Nguồn lực và các động lực phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

ch−¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cÊp nhµ n−íc kx.01

“kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa”

®Ò tµi kx.01.08

nguån lùc vµ ®éng lùc ph¸t triÓn

trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng

x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam .

chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TSKH. Lª Du Phong

6550

21/9/2007

Hµ néi, n¨m 2004

2

môc lôc

Trang

Lêi nãi ®Çu 2

PhÇn thø nhÊt: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nguån lùc vµ ®éng

lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng.

10

I- C¸c nguån lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 10

1- Quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ 10

2- Kh¸i niÖm vµ vai trß cña c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ 11

3- C¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia 12

II- §éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 21

1- Kh¸i niÖm, vai trß cña ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ 21

2- C¸c ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 22

III- Yªu cÇu ph©n bæ, sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t

triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam.

39

1- Vai trß cña c¸c yÕu tè nguån lùc vµ ®éng lùc trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ

thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam.

39

2- Nh÷ng yªu cÇu vÒ ph©n bæ vµ sö dông c¸c nguån lùc 44

3- Nh÷ng yªu cÇu vÒ ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ

tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam.

49

IV- Kinh nghiÖm vÒ ph©n bæ, sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy ®éng lùc

ph¸t triÓn cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi.

53

1- Trung Quèc 53

2- Hµn Quèc 62

3- NhËt B¶n 68

PhÇn thø hai: Thùc tr¹ng sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy c¸c ®éng

lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tõ ®æi míi ®Õn nay.

75

I- Thùc tr¹ng c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m

®æi míi.

75

1- Thùc tr¹ng nguån lùc ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. 75

3

2- Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc 77

3- Thùc tr¹ng nguån lùc vèn 79

4- Thùc tr¹ng nguån lùc khoa häc-c«ng nghÖ 81

5- Thùc tr¹ng nguån lùc v¨n ho¸ vËt thÓ vµ phi vËt thÓ 83

II- Thùc tr¹ng sö dông c¸c nguån lùc ph¸t triÓn ë ViÖt Nam trong nh÷ng

n¨m ®æi míi.

84

1- Thùc tr¹ng sö dông nguån lùc ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. 84

2- Thùc tr¹ng ph©n bæ vµ sö dông nguån nh©n lùc 94

3- Thùc tr¹ng huy ®éng, ph©n bæ vµ sö dông nguån lùc vèn 108

4- Thùc tr¹ng sö dông nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ 118

5- Thùc tr¹ng sö dông nguån lùc phi vËt thÓ 127

III- Thùc tr¹ng ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn 128

1- X©y dùng c¬ chÕ thÞ tr−êng 129

2- X©y dùng, ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ t¸c ®éng cña c¬

cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn tíi khai th¸c c¸c nguån lùc ph¸t triÓn.

135

3- T¹o lËp, c¬ chÕ kÝch thÝch lîi Ých kinh tÕ vµ t¸c ®éng kÝch thÝch lîi Ých

kinh tÕ tíi khai th¸c c¸c nguån lùc ph¸t triÓn.

140

4- T¹o lËp c¬ chÕ c¹nh tranh vµ t¸c ®éng cña c¬ chÕ c¹nh tranh tíi khai th¸c

c¸c nguån lùc ph¸t triÓn.

145

5- Ph¸t huy ®éng lùc truyÒn thèng v¨n ho¸ nh»m khai th¸c c¸c nguån lùc

ph¸t triÓn.

150

IV- §¸nh gi¸ chung 151

1- ¦u ®iÓm 151

2- Nh−îc ®iÓm 153

PhÇn thø ba: ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l−îng c¸c

nguån lùc, sö dông hîp lý c¸c nguån lùc, ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c ®éng lùc

ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam.

154

I- Bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam trong giai ®o¹n míi 154

1- Bèi c¶nh ph¸t triÓn 154

2- C¬ héi ph¸t triÓn 159

4

3- VÒ th¸ch thøc ph¶i v−ît qua 160

II- Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n ®èi víi viÖc huy ®éng, sö dông c¸c nguån lùc

vµ ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n míi.

162

1- ViÖc huy ®éng, ph©n bè vµ sö dông c¸c ®éng lùc ph¶i b¶o ®¶m cho nÒn

kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh, m¹nh mÏ, bÒn v÷ng vµ theo ®Þnh h−íng XHCN.

162

2- Ph¶i g¾n viÖc sö dông víi viÖc n©ng cao chÊt l−îng c¸c nguån lùc vµ t¨ng

c−êng søc m¹nh c¸c ®éng lùc

163

3- Ph¶i lÊy hiÖu qu¶ lµm th−íc ®o c¬ b¶n ®Ó ®¸nh gi¸ viÖc ph©n bè vµ sö

dông c¸c nguån, còng nh− ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn.

166

4- Nhµ n−íc ph¶i lµ ng−êi gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc ph©n bæ vµ sö

dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc còng nh− t¹o ra vµ ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t

triÓn.

168

III- Ph−¬ng h−íng huy ®éng, ph©n bæ vµ sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy

c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë

ViÖt Nam nh÷ng n¨m s¾p tíi.

170

1- Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi n−íc ta ®Õn n¨m 2010 vµ 2020. 170

2- Ph−¬ng h−íng huy ®éng, ph©n bæ, sö dông c¸c nguån lùc. 171

3- Ph−¬ng h−íng ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn 176

IV- ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l−îng c¸c nguån lùc, sö

dông hîp lý c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn trong

nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam.

177

1- ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l−îng c¸c nguån lùc ph¸t

triÓn.

177

2- ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m ph©n bæ, sö dông hîp lý, hiÖu qu¶ c¸c

nguån lùc ph¸t triÓn.

184

3- ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn. 202

KÕt luËn 210

Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o 212

5

lêi nãi ®Çu

I- sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu ®Ò tµi.

Trong h¬n m−êi n¨m ®æi míi võa qua, nhê ®−êng lèi ®óng ®¾n cña

§¶ng vµ Nhµ n−íc, nÒn kinh tÕ n−íc ta ®· ph¸t triÓn kh¸ m¹nh mÏ, liªn tôc vµ

æn ®Þnh. N−íc ta tõ mét n−íc ®ãi nghÌo, d©n thiÕu ¨n, thiÕu mÆc, thiÕu c¸c

vËt dông sinh ho¹t cÇn thiÕt ®· trë thµnh mét n−íc s¶n xuÊt cung cÊp ®ñ cho

mäi nhu cÇu ë trong n−íc vµ cßn d− thõa ®Ó xuÊt khÈu ra thÕ giíi víi sè l−îng

mçi n¨m mét t¨ng. Mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ®· gi÷ vÞ trÝ kh¸ cao

nh−: xuÊt khÈu h¹t tiªu ®øng thø nhÊt thÕ giíi, g¹o ®øng thø hai, cµ phª, h¹t

®iÒu ®øng thø ba.

Tuy nhiªn, nh×n toµn côc, ViÖt Nam vÉn lµ n−íc cã nÒn kinh tÕ chËm

ph¸t triÓn so víi nhiÒu n−íc trong khu vùc vµ thÕ giíi. Bëi vËy, nhiÖm vô

hµng ®Çu cña ViÖt Nam trong 10-15 n¨m tíi lµ ph¶i tËp trung mäi nç lùc ®Èy

m¹nh viÖc thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ®Ó ®Õn n¨m 2020 biÕn

ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp, nh− NghÞ quyÕt §¹i héi

toµn quèc lÇn thø IX §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra.

§Ó lµm ®−îc ®iÒu ®ã ®ßi hái §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam ph¶i gi¶i

quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò, trong ®ã viÖc huy ®éng tèi ®a c¸c nguån lùc, ph©n bæ hîp

lý vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ®ã, còng nh− t¹o ra ®−îc c¸c ®éng

lùc m¹nh mÏ ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ - x· héi n−íc nhµ ph¸t triÓn, lµ nh÷ng gi¶i

ph¸p gi÷ vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng.

§Ò tµi khoa häc cÊp Nhµ n−íc KX.01.08 ®−îc giao nhiÖm vô nghiªn

cøu, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ®ã.

II- Tªn ®Ò tµi.

Nguån lùc vµ ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh

h−íng XHCN ë ViÖt Nam.

6

III- M· sè: KX.01.08

IV- Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi.

ViÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nh»m vµo hai môc tiªu chÝnh:

1- Lµm râ lý luËn vÒ nguån lùc, ®éng lùc vµ c¸c quan ®iÓm ph©n bæ, sö

dông vµ ph¸t huy chóng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë

ViÖt Nam.

2- XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng nguån lùc, ph©n bæ nguån lùc vµ ph¸t huy

®éng lùc cña n−íc ta hiÖn nay ®Ó kiÕn nghÞ c¸c quan ®iÓm, chÝnh s¸ch vµ gi¶i

ph¸p ph¸t triÓn, ph©n bæ, sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy ®éng lùc trong

nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam.

V- Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi.

§Ò tµi tËp trung nghiªn cøu c¸c nguån lùc vµ c¸c ®éng lùc chñ yÕu cña

nÒn kinh tÕ ë tÇm vÜ m« vµ trªn ph¹m vi c¶ n−íc lµ chÝnh, cã liªn quan ®Õn

mét sè ngµnh, lÜnh vùc vµ ®Þa ph−¬ng ®¹i diÖn.

VI- Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi.

§Ó gi¶i quyÕt thµnh c«ng môc tiªu nghiªn cøu ®· ®Ò ra, ngoµi c¸c

ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng nh−: duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch

sö, ph©n tÝch, tæng hîp, thèng kª vµ so s¸nh, ®Ò tµi ®Æc biÖt chó träng sö dông

ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t thùc tÕ vµ ph−¬ng ph¸p chuyªn gia. §Ò tµi ®·

tiÕn hµnh ®iÒu tra t×nh h×nh huy ®éng, sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy c¸c

®éng lùc ph¸t triÓn t¹i 7 ®Þa ph−¬ng ®¹i diÖn cho 7 vïng kinh tÕ cña c¶ n−íc:

tØnh Phó Thä, tØnh H¶i D−¬ng, tØnh Thanh Ho¸, thµnh phè §µ N½ng, tØnh §ak

Lak, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ tØnh An Giang - ®· tham gia cïng Ban chñ

nhiÖm ch−¬ng tr×nh KX01 ®i kh¶o s¸t, t×m hiÓu thªm t×nh h×nh t¹i tØnh Qu¶ng

Nam, tØnh CÇn Th¬, tØnh §iÖn Biªn còng nh− häc hái kinh nghiÖm cña c¸c

n−íc Hungary, Singapo, Malaixia vµ Trung Quèc. §Ó tham kh¶o ý kiÕn cña

c¸c nhµ khoa häc, nhµ qu¶n lý chung quanh nh÷ng vÊn ®Ò mµ ®Ò tµi quan t©m,

ngoµi viÖc tham gia c¸c héi th¶o do Ban Chñ nhiÖm ch−¬ng tr×nh KX.01,

còng nh− c¸c ®Ò tµi trong ch−¬ng tr×nh tæ chøc, ®Ò tµi còng ®· tæ chøc hai

cuéc héi th¶o chuyªn ®Ò t¹i Hµ Néi vµ Thµnh phè §µ N½ng. MÆt kh¸c ®Ò tµi

7

còng ®· cè g¾ng thu thËp c¸c tµi liÖu cã liªn quan tõ c¸c bé, ban ngµnh ë

Trung −¬ng, tõ c¸c Tr−êng ®¹i häc vµ c¸c ViÖn nghiªn cøu trong c¶ n−íc ®Ó

phôc vô cho viÖc nghiªn cøu.

Trªn c¬ së ®ã, ®Ò tµi ®· mêi c¸c nhµ khoa häc am hiÓu t−¬ng ®èi s©u

s¾c vÊn ®Ò nguån lùc vµ ®éng lùc ph¸t triÓn, ®i s©u nghiªn cøu gi¶i quyÕt tõng

néi dung c¬ b¶n cña ®Ò tµi, cô thÓ:

a- CN NguyÔn Ng« H¹o, chuyªn viªn cao cÊp cña Bé N«ng nghiÖp vµ

Ph¸t triÓn n«ng th«n - Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.01.

Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn, ph©n bè hîp lý vµ sö dông hiÖu qu¶

nguån lùc ®Êt ®ai trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi

chñ nghÜa ë ViÖt Nam.

b- TiÕn sÜ NguyÔn H÷u Dòng - ViÖn tr−ëng ViÖn Khoa häc lao ®éng vµ

x· héi Bé Lao ®éng th−¬ng binh vµ x· héi, chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh

KX.01.08.02: “Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn, ph©n bæ hîp lý vµ sö dông

hiÖu qu¶ nguån lùc con ng−êi trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh

h−íng XHCN ë ViÖt Nam.

c- TS Vâ Minh §iÒu - gi¶ng viªn chÝnh, Häc viÖn Tµi chÝnh, chñ nhiÖm

®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.03 - Thùc tr¹ng ph¸t triÓn, ph©n bè hîp lý vµ sö dông

hiÖu qu¶ nguån lùc vèn trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x·

héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam.

d- PGS.TS §Æng B¸ L·m, ViÖn tr−ëng ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn gi¸o

dôc - Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.04 - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, ph©n bè

hîp lý vµ sö dông hiÖu qu¶ nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ trong ph¸t triÓn

nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN.

®- GS.TS Hoµng Vinh, gi¶ng viªn cao cÊp Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia

Hå ChÝ Minh, Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.05. B¶ng gi¸ trÞ v¨n hãa d©n

téc - nguån lùc phi vËt thÓ cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë n−íc ta, thùc

tr¹ng vµ gi¶i ph¸p.

e- GS.TSKH Lª Du Phong, §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n, Chñ nhiÖm ®Ò tµi

nh¸nh KX.01.08.07. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t huy ®éng lùc c¬ cÊu kinh tÕ

8

nhiÒu thµnh phÇn nh»m huy ®éng vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ph¸t

triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam tíi n¨m 2010.

f- TS NguyÔn H÷u §¹t - Phã Tæng biªn tËp T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ

- Trung t©m khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n quèc gia - Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh

KX.01.08.08 - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t huy ®éng lùc lîi Ých kinh tÕ nh»m

huy ®éng vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam tíi

n¨m 2010.

h- TS Ph¹m V¨n Sinh - Phã chñ nhiÖm khoa M¸c - LªNin - §¹i häc

Kinh tÕ quèc d©n, Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.10 - Thùc tr¹ng vµ gi¶i

ph¸p ph¸t huy ®éng lùc tinh thÇn nh»m huy ®éng vµ sö dông c¸c nguån lùc

ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam.

g- TS Ph¹m Huy Vinh - Gi¶ng viªn chÝnh §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n -

Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.09 - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t huy ®éng

lùc c¹nh tranh nh»m huy ®éng vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ph¸t triÓn

kinh tÕ ë ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010.

B¸o c¸o tæng hîp cña ®Ò tµi lµ c«ng tr×nh khoa häc ch¾t läc nh÷ng ý

t−ëng tinh tuý nhÊt cña c¸c ®Ò tµi nh¸nh, cña c¸c cuéc kh¶o s¸t vµ héi th¶o,

®Æc biÖt lµ nh÷ng suy nghÜ ®· ®−îc Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi nung nÊu tõ nhiÒu

n¨m nay - B¸o c¸o do GS.TSKH Lª Du Phong chñ nhiÖm ®Ò tµi thùc hiÖn.

VIII- Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi.

Ngoµi lêi nãi ®Çu, kÕt luËn, danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o vµ phô

lôc, néi dung cña ®Ò tµi gåm 3 phÇn:

- PhÇn thø nhÊt: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nguån lùc vµ

®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng.

- PhÇn thø hai: Thùc tr¹ng sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy c¸c

®éng lùc trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tõ ®æi míi ®Õn nay.

- PhÇn thø ba: ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l−îng, c¸c

nguån lùc, sö dông hîp lý c¸c nguån lùc, ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c ®éng lùc ph¸t

triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam.

9

VIII- C¸c thµnh viªn tham gia nghiªn cøu ®Ò tµi.

1- GS.TSKH Lª Du Phong - §¹i häc KTQD - Chñ nhiÖm ®Ò tµi.

2- GS.TS Hoµng ViÖt - §¹i häc KTQD, Phã Chñ nhiÖm ®Ò tµi.

3- TS NguyÔn Thanh Hµ - §¹i häc KTQD, Th− ký

4- GS. Hoµng Vinh - Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia HCM - Uû viªn.

5- PGS.TS §Æng B¸ L·m - ViÖn tr−ëng ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn

Gi¸o dôc - Uû viªn.

6- TS NguyÔn H÷u Dòng - ViÖn tr−ëng ViÖn KH Lao ®éng vµ X· héi

Bé L§TB - XH - Uû viªn.

7- TS Vâ Minh §iÒu - Häc viÖn Tµi chÝnh - Uû viªn.

8- TS NguyÔn H÷u §¹t - Phã Tæng biªn tËp TC NCKT - TTKHXH vµ

Nh©n v¨n quèc gia - Uû viªn.

9- TS Ph¹m V¨n Sinh - §¹i häc KTQD - Uû viªn.

10- TS. Ph¹m Huy Vinh - §¹i häc KTQD - Uû viªn.

11- PGS.TS Ph¹m V¨n Kh«i - §¹i häc KTQD - Uû viªn.

12- PGS.TS NguyÔn V¨n ¸ng - §¹i häc KTQD - Uû viªn.

13- PGS.TS Vò Th¾ng - §¹i häc KTQD - Uû viªn.

14- TS. Hoµng V¨n C−êng - §¹i häc KTQD - Uû viªn.

15- PGS.TS TrÇn Quèc Kh¸nh - §¹i häc KTQD - Uû viªn.

16- TS. NguyÔn Quang Hång - §¹i häc KTQD - Uû viªn.

17- CN- NguyÔn Ng« H¹o - Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT - Uû viªn.

18- CN- NguyÔn Minh Hµ - §¹i häc KTQD - Uû viªn.

19- Th.s TrÇn Ngäc Th×n - §¹i häc KTQD - Uû viªn.

Ngoµi ra cßn cã nhiÒu nhµ khoa häc thuéc c¸c c¬ quan kh¸c nhau tham

gia nghiªn cøu trong c¸c ®Ò tµi nh¸nh n÷a.

10

PhÇn thø nhÊt

Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nguån lùc vµ

®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng.

I- C¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ

tr−êng.

1- Quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ.

HiÖn t¹i ng−êi ta ®ang cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ ph¸t triÓn kinh

tÕ, tuy nhiªn, §¹i häc KTQD cho r»ng: “Ph¸t triÓn kinh tÕ cã thÓ hiÓu lµ mét

qu¸ tr×nh lín lªn (hay t¨ng tiÕn) vÒ mäi mÆt cña nÒn kinh tÕ trong mét thêi kú

nhÊt ®Þnh. Trong ®ã bao gåm c¶ sù t¨ng thªm vÒ qui m« s¶n xuÊt (t¨ng

tr−ëng) vµ sù tiÕn bé vÒ c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi”.

Tõ ®Þnh nghÜa trªn ta thÊy ph¸t triÓn kinh tÕ cã nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n

sau ®©y:

- Mét lµ, sù ph¸t triÓn bao gåm c¶ sù t¨ng thªm vÒ khèi l−îng cña c¶i

vËt chÊt, dÞch vô vµ sù biÕn ®æi theo h−íng tiÕn bé vÒ c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®êi

sèng x· héi.

- Hai lµ, cÇn ph¶i thÊy r»ng sù t¨ng thªm vÒ qui m« s¶n l−îng vµ sù

tiÕn bé vÒ c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi lµ hai mÆt cã mèi quan hÖ võa phô thuéc võa

®éc lËp t−¬ng ®èi cña l−îng vµ chÊt.

- Ba lµ, ph¸t triÓn lµ mét qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ theo thêi gian do nh÷ng

nh©n tè néi t¹i cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ quyÕt ®Þnh (tÊt nhiªn trong ®iÒu kiÖn

héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®ang diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ, sù hç trî cña bªn

ngoµi còng gi÷ vÞ trÝ rÊt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña mét quèc gia).

- Bèn lµ, kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi lµ kÕt qu¶ cña mét

qu¸ tr×nh vËn ®éng kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ.

11

Tãm l¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ lµ mét kh¸i niÖm chØ sù chuyÓn biÕn cña nÒn

kinh tÕ tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c. HiÖn t¹i thÕ giíi ®ang chia c¸c

nÒn kinh tÕ thµnh 3 tr¹ng th¸i: kÐm ph¸t triÓn, ®ang ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn.

Bëi vËy, cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ngµy cµng cao lµ −íc väng cña mäi

quèc gia.

2- Kh¸i niÖm vµ vai trß cña c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ.

Kh¸i niÖm nguån lùc chóng t«i ®Ò cËp trong ®Ò tµi nµy chØ giíi h¹n

trong ph¹m vi phôc vô cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, chø kh«ng bµn ®Õn c¸c lÜnh

vùc kh¸c nh− chÝnh trÞ, an ninh quèc phßng v.v... MÆt kh¸c kh¸i niÖm nµy nã

còng nghiªng vÒ nhËn thøc vÜ m« nhiÒu h¬n lµ vi m«.

Trªn tinh thÇn ®ã chóng t«i cho r»ng: “nguån lùc lµ tæng hîp c¸c yÕu tè

vËt thÓ vµ phi vËt thÓ t¹o nªn nÒn kinh tÕ cña mét ®Êt n−íc vµ thóc ®Èy nã

ph¸t triÓn”.

Kh¸i niÖm trªn cho chóng ta thÊy hai ®iÒu:

- Mét lµ, nguån lùc t¹o ra mét nÒn kinh tÕ kh«ng ph¶i chØ cã c¸c yÕu tè

vËt thÓ nh− c¸c quan niÖm cæ ®¹i, mµ nã cßn cã c¸c yÕu tè phi vËt thÓ n÷a, vµ

trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i ngµy nay c¸c yÕu tè phi vËt thÓ cã vÞ trÝ hÕt søc

quan träng.

- Hai lµ, c¬ cÊu cña nguån lùc kh«ng cè ®Þnh, mµ cã sù biÕn ®éng (biÕn

®éng vÒ thµnh phÇn, vÒ vai trß vµ vÞ trÝ cña tõng yÕu tè) cïng víi sù ph¸t triÓn

cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi.

Trong thêi ®¹i ngµy nay - thêi ®¹i mµ khoa häc - c«ng nghÖ ph¸t triÓn

nhanh nh− vò b·o, thêi ®¹i tri thøc ®ang trë thµnh yÕu tè quyÕt ®Þnh cña sù

ph¸t triÓn vµ toµn cÇu ho¸ lµ mét tÊt yÕu kh«ng thÓ c−ìng l¹i ®−îc, th× nguån

lùc cña mét nÒn kinh tÕ theo chóng t«i nã gåm 5 nhãm c¬ b¶n sau ®©y:

a- Nguån lùc con ng−êi mµ trung t©m lµ nguån lùc lao ®éng.

b- Nguån lùc ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn (rõng, biÓn, nguån n−íc, kho¸ng

s¶n v.v...).

c- C¸c nguån lùc vèn tµi chÝnh.

d- Nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ.

12

e- Nguån lùc phi vËt thÓ.

Nguån lùc cã thÓ coi lµ nh÷ng thµnh phÇn cèt lâi t¹o ra nÒn kinh tÕ cña

mét quèc gia vµ b¶o ®¶m cho nã ph¸t triÓn liªn tôc, bÒn v÷ng.

Trong c¬ cÊu c¸c nguån lùc, mçi nhãm nguån lùc cã vÞ trÝ, vai trß kh¸c

nhau, tuú thuéc vµo thêi ®¹i, vµo thùc tr¹ng vµ chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ

cña mçi quèc gia.

3- C¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia.

a- Nguån lùc con ng−êi.

HiÖn t¹i trªn thÕ giíi vµ trong n−íc ta ®ang tån t¹i kh¸ nhiÒu ®Þnh nghÜa

vÒ nguån lùc con ng−êi. Theo chóng t«i th×: “Nguån lùc con ng−êi ®−îc hiÓu

lµ tæng hoµ trong thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a n¨ng lùc x· héi cña con ng−êi

(thÓ lùc, trÝ lùc, nh©n c¸ch) vµ tÝnh n¨ng ®éng x· héi cña con ng−êi. TÝnh

thèng nhÊt ®ã ®−îc thÓ hiÖn ë qu¸ tr×nh biÕn nguån lùc con ng−êi thµnh vèn

con ng−êi”. Cã thÓ thÊy râ h¬n ®Þnh nghÜa nµy qua m« h×nh d−íi ®©y:

Nh− vËy, theo c¸ch tiÕp cËn trªn, nguån lùc con ng−êi cã néi hµm rÊt

réng, bao gåm c¸c yÕu tè cÊu thµnh vÒ lùc l−îng (sè l−îng), tri thøc, kh¶ n¨ng

nhËn thøc vµ tiÕp thu kiÕn thøc, tÝnh n¨ng ®éng x· héi vµ søc s¸ng t¹o, còng

nh− truyÒn thèng lÞch sö vµ nÒn v¨n ho¸ mµ con ng−êi ®−îc thô h−ëng v.v...

ë nÒn kinh tÕ nµo còng vËy, nguån lùc con ng−êi ®Òu gi÷ vai trß quyÕt

®Þnh ®èi víi c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh vµ dÞch vô. Trong nÒn kinh

tÕ kÐm ph¸t triÓn, s¶n xuÊt cßn mang nÆng tÝnh tù nhiªn, tù cÊp, tù tóc, con

N¨ng lùc x· héi cña

con ng−êi

TÝnh n¨ng ®éng x· héi

cña con ng−êi

Vèn con

ng−êi

Nguån

lùc con

ng−êi

13

ng−êi tuy tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ mäi mÆt, nhÊt lµ hiÓu biÕt vÒ thÕ giíi tù nhiªn

cßn hÕt søc h¹n chÕ, song vÉn lµ nh©n tè hµng ®Çu quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn

cña nÒn kinh tÕ.

Trong thÕ giíi hiÖn ®¹i, khi nÒn kinh tÕ cña nh©n lo¹i ®ang dÇn chuyÓn

sang nÒn kinh tÕ tri thøc vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra hÕt søc nhanh

chãng th× vai trß quyÕt ®Þnh cña nguån nh©n lùc ®èi víi ph¸t triÓn l¹i cµng râ

nÐt h¬n. C¸c lý thuyÕt t¨ng tr−ëng kinh tÕ gÇn ®©y ®· chØ ra r»ng, mét nÒn

kinh tÕ muèn t¨ng tr−ëng nhanh vµ ë møc cao ph¶i dùa trªn Ýt nhÊt 3 trô cét

c¬ b¶n lµ: ¸p dông c«ng nghÖ míi, ph¸t triÓn h¹ tÇng c¬ së hiÖn ®¹i vµ n©ng

cao chÊt l−îng nguån nh©n lùc. Trong ®ã, yÕu tè vµ còng lµ ®éng ùc quan

träng nhÊt cña sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng chÝnh lµ nguån lùc con ng−êi,

®Æc biÖt lµ nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao, tøc lµ nh÷ng nh©n lùc ®−îc ®µu t−

ph¸t triÓn, t¹o lËp kü n¨ng, kiÕn thøc, tay nghÒ, kinh nghiÖm, n¨ng lùc s¸ng

t¹o ®Ó trë thµnh “nguån vèn con ng−êi, vèn nh©n lùc”. Bëi v×, trong nÒn kinh

tÕ toµn cÇu ho¸ ®Çy biÕn ®éng vµ canh tranh quyÕt liÖt, th× −u thÕ c¹nh tranh

lu«n nghiªng vÒ c¸c quèc gia cã nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao. Bëi vËy, hiÖn

nay trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña m×nh, nhiÒu quèc gia ®· x¸c ®Þnh ph¸t

triÓn nguån vèn nh©n lùc nh− lµ yÕu tè c¹nh tranh c¬ b¶n nhÊt.

NÕu xem xÐt d−íi gãc ®é ph¸t triÓn bÒn v÷ng, bao gåm t¨ng tr−ëng

kinh tÕ, an toµn x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng, th× ph¸t triÓn nguån vèn con

ng−êi, vèn nh©n lùc võa lµ nguån lùc, võa lµ môc tiªu cuèi cïng, lµ ®Ønh cao

nhÊt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ë mçi quèc gia.

TÇm quan träng cña nguån lùc con ng−êi kh«ng chØ dõng l¹i ë nhËn

thøc lý luËn, ë t− duy cña c¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch,

mµ lu«n lu«n ®−îc kh¼ng ®Þnh trong cuéc sèng sinh ®éng. Nguån lùc con

ng−êi, ®Æc biÖt lµ nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao, lu«n lu«n lµ nguån lùc to

lín cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, lµ yÕu tè vËt chÊt quan träng nhÊt, quyÕt

®Þnh nhÊt cña lùc l−îng s¶n xuÊt, cña nÒn kinh tÕ, cña x· héi, còng nh− cña

viÖc sö dông c¸c tiÕn bé khoa häc, c«ng nghÖ míi vµo qui tr×nh s¶n xuÊt - vµ

v× vËy nã lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ.

b- Nguån lùc ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn.

§Êt ®ai lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn, lµ tÆng vËt cña tù nhiªn cho con

ng−êi, lµ ®iÒu kiÖn cña lao ®éng; ®Êt ®ai kÕt hîp víi lao ®éng lµ nguån gèc

14

sinh ra mäi cña c¶i vËt chÊt trªn ®êi - William Petty ®· tõng nãi rÊt hay lµ:

“§Êt ®ai lµ cha, cßn lao ®éng lµ mÑ cña mäi cña c¶i vËt chÊt”.

§Êt ®ai lµ c¸i n«i ®Ó cho con ng−êi vµ x· héi loµi ng−êi tån t¹i vµ ph¸t

triÓn. Con ng−êi sinh ra tõ ®Êt, lín lªn nhê ®Êt vµ khi mÊt ®i l¹i trë vÒ víi ®Êt -

ChÝnh v× con ng−êi g¾n bã víi ®Êt nh− vËy, nªn lóc ®Çu, khi ch−a cã con

ng−êi, ®Êt ®ai lµ mét ph¹m trï tù nhiªn, nh−ng tõ khi loµi ng−êi xuÊt hiÖn,

con ng−êi lu«n t¸c ®éng vµo ®Êt ®ai, b¾t ®Êt ®ai biÕn ®æi kh«ng ngõng ®Ó

phôc vô cho lîi Ých cña con ng−êi, th× ®Êt ®ai kh«ng cßn lµ ph¹m trï tù nhiªn

®¬n thuÇn n÷a, mµ võa lµ ph¹m trï tù nhiªn, võa lµ ph¹m trï x· héi.

§Êt ®ai kh«ng chØ cho con ng−êi chç ë, mµ cßn tham gia vµo mäi ho¹t

®éng kinh tÕ - x· héi cña con ng−êi. TÊt nhiªn, sù tham gia nµy cã kh¸c nhau

gi÷a c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc.

§èi víi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i, dÞch vô, v¨n ho¸, x· héi

v.v... ®Êt ®ai lµ nÒn mãng ®Ó dùng nhµ, x−ëng vµ c¸c c«ng tr×nh cÇn thiÕt, c¸i

mµ kh«ng cã nã th× mäi ho¹t ®éng kh«ng thÓ diÔn ra ®−îc

Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Êt ®ai l¹i cã vai trß hoµn toµn kh¸c - con

ng−êi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn tr−íc hÕt ph¶i cã ¨n, tøc lµ ph¶i cã l−¬ng

thùc vµ thùc phÈm. §iÒu ®¸ng nãi lµ nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc, thùc phÇm cña

con ng−êi kh«ng ngõng t¨ng lªn c¶ vÒ sè l−îng, chÊt l−îng vµ chñng lo¹i. Sù

t¨ng lªn nµy mét mÆt lµ do d©n sè t¨ng, mÆt kh¸c lµ do nhu cÇu cña b¶n th©n

tõng con ng−êi còng t¨ng lªn cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n

lo¹i. N«ng nghiÖp lµ ngµnh ®¶m nhËn viÖc s¶n xuÊt vµ cung cÊp l−¬ng thùc,

thùc phÈm cho con ng−êi - nh−ng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp muèn tiÕn hµnh ®−îc

ph¶i cã ®Êt - nÕu nh− ë c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c, ®Êt ®ai chØ lµ ®iÒu kiÖn, lµ nÒn

mãng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh - dÞch vô th× ë s¶n xuÊt n«ng

nghiÖp ®Êt ®ai lµ t− liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu, t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt kh«ng thÓ

thay thÕ ®−îc - T− liÖu s¶n xuÊt cã nghÜa lµ ®Êt ®ai võa lµ ®èi t−îng lao ®éng

(khi con ng−êi th«ng qua c¸c c«ng cô vµ ph−¬ng tiÖn kh¸c t¸c ®éng lªn ®Êt),

võa lµ t− liÖu lao ®éng (®Êt ®ai th«ng qua tÝnh chÊt ho¸, lý t¸c ®éng lªn c©y

trång vËt nu«i lµm cho chóng sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn). Cßn kh«ng thÓ thay

thÕ ®−îc tøc lµ kh«ng cã ®Êt th× còng kh«ng cã s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

15

§iÒu ®¸ng nãi ë ®©y lµ kh¸c víi c¸c nguån lùc kh¸c, nguån lùc ®Êt ®ai

rÊt cã h¹n vÒ mÆt diÖn tÝch (c¶ thÕ giíi bÞ giíi h¹n bëi diÖn tÝch cña tr¸i ®Êt,

trong tõng quèc gia bÞ giíi h¹n bëi biªn giíi gi÷a c¸c quèc gia, tõng ®Þa

ph−¬ng bÞ giíi h¹n bëi ®Þa giíi hµnh chÝnh - MÆt kh¸c cßn giíi h¹n bëi c¬ cÊu

c¸c lo¹i ®Êt ë tõng n¬i n÷a - ®Êt ®åi nói, s«ng suèi v.v... vµ l¹i cè ®Þnh vÒ mÆt

vÞ trÝ, kh«ng thÓ di chuyÓn ®i ®©u ®−îc. Song còng rÊt may m¾n lµ c¸c t− liÖu

s¶n xuÊt kh¸c th× cïng víi thêi gian sö dông, cïng víi sù tiÕn bé cña khoa häc

- c«ng nghÖ, chóng kh«ng ngõng bÞ ®µo th¶i ra khái qu¸ tr×nh s¶n xuÊt do hao

mßn v« h×nh vµ h÷u h×nh, cßn ®Êt ®ai tr¸i l¹i biÕt sö dông hîp lý th× søc s¶n

xuÊt cña nã kh«ng ngõng t¨ng lªn.

V× nh÷ng ®Æc ®iÓm nªu trªn cña ®Êt ®ai, nªn ®ßi hái con ng−êi trong

qu¸ tr×nh sö dông ph¶i biÕt ph©n bæ hîp lý nguån lùc nµy gi÷a c¸c ngµnh, c¸c

lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ - x· héi, ®Æc biÖt lµ ph¶i biÕt tiÕt kiÖm ®Êt vµ lµm cho

®é mµu mì cña nã kh«ng ngõng t¨ng lªn (trong n«ng nghiÖp).

Tãm l¹i, ®Êt ®ai lµ mét trong 3 yÕu tè chñ yÕu hîp thµnh ®Çu vµo cña

qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (®Êt ®ai - lao ®éng - vèn). Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c

yÕu tè nµy còng lµ hµng ho¸ vµ chÞu sù t¸c ®éng, sù chi phèi cña c¸c qui luËt

cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i thÊy r»ng do tÝnh chÊt vµ ®Æc

®iÓm cña nã (nh− ®· tr×nh bµy) nªn lµ hµng ho¸, song ®Êt ®ai lµ mét lo¹i hµng

ho¸ ®Æc biÖt - kh«ng thÓ xö sù víi nã nh− mét lo¹i hµng ho¸ th«ng th−êng

®−îc.

Cïng víi ®Êt ®ai, rõng, biÓn, kho¸ng s¶n còng lµ nh÷ng tÆng vËt v« gi¸

cña tù nhiªn cho con ng−êi vµ chóng còng lµ nh÷ng nguån lùc quan träng ®èi

víi sù ph¸t triÓn cña mäi nÒn kinh tÕ. N−íc nµo cã nhiÒu kho¸ng s¶n (kÓ c¶ sè

l−îng, chÊt l−îng vµ chñng lo¹i) th× n−íc ®ã sÏ cã ®iÒu kiÖn bËt nhanh trong

ph¸t triÓn kinh tÕ (Mü, Anh, §øc lµ nh÷ng n−íc kh¸ ®iÓn h×nh vÒ vÊn ®Ò nµy).

Cßn rõng vµ biÓn ngoµi viÖc cung cÊp cho con ng−êi vµ nÒn kinh tÕ nh÷ng s¶n

phÈm ®Æc biÖt quÝ gi¸ nh− gç, c¸c loµi ®éng vËt vµ thùc vËt quÝ, c¸c lo¹i th¶o

d−îc, c¸c loµi h¶i s¶n, c¸c loµi rong vµ t¶o v.v... chóng cßn gãp phÇn gi÷ cho

m«i tr−êng sèng cña con ng−êi (®Êt, n−íc, kh«ng khÝ, thêi tiÕt khÝ hËu) lu«n

lu«n trong s¹ch vµ c©n b»ng.