Nghiên Cứu Đặc Điểm Phân Bố Và Hiện Trạng Quần Thể Của Loài Khỉ Thuộc Giống Macaca Ở Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Xuân Liên Tỉnh Thanh Hóa Và Đề Xuất Giải Pháp Bảo Tồn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

NGUYỄN MẬU TOÀN

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ VÀ HIỆN TRẠNG

QUẦN THỂ CỦA CÁC LOÀI KHỈ THUỘC GIỐNG MACACA

Ở KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN XUÂN LIÊN

TỈNH THANH HÓA VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP BẢO TỒN

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

HÀ NỘI, 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

NGUYỄN MẬU TOÀN

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ VÀ HIỆN TRẠNG

QUẦN THỂ CỦA CÁC LOÀI KHỈ THUỘC GIỐNG MACACA

Ở KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN XUÂN LIÊN

TỈNH THANH HÓA VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP BẢO TỒN

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN RỪNG

MÃ SỐ: 60 62 02 11

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. ĐỒNG THANH HẢI

i

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc sử dụng để

bảo vệ một học vị nào.

Tôi cam đoan, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã đƣợc cảm

ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đƣợc chỉ rõ nguồn gốc, tôi

xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận đánh giá luận văn của Hội

đồng khoa học.

Hà Nội, ngày……tháng….năm 2017

Người cam đoan

Nguyễn Mậu Toàn

ii

LỜI CẢM ÕN

Sau hơn hai năm học tập và rèn luyện khóa Cao học K23A1.2 chuyên

ngành Quản lý tài nguyên rừng đã bƣớc sang giai đoạn kết thúc. Đƣợc sự nhất

trí của nhà trƣờng và Khoa Đào tạo Sau Đại học, tôi tiến hành thực tập tốt

nghiệp với đề tài “Nghiên cứu đặc điểm phân bố và hiện trạng quần thể các

loài Khỉ thuộc giống Macaca ở Khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Liên, tỉnh

Thanh Hóa và đề xuất giải pháp bảo tồn”. Sau gần một năm thực hiện đề tài

đến nay đã hoàn thành.

Nhân dịp này cho phép tôi đƣợc gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến

PGS.TS. Đồng Thanh Hải ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn, tận tình giúp đỡ và

tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành đề tài này.

Xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo thuộc khoa Đào tạo Sau đại

học; Khoa Quản lý tài nguyên rừng, Giám đốc Ban quản lý Khu BTTN Xuân

Liên và đồng nghiệp đã động viên, giúp tôi trong suốt quá trình học tập và

chia sẻ với tôi một phần công việc trong những ngày thu thập số liệu ngoài

hiện trƣờng để thực hiện đề tài.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng tuy nhiên do đối tƣợng nghiên cứu là loài

ngoài tự nhiên nên việc quan sát, điều tra, thu thập số liệu là rất khó. Hơn nữa

do điều kiện thời gian, tài liệu tham khảo và trang bị dụng cụ điều tra còn hạn

chế. Vì vậy, đề tài không tránh khỏi những thiếu sót, tôi kính mong nhận

đƣợc những góp ý, bổ sung của các nhà khoa học và bạn bè đồng nghiệp để

đề tài đƣợc hoàn thiện hơn.

Tôi xin cam đoan những số liệu điều tra, hình ảnh và kết quả xử lí số

liệu là trung thực, chính xác có trích dẫn rõ ràng.

Xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, năm 2017

iii

MỤC LỤC

Trang

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ TỪ VIẾT TẮT .................................................. vi

DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii

DANH MỤC CÁC HÌNH..............................................................................viii

ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................................... 1

CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.................................... 3

1.1. Phân loại học linh trƣởng và giống Macaca.............................................................3

1.2. Phân bố và tình trạng bảo tồn của các loài Khỉ(Macaca spp.) ở Việt Nam........4

1.2.1. Khỉ mặt đỏ (Macaca arctoides) ...................................................... 4

1.2.2. Khỉ vàng (Macaca mulatta) ............................................................ 5

1.2.3. Khỉ mốc (Macaca assamensis)........................................................ 6

1.2.4. Khỉ đuôi lợn (Macaca leonina)....................................................... 7

1.2.5. Khỉ đuôi dài (Macaca fascicularis) ................................................ 8

1.2.6. Tình trạng bảo tồn các loài Linh trưởng ở Việt Nam..................... 9

1.3. Tình hình nghiên cứu linh trƣởng ở Khu BTTN Xuân Liên................................11

CHƢƠNG 2 MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI, THỜI GIAN, NỘI

DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................... 13

2.1. Mục tiêu nghiên cứu..................................................................................................13

2.2. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu................................................................................13

2.3. Nội dung nghiên cứu..................................................................................................15

2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu...........................................................................................15

2.4.1. Phương pháp phỏng vấn............................................................... 15

2.4.2. Phương pháp điều tra quần thể và phân bố loài .......................... 15

iv

2.4.3. Phương pháp xác định các dạng sinh cảnh rừng tại Khu BTTN

Xuân Liên ................................................................................................ 18

2.4.4. Phương pháp xác định mối đe dọa đến bảo tồn các loài Khỉ thuộc

giống Macaca.......................................................................................... 18

2.4.5. Phương pháp xử lý số liệu ............................................................ 20

CHƢƠNG 3 ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI KBTTN

XUÂN LIÊN ................................................................................................... 21

3.1. Điều kiện tự nhiên của Khu BTTN Xuân Liên......................................................21

3.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................... 21

3.1.2. Đặc điểm địa hình......................................................................... 21

3.1.3. Khí hậu, thuỷ văn .......................................................................... 22

3.1.4. Đa dạng về khu hệ thực vật rừng.................................................. 23

3.1.5. Đa dạng khu hệ động vật .............................................................. 24

3.2. Điều kiện kinh tế -xã hội ...........................................................................................24

3.2.1. Dân số ........................................................................................... 24

3.2.2. Cơ sở hạ tầng, văn hóa xã hội ...................................................... 26

CHƢƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN......................... 28

4.1. Hiện trạng các loài Khỉ thuộc giống Macaca tại Khu bảo tồn....................28

4.1.1.Thành phần loài Khỉ thuộc giống Macaca .................................... 28

4.1.2. Kích thước quần thể của các loài Khỉ thuộc giống Macaca ........ 29

4.2. Đặc điểm phân bố của các loài Khỉ thuộc giống Macaca theo các sinh cảnh

rừng tại Khu BTTN Xuân Liên.......................................................................................37

4.2.1. Các dạng sinh cảnh rừng ở Khu BTTN Xuân Liên....................... 37

4.2.2. Đặc điểm phân bố các loài Khỉ thuộc giống Macaca theo sinh

cảnh rừng ................................................................................................ 47

4.3. Tầm quan trọng của KBTTN Xuân Liên đối với bảo tồn các loài Khỉ thuộc

giống Macaca ở Việt Nam...............................................................................................56

v

4.4. Mối đe dọa đối với các loài Khỉ thuộc giống Macaca..........................................58

4.5. Đề xuất các giải pháp bảo tồn các loài Khỉ thuộc giống Macaca........................63

4.5.1. Bảo vệ, nâng cao chất lượng sinh cảnh........................................ 63

4.5.2. Tăng cường hoạt động thực thi pháp luật .................................... 64

4.5.3. Nghiên cứu khoa học và hợp tác quốc tế...................................... 64

4.5.4. Giải pháp về cơ chế, chính sách và thu hút nguồn vốn đầu tư..... 65

4.5.5. Tăng cường các hoạt động cứu hộ................................................ 65

4.5.6. Phát triển kinh tế xã hội................................................................ 66

KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................... 67

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 69

PHỤ LỤC........................................................................................................ 73

vi

DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ TỪ VIẾT TẮT

Các từ viết tắt Giải thích từ ngữ

BNN&PTNT Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

BTTN Bảo tồn thiên nhiên

ĐDSH Đa dạng sinh học

IUCN Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên Thế giới

KBT Khu bảo tồn

KBTLSC Khu bảo tồn loài và sinh cảnh

KBTTN Khu bảo tồn thiên nhiên

LSNG Lâm sản ngoài gỗ

NĐ-CP Nghị định-Chính phủ

NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

UBND Ủy ban nhân dân

VQG Vƣờn quốc gia

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

TT Tên bảng Trang

1.1 Danh sách các loài linh trýởng của Việt Nam và tình trạng bảo tồn 10

2.1 Bảng tổng hợp kết quả đánh giá các mối đe dọa 19

3.1 Cấu trúc khu hệ thực vật Khu BTTN Xuân Liên 24

3.2 Tổng hợp số liệu điều tra hiện trạng dân số 25

4.1 Kết quả ghi nhận các loài Khỉ trên tuyến điều tra ở Khu BTTN Xuân

Liên 28

4.2 Tổng hợp số lƣợng đàn Khỉ vàng quan sát ở Khu BTTN Xuân Liên 29

4.3 Bảng so sánh kích thƣớc đàn với các công trình nghiên cứu về loài Khỉ

vàng 30

4.4 Tổng hợp số lƣợng đàn Khỉ mốc quan sát ở Khu BTTN Xuân Liên 31

4.5 Bảng so sánh kích thƣớc đàn với các công trình nghiên cứu về loài Khỉ

mốc

32

4.6 Tổng hợp số lƣợng đàn Khỉ mặt đỏ quan sát ở Khu BTTN Xuân Liên 34

4.7 Bảng so sánh kích thƣớc đàn với các công trình nghiên cứu về loài Khỉ

mặt đỏ

35

4.8 Thông tin phỏng vấn về một số đàn Khỉ đuôi lợn đã gặp 37

4.9 Các dạng sinh cảnh rừng chính 37

4.10 Tổng hợp các sinh cảnh rừng ghi nhận Khỉ vàng phân bố 47

4.11 Tổng hợp các sinh cảnh rừng ghi nhận Khỉ mốc phân bố 50

4.12 Tổng hợp các sinh cảnh rừng ghi nhận Khỉ mặt đỏ phân bố 53

4.13 Tình trạng bảo tồn của các loài Khỉ tại KBTTN Xuân Liên 56

4.14 Tổng hợp các vụ vi phạm pháp luật bảo vệ và phát triển rừng rừng giai

đoạn 2012-2016 61

4.15 Kết quả ghi nhận tác động theo tuyến điều tra 62

4.16 Tổng hợp các mối đe dọa theo mức độ tác động khác nhau 63

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

TT Tên hình Trang

1.1 Khỉ mặt ðỏ (Macaca arctoides) 5

1.2 Khỉ vàng (Macaca mulatta) 6

1.3 Khỉ mốc (Macaca assamensis) 7

1.4 Khỉ đuôi lợn (Macaca leonina) 8

1.5 Khỉ đuôi dài (Macaca fascicularis) 9

2.1 Bản đồ hiện trạng rừng Khu BTTN Xuân Liên 14

2.2 Trang thiết bị điều tra các loài Khỉ 16

2.3 Bản đồ tuyến điều tra các loài Khỉ (Macaca) theo sinh cảnh tại Khu

BTTN Xuân Liên 17

3.1 Biểu đồ diễn biến nhiệt độ trung bình tháng 22

3.2 Biểu đồ diễn biến lƣợng mƣa trung bình tháng 23

4.1 Ghi nhận loài Khỉ vàng (Macaca mulatta) tại tiểu khu 489 31

4.2 Ghi nhận loài Khỉ mốc (Macaca assamensis) trên hiện trƣờng 33

4.3 Ghi nhận loài Khỉ mặt đỏ (Macaca arctoides) bằng bẫy ảnh 36

4.4 Bản đồ các dạng sinh cảnh rừng chính ở KBTTN Xuân Liên 39

4.5 Phân bố theo sinh cảnh của Khỉ vàng (Macaca mulatta) tại KBTTN

Xuân Liên 49

4.6 Phân bố theo sinh cảnh của Khỉ mốc (Macaca assamensis) ở KBTTN

Xuân Liên 52

4.7 Phân bố theo sinh cảnh của Khỉ mặt đỏ (Macaca arctoides) ở KBTTN

Xuân Liên 55

4.8 Mối đe dọa về bẫy bắt động vật ở KBT (bẫy dây phanh) 59

4.9 Hoạt động khai thác từ rừng và thu mua LSNG 60

4.10 Hoạt động chăn thả gia súc tự do của cộng đồng vùng đệm 61