Nguyên nhân có hạt trở lại của quả bưởi năm roi [citrus grandis (l.) obs. cv. 'nam roi']

51

32(1): 51-56 T¹p chÝ Sinh häc 3-2010

NGUY£N NH¢N Cã H¹t TRë L¹I CñA QU¶ B¦ëI

N¡M ROI [CITRUS GRANDIS (L.) Obs. cv. ‘NAM ROI’]

L£ V¡N BÐ, NGUYÔN V¡N KHA

Tr−êng ®¹i häc CÇn Th¬

C©y ¨n qu¶ kh«ng h¹t hoÆc h¹t lÐp ®−îc

xem nh− lµ mét ®Æc ®iÓm quý cña gièng. B−ëi

N¨m Roi [Citrus grandis (L.) Obs. cv. Nam

Roi] lµ gièng b−ëi ngon næi tiÕng, kh«ng h¹t cã

nguån gèc ë huyÖn B×nh Minh, tØnh VÜnh Long.

Theo thèng kª, tæng diÖn tÝch trång gièng b−ëi

nµy t¹i tØnh nµy kho¶ng 3.000 ha. HÇu hÕt qu¶

b−ëi N¨m Roi ®−îc tiªu thô trong n−íc vµ mét

phÇn xuÊt khÈu sang thÞ tr−êng ch©u ¢u víi

tæng th−¬ng phÈm kho¶ng 600 tÊn vµo n¨m

2005. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, qu¶

b−ëi N¨m Roi cã nhiÒu h¹t xuÊt hiÖn trong qu¶.

HiÖn t−îng nµy lµm gi¶m gi¸ trÞ cña qu¶ vµ g©y

khã kh¨n cho nhµ xuÊt khÈu. KÕt qu¶ ®iÒu tra

cho thÊy cã kho¶ng 95% v−ên b−ëi N¨m Roi

®−îc trång xen víi c¸c lo¹i c©y cam quýt kh¸c

®Òu xuÊt hiÖn h¹t [14]. VÒ h×nh d¹ng qu¶ bªn

ngoµi cña qu¶, ng−êi trång vµ th−¬ng l¸i khã

lßng ph©n biÖt ®−îc qu¶ cã h¹t vµ qu¶ kh«ng h¹t

[11]. HiÖn t−îng xuÊt hiÖn nhiÒu h¹t nµy còng

x¶y ra víi gièng b−ëi Da Xanh vµ nguyªn nh©n

®−îc cho r»ng do thô phÊn chÐo [1]. Trªn mét

sè gièng b−ëi kh«ng h¹t nh−ng khi thô phÊn

chÐo th× cã nhiÒu h¹t, sè h¹t/qu¶ th«ng th−êng

kho¶ng 100 [10]. HiÖn t−îng bÊt thô cña cam

quýt t¹o qu¶ kh«ng h¹t cã 3 tr−êng hîp: ®ùc bÊt

dôc, c¸i bÊt dôc vµ tù bÊt t−¬ng hîp. èng phÊn

kh«ng kÐo dµi trong vßi nhuþ, do vËy kh«ng cã

sù thô tinh mÆc dï cã sù thô phÊn. Sù kÐo dµi

èng phÊn liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña enzim

PME (pectin methylesterase) [3]. Sù kÐo dµi èng

phÊn phô thuéc vµo sù h×nh thµnh v¸ch tÕ bµo

cña èng phÊn. Ngay t¹i chãp cña èng phÊn, hiÖn

diÖn duy nhÊt lµ chÊt pectin mµ kh«ng thÊy cã

xen-lu-l« hoÆc ca-l« trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng

[7]. Khi cã mÆt enzim PME th× nhãm cac-b«-xin

sÏ liªn kÕt víi can-xi lµm cho v¸ch tÕ bµo cña

èng phÊn trë nªn dµy h¬n bÊt th−êng. KÕt qu¶ lµ

èng phÊn kh«ng kÐo dµi ®−îc trªn vßi nhôy.

Enzim nµy cã nhiÒu trong h¹t phÊn, èng phÊn

cña c©y thuèc l¸ mµ kh«ng thÊy cã mÆt trong

c¸c bé phËn kh¸c vµ nã ®−îc tæng hîp bëi gien

NtPPME1 [3].

Tuy vËy, cho ®Õn nay, ch−a cã nghiªn cøu

nµo c«ng bè nguyªn nh©n cña hiÖn t−îng qu¶

b−ëi N¨m Roi kh«ng h¹t còng nh− cã h¹t. §©y

còng lµ môc tiªu nghiªn cøu cña c«ng tr×nh nµy.

I. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU

1. Kh¶o s¸t cÊu t¹o cña hoa b−ëi N¨m Roi

Vµo s¸ng sím, thu ngÉu nhiªn 30 hoa b−ëi

‘N¨m Roi’ cã mét c¸nh hoa võa në; c¸c hoa nµy

®−îc thu vÒ phßng thÝ nghiÖm ®Ó ®Õm sè bao

phÊn/hoa. T¸ch lÊy tÊt c¶ c¸c bao phÊn cña hoa,

gieo vµo m«i tr−êng dinh d−ìng [4], 30 lÇn lËp

l¹i, mçi lÇn lËp l¹i lµ 1 hoa, ®Ó trong tèi ë nhiÖt

®é phßng thÝ nghiÖm. H¹t phÊn ®−îc ®Õm 24 giê

sau khi gieo, mçi hoa ®Õm 5 lÇn, mçi lÇn quan

s¸t b»ng 3 thÞ tr−êng vËt kÝnh 10X. BÇu noun

®−îc c¾t thµnh l¸t máng ®Ó ®Õm sè tiÓu

noun/bÇu noun b»ng kÝnh lóp Olympus SZX9.

2. Kh¶o s¸t sù v−¬n dµi cña èng phÊn trªn

hoa b−ëi N¨m Roi tù thô vµ thô phÊn

chÐo

Chän ngÉu nhiªn 2 chïm hoa/c©y, tØa bá c¸c

hoa kh¸c chõa l¹i 2 hoa/chïm, 5 lÇn lËp l¹i, mçi

lÇn lËp l¹i lµ mét c©y. ThÝ nghiÖm bao gåm 4

nghiÖm thøc lµ hoa b−ëi N¨m Roi tù thô, b−ëi

N¨m Roi x b−ëi L«ng, b−ëi N¨m Roi x Da

Xanh vµ b−ëi N¨m Roi x cam Sµnh. Khi c¸c hoa

cã kÝch th−íc tèi ®a (c¸nh hoa ch−a më), tiÕn

hµnh khö ®ùc, bao l¹i. S¸ng h«m sau, chän c¸c

bao phÊn võa hÐ më cña gièng b−ëi L«ng (gièng

b−ëi cã nhiÒu h¹t) thô chÐo trªn n−ím cña hoa

b−ëi N¨m Roi ®u khö ®ùc b»ng tay, bao l¹i.

T−¬ng tù nh− vËy víi tr−êng hîp hoa b−ëi N¨m

Roi tù thô. Bé phËn c¸i cña hoa b−ëi N¨m Roi

sau 3 ngµy thô phÊn ®−îc c¾t ra thµnh 4 ®o¹n

nhá: n−ím, vßi ®o¹n trªn, vßi ®o¹n d−íi vµ bÇu