Nghiên cứu lựa chọn công nghệ và hệ thống thiết bị để sản xuất một số cây giống theo kiểu công nghiệp - Nghiên cứu lựa chọn, thiết kế và chế tạo hệ thống thiết bị đồng bộ sản xuất mạ khay và xây dựng mô hình trong sản xuất

3

bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n

viÖn c¬ ®iÖn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghÖ sau thu ho¹ch

Sè 54/102 Tr−êng Chinh - §èng §a – Hµ Néi

b¸o c¸o khoa häc ®Ò tµi nh¸nh:

nghiªn cøu lùa chän, thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o hÖ thèng

thiÕt bÞ ®ång bé s¶n xuÊt m¹ khay

vµ x©y dùng m« h×nh trong s¶n xuÊt

Thuéc ®Ò tµi:

nghiªn cøu lùa chän c«ng nghÖ vµ hÖ thèng thiÕt bÞ ®Ó s¶n xuÊt mét

sè c©y gièng theo kiÓu c«ng nghiÖp

M· sè: KC – 07 – 19

Chñ tr×: TS. NguyÔn Quèc ViÖt

6434-2

25/7/2007

Hµ néi, 2005

4

I. Më ®Çu

§¹i héi §¶ng lÇn thø VIII ®· x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng

nghiÖp vµ n«ng th«n (CNH, H§H NN&NT) lµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n

cña c«ng cuéc CNH, H§H ë n−íc ta. CNH, H§H NN&NT ®ßi hái ph¶i cã sù

®ãng gãp tÝch cùc cña nhiÒu ngµnh, nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã c¬ giíi hãa s¶n xuÊt

n«ng nghiÖp (CGHSXNN) lµ mét lÜnh vùc kh«ng thÓ thiÕu.

Trong nh÷ng n¨m qua, s¶n xuÊt lóa ë n−íc ta ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tÝch

®¸ng kÓ. Víi tæng diÖn tÝch lóa lªn ®Õn 7,7 triÖu ha, tæng s¶n l−îng thãc hµng

n¨m lu«n ®¹t kho¶ng 30-34,5 triÖu tÊn, kh«ng nh÷ng cung cÊp ®ñ l−¬ng thùc cho

trong n−íc, mµ cßn xuÊt khÈu ®−îc 3,5-4,5 triÖu tÊn g¹o. ViÖt Nam ®· trë thµnh

mét trong nh÷ng quèc gia xuÊt khÈu g¹o hµng ®Çu trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, nh×n

chung nÒn s¶n xuÊt lóa g¹o ë n−íc ta vÉn cßn rÊt l¹c hËu, ruéng ®Êt manh món,

n¨ng suÊt lao ®éng ch−a cao, chi phÝ s¶n xuÊt lín vµ ®Æc biÖt chÊt l−îng g¹o cßn

thÊp. C¬ giíi hãa (CGH) míi chØ ®−îc gi¶i quyÕt chñ yÕu ë hai kh©u lµ lµm ®Êt

vµ tuèt lóa. Kh©u gieo cÊy lµ mét trong nh÷ng kh©u nÆng nhäc nhÊt trong toµn bé

qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lóa g¹o (tõ lµm ®Êt, ch¨m sãc ®Õn thu ho¹ch) l¹i hÇu nh− ch−a

®−îc thùc hiÖn c¬ giíi hãa. ë miÒn B¾c, n¬i cã tËp qu¸n trång lóa theo ph−¬ng

thøc lµm m¹ vµ cÊy, hiÖn nay tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc tõ lµm m¹ ®Õn cÊy cßn hoµn

toµn lµm b»ng tay. C«ng viÖc võa nÆng nhäc võa tèn nhiÒu c«ng søc (riªng nhæ

m¹ vµ cÊy ®· chiÕm kho¶ng 30-35 c«ng/ha) l¹i chÞu ¶nh h−ëng rÊt lín vµo t×nh

h×nh thêi tiÕt khÝ hËu. Thêi vô cÊy ë c¶ 2 vô ®Òu r¬i vµo lóc thêi tiÕt kh¾c nghiÖt,

vô mïa lóa ®−îc cÊy vµo lóc trêi oi nãng nhÊt, vô xu©n lóa ®−îc cÊy vµo lóc trêi

rÐt vµ m−a phïn, khiÕn nhiÒu n¨m n«ng d©n ph¶i gieo cÊy l¹i nhiÒu lÇn trong mét

vô do bÞ rÐt ®Ëm hoÆc b·o lôt.

§Ó thùc hiÖn c¬ giíi hãa kh©u gieo cÊy, tõ nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû tr−íc

ViÖn C«ng cô vµ c¬ giíi hãa n«ng nghiÖp (nay lµ ViÖn C¬ ®iÖn n«ng nghiÖp vµ

C«ng nghÖ sau thu ho¹ch) ®· nghiªn cøu thö nghiÖm mét sè mÉu m¸y cÊy m¹

d−îc (m¹ ®−îc gieo vµ nu«i d−ìng ngoµi ®ång). Nh−ng nh÷ng nghiªn cøu CGH

cÊy lóa theo c¸ch lµm m¹ d−îc ®Òu thÊt b¹i, v× dïng m¸y ®Ó lµm m¹ trùc tiÕp trªn

®ång cho hiÖu qu¶ thÊp, nhÊt lµ kh«ng thÓ cã ®−îc m¸y nhæ m¹ ®¹t chÊt l−îng,

®ång thêi m¸y cÊy m¹ d−îc còng rÊt khã ®¶m b¶o chÊt l−îng cÊy vµ cho n¨ng

suÊt cao.

Qua thùc tÕ nghiªn cøu vÒ m¸y cÊy vµ theo kinh nghiÖm cña c¸c n−íc s¶n

xuÊt lóa tiªn tiÕn trªn thÕ giíi nh− NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan, Trung Quèc

cho thÊy, m¸y cÊy chØ ph¸t triÓn ®−îc khi s¶n xuÊt ®−îc m¹ non d¹ng th¶m. KÕt

qu¶ nghiªn cøu vµ øng dông trªn thÕ giíi ®· kh¼ng ®Þnh cÊy lóa b»ng m¹ non cã

nhiÒu −u ®iÓm h¬n m¹ giµ (m¹ d−îc) do tiÕt kiÖm gièng, lóa ph¸t triÓn nhanh,

n¨ng suÊt cao. Lµm m¹ th¶m trªn khay (d−íi ®©y, gäi t¾t lµ m¹ khay) lµ mét c«ng

nghÖ th©m canh, tiªn tiÕn, thuËn lîi ®Ó CGH ®ång bé s¶n xuÊt m¹, gi¶m thiÓu

¶nh h−ëng cña thêi tiÕt bÊt lîi vµ t¹o ra m¹ cã chÊt l−îng ®ång ®Òu, rÊt phï hîp

víi viÖc c¬ giíi hãa kh©u cÊy. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i x©y dùng ®−îc mét quy tr×nh

5

c«ng nghÖ vµ hÖ thèng thiÕt bÞ ®ång bé phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam ®Ó s¶n

xuÊt m¹ th¶m trªn khay, t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc c¬ giíi hãa kh©u cÊy.

ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn, trong khu«n khæ ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc KC-07-19,

®Ò môc: “Nghiªn cøu lùa chän, thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o hÖ thèng thiÕt bÞ ®ång bé s¶n

xuÊt m¹ khay vµ x©y dùng m« h×nh trong s¶n xuÊt” ®· ®−îc ®Æt ra vµ thùc hiÖn.

6

Ch−¬ng I

Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu, øng dông c«ng nghÖ

vµ hÖ thèng thiÕt bÞ s¶n xuÊt m¹ th¶m trªn khay

1.1. Trªn thÕ giíi

1.1.1. C¬ giíi ho¸ trång lóa nãi chung vµ s¶n xuÊt m¹ th¶m nãi riªng

ë Mü vµ c¸c n−íc Ch©u ¢u, canh t¸c lóa m× lµ chÝnh, lóa n−íc chØ chiÕm

mét tû lÖ rÊt nhá (kho¶ng 2%). Lóa ®−îc trång chØ b»ng ph−¬ng ph¸p gieo th¼ng

thãc gièng trªn ®Êt kh«, sau khi lóa mäc míi cho n−íc vµo. Tõ l©u, ë c¸c n−íc

nµy, ®· thùc hiÖn ®−îc c¬ giíi ho¸ (CGH) trång lóa trªn toµn bé diÖn tÝch (hoÆc

®−îc gieo v·i b»ng m¸y bay, nh− ë Mü, hoÆc ®−îc gieo thµnh hµng b»ng m¸y gieo

liªn hîp víi m¸y kÐo lín, nh− ë Nga, ý, Bungari …).

ë ch©u ¸, n¬i cã kho¶ng 125 triÖu ha chiÕm tíi 91% diÖn tÝch trång lóa

trªn thÕ giíi, hÇu hÕt c¸c n−íc ®Òu trång lóa b»ng c¶ hai ph−¬ng ph¸p lµ gieo

th¼ng vµ cÊy nh− ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ë Ch©u ¸ ph−¬ng ph¸p gieo th¼ng ®−îc

thùc hiÖn trªn c¶ ®Êt kh«, lÉn ®Êt −ít.

Kü thuËt gieo th¼ng ®¬n gi¶n nªn CGH kh©u nµy dÔ gi¶i quyÕt, v× thÕ nã

lu«n ph¸t triÓn tr−íc vµ m¹nh h¬n CGH kh©u cÊy. ë Trung Quèc, phÇn diÖn

tÝch lóa gieo kh« (chñ yÕu lµ ë miÒn B¾c), ®· ®−îc CGH hÇu nh− toµn bé diÖn

tÝch. §Ó gieo th¼ng trªn ruéng kh«, ng−êi ta dïng nguyªn mÉu m¸y gieo lóa

m× víi c¬ cÊu gieo h¹t lµ kiÓu trôc cuèn. Cßn ®Ó gieo th¼ng thãc trªn ®Êt −ít,

ng−êi ta dïng c¶ c«ng cô kÐo tay vµ m¸y ch¹y ®éng c¬ kh¸ ®a d¹ng; Tèc ®é

CGH gieo th¼ng ë Trung Quèc t¨ng rÊt nhanh, chØ trong t¸m n¨m, tõ 1991 –

1998, ®· t¨ng 160%, trong khi ®ã tèc ®é CGH kh©u cÊy chØ t¨ng 76%. Th¸i

Lan, Ên §é, Phillipin vµ nhiÒu n−íc kh¸c ®· dïng m¸y gieo th¼ng thãc trªn

®Êt.

Tuy nhiªn, t¹i ba n−íc ®· thùc hiÖn ®−îc CGH toµn bé c¸c kh©u trong s¶n

xuÊt lóa lµ NhËt B¶n, §µi Loan vµ Hµn Quèc ng−êi ta ®Òu ¸p dông ph−¬ng ph¸p

cÊy lóa mµ kh«ng gieo th¼ng. NhËt B¶n lµ n−íc ®Çu tiªn tõ bá s¶n xuÊt m¹ d−îc

vµ chuyÓn hoµn toµn sang s¶n xuÊt m¹ khay, ®ång thêi ¸p dông CGH trªn toµn bé

c¸c kh©u s¶n xuÊt m¹ vµ cÊy lóa tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70. TÝnh −u viÖt cña m¹ khay

7

vµ m¸y cÊy m¹ khay ®· lµm cho m¸y cÊy m¹ d−îc ë NhËt kh«ng phæ biÕn ®−îc

n÷a, trong khi ®ã m¸y cÊy m¹ khay ph¸t triÓn rÊt nhanh vµ tíi n¨m 1985 coi nh−

®· hoµn thµnh toµn bé diÖn tÝch cÊy b»ng m¹ khay. C¸c n−íc kh¸c nh− Hµn

Quèc, §µi Loan c¸ch ®©y 20 n¨m còng ®· häc tËp kinh nghiÖm cña NhËt B¶n vµ

hiÖn nay nhiÒu n−íc kh¸c, ®Æc biÖt lµ Trung Quèc ®ang ph¸t triÓn m¹nh ph−¬ng

ph¸p s¶n xuÊt m¹ nµy.

§µi Loan vµ Hµn Quèc lµ hai n−íc ®i ®Çu ¸p dông c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ

cÊy m¹ khay cña NhËt B¶n. H×nh thøc s¶n xuÊt m¹ khay ë §µi Loan vµ NhËt B¶n

lµ thµnh lËp c¸c trung t©m dÞch vô s¶n xuÊt m¹ phôc vô cho cì 100-300 ha, trong

®ã hÇu hÕt c¸c c«ng viÖc ®· ®−îc CGH.

Trung Quèc lµ mét trong nh÷ng n−íc ch©u ¸ khëi hµnh CGH s¶n xuÊt

n«ng nghiÖp rÊt sím. Tõ nh÷ng n¨m 50 Trung Quèc còng ®· nghiªn cøu kh©u

CGH lµm m¹ vµ cÊy lóa. Nh−ng Trung Quèc ®· m¾c mét sai lÇm rÊt lín lµ suèt

mÊy chôc n¨m chØ nghiªn cøu m¸y cÊy m¹ d−îc. Do m−êi n¨m gÇn ®©y Trung

Quèc còng ®· tõ bá nghiªn cøu m¸y cÊy m¹ d−îc ®Ó chuyÓn sang nghiªn cøu

m¸y cÊy m¹ khay. Kh¸c víi 3 n−íc NhËt B¶n, §µi Loan vµ Hµn Quèc lµ CGH

m¹ th¶m ®Ó tiÕn hµnh song song cïng víi viÖc cÊy m¸y m¹ th¶m th× hiÖn nay ë

Trung Quèc bªn c¹nh CGH s¶n xuÊt m¹ th¶m cho m¸y cÊy th× còng tiÕn hµnh

CGH s¶n xuÊt m¹ th¶m ®Ó cÊy tay. Toµn Trung Quèc tæng diÖn tÝch m¹ khay cÊy

m¸y lµ 941.670 ha vµ vµ m¹ khay cÊy tay lµ 421.980 ha b»ng gÇn mét nöa diÖn

tÝch m¹ khay cÊy m¸y. N¨m 2000, 70% sè tØnh ë Trung Quèc ®· ¸p dông s¶n

xuÊt m¹ khay kiÓu c«ng nghiÖp võa ®Ó cÊy tay võa ®Ó cÊy m¸y.

Nh− vËy s¶n xuÊt m¹ khay theo kiÓu c«ng nghiÖp cã thÓ ®i tr−íc mét b−íc

so víi viÖc ph¸t triÓn m¸y cÊy, nghÜa lµ cã thÓ x©y dùng c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt

m¹ khay b¸n cho n«ng d©n ®Ó cÊy tay, råi dÇn dÇn sÏ ®−a m¸y cÊy vµo.

1.1.2. Kh¸i qu¸t vÒ qui tr×nh c«ng nghÖ vµ tÝnh −u viÖt cña s¶n xuÊt m¹ th¶m

trªn khay:

a) Qui tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt m¹ th¶m trªn khay: cã thÓ tãm t¾t quy tr×nh

c«ng nghÖ s¶n xuÊt m¹ khay nh− sau (xem s¬ ®å trªn h×nh 1.1):