Nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái học chủ yếu của loài ruồi đục quả phương đôngđông Bactrocera dorsalis Hendel hại cây ăn quả và biện pháp phòng chống theo hướng tổng hợp ở Mộc Châu, Sơn La

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

---------

NGUYỄN THỊ THANH HIỀN

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC, SINH THÁI HỌC CHỦ YẾU

CỦA LOÀI RUỒI ĐỤC QUẢ PHƯƠNG ĐÔNG Bactrocera dorsalis

Hendel HẠI CÂY ĂN QUẢ VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG

THEO HƯỚNG TỔNG HỢP Ở MỘC CHÂU, SƠN LA

Chuyên ngành : Bảo vệ thực vật

Mã số : 62.62.01.12

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

Người hướng dẫn khoa học:

1. TS. Lê Đức Khánh

2. GS. TS. Phạm Văn Lầm

HÀ NỘI, NĂM 2014

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu kết quả nghiên cứu khoa học đã nêu trong luận án là trung thực và chưa

được ai công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác.

Hà Nội, ngày tháng năm 2014

Tác giả

Nguyễn Thị Thanh Hiền

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành bản luận án này, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ về mọi

mặt của các cấp Lãnh đạo, các tập thể và cá nhân.

Trước hết tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và kính trọng

tới TS. Lê Đức Khánh và GS.TS. Phạm Văn Lầm, những người thầy đã tận

tình chỉ bảo, hướng dẫn về chuyên môn cũng như phương pháp luận trong

suốt quá trình thực hiện đề tài và luôn chia sẻ, động viên để tôi hoàn thành

luận án này.

Luận án được thực hiện tại Bộ môn Côn trùng, Viện Bảo vệ thực vật và

một số tỉnh ở miền Bắc, Việt Nam. Tôi đã nhận được sự giúp đỡ của Ban

Lãnh đạo Viện Bảo vệ thực vật; Tập thể cán bộ Bộ môn Côn trùng. Tôi xin

chân thành cảm ơn những sự giúp đỡ quí báu đã dành cho tôi.

Tôi xin gửi lời cảm ơn TS. Cardoso Pereira Rui Manuel đã tạo điều

kiện để tôi tham gia học tập về ruồi đục quả tại Trường Đại học Griffith,

(Australia) và Thái lan. Trong quá trình học tập tôi cũng nhận được sự giúp

đỡ về chuyên môn của các chuyên gia nghiên cứu Ruồi đục quả từ Cơ quan

năng lượng nguyên tử quốc tế.

Chân thành cảm ơn các bạn đồng nghiệp trong nhóm Nghiên cứu Ruồi

đục quả, bộ môn Côn trùng đã luôn chia sẻ kinh nghiệm quý báu trong nghiên

cứu và giúp đỡ tôi trên mọi phương diện.

Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Lãnh đạo Viện Khoa học Nông nghiệp Việt

Nam, Ban Đào tạo Sau đại học cùng tập thể cán bộ và quý thầy cô đã giúp

đỡ trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án.

Tôi xin gửi lời cảm ơn đặc biệt đến chồng, con, cha mẹ, anh chị em và

toàn thể bạn bè, đồng nghiệp đã luôn hết lòng động viên tinh thần trong suốt

thời gian học tập và hoàn thành luận án.

Xin chân thành cảm ơn!

Nguyễn Thị Thanh Hiền

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan .......................................................................................... i

Lời cảm ơn.............................................................................................. ii

Mục lục ................................................................................................... iii

Danh mục các chữ viết tắt...................................................................... v

Danh mục các bảng ................................................................................ vi

Danh mục các hình...............................................................................viii

MỞ ĐẦU .................................................................................................iii

Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........... 6

1.1. Cơ sở khoa học của đề tài.................................................................. 6

1.2. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước về ruồi đục quả ....................... 7

1.2.1. Thành phần loài, sự phân bố và ý nghĩa kinh tế của ruồi đục quả ... 7

1.2.2. Nghiên cứu về đặc điểm sinh vật học của ruồi đục quả .................... 9

1.2.3. Nghiên cứu đặc điểm sinh thái học của ruồi đục quả ..................... 12

1.2.4. Biện pháp phòng chống ruồi đục quả ............................................ 18

1.3. Tình hình nghiên cứu ở trong nước ................................................ 28

1.3.1. Thành phần loài, phân bố và ý nghĩa kinh tế của ruồi đục quả ...... 28

1.3.2. Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của ruồi đục quả ...................... 29

1.3.3. Nghiên cứu đặc điểm sinh thái học của ruồi đục quả ..................... 32

1.3.4. Biện pháp phòng chống ruồi đục quả ........................................... 34

1.4. Những vấn đề quan tâm .................................................................. 35

Chương 2. VẬTLIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 36

2.1. Địa điểm nghiên cứu ....................................................................... 36

2.1.1. Các địa điểm nghiên cứu ............................................................... 36

2.1.2. Vài nét về địa điểm nghiên cứu đồng ruộng ................................... 36

2.2. Thời gian nghiên cứu ...................................................................... 37

2.3. Vật liệu và dụng cụ nghiên cứu ....................................................... 37

2.3.1. Vật liệu nghiên cứu ........................................................................ 37

2.3.2. Dụng cụ nghiên cứu ....................................................................... 37

2.4. Nội dung nghiên cứu ....................................................................... 38

2.5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................ 38

2.5.1. Phương pháp nghiên cứu thành phần loài, tác hại của ruồi đục quả ... 38

iv

2.5.2. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm sinh vật học ............................ 40

2.5.3. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm sinh thái học ........................... 47

2.5.4. Phương pháp nghiên cứu biện pháp phòng chống diện rộng ruồi đục

quả Phương Đông hại quả đào mèo theo hướng tổng hợp ....................... 51

2.5.5. Phương pháp xử lý số liệu ............................................................. 52

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................. 53

3.1. Thành phần loài và tác hại của ruồi đục quả ở một số tỉnh miền Bắc . 53

3.1.1. Thành phần loài và phân bố của ruồi đục quả ............................... 53

3.1.2. Thành phần loài ruồi đục quả theo cây ký chủ ............................... 57

3.1.3. Ruồi đục quả và cây ký chủ của chúng ở Mộc Châu, Sơn La ......... 59

3.1.4. Tác hại của ruồi đục quả ............................................................... 61

3.2. Đặc điểm sinh vật học của ruồi đục quả Phương Đông B. dorsalis 65

3.2.1. Tập tính sinh sống của ruồi đục quả Phương Đông ....................... 65

3.2.2. Thời gian phát triển các pha phát dục và vòng đời ........................ 66

3.2.3. Sinh sản của ruồi đục quả Phương Đông........................................ 68

3.2.4. Nhiệt độ khởi điểm phát dục, số lứa của ruồi đục quả Phương Đông ... 73

3.2.5. Bảng sống của ruồi đục quả Phương Đông B. dorsalis .................. 74

3.2.6. Ký chủ của loài ruồi đục quả B. dorsalis ....................................... 79

3.3. Đặc điểm sinh thái học của ruồi đục quả Phương Đông ................ 81

3.3.1. Ảnh hưởng của nhiệt độ đến các pha phát dục ............................... 81

3.3.2. Ảnh hưởng của thức ăn nuôi sâu non ............................................ 83

3.3.3. Sự phát sinh và yếu tố ảnh hưởng tới sự phát triển của ruồi đục quả

Phương Đông B. dorsalis ở vùng Mộc Châu (Sơn La) ............................. 94

3.4. Biện pháp quản lý ruồi đục quả B. dorsalis theo hướng tổng hợp tại

Mộc Châu, Sơn La .............................................................................. 108

3.4.1. Xác định thời điểm phòng trừ ...................................................... 109

3.4.2. Biện pháp quản lý ruồi đục quả Phương Đông B. dorsalis theo

hướng tổng hợp trên diện rộng tại Mộc Châu (Sơn La) ......................... 111

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .................................................................. 118

CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Ký hiệu, chữ viết tắt Diễn giải

BVTV Bảo vệ thực vật

bẫy CuE bẫy Cue eugenol

DT Thời gian tăng đôi số lượng cá thể trong quần thể

nnk Những người khác

NXB Nhà xuất bản

bẫy ME bẫy Methyl eugenol

K Tổng tích ôn hữu hiệu

FTD Số lượng ruồi bắt trong một ngày của một bẫy

PVC Nhựa tổng hợp

Q Tổng tích ôn năm của khu vực Sơn La

r Tỷ lệ gia tăng tự nhiên

RH Ẩm độ tương đối của không khí (%)

Ro Hệ số nhân của một thế hệ

Số TT Số thứ tự

T Thời gian một thế hệ tính theo đời con

Tc Thời gian một thế hệ tính theo mẹ

tc Nhiệt độ khởi điểm phát dục

t

o

C Nhiệt độ không khí (độ C)

Y Số lứa lý thuyết trong năm của ruồi B.dorsalis

λ Giới hạn tăng tự nhiên

< Nhỏ hơn

> Lớn hơn

♀ Con cái

♂ Con đực

CAQ Cây ăn quả

UBND Ủy ban nhân dân

Ø Đường kính

ISPM 8 Hiệp ước số 8 về Tiêu chuẩn quốc tế xác định vùng

dịch hại

ISPM 35 Hiệp ước số 35 về Tiêu chuẩn tiếp cận hệ thống

dịch hại ruồi đục quả

PPRI Viện Bảo vệ thực vật

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

STT

bảng

Tên bảng Số trang

3.1. Thành phần loài và phân bố của ruồi đục quả ở một số

tỉnh phía Bắc Việt Nam (2009 - 2011) 53

3.2. Thành phần loài ruồi đục quả theo cây trồng tại 4 tỉnh

thành phía Bắc Việt Nam (2009-2011) 58

3.3. Mức độ gây hại của ruồi đục quả thuộc họ Tephritidae tại

Mộc Châu, Sơn La (2010 - 2012) 63

3.4. Thời gian phát dục các pha của ruồi đục quả Phương

Đông B. dorsalis (Viện Bảo vệ thực vật, 2012-2013) 67

3.5. Tỷ lệ giới tính ruồi đục quả Phương Đông nuôi trong

buồng sinh thái (Viện Bảo vệ thực vật, 2013) 70

3.6. Tỷ lệ trưởng thành cái ruồi đục quả Phương Đông đẻ

trứng (Viện Bảo vệ thực vật, 2012) 70

3.7. Thời gian đẻ trứng và sức đẻ trứng của trưởng thành ruồi

đục quả Phương Đông B. dorsalis (Viện Bảo vệ thực vật,

2012-2013) 72

3.8. Tổng tích ôn hữu hiệu và số lứa lý thuyết ruồi đục quả Phương

Đông B. dorsalistại Mộc Châu (Sơn La, 2010-2012) 74

3.9. Bảng sống của ruồi đục quả Phương Đông B. dorsalis

(Viện Bảo vệ thực vật, 2012-2013) 75

3.10. Một số chỉ tiêu sinh học liên quan tới bảng sống của ruồi

đục quả Phương Đông B. dorsalis (Viện Bảo vệ thực vật,

2012-2013) 78

3.11. Phổ cây ký chủ của ruồi đục quả Phương Đông B. dorsalis

tại Mộc Châu, Sơn La (2010 -2012) 79

vii

3.12. Thời gian phát dục các pha và vòng đời của ruồi đục quả

Phương Đông nuôi bằng thức ăn khác nhau (Viện Bảo vệ

thực vật, 2012-2013) 84

3.13. Ảnh hưởng của thức ăn khác nhau đến tỷ lệ trưởng thành

cái đẻ trứng ở ruồi đục quả Phương Đông (Viện Bảo vệ

thực vật, 2012-2013) 89

3.14. Ảnh hưởng của thức ăn nuôi sâu non đến sức đẻ trứng của

trưởng thành cái ruồi đục quả Phương Đông(Viện Bảo vệ

thực vật, 2012- 2013) 90

3.15. Khối lượng nhộng ruồi đục quả Phương Đông khi nuôi

sâu non bằng các loại thức ăn khác nhau (Viện Bảo vệ

thực vật, 2012- 2013) 91

3.16. Tỷ lệ hoàn thành phát triển các pha của ruồi đục quả

Phương Đông B. dorsalis khi nuôi sâu non bằng các thức

ăn khác nhau (Viện Bảo vệ thực vật, 2012- 2013) 93

3.17. Ẩm độ và nhiệt độ không khí ở một số thời gian trong

năm và thời điểm trưởng thành ruồi đục quả Phương Đông

vào bẫy (Mộc Châu, Sơn La) 98

3.18. Tình hình xuất hiện thiên địch của ruồi đục quả Phương Đông 107

3.19. Tỷ lệ quả đào mèo bị ruồi đục quả gây hại theo cấp độ chín

với màu vỏ khác nhau (Mộc Châu, Sơn La, 2007- 2011) 109

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

STT

hình

Tên hình Số trang

3.1. Vết châm đẻ trứng quan sát ngoài vỏ quả và bên trong

ruột một số loại quả (Viện Bảo vệ thực vật, 2009-2013) 62

3.2. Tỷ lệ ruồi có trứng thành thục du nhập vườn quả đào

trong 3 năm tại xã Lóng Luông, Mộc Châu, Sơn La 66

3.3. Ống đẻ trứng của con cái loài ruồi B. dorsalis 68

3.4. Buồng trứng con cái loài B. Dorsalis 69

3.5. Tinh hoàn con đực ruồi đục quả Phương Đông B. dorsalis 69

3.6. Số lượng trứng thu được tại các thời điểm thu trong ngày

(Viện Bảo vệ thực vật, 2012) 71

3.7. Nhịp điệu đẻ trứng của trưởng thành cái ruồi đục quả Phương

Đông B. dorsalis (Viện Bảo vệ thực vật, 2012-2013) 73

3.8. Tỷ lệ sống (lx) và sức sinh sản (mx) của ruồi đục quả

B. dorsalis (Viện Bảo vệ thực vật, 2012-2013) 77

3.9. Thời gian phát dục pha trứng của ruồi đục quả Phương

Đông B. dorsalis ở nhiệt độ khác nhau (Viện Bảo vệ thực

vật, 2013) 82

3.10. Thời gian phát dục pha sâu non và nhộng của ruồi đục quả

Phương Đông B. dorsalis ở nhiệt độ khác nhau (Viện Bảo

vệ thực vật, 2013) 82

3.11. Thời gian trước đẻ trứng và vòng đời của ruồi đục quả

Phương Đông B. dorsalis ở nhiệt độ nuôi khác nhau (Viện

Bảo vệ thực vật, 2013) 83

3.12. Tổng thời gian phát dục từ trứng đến trưởng thành của

ruồi đục quả Phương Đông B. dorsalis (Viện Bảo vệ thực

vật, 2012-2013 ) 87

ix

3.13. Ảnh hưởng của thức ăn nuôi sâu non đến tỷ lệ giới tính ở

trưởng thành loài ruồi đục quả Phương Đông (Viện Bảo

vệ thực vật, 2013) 88

3.14. Thức ăn nuôi sâu non và tuổi thọ của trưởng thành ruồi

đục quả Phương Đông B. dorsalis (Viện Bảo vệ thực vật,

2012-2013) 91

3.15. Biến động số lượng trưởng thành ruồi đục quả Phương

Đông B. dorsalis vào bẫy dẫn dụ tại Mộc Châu, (Sơn La)

năm 2010, 2011, 2012 95

3.16. Mùa chín của các loại quả là thức ăn của pha sâu non và

diễn biến số lượng trưởng thành ruồi đục quả Phương

Đông B. dorsalis vào bẫy dẫn dụ tại Mộc Châu (Sơn La) 100

3.17. Số lượng trưởng thành ruồi đục quả Phương Đông B.

dorsalis vũ hoá từ một quả của các loại quả khác nhau

(Mộc Châu, Sơn La, 2012) 101

3.18. Diễn biến số lượng trưởng thành ruồi đục quả thu được

trong bẫy dẫn dụ tại xã Lóng Luông và tiểu khu Cờ Đỏ

(Mộc Châu, 2010 - 2012) 103

3.19. Diễn biến số lượng trung bình trong ba năm của trưởng

thành ruồi đục quả Phương Đông B. dorsalis vào bẫy dẫn

dụ tại xã Lóng Luông (Mộc Châu, 2010 - 2012) 104

3.20. Diễn biến số lượng trung bình của trưởng thành ruồi đục

quả Phương Đông B. dorsalis vào bẫy tại tiểu khu Cờ Đỏ

(Mộc Châu, 2010 - 2012) 105

3.21. Số lượng trung bình trưởng thành ruồi đục quả Phương

Đông B. dorsalis vào dẫn dụ tại các địa điểm nghiên cứu

(Mộc Châu, 2010 - 2012) 106

3.22. Diễn biến số lượng ruồi trưởng thành vào bẫy dẫn dụ và tỷ

lệ quả đào mèo bị hại (Mộc Châu, 2010 - 2012) 110

3.23. Trưởng thành ruồi đục quả vào bẫy dẫn dụ ở thí nghiệm 112

x

năm 2010 (Mộc Châu, Sơn La, 2010)

3.24. Trưởng thành ruồi đục quả vào bẫy dẫn dụ ở thí nghiệm

năm 2011(Mộc Châu, Sơn La, 2011) 112

3.25. Trưởng thành ruồi đục quả vào bẫy dẫn dụ ở thí nghiệm

năm 2012 (Mộc Châu, Sơn La, 2012) 113

3.26. Tỷ lệ quả đào mèo bị hại trong các công thức thí nghiệm

năm 2010 (Mộc Châu, Sơn La, 2010) 114

3.27. Tỷ lệ quả đào mèo bị hại tại các công thức thí nghiệm năm

2011 (Mộc Châu, Sơn La, 2011) 115

3.28. Tỷ lệ quả đào mèo bị hại tại các công thức thí nghiệm năm

2012 (Mộc Châu, Sơn La, 2012) 115

3.29. Tỷ lệ số lượng ruồi trưởng thành đã vào bẫy dẫn dụ ở các

công thức thí nghiệm trong ba năm (Mộc Châu, Sơn La,

2010-2012) 116

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Cây ăn quả chiếm vị trí quan trọng trong đa dạng hoá sản phẩm nông

nghiệp. Với điều kiện khí hậu đa dạng, nước ta có điều kiện phát triển nhiều

chủng loại cây ăn quả. Nhiều loại quả trở thành thương hiệu cho các vùng

miền như vải thiều Lục Ngạn, cam sành Hà Giang, ổi Thanh Hà, đào Mộc

Châu, mận Tam hoa Sơn La,... Đến nay đã có những sản phẩm quả tươi của

nước ta vươn được ra thị trường quốc tế như thanh long Bình thuận, Bưởi

Năm roi. Hàng năm việc xuất khẩu những loại quả này mang về nguồn ngoại

tệ không nhỏ cho đất nước. Tuy nhiên, để có sản phẩm quả tươi đủ sức cạnh

tranh trên thị trường thế giới, bên cạnh việc áp dụng tiến bộ kỹ thuật thâm

canh để nâng cao năng suất và sản lượng, người sản xuất phải đối mặt với

những yêu cầu cao về chất lượng và sự an toàn của sản phẩm quả tươi. Để đạt

được những yêu cầu này đòi hỏi người sản xuất phải thực hiện tốt các giải

pháp quản lý dịch hại theo hướng tổng hợp.

Cây trồng nói chung và cây ăn quả nói riêng ở Việt Nam bị rất nhiều

loài sâu hại tấn công. Chẳng hạn, đến năm 2013, trên các loại cây ăn quả có

múi ở nước ta đã ghi nhận được 265 loài chân đốt là sâu hại; trên cây nhãn,

cây xoài tương ứng có 129 và 123 loài sâu hại,… (Phạm Văn Lầm, 2013)

[23]. Trong đó, các loài ruồi đục quả thuộc họ Tephritidae là một trong các

nhóm sâu hại rất phổ biến, quan trọng và nguy hiểm trên nhiều loại cây trồng.

Tác hại của ruồi đục quả kéo dài từ trước khi thu hoạch quả cho đến thời điểm

tới tay người tiêu dùng.

Ruồi đục quả có khả năng dễ thích nghi với nhiều vùng sinh thái

khác nhau. Nhiệt độ phù hợp cho sinh trưởng, phát triển của ruồi đục quả

nằm trong phạm vi 20 - 28○

C. Ruồi đục quả thuộc họ Tephritidae có phổ

cây ký chủ rộng, có thời gian vòng đời không dài, trưởng thành cái có sức

2

sinh sản cao. Do vậy, chỉ trong thời gian ngắn chúng có thể thiết lập quần

thể với mật độ cao và gây ra những tổn thất kinh tế khá nặng. Ruồi đục quả

thuộc họ Tephritidae rất dễ lan truyền theo các loại quả tươi từ vùng này đến

vùng khác. Khi ngẫu nhiên xâm nhập vào một vùng lãnh thổ nào đó, ruồi

đục quả dễ dàng thiết lập quần thể mới, nhanh chóng trở thành đối tượng

dịch hại nghiêm trọng cho vùng mới xâm nhập. Đây là lý do mà nhiều nước

đưa các loài ruồi đục quả vào danh sách những loại côn trùng cần kiểm soát

và là đối tượng kiểm dịch thực vật quan trọng của nhiều nước (Đào Thị

Ngọc Hiền và nnk., 2011) [13].

Để các loại quả có chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu về kiểm dịch thực

vật và tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm phục vụ xuất khẩu, nghề trồng

cây ăn quả ở nhiều nước quốc gia đã phải kiểm soát rất chặt chẽ đối với nhóm

ruồi đục quả ngay trên đồng ruộng bằng những biện pháp phòng trừ khác

nhau phù hợp với điều kiện từng nước và từng loại cây ăn quả (như bao quả,

bẫy bắt ruồi trưởng thành đực, phun thuốc BVTV, phun bả protein, thả ruồi

triệt sản, vệ sinh đồng ruộng, loại bỏ cây ký chủ, v.v…).

Ở nước ta, ruồi đục quả thuộc họ Tephritidae gây hại trên hầu hết

các loại cây ăn quả, gây tổn thất lớn cho người sản xuất. Một số loại quả

có lợi thế trong xuất khẩu của Việt Nam như bưởi, vú sữa, xoài, thanh

long cũng đều bị ruồi đục quả gây hại (Lê Đức Khánh và nnk., 2004;

Phạm Văn Lầm, 2013) [18] [23].

Huyện Mộc Châu (tỉnh Sơn La) thuộc khu vực miền núi phía Bắc của

Việt Nam, nơi đây có khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ không khí có trị

số trung bình năm đạt khoảng 18,5°

C; lượng mưa trung bình/năm là 1560

mm và độ ẩm không khí trung bình 85%. Mộc Châu có mùa đông lạnh khô

với nhiệt độ có thể xuống 2- 4°

C. Khu vực này thích hợp cho phát triển

trồng những cây ăn quả ôn đới đặc sản như mận, hồng, đào. Đây là một lợi

3

thế so sánh mà nhiều tỉnh khác trong cả nước không có được. Cây đào mèo

tại Mộc Châu là một trong những cây đặc sản, là cây bản sắc văn hóa của

người dân tộc ít người H’Mông. Đào mèo là cây trồng xoá đói giảm nghèo,

đã góp phần giảm thiểu nguy cơ tái trồng cây thuốc phiện ở vùng Mộc

Châu. Tuy nhiên, khi phát triển cây đào mèo thành cây trồng hàng hóa thì

quả đào Mèo bị ruồi đục quả gây hại ngày càng gia tăng. Hàng năm, tỷ lệ

quả đào mèo bị ruồi đục quả gây hại khá cao, nếu không áp dụng biện pháp

phòng trừ thì tỷ lệ này có thể đạt 70 - 100% vào thời kỳ thu hoạch rộ (Lê

Đức Khánh và nnk., 2004) [18].

Thực tế, ruồi đục quả gây ra thiệt hại kinh tế rất lớn cho tất cả các loại

cây ăn quả, rau ăn quả trồng tập trung ở nước ta. Nhưng cho đến nay, ở nước

ta chưa có nhiều công trình nghiên cứu về ruồi đục quả họ Tephritidae. Một

số nghiên cứu đã được tiến hành chủ yếu phục vụ cho kiểm dịch thực vật và

xử lý một số loại quả tươi để xuất khẩu (Nguyễn Hữu Đạt, 2003, 2007;

Nguyễn Hữu Đạt và Bùi Công Hiển, 2004) [3][5][4]. Ngoài ra, còn có một số

nghiên cứu đã thực hiện trong khuôn khổ dự án hợp tác nghiên cứu với các tổ

chức nước ngoài (FAO, ACIAR,…) chủ yếu tập trung phát hiện thành phần

loài ruồi và ký chủ của chúng ở nước ta. Những nghiên cứu ruồi đục quả họ

Tephritidae nói chung và loài ruồi đục quả Phương Đông Bactrocera dorsalis

nói riêng liên quan đến giai đoạn trước thu hoạch còn khá hạn chế. Đặc biệt,

những nghiên cứu này hầu như chưa được thực hiện ở vùng núi phía Bắc trên

các cây ăn quả ôn đới như mận, đào.

Xuất phát từ những vấn đề trình bày ở trên, nghiên cứu sinh đã lựa

chọn đề tài cho luận án là: “Nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái học

chủ yếu của loài ruồi đục quả Phương Đông Bactrocera dorsalis (Hendel)

hại cây ăn quả và biện pháp phòng chống theo hướng tổng hợp ở Mộc

Châu, Sơn La”.

4

2. Mục đích, yêu cầu của đề tài

2.1. Mục đích

Trên cơ sở đi sâu nghiên cứu xác định đặc điểm sinh vật học, sinh thái

học của ruồi đục quả Phương Đông làm cơ sở đề xuất, áp dụng các biện pháp

phòng chống loài côn trùng hại này theo hướng tổng hợp đạt hiệu quả cao,

bền vững đối với cây đào mèo ở vùng Mộc Châu (Sơn La) nói riêng và các

cây ăn quả khác trong phạm vi cả nước nói chung.

2.2. Yêu cầu

- Xác định thành phần loài ruồi đục quả họ Tephritidae và tác hại của

loài ruồi đục quả Phương Đông;

- Xác định được các đặc điểm cơ bản về hình thái và sinh vật học của

ruồi đục quả Phương Đông B. dorsalis (Hendel);

- Xác định được tình hình phát sinh và các yếu tố ảnh hưởng đến biến

động số lượng của quần thể ruồi đục quả Phương Đông B. dorsalis tại huyện

Mộc Châu, Sơn La;

- Đề xuất và áp dụng một số biện pháp phòng chống ruồi đục quả

Phương Đông B. dorsalis ở vùng trồng cây ăn quả ôn đới theo hướng tổng

hợp và thân thiện với môi trường.

3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

3.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài

Đề tài luận án đã cung cấp các dẫn liệu khoa học về thành phần loài

ruồi đục quả, cây ký chủ của chúng ở vùng nghiên cứu, các đặc điểm sinh vật

học, ảnh hưởng của thức ăn đến sinh trưởng phát triển, tác động của một số yếu

tố đến sự phát sinh, phát triển của loài ruồi đục quả Phương Đông Bactrocera

dorsalis và hiệu quả của biện pháp phòng chống giai đoạn trước thu hoạch đối

với loài côn trùng hại này ở điều kiện huyện Mộc Châu (Sơn La).