Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Học Loài Giổi Ăn Hạt Michelia Tonkinensis A Chev Tại Huyện Quỳ Hợp Tỉnh Nghệ An

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

NGUYỄN VĂN TÙNG

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM LÂM HỌC LOÀI GIỔI ĂN HẠT

(MICHELIA TONKINENSIS A.CHEV.) TẠI HUYỆN QUỲ HỢP,

TỈNH NGHỆ AN

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN RỪNG

Mã số: 8620211

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN RỪNG

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

NGƯT. PGS. TS. TRẦN NGỌC HẢI

Hà Nội, 2022

i

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong

bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.

Nếu nội dung nghiên cứu của tôi trùng lặp với bất kỳ công trình nghiên

cứu nào đã công bố, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận

đánh giá luận văn của Hội đồng khoa học.

Hà Nội, ngày ….tháng năm 2022

Người cam đoan

Nguyễn Văn Tùng

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành chương trình đào tạo Thạc sĩ khoá học 2019 - 2021,

được sự đồng ý của thầy giáo hướng dẫn và Phòng Đào tạo sau đại học,

Trường Đại học Lâm nghiệp, tôi thực hiện bảo vệ luận văn Thạc sĩ khoa học

Lâm nghiệp “Nghiên cứu đặc điểm lâm học loài giổi ăn hạt (Michelia

tonkinensis A.Chev) tại huyện Quỳ hợp tỉnh Nghệ An”

Tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc tới NGƯT. PGS. TS. Trần Ngọc Hải

đã hướng dẫn tận tình, chỉ bảo, truyền đạt kinh nghiệm quý báu, giúp đỡ tôi

hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo tại Khoa

Quản lý tài nguyên rừng và môi trường, Phòng Đào tạo sau đại học, Trường

Đại học Lâm nghiệp, Hạt Kiểm lâm huyện Quỳ Hợp và các cơ quan, ban,

ngành, đoàn thể của huyện Quỳ Hợp cùng gia đình, bạn bè đã giúp đỡ tôi

trong quá trình thu thập và thực hiện nghiên cứu, xây dựng luận văn.

Do còn hạn chế về nhiều mặt nên luận văn sẽ có nhiều thiếu sót. Tôi rất

mong nhận được sự đóng góp ý kiến và thảo luận của mọi người. Tôi xin chân

thành cám ơn !

Xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, ngày .... tháng năm 2022

Tác giả

Nguyễn Văn Tùng

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC....................................................................................................... iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..............................................................vi

DANH MỤC CÁC BẢNG..............................................................................vii

DANH MỤC CÁC HÌNH............................................................................. viii

ĐẶT VẤN ĐỀ ..................................................................................................1

Chương 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU....................................3

1.1. Những nghiên cứu trên thế giới ..............................................................3

1.1.1. Nghiên cứu về đặc điểm phân bố, sinh thái....................................3

1.1.2. Nghiên cứu về Giổi ăn hạt ..............................................................4

1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam...............................................................6

1.2.1. Nghiên cứu về đặc điểm phân bố, sinh thái....................................6

1.2.2. Nghiên cứu về Giổi ăn hạt

1.2.3. Đặc điểm hình thái........................................................................10

1.2.4. Đặc điểm sinh thái .........................................................................11

1.3. Những nghiên cứu tại tỉnh Nghệ An.....................................................13

Chương 2. MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU...............................................................................................16

2.1. Mục tiêu.................................................................................................16

2.1.1. Mục tiêu chung ...................................................................................... 16

2.1.2. Mục tiêu cụ thể ...................................................................................... 16

2.2. Đối tượng nghiên cứu............................................................................16

2.3. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu...............................................................16

2.4. Nội dung nghiên cứu.............................................................................16

2.5. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................17

iv

2.5.1. Phương pháp kế thừa ............................................................................ 17

2.5.3. Phương pháp điều tra thực địa.............................................................. 18

2.5.4. Phương pháp phỏng vấn...............................................................25

2.5.5. Phương pháp chuyên gia ..............................................................26

Chương 3. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI KHU VỰC

NGHIÊN CỨU...............................................................................................28

3.1. Điều kiện tự nhiên.................................................................................28

3.1.1. Vị trí địa lý, hành chính......................................................................... 28

3.1.2. Địa hình, địa mạo .................................................................................. 28

3.1.3. Đất đai, thổ nhưỡng............................................................................... 28

3.1.4. Khí hâu, thủy văn................................................................................... 29

3.1.5. Tài nguyên rừng..................................................................................... 31

3.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội......................................................................32

3.2.1. Nông nghiệp và phát triển nông thôn.................................................... 32

3.2.2. Lĩnh vực tài nguyên và môi trường ....................................................... 33

3.2.3. Sản xuất công nghiệp và xây dựng cơ bản ............................................ 34

3.2.4. Về dịch vụ, thương mại.......................................................................... 35

3.3. Lĩnh vực văn hoá - xã hội .....................................................................35

3.3.1. Về giáo dục và đào tạo .......................................................................... 35

3.3.2. Về văn hoá, thông tin, thể thao.............................................................. 35

3.3.3. Lĩnh vực y tế, dân số.............................................................................. 36

3.3.4. Lĩnh vực công tác dân tộc ..................................................................... 36

Chương 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................37

4.1. Đặc điểm hình thái, vật hậu của loài tại khu vực nghiên cứu ....................... 37

4.1.1. Đặc điểm hình thái của loài Giổi ăn hạt...................................37

4.1.2. Đặc điểm vật hậu ..........................................................................40

4.2. Đặc điểm phân bố của loài ở khu vực nghiên cứu................................42

4.2.1. Phân bố theo đai cao ....................................................................42

4.2.2. Phân bố theo trạng thái rừng/sinh cảnh.......................................43

v

4.3. Đặc điểm cấu trúc rừng nơi có Giổi ăn hạt phân bố .............................44

4.3.1. Đặc điểm cấu trúc tầng cây cao ...................................................44

4.3.2. Cấu trúc tầng cây tái sinh.............................................................47

4.4. Đặc điểm rừng Giổi ăn hạt giao khoán cho hộ gia đình .......................50

4.4.1. Diện tích giao khoán rừng có Giổi ăn hạt cho các hộ..................50

4.4.2. Mật độ, sinh trưởng và tái sinh của cây Giổi ăn hạt trên diện

tích được giao..........................................................................................51

4.4.3. Thu nhập từ Giổi ăn hạt…………….…………………………………57

4.4.4. Về nhân giống, trồng, thu hoạch và bảo quản – về chính sách –

về thị trường. ..........................................................................................60

4.4.5. Phân tích ưu, nhược điểm.............................................................75

4.5. Đề xuất giải pháp phát triển bền vững Giổi ăn hạt ở Quỳ Hợp Tỉnh Nghệ An .. 77

4.5.1. Giải pháp kỹ thuật.........................................................................77

4.5.2. Giải pháp về cơ chế, chính sách ...................................................77

4.5.3. Tăng cường công tác quản lý bảo vệ rừng ...................................78

KẾT LUẬN – TỒN TẠI – KIẾN NGHỊ ........................................................80

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................83

PHỤ LỤC

vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Ý nghĩa từ viết tắt

D1.3 Đường kính ở vị trí 1,3m

Dt Ðường kinh tán

Dtb Ðường kinh trung bình

Htb Chiều cao trung bình

Hvn Chiều cao vút ngon

Hdc Chiều cao dưới cành

OTC Ô tiêu chuẩn

ODB Ô dạng bản

TT Thứ tự

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 4.1. Bảng theo dõi vật hậu loài Giổi ăn hạt tại huyện Quỳ Hợp, tỉnh

Nghệ An ..........................................................................................................41

Bảng 4.2. Phân bố Giổi ăn hạt theo đai cao ....................................................42

Bảng 4.3. Phân bố Giổi ăn hạt theo trạng thái rừng........................................43

Bảng 4.4. Công thức tổ thành cây gỗ của các trạng thái rừng ........................45

Bảng 4.5. Công thức tổ thành cây tái sinh ở các trạng thái rừng theo N%.......48

Bảng 4.6. Diện tích giao khoán rừng có Giổi ăn hạt cho các hộ gia đình tại

khu vực nghiên cứu .........................................................................................50

Bảng 4.7. Mật độ cây tái sinh..........................................................................53

Bảng 4.8. Kết quả phân bố cây tái sinh loài Giổi ăn hạt theo chiều cao ........54

Bảng 4.9. Kết quả điều tra nguồn gốc và sinh trưởng của cây Giổi ăn hạt tái

sinh ..................................................................................................................55

Bảng 4.10. Bảng tổng hợp lớp cây bụi thảm tươi ...........................................57

Bảng 4.11. Giá bán hạt Giổi khô bình quân tại khu vực nghiên cứu..............58

Bảng 4.12. Thu nhập bình quân của hộ gia đình từ hạt Giổi..........................59

Bảng 3.13. Đánh giá về mức độ hài lòng của người dân................................59

trong quá trình trồng loài Giổi ........................................................................59

Bảng 4.14. Thị trường tiêu thụ hạt Giổi tại địa phương .................................74

Bảng 4.15. Giá của hạt Giổi qua các khâu trung gian.....................................74

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1: Sơ đồ ô dạng bản.............................................................................23

Hình 4.1. Thân và vỏ cây Giổi ăn hạt .............................................................37

Hình 4.2. Hình thái lá cây giổi ăn hạt .............................................................38

Hình 4.3. Hình thái Hoa cây Giổi ăn hạt.........................................................40

Hình 4.4. Quả và hạt Giổi ăn hạt.....................................................................39

Hình 4.5. Hạt Giổi tươi và khô........................................................................40

Hình 4.6. Biểu đồ tỷ lệ giao khoán đất rừng có Giổi ăn hạt tại 3 xã nghiên cứu .. 51

Hình 4.7. Cây con nhân giống bằng hạt..........................................................61

Hình 4.8. Cây con nhân giống bằng phương pháp ghép.................................62

Hình 4.9. Cây giống tại vườn ươm khu vực nghiên cứu...............................65

Hình 4.10. Vườn giống giâm hom giổi ăn hạt ................................................65

Hình 4.11. Thu hái quả Giổi ăn hạt.................................................................68

Hình 4.12. Sơ chế Giổi ăn hạt.........................................................................69

Hình 4.13. Kênh tiêu thụ hạt Giổi tại điểm nghiên cứu..................................72

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trên thế giới, Giổi (Michelia L.) là một chi thực vật thuộc họ Ngọc lan

(Magnoliaceae) với khoảng 70 loài; thường là cây gỗ vừa đến lớn, bao hoa

chưa phân hóa, có cuống nhụy phát triển, hoa và quả thường mọc ở nách lá. Ở

Việt Nam, chi Giổi có khoảng 25 loài, phân bố rộng khắp đất nước; đa số các

loài đươc dùng lấy gỗ, làm cảnh; đặc biệt hạt của một số loài được nhân dân

dùng làm gia vị và làm thuốc.

Giổi ăn hạt có tên khoa học (Michelia tonkinensis A.Chev.) là cây bản

địa gỗ lớn, đa tác dụng, cây cao trên 20m, đường kính có thể tới 100cm, quả

đại kép đặc trưng, gồm 3 -5 đại được phát triển tới khi trưởng thành, dạng củ

lạc có eo thắt, đại khi chín mở thành 2 mảnh, mỗi đại có từ 2-6 hạt. Cây Giổi

trồng sau 7 năm bắt đầu cho thu hoạch, năng suất đạt khoảng 6-10 kg quả

tươi/cây/năm, từ năn thứ 8 trở đi năng suất sẽ tăng dần. Hạt Giổi là loại gia vị

đặc trưng, truyền thống của người dân miền núi, hạt Giổi còn được chiết xuất

tinh dầu, hương liệu, dược liệu…, hiện nay hạt Giổi tươi có giá từ 600.000-

700.000 đồng/kg, hạt khô dao động từ 2.000.000 - 3.000.000 đồng/kg. Ngoài

ra gỗ còn được dùng đóng đồ mộc, đồ mỹ nghệ cao cấp, gia bán từ 22 – 30

triệu đồng/m3

. Giổi ăn hạt là loài cây có giá trị kinh tế và bảo tồn cao đang

góp phần giúp người dân thoát nghèo.

Hiện nay các quần thể Giổi ăn hạt trong rừng tự nhiên đang bị suy giảm

nghiêm trọng do bị người dân khai thác quá mức và số lượng cây tái sinh tự

nhiên còn ít do hạt bị thu hái. Ở nhiều vùng của Việt Nam như Trung tâm Bắc

Bộ, Bắc Trường Sơn, Bắc Trung bộ Giổi ăn hạt đang được coi là một trong

những loài cây gỗ bản địa chính trong tập đoàn giống cây phục vụ công tác

trồng rừng và phục hồi rừng tự nhiên.

Nghệ An là tỉnh nằm trong vùng tập trung phân bố của loài Giổi ăn

hạt, trong đó huyện Quỳ Hợp có phân bố tự nhiên của loài Giổi ăn hạt nhiều

nhất trên toàn tỉnh. Hạt Giổi có mùi thơm tự nhiên và có tác dụng kích thích