Nghiên cứu đặc tính nông sinh học của một số mẫu giống mướp đắng (momordica charandia l) trong điều kiện trồng tại gia lâm hà nội

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi

------------------

Lª thÞ t×nh

Nghiªn cøu ®Æc tÝnh n«ng sinh häc cña mét sè

mÉu gièng m−íp ®¾ng (Momordica charantia L.)

trong ®iÒu kiÖn trång t¹i gia l©m – hµ néi

LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp

Chuyªn ngµnh: Di truyÒn vµ chän gièng c©y trång

M· sè: 60.62.05

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: pgs.ts. vò ®×nh hoµ

Hµ Néi, 2008

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam ñoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận

văn này là trung thực và chưa ñược sử dụng ñể bảo vệ một học vị nào.

Các thông tin trích dẫn sử dụng trong luận văn ñều ñược ghi rõ nguồn

gốc.

Tác giả luận văn

Lê Thị Tình

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình thực hiện ñề tài và hoàn thành bản luận án này,

tôi ñã nhận ñược sự giúp ñỡ tận tình của cơ quan, của các thầy hướng dẫn,

các thầy cô giáo cùng các bạn bè ñồng nghiệp.

Trước tiên tôi bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban lãnh ñạo Viện

Nghiên cứu rau quả ñã tạo ñiều kiện cho tôi thực hiện tốt ñề tài nghiên cứu

trong những năm qua.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Vũ ðình Hoà - Trưởng

phòng ðào tạo Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội ñã tận tình giúp ñỡ tôi

trong quá trình thực hiện ñề tài và hoàn thành luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong Bộ môn Di truyền và

Chọn giống cây trồng, Ban chủ nhiệm Khoa Nông học, ban lãnh ñạo và tập

thể cán bộ Khoa Sau ñại học, Ban giám hiệu nhà trường - Trường ñại học

Nông Nghiệp Hà Nội ñã giúp ñỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu

trong nhà trường.

Nhân dịp này tôi chân thành cảm ơn toàn thể anh chị em trong Bộ môn

Rau - Gia vị cùng các bạn bè, ñồng nghiệp Viện Nghiên cứu Rau quả ñã tạo

ñiều kiện thuận lợi, ñộng viên giúp ñỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên

cứu và hoàn thành bản luận văn này.

Hà Nội, tháng 9 năm 2008

Tác giả luận văn

Lê Thị Tình

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iii

Môc lôc

Lêi cam ®oan i

Lêi c¶m ¬n ii

Môc lôc iii

Danh môc ch÷ viÕt t¾t vi

Danh môc c¸c b¶ng vii

Danh môc c¸c h×nh ix

1. MỞ ðẦU 1

1.1. ðẶT VẤN ðỀ 1

1.2. MỤC ðÍCH VÀ YÊU CẦU 2

1.3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ðỀ TÀI 3

1.4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 3

2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4

2.1. THÀNH PHẦN DINH DƯỠNG VÀ HOÁ HỌC CỦA MƯỚP

ðẮNG 4

2.2. NGUỒN GỐC VÀ PHÂN BỐ CỦA MƯỚP ðẮNG 6

2.3. PHÂN LOẠI MƯỚP ðẮNG 7

2.4. ðẶC ðIỂM THỰC VẬT HỌC CƠ BẢN CỦA MƯỚP ðẮNG 12

2.5. YÊU CẦU CỦA CÂY MƯỚP ðẮNG ðỐI VỚI ðIỀU KIỆN

NGOẠI CẢNH 13

2.6. TÌNH HÌNH SẢN XUẤT VÀ NGHIÊN CỨU MƯỚP ðẮNG

TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM 15

3. VẬT LIỆU, ðỊA ðIỂM, NỘI DUNG VÀ 26

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 26

3.1. VẬT LIỆU NGHIÊN CỨU 26

3.2. ðỊA ðIỂM NGIÊN CỨU 26

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iv

3.3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 28

3.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 28

4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 35

4.1. ðẶC ðIỂM SINH TRƯỞNG PHÁT TRIỂN CỦA CÁC MẪU

GIỐNG MƯỚP ðẮNG 35

4.1.1. Các giai ñoạn sinh trưởng chủ yếu của các mẫu giống mướp

ñắng ở các thời vụ khác nhau 35

4.1.2. Một số ñặc ñiểm hình thái của các mẫu giống mướp ñắng ở các

thời vụ khác nhau 39

4.1.3. ðặc ñiểm hình thái quả của các mẫu giống mướp ñắng trồng ở

các thời vụ khác nhau 41

4.1.4. ðặc ñiểm hạt của các mẫu giống mướp ñắng trồng ở các thời vụ

khác nhau 44

4.1.5. ðặc ñiểm quả của các mẫu giống mướp ñắng trồng ở các thời

vụ khác nhau 49

4.1.6. ðặc ñiểm sinh trưởng của các mẫu giống mướp ñắng trồng ở các

thời vụ khác nhau 55

4.2. TÌNH HÌNH NHIỄM SÂU, BỆNH CỦA CÁC MẪU GIỐNG

MƯỚP ðẮNG TRỒNG TRONG CÁC THỜI VỤ KHÁC

NHAU 58

4.3. NĂNG SUẤT VÀ CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH NĂNG SUẤT

CỦA CÁC MẪU GIỐNG MƯỚP ðẮNG Ở CÁC THỜI VỤ

KHÁC NHAU 60

4.3.1. Các yếu tố cấu thành năng suất của các mẫu giống mướp ñắng

trồng ở các thời vụ khác nhau 60

4.3.2. Năng suất của các mẫu giống mướp ñắng trồng ở các thời vụ

khác nhau 65

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………v

4.4. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH ðA DẠNG DI TRUYỀN BẰNG

PHƯƠNG PHÁP THỐNG KÊ SINH HỌC 67

4.5. PHÂN TÍCH TƯƠNG QUAN ðỐI VỚI MỘT SỐ CHỈ TIÊU

VỀ ðẶC ðIỂM QUẢ, NĂNG SUẤT VÀ CÁC YẾU TỐ CẤU

THÀNH NĂNG SUẤT CỦA CÁC MẪU GIỐNG MƯỚP

ðẮNG TRỒNG Ở VỤ THU ðÔNG 2007 70

4.6. MỘT SỐ MẪU GIỐNG CÓ TRIỂN VỌNG 72

4.7. MỘT SỐ CHỈ TIÊU HOÁ SINH CỦA MỘT SỐ MẪU GIỐNG

MƯỚP ðẮNG CÓ TRIỂN VỌNG Ở CÁC THỜI VỤ KHÁC

NHAU 74

5. KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ 76

5.1. KẾT LUẬN 76

5.2. ðỀ NGHỊ 76

TÀI LIỆU THAM KHẢO 77

PHỤ LỤC 82

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vi

Danh môc c¸c b¶ng

STT Tªn b¶ng Trang

2.1. Thành phần dinh dưỡng có trong 100g phần ăn ñược của mướp

ñắng 5

2.1. So sánh về một số giống mướp ñắng trồng ở Việt Nam 11

2.3. Diện tích trồng và sản lượng mướp ñắng ở Ấn ðộ 17

2.4. Chi phí cho sản xuất mướp ñắng ở Ấn ðộ giai ñoạn 1998-2001 18

2.5. Diện tích, năng suất và sản lượng mướp ñắng ở ðài Loan giai

ñoạn 1996-2005 18

2.5. (tiếp theo) 19

3.1. Một số chỉ tiêu sinh hoá ñất thí nghiệm tại Viện nghiên cứu Rau

quả 26

3.2. Danh sách các mẫu giống mướp ñắng tham gia thí nghiệm 27

3.3. Thang ñiểm của một số chỉ tiêu của các mẫu giống mướp ñắng 32

3.4. Phân bổ phân bón cho các ñợt bón 34

4.1. Thời gian qua các giai ñoạn sinh trưởng của các mẫu giống mướp

ñắng trong vụ thu ñông năm 2007 36

4.2: Thời gian qua các giai ñoạn sinh trưởng của các mẫu giống mướp

ñắng trong vụ xuân hè năm 2008 37

4.3: Màu sắc thân, hoa, dạng lá và mức ñộ xẻ thuỳ lá của các mẫu

giống mướp ñắng 40

4.4. ðặc ñiểm hình thái quả của các mẫu giống mướp ñắng 43

4.5. ðặc ñiểm hạt của các mẫu giống mướp ñắng vụ thu ñông 2007 47

4.6. ðặc ñiểm hạt của các mẫu giống mướp ñắng vụ xuân hè 2008 48

4.7. ðặc ñiểm quả của các mẫu giống mướp ñắng vụ thu ñông 2007 53

4.8. ðặc ñiểm quả của các mẫu giống mướp ñắng vụ xuân hè 2008 54

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vii

4.9. Số nhánh trên thân và chiều dài thân chính của các mẫu giống

mướp ñắng trồng ở các vụ khác nhau 57

4.10. Tình hình nhiễm sâu, bệnh của các mẫu giống mướp ñắng trồng ở

các thời vụ khác nhau 59

4.11. Các yếu tố cấu thành năng suất của các mẫu giống mướp ñắng

trồng ở các thời vụ khác nhau 64

4.12. Năng suất của các mẫu giống mướp ñắng trồng ở các thời vụ khác nhau 66

4.13. Phân nhóm các mẫu giống theo hệ số ñồng hình và ña hình trong

khoảng 1,1 ñến 1,41 68

4.14. Hệ số tương quan giữa các chỉ tiêu về ñặc ñiểm quả, năng suất và

các yếu tố cấu thành năng suất của các mẫu giống mướp ñắng

trồng ở vụ thu ñông 2007 71

4.15. Hệ số tương quan giữa các tính trạng về ñặc ñiểm quả, năng suất và

các yếu tố cấu thành năng suất của các mẫu giống mướp ñắng

trồng ở vụ xuân hè 2008 72

4.16. Một số ñặc ñiểm nông sinh học của các mẫu giống mướp ñắng có

triển vọng trồng trong vụ thu ñông 2007 73

4.17. Một số ñặc ñiểm nông sinh học của các mẫu giống mướp ñắng có

triển vọng trồng trong vụ xuân hè 2008 74

4.18. Một số chỉ tiêu sinh hoá của các giống mướp ñắng có triển vọng

trồng ở các thời vụ khác nhau 75

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………1

1. MỞ ðẦU

1.1. ðẶT VẤN ðỀ

Cây mướp ñắng (Momordica charantia. L.) còn có một số tên gọi khác

như khổ qua, mướp mủ, chua hao... thuộc họ bầu bí (Cucurbitaceae) là cây

trồng khá quen thuộc ở Việt Nam và một số quốc gia khác như Ấn ðộ,

Philippin, Malaysia, Trung Quốc, Australia, các nước ở châu Phi, Tây Á và

Mỹ La tinh [6] [8] [47]. Trong mướp ñắng có chứa protit, lipit, ñường, chất

xơ, canxi, phốt-pho, sắt, caroten, vitamin B1, B2, PP, C, các axit amin và các

axit khác. Từ quả mướp ñắng có thể chế biến thành nhiều món ăn khác nhau

như: nộm, xào, nấu canh, nhồi thịt..., quả mướp ñắng cũng là một món ăn

trong bữa ăn bình dân ñến bữa tiệc ở những khách sạn sang trọng. Nó là một

trong ngũ vị ñược con người ưa thích: ñắng-cay-chua-chát-ngọt [20]. Quả

mướp ñắng rất quý vì nó vừa là rau ăn vừa là một vị thuốc có vị ñắng tính

mát. Khi quả xanh, mướp ñắng có tính chất tiêu ñờm, sáng mắt, mát tim,

nhuận tràng, bổ thận, lợi tiểu, giảm ñau nhức xương. Khi chín, quả mướp

ñắng có tác dụng bổ máu, giải nhiệt, giảm ho, trị giun, sát trùng, hạ ñường

huyết. Khi dùng ñể tắm cho trẻ em, mướp ñắng có thể chữa ñược mụn nhọt,

rôm sẩy và trị chốc ñầu. Ở Trung Quốc người ta dùng mướp ñắng ñể trị bệnh

ñột quỵ tim, bệnh sốt, khô miệng. Hạt mướp ñắng có tác dụng bổ dương,

tráng khí, dùng chữa ho viêm họng. Hoa, lá và rễ mướp ñắng cũng ñược dùng

ñể chữa lỵ nhất là lỵ amip [10] [12] [15]. Chính vì vậy mà năm 1990, khi Liên

Hợp Quốc phát hành bộ tem dược thảo, mỗi con tem là một cây thuốc ñược

Liên Hợp Quốc cho là có giá trị chữa bệnh trên thế giới, mướp ñắng ñược

chọn làm một trong sáu cây thuốc tiêu biểu. Tem mướp ñắng ñược phát hành

khắp nước Áo [17].

Mướp ñắng dễ trồng, không kén ñất, là cây ưa ẩm, ưa sáng, sợ úng, ít sâu

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………2

bệnh và ñặc biệt quả mướp ñắng có hình dạng ngộ nghĩnh, bóng ñẹp nên nó

còn ñược trồng làm cảnh, lấy bóng mát kết hợp với lấy quả ăn trong gia ñình.

Mướp ñắng có thể trồng trên diện tích lớn ñể cung cấp cho thị trường thực

phẩm, thuốc, mỹ phẩm.

Ở nước ta, mướp ñắng là cây có giá trị hàng hoá nên ñang dần ñược

người nông dân trồng với diện tích lớn và cho thu nhập cao. Các giống ñang

sử dụng hiện nay chủ yếu là giống ñịa phương tuy có khả năng thích nghi cao,

chống chịu sâu bệnh tốt, song năng suất thấp. Ngoài ra, các giống nhập từ các

công ty giống nước ngoài là các giống có năng suất cao nhưng khả chống chịu

với ñiều kiện thời tiết bất thuận và sâu bệnh hại thấp nên gặp nhiều rủi ro cho

người sản xuất. Ngoài ra do giá thành hạt giống cao nên ảnh hưởng ñến hiệu

quả sản xuất. Vì vậy, công tác nghiên cứu chọn tạo giống mướp ñắng ñáp ứng

yêu cầu của sản xuất là rất cần thiết, bước ñầu tiên của công tác này là ñánh

giá nguồn vật liệu khởi ñầu phục vụ cho quá trình chọn tạo giống tiếp theo.

Trên cơ sở ñó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài “Nghiên cứu ñặc tính

nông sinh học của một số mẫu giống mướp ñắng (Momordica charantia L.)

trồng trong ñiều kiện tại Gia Lâm-Hà Nội”.

1.2. MỤC ðÍCH VÀ YÊU CẦU

1.2.1. Mục ñích

- Xác ñịnh ñược các mẫu giống mướp ñắng có khả năng sinh trưởng,

phát triển tốt cho năng suất cao, phẩm chất tốt trong các vụ trồng (thu

ñông và xuân hè).

- Phát hiện và ñánh giá ñược tính trạng kinh tế có lợi phục vụ cho công

tác chọn tạo giống mướp ñắng trong tương lai.

1.2.2. Yêu cầu

- ðánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển và năng suất của các mẫu

giống mướp ñắng tại các thời vụ trồng khác nhau.

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………3

- ðánh giá khả năng chống chịu sâu, bệnh trên ñồng ruộng của các mẫu

giống mướp ñắng tại các thời vụ trồng khác nhau.

- ðánh giá ñặc ñiểm quả, một số chỉ tiêu chất lượng của các mẫu giống

tham gia thí nghiệm.

1.3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ðỀ TÀI

- Từ những kết quả ñạt ñược, ñề tài ñưa ra một số mẫu giống mướp ñắng

có triển vọng, phù hợp với ñiều kiện sinh thái vùng nghiên cứu, góp phần làm

phong phú thêm các mẫu giống mướp ñắng cho sản xuất.

1.4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU

ðề tài chỉ giới hạn nghiên cứu về các ñặc ñiểm nông học, khả năng sinh

trưởng phát triển, khả năng chống chịu, khả năng cho năng suất, ñặc ñiểm

hình thái và phẩm chất quả ñối với cây mướp ñắng.