Nghiên Cứu Đặc Điểm Phân Bố Thử Nghiệm Nhân Tố Và Tìm Hiểu Kiến Thức Bản Địa Về Dây Bò Khai Của Dân Tộc Thái Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Copia Huyện Thuận Châu Tỉnh Sơn La

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

---------------------

§INH THÞ HOA

Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ph©n bè, thö nghiÖm

nh©n gièng vµ t×m hiÓu kiÕn thøc b¶n ®Þa

vÒ D©y Bß khai cña d©n téc Th¸i t¹i

Khu b¶o tån thiªn nhiªn Copia,

HUYỆN ThuËn Ch©u, TỈNH S¬n La

LUËN V¡N TH¹C Sü KHOA HäC L¢M NGHIÖP

Hµ NéI, 2010

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

---------------------

§INH THÞ HOA

Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ph©n bè, thö nghiÖm

nh©n gièng vµ t×m hiÓu kiÕn thøc b¶n ®Þa

vÒ D©y Bß khai cña d©n téc Th¸i t¹i

Khu b¶o tån thiªn nhiªn Copia,

HUYỆN ThuËn Ch©u, TỈNH S¬n La

Chuyªn ngµnh: L©m häc

M· sè: 60 62 60

LUËN V¡N TH¹C Sü KHOA HäC L¢M NGHIÖP

H¦íNG DÉN KHOA HäC: PGS.TS. TRÇN MINH HîI

Hµ NéI, 2010

i

LỜI CẢM ƠN

Để đánh giá chất lượng học tập và nghiên cứu của chương trình Cao

học, sau khoá Cao học 2007 – 2010 do Đại học Lâm nghiệp đào tạo tại

ĐH Tây Bắc, Sơn La, tôi tiến hành thực hiện đề tài “Nghiên cứu đặc điểm

phân bố, thử nghiệm nhân giống và tìm hiểu kiến thức bản bản địa về Dây

bò khai của dân tộc Thái tại khu Bảo tồn thiên nhiên Copia, Thuận Châu,

Sơn La".

Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn tới Ban Giám hiệu

trường ĐH Lâm nghiệp, Khoa đào tạo Sau đại học, cùng các thầy cô giáo

trong trường. Tôi cũng xin được cảm ơn Ban giám hiệu và Khoa Nông –

Lâm, Trường ĐH Tây Bắc, Sơn La đã tạo mọi điều kiện thuận lợi trong

quá trình học tập tại trường. Tôi xin đặc biệt tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới

PGS. TS Trần Minh Hợi - Viện Sinh thái và tài nguyên sinh vật, người

trực tiếp giúp đỡ, hướng dẫn, bổ sung những kiến thức khoa học, kinh

nghiệm quý báu cho tôi trong quá trình thực hiện luận văn.

Nhân dịp này, tôi cũng xin được bày tỏ lòng biết ơn tới Ban quản lý

Khu bảo tồn thiên nhiên Copia, UBND xã Chiềng Ly, Chiềng Bôm huyện

Thuận Châu, Sơn La cũng như bà con trong các xã trên cùng toàn thể các

nhà chuyên môn, người thân, bạn bè đồng nghiệp, đã tạo mọi điều kiện

giúp đỡ cho tôi hoàn thành luận văn này.

Mặc dù đã cố gắng với tất cả năng lực nhưng do đối tượng nghiên

cứu tương đối mới mẻ và những hạn chế về trình độ và thời gian, nên luận

văn không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Tôi rất mong nhận được

những ý kiến đóng góp xây dựng quý báu của các nhà khoa học và đồng

nghiệp để luận văn thêm hoàn thiện.

Tôi xin cam đoan tất cả số liệu và và số liệu thu thập và tính toán

trong luận văn là trung thực và được trích dẫn rõ ràng.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Sơn La, tháng 9 năm 2010

Tác giả

Đinh Thị Hoa

ii

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

LỜI CẢM ƠN……………………………………………………………………….i

MỤC LỤC…………………………………………………………………………..ii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT…………………………………………….vii

DANH MỤC CÁC BẢNG ……..………………………………………………..viii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ..…………………………………………………...ix

ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1

CHƯƠNG 1........................................................................................................

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU....................................................... 3

1.1. Giới thiệu về loài Bò khai............................................................................ 3

1.1.1. Phân loại.......................................................................................... 3

1.1.2. Đặc điểm hình thái ......................................................................... 3

1.1.3. Đặc điểm sinh học........................................................................... 4

1.1.4. Phân bố............................................................................................ 4

1.2. Nghiên cứu về rau Bò khai ......................................................................... 4

1.3. Tổng quan về kiến thức bản địa ................................................................ 7

1.3.1. Nghiên cứu về kiến thức bản địa trên thế giới ............................ 7

1.3.2. Nghiên cứu về kiến thức bản địa tại Việt Nam.......................... 10

1.4. Tổng quan về vấn đề nhân giống bằng hom.......................................... 13

CHƯƠNG 2........................................................................................................

MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG.....................................

VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................................ 17

2.1. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................. 17

2.2. Đối tượng nghiên cứu................................................................................ 17

2.3. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 17

2.4. Nội dung nghiên cứu.................................................................................. 18

iii

2.4.1. Điều tra về đặc điểm phân bố của loài Bò khai tại khu BTTN

Copia........................................................................................................ 18

2.4.2. Điều tra kiến thức bản địa về loài Bò khai của dân tộc Thái tại

khu BTTN Copia .................................................................................... 18

2.4.3. Nghiên cứu thử nghiệm nhân giống từ hom thân Dây bò khai 18

2.4.3.1. Nghiên cứu ảnh hưởng của tuổi hom giâm (thân già, non, bánh

tẻ) và loại thuốc điều hoà sinh trưởng đến tỷ lệ sống và ra rễ của hom

giâm....................................................................................................... 18

2.4.3.2. Nghiên cứu ảnh hưởng nồng độ thuốc và thời gian xử lý điều

hoà sinh trưởng đến đến tỷ lệ sống và ra rễ của hom giâm ................. 18

2.4.3.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của độ che bóng của luống giâm và giá

thể giâm đến tỷ lệ sống và ra rễ của hom giâm.................................... 18

2.4.3.4. Nghiên cứu ảnh hưởng của thời vụ giâm (Vụ Xuân Hè (tháng

4-5) và vụ Thu Đông (tháng 8-9) đến khả năng giâm hom)................. 18

2.4.4. Đề xuất giải pháp bảo tồn tại chỗ (in situ) và chuyển chỗ (ex

situ) đối với loài Bò khai tại địa phương.............................................. 19

2.5. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 19

2.5.1. Phương pháp kế thừa số liệu....................................................... 19

2.5.2. Phương pháp nghiên cứu về đặc điểm phân bố của Dây bò khai

.................................................................................................................. 19

2.5.2.1. Điều tra sơ bộ .......................................................................... 19

2.5.2.2. Điều tra tỉ mỉ trên tuyến........................................................... 19

2.5.3. Phương pháp nghiên cứu kiến thức bản địa của dân tộc Thái về

loài Bò khai.............................................................................................. 20

2.5.4. Phương pháp nghiên cứu giâm hom Dây bò khai..................... 21

2.5.4.1. Phương pháp bố trí thí nghiệm................................................ 21

2.5.4.2. Thu thập số liệu........................................................................ 25

iv

2.5.5. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu ..................................... 26

2.5.5.1. Phương pháp xử lý số liệu về phân bố Bò khai ....................... 26

2.5.5.2. Phương pháp xử lý số liệu về KTBĐ của người dân tộc Thái về

loài Bò khai........................................................................................... 26

2.5.5.3. Phương pháp xử lý số liệu về giâm hom Bò khai .................... 26

Chương 3............................................................................................................

ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN KHU VỰC NGHIÊN CỨU............................... 30

3.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên..................................................................... 30

3.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................... 30

3.1.2. Diện tích của Khu bảo tồn........................................................... 30

3.1.3. Địa hình, địa thế ........................................................................... 30

3.1.4. Địa chất.......................................................................................... 31

3.1.5. Thổ nhưỡng................................................................................... 32

3.1.6. Đặc điểm về điều kiện khí hậu, thuỷ văn................................... 33

3.1.6.1. Khí hậu.................................................................................... 33

3.1.6.2. Thuỷ văn.................................................................................. 34

3.2. Đặc điểm về tài nguyên động thực vật rừng.......................................... 35

3.2.1. Tài nguyên động vật..................................................................... 35

3.2.2. Tài nguyên thực vật...................................................................... 35

3.2.2.1. Thành phần thực vật .............................................................. 35

3.2.2.2. Các kiểu thảm thực vật........................................................... 36

3.2.2.3. Mức độ đa dạng về giá trị của các loài thực vật.................... 37

3.3. Điều kiện dân sinh kinh tế - xã hội.......................................................... 38

3.3.1. Đặc điểm dân cư ........................................................................... 38

3.3.2. Tập quán canh tác, sinh hoạt văn hoá, phong tục địa phương 39

3.3.2.1. Tập quán canh tác .................................................................. 39

3.3.2.2. Sinh hoạt văn hoá, phong tục địa phương ............................ 40

v

3.3.3. Tình hình kinh tế địa phương ..................................................... 40

CHƯƠNG 4........................................................................................................

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ...................................................................... 42

4.1. Đặc điểm phân bố của loài Bò khai tại khu BTTN Copia................... 42

4.1.1. Hiện trạng phân bố trong tự nhiên của Bò khai ....................... 42

4.1.1.1. Tần số phân bố Bò khai trên các tuyến điều tra ................... 42

4.1.1.2. Đặc điểm sinh trưởng của Dây bò khai ngoài tự nhiên ....... 43

4.1.2. Đặc điểm phân bố của Dây bò khai trong tự nhiên .................. 46

4.1.2.1. Đặc điểm phân bố Dây bò khai theo đai cao ......................... 46

4.1.2.2. Đặc điểm phân bố Dây bò khai theo vị trí ............................. 47

4.1.2.3. Đặc điểm phân bố Dây bò khai trên các dạng sinh cảnh ..... 48

4.2. Kiến thức bản địa của người dân tộc Thái về loài Bò khai tại khu vực

nghiên cứu .......................................................................................................... 49

4.2.1. Kiến thức bản địa trong việc sử dụng Dây bò khai................... 49

4.2.1.1. Kiến thức bản địa về công dụng của Dây bò khai ................ 50

4.2.1.2. Mức độ sử dụng Dây bò khai của người dân tại địa phương

............................................................................................................... 53

4.2.2. Kiến thức bản địa trong việc gây trồng Dây bò khai tại địa

phương..................................................................................................... 55

4.2.2.1. Tình hình gây trồng Dây bò khai tại địa phương.................. 55

4.2.2.2. Kiến thức bản địa về kỹ thuật gây trồng Dây bò khai của

người dân tại địa phương.................................................................... 57

4.3. Kết quả thử nghiệm nhân giống bằng hom thân Dây bò khai ..... Error!

Bookmark not defined.

4.3.1. Ảnh hưởng của tuổi hom và loại thuốc kích thích đến khả năng

giâm hom................................................................................................. 62

vi

4.3.1.1. Ảnh hưởng của tuổi hom và loại thuốc kích thích đến tỷ lệ

sống của hom giâm .............................................................................. 62

4.3.1.2. Ảnh hưởng của tuổi hom và loại thuốc đến tỷ lệ ra rễ của các

hom ....................................................................................................... 63

4.3.2. Ảnh hưởng của nồng độ thuốc và thời gian xử lý thuốc kích

thích đến khả năng giâm hom............................................................... 66

4.3.2.1. Ảnh hưởng của nồng độ thuốc và thời gian xử lý thuốc kích

thích đến tỷ lệ sống của hom giâm...................................................... 66

4.3.2.2. Ảnh hưởng của nồng độ thuốc và thời gian xử lý thuốc kích

thích đến tỷ lệ ra rễ của hom giâm...................................................... 67

4.3.3. Ảnh hưởng ảnh hưởng của giá thể giâm và độ che bóng đến

khả năng giâm hom................................................................................ 69

4.3.4. Nghiên cứu ảnh hưởng thời vụ đến khả năng giâm hom ......... 71

4.3.4.2. Khả năng ra rễ của các hom Bò khai theo thời vụ giâm...... 73

4.3.4.3. Khả năng ra chồi của các hom theo thời vụ giâm ................ 76

4.4. Đề xuất biện pháp bảo tồn tại chỗ (in-situ conservation) và chuyển

chỗ (ex-situ conservation) đối với Bò khai tại địa phương ......................... 79

4.4.1. Một số biện pháp bảo tồn tại chỗ (in-situ conservation) .......... 79

4.4.1.1. Nhóm giải pháp về mặt tổ chức quản lý ................................ 79

4.4.1.2. Nhóm giải pháp về kinh tế - xã hội........................................ 81

4.4.2. Một số biện pháp bảo tồn chuyển chỗ (ex-situ conservation)..... 82

CHƯƠNG 5........................................................................................................

KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ ................................................... 84

5.1. Kết luận ....................................................................................................... 84

5.2. Tồn tại.......................................................................................................... 85

5.3. Kiến nghị ..................................................................................................... 85

TÀI LIỆU THAM KHẢO

vii

PHỤ LỤC