, đặc điểm khái quát. Có thể kể đến các tác giả:

1. “Các dân tộc ít người ở Việt Nam" ( Các tỉnh Phía Bắc) ( 1975). Tác

phẩm nêu khái quát đặc điểm kinh tế – xã hội của các dân tộc ít ngƣời ở phía

Bắc nƣớc ta

2. Nguyễn Khắc Tụng ( 1978), " Nhà cửa các tộc ở trung du Bắc Bộ Việt

Nam".. Tác phẩm nêu lên khái quát đặc điểm ngôi nhà của các dân tộc ít ngƣời ở

khu vực trung du Bắc Bộ

3. Các dân tộc ở Việt Nam, Viện Dân tộc học, Hà Nội ( 1992). Tác phẩm

đề cập khái quát nguồn gốc, đời sống vật chất, tinh thần của các dân tộc thiểu

số ở Việt Nam

4. Hoàng Nam ( 1992) " Dân tộc Nùng ở Việt Nam" Tác phẩm đề cập

khái quát nguồn gốc, đời sống vật chất, tinh thần của các dân tộc Nùng ở Việt

Nam

Ngoài ra, chúng tôi còn đƣợc nghiên cứu các tài liệu, tạp chí Dân tộc học...

Viết về vấn đề dân tộc Nùng và kiến trúc nhà của đồng bào các dân tộc thiểu số ở

Việt Nam.

Tất cả những công trình nghiên cứu trên, các tác giả đề cập đến nhà của

các dân tộc thiểu số ở Việt Nam; đời sống vật chất, tinh thần của dân tộc

Nùng... nhƣng ở mức khái quát. Cho đến nay, chƣa có công trình khoa học

nào đi sâu nghiên cứu "Nhà của người Nùng ở huyện Đồng Hỷ - tỉnh Thái

Nguyên từ năm 1945 đến nay". Tuy nhiên, để hoàn thành đƣợc đề tài nghiên

cứu, những tài liệu trên đã giúp chúng tôi có một góc nhìn sâu sắc, toàn diện

về vấn đề nghiên cứu.

3. Mục đích, đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu.

- Mục đích nghiên cứu:

Đề tài : " Nhà của người Nùng ở huyện Đồng Hỷ - tỉnh Thái Nguyên từ

năm 1945 đến nay" chúng tôi mong muốn góp phần bảo tồn, phát triển những

nét đẹp văn hoá truyền thống của đồng bào Nùng ở địa phƣơng. Góp phần

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

phản ánh một cách khách quan về lịch sử phát triển ngôi nhà cũng nhƣ kỹ

thuật làm nhà của ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ - Tỉnh Thái Nguyên. Từ đó

cũng thấy đƣợc bản sắc văn hoá và trình độ phát triển của ngƣời Nùng ở địa

phƣơng. Qua việc nghiên cứu đề tài, chúng tôi cũng hy vọng chính quyền và

đồng bào dân tộc Nùng ở địa phƣơng có những biện pháp bảo tồn và phát huy

những yếu tố văn hoá truyền thống phục vụ cho công cuộc xây dựng đời sống

văn hoá mới ở địa phƣơng.

- Đối tượng nghiên cứu:

Ngôi nhà của ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ - tỉnh Thái Nguyên (trƣớc

và sau năm 1945).

- Phạm vi nghiên cứu:

Đề tài tập trung nghiên cứu nhà của ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ -

Tỉnh Thái Nguyên.

4. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu

- Nguồn tư liệu:

+ Tƣ liệu thành văn bao gồm các tác phẩm nghiên cứu kiến trúc nhà ở; đời

sống văn hoá vật chất, tinh thần của dân tộc Nùng. Một số tạp chí Dân tộc học,

Lịch sử địa phƣơng... cũng là nguồn tƣ liệu để chúng tôi kế thừa và sử dụng

trong đề tài.

+ Tƣ liệu điền đã:

Qua các đợt điền đã đến huyện đồng Hỷ - chúng tôi đƣợc quan sát kiến

trúc nhà cửa của ngƣời Nùng ở địa phƣơng và đƣợc tiếp xúc với các nhân mối

lịch sử để khai thác nguồn tƣ liệu.

- Phương pháp nghiên cứu :

Để hoàn thành đề tài, chúng tôi sử dụng phƣơng pháp khai thác tƣ liệu

thành văn với phƣơng pháp điền dã dân tộc học. Mặt khác, khi nghiên cứu về

nhà cửa của ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ, chúng tôi đặt đối tƣợng nghiên

cứu trong quan hệ chung của kiến thức cộng đồng các dân tộc thiểu số Việt

Nam, để tiến hành so sánh đối chiếu, Từ đó thấy đƣợc nét tƣơng đồng, giao

thoa và các yếu tố văn hoá mang đặc thù của địa phƣơng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5. Đóng góp của đề tài:

- Dựa trên những nguồn tƣ liệu đã khai thác, đề tài bƣớc đầu khôi phục hình

ảnh ngôi nhà, kỹ thuật làm nhà của ngƣời Nùng huyện Đồng Hỷ - tỉnh Thái

Nguyên.

- Mặt khác, đề tài góp phần chỉ ra những đặc điểm riêng trong cấu trúc

và kỹ thuật làm nhà của ngƣời Nùng ở địa phƣơng so với các địa phƣơng

khác.

- Đề tài là nguồn tƣ liệu tham khảo bổ ích cho quá trình học tập các bộ

môn Lịch sử địa phƣơng, Dân tộc học, Cơ sở văn hoá…Ngoài ra đề tài còn là

cơ sở để các cấp chính quyền và nhân dân địa phƣơng có những biện pháp giữ

gìn phát huy nét đẹp văn hoá dân tộc.

6. Cấu trúc đề tài:

Đề tài gồm 3 phần : Phần mở đầu, phần nội dung, phần kết luận.

Phần mở đầu : Gồm...

Phần nội dung : Gồm 3 chƣơng

Chƣơng 1: Khái quát huyện Đồng Hỷ- Tỉnh Thái Nguyên

Chƣơng 2: Nhà của ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ - tỉnh Thái Nguyên trƣớc

năm 1945

Chƣơng 3: Những biến đổi cấu trúc nhà của ngƣời Nùng ở huyện Đồng

Hỷ- tỉnh Thái Nguyên từ năm 1945 đến nay.

Phần kết luận:

Ngoài ra đề tài còn bao gồm phần mục lục, phụ lục và tài liệu tham khảo.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

CHƢƠNG 1

KHÁI QUÁT HUYỆN ĐỒNG HỶ - TỈNH THÁI NGUYÊN

1.1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên

Đồng Hỷ là một huyện miền núi cách trung tâm thành phố Thái Nguyên

3km về phía Tây Bắc.. Toàn huyện có 7 xã và 03 thị trấn, trong đó huyện lị

đƣợc đặt tại thị trấn Chùa Hang. Phía Bắc giáp với huyện Võ Nhai và tỉnh

Bắc Kạn; phía Nam giáp với huyện Phú Bình và thành phố Thái Nguyên; phía

Đông giáp với tỉnh Bắc Giang; phía Tây giáp với huyện Phú Lƣơng và thành

phố Thái Nguyên.

Địa hình Đồng Hỷ chủ yếu là đồi núi thấp chạy theo hƣớng Bắc – Nam,

thấp dần từ Bắc xuống Nam. Bao quanh phía Tây Nam và phía Bắc là những

dãy núi Tam Đảo, Ngân Sơn.

Địa hình đồi núi của địa phƣơng chiếm ƣu thế, vì vậy tính phân bậc của

địa hình đƣợc thể hiện khá rõ nét hơn những vùng khác. Địa hình thƣờng

đuợc phân theo các bậc địa hình sau:

Bậc 1 (<15m): là bậc địa hình thấp nhất trong huyện, thƣờng kéo dài

thành dải hẹp, rộng 1- 2km( Huống Thƣợng, Đồng Bẩm…)

Bậc 2 ( 15 – 25m): phân bố rộng rãi dọc theo thung lũng sông Cầu

Bậc 3 (25 -75m) chiếm phần lớn diện tích khu vực Đông Bắc tiếp giáp

thành phố Thái Nguyên.

Bậc 4( 75 – 200m) chiếm phần lớn diện tích ở các xã phía Bắc và Tây

Bắc.

Bậc 5 (600 – 1.000m) chiếm diện tích nhỏ hơn tập trung ở Đông Bắc và

phía Bắc huyện.

Bậc 7 (1.000 – 1.500m) phân bố thành các cụm nhỏ thuộc dãy Tam Đảo.

Dựa trên đặc điểm hình thái, đặc biệt là dựa trên cơ sở phân tích hình

thái trắc lƣợng, mà trƣớc hết là các số liệu chia cắt sâu của địa hình có thể

chia ra 03 nhóm hình thái địa hình: đồng bằng, đồi và núi.