Ngoại giao phòng ngừa: sẽ không phải là một thế kỷ của châu Á nếu thiếu vắng một thể chế liên Á

Nghiên cứu Quốc tế số 1 (88) Các vấn đề Quốc tế

3/2012 99 1 100 3/2012

NGOẠI GIAO PHÒNG NGỪA: SẼ KHÔNG

PHẢI LÀ MỘT THẾ KỶ CỦA CHÂU Á

NẾU THIẾU VẮNG MỘT THỂ CHẾ LIÊN Á

GS. Anis H. Bajrektarevic*

Tóm tắt

Có một câu nói nổi tiếng được coi là của Kissinger: “Châu Âu?

Tên anh là gì, cho tôi số điện thoại liên lạc đi” khi ông này được tổng

thống Nixon yêu cầu tường trình toàn bộ các động thái chính trị của Mỹ

cho châu Âu.

Thông qua việc đối chiếu và so sánh mối quan hệ đa phương ở

châu Âu với mối quan hệ đa phương ở châu Á cùng với việc nêu ra

những khó khăn và thách thức về vấn đề an ninh châu Á, bài viết này đề

cập đến những lý do giải thích tại sao châu Á cần phải chú trọng đặc biệt

đến sự liên kết, hợp tác giữa các quốc gia. Thịnh hành nhất ở châu lục

lớn nhất thế giới này là mối quan hệ song phương và thiếu tổ chức trong

khi ở châu Âu người ta rất chú trọng những mối quan hệ đa phương

đồng đều và tổ chức chặt chẽ, điều tương tự xảy ra ở cả châu Mỹ và châu

Phi. Qua đó, người viết đi đến kết luận rằng sẽ không có bất kỳ một kỷ

nguyên nào của châu Á nếu không có sự hình thành của các tổ chức liên

minh ở châu lục này.

* Trưởng khoa Luật & Chính trị Quốc tế, IMC Đại học Khoa học ứng dụng Krems, Áo.

Trong thập niên vừa qua, rất nhiều tạp chí khoa học đã đưa ra tiên

đoán rằng thế kỷ 21 sẽ là kỷ nguyên của châu Á. Tiên đoán này hoàn

toàn có căn cứ vì nó dựa trên những quan sát về sự tăng vọt của tốc độ

phát triển kinh tế, sự gia tăng về chất lượng và năng suất hàng hóa cũng

như sự bùng nổ của dự trữ ngoại tệ và xuất khẩu của những quốc gia

châu Á đông dân cư (với khoảng 1/3 dân số thế giới, sinh sống chỉ trong

hai quốc gia châu Á). Tuy nhiên, lịch sử cũng đã ghi nhận một sự thật

rằng những trung tâm kinh tế hay dân số đông với sức ảnh hưởng lớn

thường có xu hướng mở rộng phạm vi ảnh hưởng của mình tới những

khu vực phụ cận, nhất là trong trường hợp khu vực đó yếu kém hơn về

một trong hai phương diện kể trên (kinh tế, dân số). Điều đó cho thấy bất

cứ một sự thay đổi nào (dù tuyệt đối hay tương đối) về tiềm lực kinh tế

hay dân số của một chủ thể nào đó trong quan hệ quốc tế tất yếu sẽ ảnh

hưởng đến sự cân bằng quyền lực hiện tại và nhóm những nhân tố tạo

nên sự cân bằng ấy trong một cấu trúc nào đó (vô hình hoặc hữu hình).

Vậy cấu trúc an ninh châu Á hiện nay là gì? Khả năng hiện tại về

ngoại giao phòng ngừa như thế nào và những công cụ nào có thể đưa ra

trong trường hợp có cảnh báo sớm: việc ngăn ngừa, tìm kiếm thông tin,

các cơ chế trao đổi, vấn đề hòa giải, hay các biện pháp xây dựng lòng tin

tăng cường khả năng tại khu vực châu Á?

Điểm khác biệt rõ ràng và dễ nhận diện ngay thoạt đầu chính là sự

thiếu vắng cấu trúc an ninh đa phương/toàn châu Á. Cấu trúc an ninh phổ

biến nhất ở đây là cấu trúc song phương và hầu như là không tương

xứng. Những cấu trúc này bắt đầu từ những hiệp ước an ninh lâu đời đến

những thỏa thuận không chính thức rồi đến những thỏa thuận hợp tác

nhất thời (ad hoc) về những vấn đề cụ thể. Sự hiện diện của những cấu

trúc đa phương khu vực còn giới hạn ở một số nơi tại châu lục này, ngay

cả khi có hiện diện thì chúng rất hiếm khi được vận dụng với những vấn

, 3/2012: 99-118.