Nghiên cứu mạng lưới chợ vùng Đông Bắc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

PHAN THỊ TRANG

NGHIÊN CỨU MẠNG LƢỚI CHỢ

VÙNG ĐÔNG BẮC

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

THÁI NGUYÊN, NĂM 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

THÁI NGUYÊN - 2015

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

PHAN THỊ TRANG

NGHIÊN CỨU MẠNG LƢỚI CHỢ

VÙNG ĐÔNG BẮC

Chuyên ngành: Địa lí học

Mã số: 60310501

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Vũ Vân Anh

THÁI NGUYÊN, NĂM 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN i http://www.lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, các số liệu trích dẫn

có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả trong luận văn chưa được công bố trong bất cứ

công trình nghiên cứu nào khác.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2015

Học viên

Phan Thị Trang

Xác nhận của khoa chuyên môn Nguời huớng dẫn khoa học

TS. Vũ Vân Anh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ii http://www.lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian nghiên cứu, thực hiện đề tài này, tôi đã nhận đƣợc sự quan

tâm, giúp đỡ của Ban Giám hiệu, Trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái

Nguyên, Bộ Công Thƣơng Việt Nam, Tổng Cục Thống kê Việt Nam, các thầy giáo,

cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.

Nhân dịp này tôi xin đƣợc bày tỏ lòng kính trọng biết ơn sâu sắc tới:

1. TS.Vũ Vân Anh - Đại học Thái Nguyên, đã tận tình giúp đỡ tôi trong

quá trình hoàn thành Luận văn này.

2. Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Địa lý và các thầy giáo, cô

giáo giảng dạy chuyên ngành của Trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái

Nguyên đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập.

3. Bộ Công Thƣơng Việt Nam, Tổng Cục Thống kê Việt Nam, các cơ

quan, cùng bạn bè đồng nghiệp và ngƣời thân đã quan tâm giúp đỡ và động viên

tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.

Trong quá trình thực hiện đề tài luận văn, bản thân tôi đã có nhiều cố gắng

nhƣng không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận đƣợc những

ý kiến đóng góp của các thầy, cô và các bạn đồng nghiệp để đề tài luận văn đƣợc

hoàn thiện hơn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn!

-

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2015

Học viên

Phan Thị Trang (Khóa học 2013 - 2015)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iii http://www.lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Trang

Trang bìa phụ

Lời cam đoan................................................................................................................i

Lời cảm ơn ..................................................................................................................ii

Mục lục...................................................................................................................... iii

Danh mục viết tắt .......................................................................................................iv

Danh mục các bảng .....................................................................................................v

Danh mục các hình.....................................................................................................vi

MỞ ĐẦU.................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................................................... 2

3. Mục tiêu, nhiệm vụ và giới hạn .............................................................................. 6

4. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cúu ................................................................. 7

5. Những đóng góp của đề tài..................................................................................... 9

6. Cấu trúc của luận văn............................................................................................ 10

NỘI DUNG .............................................................................................................. 11

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHỢ.............................. 11

1.1. Cơ sở lí luận....................................................................................................... 11

1.1.1. Một số khái niệm có liên quan........................................................................ 11

1.1.2. Quan niệm về chợ ........................................................................................... 12

1.1.3. Chức năng và vai trò của chợ [15]................................................................. 13

1.1.3.1. Chức năng của chợ....................................................................................... 13

1.1.3.2. Vai trò của chợ............................................................................................. 15

1.1.4. Các đặc điểm chính của chợ [15].................................................................... 17

1.1.4.1. Các chủ thể tham gia hoạt động kinh doanh ở chợ...................................... 17

1.1.4.2. Không gian họp chợ..................................................................................... 18

1.1.4.3. Thời gian họp chợ........................................................................................ 18

1.1.5. Phân loại chợ [15]........................................................................................... 18

1.1.6. Các nhân tố ảnh hƣởng đến sự hình thành và phát triển của mạng lƣới chợ.. 20

1.1.6.1. Trình độ phát triển của nền kinh tế.............................................................. 20

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn

1.1.6.2. Đặc điểm dân cƣ và văn hóa........................................................................ 21

1.1.6.3. Phân bố dân cƣ và mạng lƣới các điểm quần cƣ ......................................... 22

1.1.6.4. Khoa học, công nghệ ................................................................................... 23

1.1.6.5. Đƣờng lối chính sách ................................................................................... 24

1.1.6.6. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên .............................................. 24

1.1.7. Một số tiêu chí đánh giá.................................................................................. 25

1.1.7.1. Quy mô chợ.................................................................................................. 25

1.1.7.2. Mật độ chợ ................................................................................................... 26

1.1.7.3. Bán kính phục vụ trung bình của mạng lƣới chợ......................................... 26

1.2. Cơ sở thực tiễn................................................................................................... 26

1.2.1. Khái quát mạng lƣới chợ ở Việt Nam............................................................ 26

1.2.1.1. Số lƣợng và quy mô chợ.............................................................................. 26

1.2.1.2. Mật độ và bán kính phục vụ của chợ........................................................... 29

1.2.1.3. Đặc điểm của các loại hình chợ ................................................................... 31

1.2.1.4. Nội dung hoạt động các chợ ........................................................................ 34

1.2.1.5. Thành phần tham gia kinh doanh................................................................. 35

1.2.1.6. Vấn đề môi trƣờng và an toàn thực phẩm tại chợ........................................ 35

1.2.2. Khái quát mạng lƣới chợ ở vùng Trung du miền núi Bắc Bộ ........................ 35

TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ........................................................................................... 38

CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG VÀ PHÂN BỐ MẠNG LƢỚI CHỢ .. 39

2.1. Các nhân tố ảnh hƣởng đến sự phát triển mạng lƣới chợ vùng Đông Bắc ........ 39

2.1.1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ...................................................................... 39

2.1.2.Trình độ phát triển của nền kinh tế vùng Đông Bắc…………………………42

2.1.2.1. Quy mô và tốc độ tăng trƣởng GDP ............................................................ 42

2.1.2.2. Cơ cấu nền kinh tế ....................................................................................... 42

2.1.2.3. Thu nhập và chi tiêu cho đời sống dân cƣ ................................................... 49

2.1.3. Đặc điểm dân cƣ và văn hóa........................................................................... 51

2.1.4. Phân bố dân cƣ và mạng lƣới các điểm quần cƣ ............................................ 53

2.1.5. Khoa học công nghệ ....................................................................................... 54

2.1.6 Cơ sở hạ tầng ................................................................................................... 55

2.1.7. Thị trƣờng ....................................................................................................... 56

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn

2.1.8. Đƣờng lối chính sách ...................................................................................... 56

2.1.9. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ................................................. 56

2.1.9.1. Địa hình........................................................................................................ 56

2.1.9.2. Khí hậu........................................................................................................ 58

2.1.9.3. Tài nguyên đất ............................................................................................. 58

2.1.9.4. Tài nguyên sinh vật...................................................................................... 59

2.1.9.5. Tài nguyên du lịch ...................................................................................... 60

2.1.10. Đánh giá chung ............................................................................................. 60

2.2. Thực trạng hoạt động và phân bố chợ vùng Đông Bắc giai đoạn 2005 – 2013............ 64

2.2.1. Quy mô và số lƣợng chợ................................................................................. 66

2.2.1.1. Tổng số chợ.................................................................................................. 66

2.2.1.2. Quy mô chợ.................................................................................................. 67

2.2.2. Mật độ và bán kính phục vụ của chợ.............................................................. 69

2.2.2.1. Mật độ chợ theo diện tích ............................................................................ 69

2.2.2.2. Bán kính phục vụ của chợ............................................................................ 69

2.2.2.3. Chỉ tiêu về mạng lƣới chợ theo dân số ........................................................ 70

2.2.2.4. Chỉ tiêu về mạng lƣới chợ theo xã, phƣờng ................................................ 71

2.2.3. Cơ sở hạ tầng chợ ........................................................................................... 72

2.2.4. Phạm vi lan tỏa của hàng hóa theo không gian .............................................. 74

2.2.5. Thời gian họp chợ........................................................................................... 74

2.2.6. Nội dung hoạt động của các chợ..................................................................... 75

2.2.7. Lực lƣợng tham gia kinh doanh...................................................................... 76

2.2.7.1. Các thành phần tham gia kinh doanh trên chợ ............................................ 76

2.2.7.2. Số điểm kinh doanh và lao động trên chợ ................................................... 77

2.2.8. Môi trƣờng và an toàn thực phẩm................................................................... 77

2.2.9. Đánh giá chung ............................................................................................... 79

2.3. Một số chợ tiêu biểu .......................................................................................... 81

2.3.1 Chợ phiên Bắc Hà............................................................................................ 81

2.3.2 Chợ Thái .......................................................................................................... 82

2.3.3. Chợ cửa khẩu Tân Thanh................................................................................ 83

2.3.4. Chợ tình Khâu Vai.......................................................................................... 84

TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ........................................................................................... 86

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn

CHƢƠNG 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN MẠNG

LƢỚI CHỢ VÙNG ĐÔNG BẮC ĐẾN 2030 ........................................................ 87

3.1. Quan điểm, mục tiêu và định hƣớng phát triển mạng lƣới chợ vùng Đông

Bắc đến năm 2030..................................................................................................... 87

3.1.1. Quan điểm....................................................................................................... 87

3.1.1.2. Quan điểm về việc đầu tƣ cơ sở vật chất chợ .............................................. 87

3.1.1.3. Quan điểm về bố trí không gian kiến trúc chợ ............................................ 88

3.1.1.4. Quan điểm phát triển ngành hàng, lực lƣợng kinh doanh trên chợ ............. 88

3.1.1.5. Quan điểm về tổ chức chợ trên địa bàn vùng Đông Bắc ............................. 89

3.1.2. Mục tiêu .......................................................................................................... 89

3.1.2.1. Mục tiêu chung ............................................................................................ 89

3.1.2.2. Mục tiêu cụ thể ............................................................................................ 90

3.1.3. Định hƣớng ..................................................................................................... 92

3.1.3.1. Định hƣớng chung ....................................................................................... 92

3.1.3.2. Định hƣớng cụ thể ....................................................................................... 93

3.2. Giải pháp............................................................................................................ 95

3.2.1. Quy hoạch thƣơng mại trên địa bàn vùng Đông Bắc ..................................... 96

3.2.2. Công tác quản lý chợ ...................................................................................... 97

3.2.3. Về tổ chức, phân công các ngành hàng kinh doanh tại chợ và các loại hình

thƣơng nghiệp khác................................................................................................... 98

3.2.4. Giải pháp khai thác các nguồn lực để đầu tƣ xây dựng chợ........................... 98

3.2.5. Giải pháp bồi dƣỡng, đào tạo cán bộ quản lý chợ ......................................... 99

3.2.6. Giải pháp bảo vệ môi trƣờng đối với mạng lƣới chợ toàn vùng .................... 99

3.2.7. Các giải pháp khác........................................................................................ 100

TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 ......................................................................................... 100

KẾT LUẬN............................................................................................................ 101

TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................... 102

PHỤ LỤC............................................................................................................... 104

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

TỪ NGHĨA

ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long

ĐBSH Đồng bằng sông Hồng

HTX Hợp tác xã

KTCK Kinh tế cửa khẩu

KKTCK Khu kinh tế cửa khẩu

NBX Nhà xuất bản

PCCC Phòng cháy chữa cháy

TP Thành phố

TTTM Trung tâm thƣơng mại

UBND Ủy ban nhân dân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 1.1: Tổng số chợ ở nƣớc ta phân theo vùng kinh tế và theo quy mô chợ

năm 2014................................................................................................. 27

Bảng 1.2: Mật độ chợ phân theo các vùng kinh tế năm 2013................................... 29

Bảng 1.3: Mƣời tỉnh, thành phố có mật độ chợ lớn nhất cả nƣớc năm 2013 ........... 30

Bảng 1.4. Tổng số chợ vùng Trung du miền núi Bắc Bộ phân theo các tỉnh và

phân theo quy mô năm 2014................................................................... 36

Bảng 2.1. Tổng GDP các tỉnh vùng Đông Bắc năm 2005 và năm 2012 .................. 42

Bảng 2.2. Giá trị và cơ cấu sản xuất nông nghiệp vùng Đông Bắc giai đoạn

2005 – 2012............................................................................................. 44

Bảng 2.3. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng theo giá hiện hành

của các tỉnh Đông Bắc năm 2005 – 2013 ............................................... 49

Bảng 2.4: Thu nhập bình quân đầu ngƣời một tháng của các tỉnh vùng Đông

Bắc năm 2006 và năm 2012.................................................................... 50

Bảng 2.5. Mật độ dân số phân theo các tỉnh của vùng Đông Bắc năm 2013 ........... 53

Bảng 2.6: Số lƣợng chợ phân theo các tỉnh của vùng Đông Bắc năm 2008 - 2013......... 66

Bảng 2.7: Phân loại chợ vùng Đông Bắc theo quy mô năm 2014............................ 68

Bảng 2.8: Một số chỉ tiêu cơ bản về mạng lƣới chợ của vùng Đông Bắc năm

2005 và năm 2013 ................................................................................... 70

Bảng 2.9: Mật độ chợ theo xã, phƣờng, thị trấn các tỉnh vùng Đông Bắc năm

2005 và năm 2013 ................................................................................... 71

Bảng 2.10: Tình trạng cơ sở vật chất chợ trên địa bàn vùng Đông Bắc năm

2005 và năm 2014 ................................................................................... 73

Bảng 2.11: Tình hình đảm bảo vệ sinh môi trƣờng của các chợ trên địa bànvùng

Đông Bắc năm 2013................................................................................ 78

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang

Hình 1.1: Mức thu nhập bình quân đầu ngƣời và tốc độ tăng trƣởng GDP vùng

Đông Bắc giai đoạn 2005 – 2010 .............................................................. 21

Hình 2.1. Bản đồ hành chính vùng Đông Bắc........................................................... 41

Hình 2.2: Cơ cấu kinh tế phân theo ngành vùng Đông Bắc 2005– 2012.................. 43

Hình 2.3: Cơ cấu dân tộc vùng Đông Bắc................................................................. 51

Hình 2.4. Bản đồ nguồn lực ảnh hƣởng đến sự phát triển mạng lƣới chợ vùng

Đông Bắc ................................................................................................... 63

Hình 2.5. Bản đồ thực trạng mạng lƣới chợ vùng Đông Bắc.................................... 65

Hinh 2.6. Cơ cấu về cơ sở vật chất các chợ vùng Đông Bắc .................................... 72

Hình 2.7. Số chợ họp thƣờng xuyên và chợ phiên phân theo các tỉnh vùng Đông

Bắc năm 2013 ........................................................................................... 75

Hỉnh 2.8. Số hộ tham gia kinh doanh thƣờng xuyên và không thƣờng xuyên trên

chợ của các tỉnh vùng Đông Bắc năm 2014 .............................................. 77