Ngôn ngữ biểu thị các cung bậc tình cảm và ảo mộng tình yêu trong mê hồn ca và đường vào tình sử của Đinh Hùng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN

TƯ NG T I DI U THƯ

NGÔN NGỮ BIỂU THỊ CÁC CUNG BẬC TÌNH CẢM

V ẢO MỘNG TÌNH YÊU TRONG MÊ HỒN CA VÀ

ĐƯỜNG V O TÌNH SỬ CỦA ĐINH HÙNG

C u n n n : N n n ữ ọ

Mã số: 822.90.20

N n ẫn: PGS.TS. V XU N H O

TS. V MINH HẢI

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn về đề tài Ngôn ngữ biểu thị các cung bậc

tình cảm và ảo mộng tình yêu trong Mê hồn ca và Đường vào tình sử của

Đinh Hùng là công trình nghiên cứu cá nhân của tôi trong thời gian qua. Mọi

số liệu sử dụng phân tích trong luận văn và kết quả nghiên cứu là do tôi tự tìm

hiểu, phân tích một cách khách quan, trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và

chưa được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Tôi xin chịu hoàn toàn trách

nhiệm nếu có sự không trung thực trong thông tin sử dụng trong công trình

nghiên cứu này.

Tá ả luận văn

T n T D ệu T

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo, cán bộ trong khoa Khoa học

Xã hội và Nhân văn trường Đại học Quy Nhơn và Phòng Đào tạo Sau đại học

đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi có thể hoàn thành luận văn này.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Cố PGS. TS Võ Xuân

Hào và TS Võ Minh Hải, người đã động viên, giúp đỡ và hướng dẫn tôi trong

quá trình thực hiện luận văn.

Lời cuối cùng, tôi xin cám ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, những

người thân yêu đã luôn ở bên cổ vũ và hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học tập

và thực hiện luận văn.

Bình Định, ngày 10 tháng 9 năm 2022

Tá ả luận văn

T n T D ệu T

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC CÁC BẢNG

MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1

1. Lý do chọn đề tài........................................................................................ 1

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài ...................................................... 2

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................. 9

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ............................................................... 10

5. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 10

6. Đóng góp của luận văn ............................................................................ 11

7. Cấu trúc của luận văn:.............................................................................. 11

C n . NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG............................................................ 13

1.1.Ngôn ngữ và ngôn ngữ nghệ thuật......................................................... 13

1.1.1. Ngôn ngữ - khái niệm, chức năng và đặc trưng ............................. 13

1.1.2. Ngôn ngữ nghệ thuật – Khái niệm, chức năng và đặc trưng .......... 15

1.2. Đặc điểm của ngôn ngữ biểu thị tình yêu và ảo mộng trong thơ Việt

Nam hiện đại ................................................................................................ 15

1.2.1. Ngôn ngữ biểu thị tình yêu ............................................................. 18

1.2.2. Ngôn ngữ biểu thị ảo mộng tình yêu .............................................. 21

1.2.3. Sự hòa quyện giữa tình yêu và ảo mộng qua ngôn ngữ.................. 22

1.3. Thi sĩ Đinh Hùng trong tiến trình thơ Việt Nam hiện đại .................... 22

1.3.1. Tiểu sử............................................................................................. 22

1.3.2. Quan niệm thẩm mỹ và tư duy nghệ thuật thơ ............................... 25

1.3.3. Vị trí của Đinh Hùng trong dòng thơ tượng trưng hiện đại Việt Nam. 31

Tiểu kết chương 1 ........................................................................................ 34

CHƯƠNG 2 : H THỐNG TỪ NGỮ BIỂU THỊ CÁC CUNG BẬC CỦA

TÌNH CẢM VÀ ẢO MỘNG TÌNH YÊU TRONG V

.......................................................................................35

2.1. Từ ngữ biểu thị các cung bậc tình cảm................................................. 35

2.1.1. Từ ngữ biểu thị ảo mộng tình yêu................................................... 35

2.1.2. Đặc trưng từ ngữ biểu thị cảm xúc của tình cảm và ảo mộng

tình yêu...................................................................................................... 42

2.2. Từ ngữ biểu thị tình yêu thiết tha, mãnh liệt và nồng cháy .................. 45

2.2.1. Tình yêu ngập tràn sự hạnh phúc.................................................... 45

2.2.2. Tình yêu cao thượng ....................................................................... 48

2.3 Từ ngữ biểu thị tình yêu choáng ngợp, mê dại của tâm linh ................. 50

2.3.1. Sự đau đớn, vỡ mộng khi người yêu về cõi vĩnh h ng................... 50

2.3.2. Thế giới đầy cám dỗ, huyền diệu và siêu thoát .............................. 54

2.4. Từ ngữ biểu thị tình yêu đắm đuối, say mê thuở hồng hoang sơ cổ......... 56

2.4.1. Hiện tại – Quá khứ, đắm đuối thời hồng hoang sơ cổ.................... 56

2.4.2. Thực – Mộng, hòa nhập đầy hư ảo si mê ....................................... 59

Tiểu kết chương 2 ........................................................................................ 64

C n 3. L P TỪ NGỮ THỂ HI N CÁC CUNG BẬC TÌNH CẢM VÀ

ẢO MỘNG V I VI C BIỂU ĐẠT TÍN HI U THẪM MĨ, CÁCH TÂN

NGÔN NGỮ TRONG MÊ H N CA V ............. 65

3.1. Đặc điểm các lớp từ thể hiện tình cảm và ảo mộng trong Mê hồn ca và

Đường vào tình sử........................................................................................ 65

3.1.1. Khảo sát các lớp từ thể hiện các cung bậc tình cảm và ảo mộng

tình yêu...................................................................................................... 65

3.1.2. Mô tả các lớp từ .............................................................................. 66

3.2. Tín hiệu thẫm mĩ trong thơ Đinh Hùng ................................................ 76

3.2.1. Tín hiệu Nàng – em ........................................................................ 78

3.2.2. Tín hiệu hồn .................................................................................... 80

3.2.3. Tín hiệu nước .................................................................................. 82

3.2.4. Tín hiệu bướm................................................................................. 83

3.2.5. Tín hiệu ngọc .................................................................................. 85

3.3. Những cách tân nghệ thuật trong ngôn ngữ thơ Đinh Hùng ................ 86

3.3.1. Những tổ hợp ngôn ngữ độc đáo .................................................... 86

3.3.2. Ngôn ngữ giàu tính nhạc................................................................. 88

3.3.3. Ngôn ngữ đậm tính cổ trang ........................................................... 93

3.3.4. Đổi mới trong ngữ pháp.................................................................. 94

Tiểu kết chương 3 ........................................................................................ 94

KẾT LUẬN............................................................................................................ 95

DANH MỤC TÀI LI U THAM KHẢO.......................................................... 97

QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN THẠC SĨ (BẢN SAO)

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Bảng thống kê các từ ngữ biểu thị cung bậc tình cảm và ảo

mộng tình yêu ................................................................................. 35

Bảng 2.2. Bảng khảo sát các từ ngữ biểu thị các cung bậc tình cảm.............. 42

Bảng 2.3. Bảng khảo sát từ ngữ biểu thị ảo mộng tình yêu............................ 50

Bảng 3.1. Những lớp từ trong Mê hồn ca và Đường vào tình sử ................... 66

Bảng 3.2. Bảng thống kê lớp từ chỉ thiên nhiên.............................................. 66

Bảng 3.3. Bảng khảo sát lớp từ ngữ chỉ không gian....................................... 69

Bảng 3.4. Bảng khảo sát lớp từ chỉ thời gian.................................................. 73

1

MỞ ĐẦU

. Lý o ọn đề t

1.1. Thơ mới (1932-1945) là một trào lưu văn học có đóng góp quan

trọng cho quá trình hiện đại hoá thơ ca dân tộc. Nhắc đến Thơ mới thì người

ta sẽ nhắc đến các tác giả tiêu biểu như Thế Lữ, Huy Cận, Nguyễn Bính,

Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử,... trong đó Đinh Hùng là một nhà thơ lớn với nhiều

đóng góp mới mẻ, mặc dù đã có nhiều độc giả và nhà nghiên cứu biết đến

Đinh Hùng nhưng có thể nói vũ trụ thơ ca mà Đinh Hùng tạo nên vẫn chưa

được khai phá đến tột cùng vẻ đẹp huy hoàng của nó.

1.2. Đinh Hùng (1920-1967) là một thi sĩ của phong trào Thơ mới đồng

thời cũng là một thi sĩ của thời kì sau Thơ mới. Những thi phẩm đầu tiên

của Đinh Hùng đã xuất hiện trên báo chí trong thời kỳ Thơ mới nhưng mãi tới

năm 1954 trở về sau, những tập thơ của ông như Mê hồn ca, Đường vào tình

sử, Tiếng ca bộ lạc mới ra mắt độc giả. Tuy nhiên, do những đặc điểm riêng

của lịch sử nên thơ Đinh Hùng trước thời kỳ đổi mới không được phổ biến.

Từ sau 1990 đến nay, các tác phẩm của ông đã được tái bản nhưng tên tuổi

của ông độc giả nói chung vẫn còn thấy xa lạ.

1.3. Ng n ngữ thơ là một vấn đề lớn. Nghiên cứu ngôn ngữ nghệ thuật

nói chung và nghiên cứu ngôn ngữ thơ ca nói riêng là một trong những hướng

tiếp cận tác phẩm được đề cập đến từ lâu. Việc nghiên cứu ngôn ngữ thơ là

một hướng đi cần thiết vừa mang tính chuyên sâu vừa mang tính liên ngành.

Trước đây, các nhà nghiên cứu, phê bình thơ chủ yếu thơ từ phương diện lí

luận văn học, chưa nêu rõ quan điểm mối quan hệ biện chứng giữa hình thức

biểu đạt sâu xa là ngôn ngữ và nội dung biểu đạt trong thơ còn có những

kiến không thống nhất, gây nhiều tranh biện. Vì thế, việc nghiên cứu các

phương diện cơ bản của ngôn ngữ trong thơ là một trong những phương cách

làm sáng tỏ mối quan hệ biện chứng giữa phương thức biểu đạt và nội dung

biểu đạt trong từng thi phẩm cụ thể.

2

Từ những l do trên, chúng tôi chọn đề tài Ngôn ngữ biểu thị các cung

bậc tình cảm và ảo mộng tình yêu trong Mê hồn ca và Đường vào tình sử của

Đinh Hùng để thực hiện. Thông qua những thi phẩm trong Mê hồn ca và

Đường vào tình sử của Đinh Hùng, chúng tôi mong muốn tìm hiểu những nét

đặc trưng trong ngôn ngữ thơ Đinh Hùng, từ đó góp một tiếng nói đưa thơ

Đinh Hùng đến gần hơn với độc giả hôm nay.

2. Tổn quan tìn ìn n n ứu đề t

Trong nền thi ca hiện đại Việt Nam, nếu Xuân Diệu, Vũ Hoàng Chương...

là cầu nối giữa lãng mạn và tượng trưng thì Đinh Hùng cùng một số nhà thơ

khác như Trần Dần, Phùng Quán… là lớp nhà thơ đã chuyển hẳn sang tượng

trưng. Tuy nhiên, do điều kiện lịch sử, do những định kiến, suốt một thời gian

dài, chúng ta đã chối bỏ chủ nghĩa tượng trưng, xem đó là một hiện tượng quái

dị, phản cảm. Vì vậy, mặc dù chủ nghĩa tượng trưng đã đến nước ta từ nửa đầu

thế kỷ 19, có những ảnh hưởng nhất định đến nền văn học giai đoạn 1932-1945

nhưng vai trò của nó trong tiến trình văn học Việt Nam vẫn có một số tác giả

chưa được đánh giá đúng mực, trong đó có thơ của Đinh Hùng.

Đinh Hùng thuộc thế hệ nhà thơ trẻ bắt đầu trưởng thành vào cuối phong

trào Thơ mới. Ông sáng tác nhiều bài thơ thời ấy, dù còn non tay. Sau này,

những bài thơ thời non trẻ ấy được đưa vào tập Đường vào tình sử (1961).

Việc Hoài Thanh không xếp Đinh Hùng vào tập Thi nhân Việt Nam là điều

hợp l , bởi thơ Đinh Hùng vượt ra khỏi phạm vi Việt Nam, và nếu có đưa ông

vào tập sách ấy, quả thực cũng không biết xếp ông ở ghế nào trong bảng xếp

hạng cho thỏa đáng. Để hiểu thơ Đinh Hùng, người đọc cần phải tách biệt

khỏi thế giới thực để bước vào một cõi giới khác. Bàn về vấn đề này, Đặng

Tiến đã viết:

Muốn đi vào thi giới của Mê hồn ca và Đường vào tình sử, trước hết,

phải tách rời nó ra khỏi thực tại. Tách rời hẳn ra. Vì thi giới đó, kh ng phải

là một phản ánh thơ mộng của thực tại như ta lầm tưởng. Thi giới đó là

3

một hư cấu, hoàn toàn độc lập với thực tại, nếu có tương quan thì tương

quan đó chỉ là tác giả và người đọc, những nhân sự khởi đi từ trần lụy để

tìm đến một vũ trụ khác. [34, tr. 31].

Trong khi thi phẩm của Hàn Mặc Tử, Vũ Hoàng Chương, Trần Dần,

Hoàng Cầm… đều đã được in ấn, xuất hiện hàng loạt trên thi đàn, được độc

giả đón nhận thì thơ Đinh Hùng dường như vẫn còn ít bạn đọc biết đến. Và

các nhà phê bình, nghiên cứu văn học hình như cũng "kiêng dè" viết về Đinh

Hùng khiến cho cuộc đời và sự nghiệp văn học của ông vô tình bị độc giả lãng

quên đi. ĐặngTiến cho r ng:

Đinh Hùng là một trong các nhà thơ lớn của nền thi ca Việt Nam

hiện đại, và trước khi lìa đời kh ng được đọc một tác phẩm phê bình nào

cho đàng hoàng dành cho thơ mình, cho cuộc đời mình dành trọn cho

Thơ. Trong lịch sử văn học thế giới, một người viết tiểu thuyết hay kịch,

có thể tự xác định vị trí, nhưng một nhà thơ khó mà quan niệm được chỗ

đứng nếu kh ng có m i giới của ngành lí luận văn học. Cái buồn của

Đinh Hùng âu cũng là chung cho các thi sĩ Việt Nam, chỉ khác ở chỗ là

Đinh Hùng đã mất sớm [34, tr. 32].

Về vị trí của Đinh Hùng trên thi đàn, nhiều nhà nghiên cứu đều chung

nhận định: Đinh Hùng là nhà thơ tiêu biểu cho trường phái thơ Tượng trưng

và có vị trí của một người tiên phong. Nguyễn Mạnh Trinh đặc biệt nhấn

mạnh: “Với những người làm thơ, Đinh Hùng có vị trí một vì sao Bắc Đẩu”

[84, tr. 4]. Trong cuốn “Mười khuôn mặt văn nghệ”, Tạ Tỵ cho r ng “Đinh

Hùng, tượng hình c độc trên vòm trời thi ca Việt Nam vào năm 1940 đến

1945 [37, tr.65]. Như vậy, có thể thấy, đối với trường phái thơ Tượng trưng,

Đinh Hùng là một trong những người có vị trí tiên phong. Ông đã có những

bước đi cực kỳ táo bạo, những hướng tìm tòi mới cho thi ca Việt Nam khi mà

trào lưu lãng mạn của Thơ mới bắt đầu có dấu hiệu “suy thoái”. Đinh Hùng

cùng với Trần Dần, Vũ Hoàng Địch, Trần Mai Châu thành lập nhóm Dạ Đài

4

và ra bản Tuyên ngôn của trường phái thơ Tượng trưng đã cho thấy sự chủ

động của các nhà thơ Việt Nam trong quá trình tiếp biến, cách tân thơ với các

trường phái, các trào lưu văn học phương Tây. Mặc dù Dạ Đài chỉ ra được

một số (ngày 16/11/1946) rồi dừng lại vì chiến tranh nhưng nó đã đóng một

vai trò vô cùng quan trọng trong việc khẳng định địa vị lịch sử của trường

phái thơ tượng trưng trong phong trào Thơ mới đồng thời khẳng định được vị

trí của Đinh Hùng trên thi đàn.

Nhìn nhận một cách khách quan, có thể thấy văn học lãng mạn Việt Nam

ra đời và phát triển trong vòng 15 năm, từ năm 1930 đến năm 1945 nhưng hầu

như đã thâu tóm cả chặng đường phát triển 100 năm của văn học Pháp khi mà

các trường phái văn học ở phương Tây hầu như đã đi trọn vẹn quá trình của

mình. Trong cuộc tiếp biến văn học ấy, Đinh Hùng b ng gia tài thi ca của

mình đã góp một phần rất lớn trong việc thúc đẩy rất nhanh quá trình hiện đại

hóa nền văn học Việt Nam. Thơ Đinh Hùng mang những đặc điểm của trường

phái thơ tượng trưng rất rõ. Nhận định về vấn đề này, Thi Vũ trong tác phẩm

Bốn mươi năm thơ Việt Nam 1945 - 1985 đã viết về Đinh Hùng như sau:

...Ám ảnh vì cái chết từ lúc bé, Đinh Hùng hướng về nguồn thơ

tượng trưng. Vì tượng trưng là âm bản của thực tại như chết là âm bản

của sự sống (…. ) Nỗi chết đã ám ảnh đeo đuổi Đinh Hùng như hình với

bóng, đốt thắp tâm tư chàng. Đinh Hùng kh ng chạy trốn, chàng hàm

dưỡng ngọn lửa ấy cho nguồn thơ Tượng trưng...[39, tr. 128].

Trong bài viết nhan đề "Những kỷ niệm của tôi về văn học miền Nam”,

in trong Tạp chí S ng Hương số báo 245 tác giả Nguyễn Đức Tùng cũng

khẳng định: “Đinh Hùng là người mở cánh cửa cuối cùng của Thơ Mới, giai

đoạn phát triển sau và phần nào chuẩn bị kh ng khí cho chủ nghĩa siêu thực

bắt đầu. [86].

Ở Việt Nam, do những điều kiện lịch sử nhất định, nhất là từ khi tư

tưởng l luận về phản ánh hiện thực trong văn học nghệ thuật trở thành