Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Học Của Loài Tô Hạp Điện Biên Altingia Siamensis Craib Ở Khu Rừng Di Tích Lịch Sử Và Cảnh Quan Môi Trường Mường Phăng Tỉnh Điện Biên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

NGUYỄN THỊ HƯƠNG LY

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM LÂM HỌC CỦA LOÀI TÔ HẠP

ĐIỆN BIÊN (ALTINGIA SIAMENSIS CRAIB) Ở KHU

RỪNG DI TÍCH LỊCH SỬ VÀ CẢNH QUAN MÔI

TRƯỜNG MƯỜNG PHĂNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN

CHUYÊN NGÀNH: LÂM HỌC

MÃ NGÀNH: 8620201

LUẬN VĂN THẠC SĨ LÂM HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. NGUYỄN HỒNG HẢI

Hà Nội, 2021

i

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Số liệu, kết quả

nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công

trình nghiên cứu nào khác.

Nếu nội dung nghiên cứu của tôi trùng lặp với bất kỳ công trình nghiên cứu

nào đã công bố, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận đánh giá

luận văn của Hội đồng khoa học.

Sơn La, ngày..... tháng 10 năm 2021

Người cam đoan

Nguyễn Thị Hương Ly

ii

LỜI CẢM ƠN

Luận văn “Nghiên cứu đặc điểm lâm học của loài Tô hạp điện biên (Altingia

siamensis Craib) ở khu rừng di tích lịch sử và cảnh quan môi trường Mường

Phăng, tỉnh Điện Biên” được thực hiện theo chương trình đào tạo Cao học Lâm

nghiệp khoá 27 (2019 – 2021) tại Trường Đại học Lâm nghiệp.

Để hoàn thành luận văn này, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu

Trường Đại học Lâm nghiệp, Phòng đào tạo Sau đại học, Thầy Cô giáo trong

trường và Ban quản lý khu khu rừng di tích lịch sử và cảnh quan môi trường

Mường Phăng. Tôi cũng xin được cảm ơn Ban Giám đốc và các đồng nghiệp

Trung tâm Khoa học Lâm nghiệp Tây Bắc đã tạo mọi điều kiện thuận lợi trong

quá trình học tập tại trường.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới TS. Nguyễn Hồng Hải, Khoa

lâm học, Trường Trường Đại học Lâm nghiệp. Thầy là người luôn tận tình

hướng dẫn, khuyến khích tôi trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn.

Tôi xin gửi lời cảm ơn tới NCS Nguyễn Văn Hùng đã luôn giúp đỡ tôi

từ những ngày đầu thực hiện luận văn tới quá trình thu thập số liệu.

Nhân dịp này, tôi cũng xin được bày tỏ lòng biết ơn tới toàn thể các nhà

chuyên môn, người thân, bạn bè đồng nghiệp, đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ cho

tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Sơn La, tháng 10 năm 2021

Tác giả

Nguyễn Thị Hương Ly

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................... ii

MỤC LỤC................................................................................................................ iii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ...................................................v

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ...........................................................................vi

DANH MỤC CÁC HÌNH...................................................................................... vii

ĐẶT VẤN ĐỀ............................................................................................................1

Chương 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU..............................................2

1.1. Trên thế giới................................................................................................................... 2

1.1.1. Nghiên cứu về cấu trúc rừng......................................................................2

1.1.2. Nghiên cứu về tái sinh rừng .......................................................................3

1.2. Ở Việt Nam.................................................................................................................... 5

1.2.1. Nghiên cứu về cấu trúc rừng......................................................................5

1.2.2. Nghiên cứu về tái sinh rừng .......................................................................9

1.2.3. Nghiên cứu đặc điểm lâm học của loài cây .............................................11

1.2.4. Nghiên cứu về loài Tô hạp điện biên .......................................................13

1.3. Nhận xét, đánh giá....................................................................................................... 14

Chương 2. MỤC TIÊU, GIỚI HẠN, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU.........................................................................................................15

2.1. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................... 15

2.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................................. 15

2.2.1. Đối tượng nghiên cứu ..............................................................................15

2.2.2. Phạm vi nghiên cứu..................................................................................15

2.3. Nội dung nghiên cứu................................................................................................... 15

2.3.1. Đặc điểm phân bố và nhóm loài cây đi kèm với loài Tô hạp điện biên...15

2.3.2. Cấu trúc lâm phần nơi có loài Tô hạp điện biên phân bố .......................15

2.3.3. Đặc điểm tái sinh tự nhiên ở lâm phần nơi có loài Tô hạp điện biên phân

bố tự nhiên..........................................................................................................16

2.3.4. Nghiên cứu tính đa dạng sinh học của quần xã.......................................16

2.3.5. Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển loài Tô hạp điện biên ...........16

2.4. Phương pháp nghiên cứu............................................................................................ 16

iv

2.4.1. Cách tiếp cận nghiên cứu.........................................................................16

2.4.2. Phương pháp thu thập số liệu ..................................................................16

2.4.3. Phương pháp xử lý số liệu........................................................................19

Chương 3. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN – KINH TẾ XÃ HỘI KHU VỰC

NGHIÊN CỨU ............................................................................................ 26

3.1. Điều kiện tự nhiên....................................................................................................... 26

3.1.1. Vị trí địa lý ...............................................................................................26

3.1.2. Địa hình....................................................................................................27

3.1.3. Đất đai......................................................................................................27

3.1.4. Khí hậu, thủy văn .....................................................................................28

3.2. Đặc điểm tài nguyên rừng .......................................................................................... 28

3.2.1. Tài nguyên thực vật rừng .........................................................................28

3.2.2. Tài nguyên động vật rừng ........................................................................30

Chương 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ..................................33

4.1. Đặc điểm phân bố tự nhiên và nhóm loài cây đi kèm với loài Tô hạp điện biên . 33

4.1.1. Đặc điểm phân bố tự nhiên của loài Tô hạp điện biên............................33

4.1.2. Nhóm loài cây đi kèm với loài Tô hạp điện biên .....................................34

4.2. Đặc điểm cấu trúc tầng cây cao ................................................................................. 35

4.2.1. Một số chỉ tiêu về nhân tố cấu trức..........................................................35

4.2.2. Cấu trúc tổ thành của lâm phần nơi có loài Tô hạp điện biên phân bố ..37

4.2.3. Quy luật phân bố số cây theo cỡ đường kính N/D1.3 và chiều cao N/Hvn.39

4.3. Đặc điểm tái sinh tự nhiên của lâm phần.................................................................. 51

4.3.1. Tổ thành cây tái sinh của lâm phần .........................................................51

4.3.2. Nguồn gốc và chất lượng cây tái sinh ở lâm phần...................................52

4.3.3. Mật độ và phân bố cây tái sinh theo cấp chiều cao.................................54

4.4. Tính đa dạng sinh học của lâm phần......................................................................... 56

4.4.1. Tính đa dạng loài của tầng cây cao.........................................................56

4.4.2. Tính đa dạng loài của cây tái sinh...........................................................57

4.5. Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển loài Tô hạp điện biên........................... 58

KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KHUYẾN NGHỊ......................................................60

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................64

PHỤ LỤC

v

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

CÁC KÝ HIỆU

D1.3 Đường kính thân cây tại vị trí 1,3 mét

Hvn Chiều cao vút ngọn của cây

Dt Đường kính tán cây

IV% Chỉ số độ quan trọng

∑G/ha Tổng tiết diện ngang thân cây/hecta

M/ha Trữ lượng/hecta

Max Giá trị lớn nhất

Min Giá trị nhỏ nhất

N Mật độ cây/ha

N/D1.3 Phân bố số cây theo cỡ đường kính

N/Hvn Phân bố số cây theo chiều cao

S Sai tiêu chuẩn

S% Hệ số biến động

S

2 Phương sai

Sk Độ lệch

Sx Sai số chuẩn của số trung bình

CÁC CHỮ VIẾT TẮT

OTC Ô tiêu chuẩn

CTTT Công thức tổ thành

ODB Ô dạng bản

DT Đông Tây

NB Nam Bắc

TB Trung bình

CTTT Hệ số tổ thành

VQG Vườn quốc gia

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU

Biểu 01. Biểu điều tra tầng cây cao...........................................................................18

Biểu 02. Biểu điều tra ô 6 cây...................................................................................18

Biểu 03. Biểu điều tra cây tái sinh ............................................................................19

Bảng 3.1. Thành phần ngành thực vật khu vực Ban quản lý ....................................29

Bảng 3.2. Thành phần loài thú, chim, bò sát và ếch nhái ........................................30

Bảng 3.3. Sự phân bố các taxon khác nhau trong lớp thú........................................30

Bảng 3.4. Sự phân bố các taxon khác nhau trong lớp Chim....................................31

Bảng 3.5. Sự phân bố các taxon khác nhau trong lớp Bò sát và Ếch nhái................32

Bảng 4.1. Đặc điểm phân bố tự nhiên của loài Tô hạp điện biên .............................33

Bảng 4.2. Thành phần các loài cây đi kèm với loài Tô hạp điện biên ......................34

Bảng 4.3. Kết quả thống kê một số chỉ tiêu cấu trúc lâm phần ................................36

Bảng 4.4. Đường kính và chiều cao trung bình của loài Tô hạp điện biên so với

lâm phần ....................................................................................................... 37

Bảng 4.5. Cấu trúc tổ thành tầng cây cao theo chỉ số IV%.......................................38

Bảng 4.6. Phân bố N/D1.3 của trạng thái rừng nghèo ..............................................40

Bảng 4.7. Một số đặc trưng mẫu của phân bố N/D1.3 trạng thái rừng nghèo ............41

Bảng 4.8. Kết quả mô phỏng và kiểm tra giả thuyết về phân bố N/D1.3 .................42

Bảng 4.9. Phân bố N/D1.3 của trạng thái rừng trung bình .......................................43

Bảng 4.10. Một số đặc trưng mẫu của phân bố N/D1.3 của trạng thái rừng trung bình ...44

Bảng 1.11. Kết quả mô phỏng và kiểm tra giả thuyết về phân bố N/D1.3 trạng thái.......45

Bảng 4.12. Phân bố N/Hvn của trạng thái rừng nghèo...............................................46

Bảng 1.13. Một số đặc trưng mẫu của phân bố N/Hvn trạng thái rừng nghèo ..........47

Bảng 4.14. Kết quả mô phỏng và kiểm tra giả thuyết về phân bố N/Hvn..................47

Bảng 4.15. Phân bố N/Hvn của trạng thái rừng trung bình........................................49

Bảng 4.16. Một số đặc trưng mẫu của phân bố N/Hvn ..............................................50

Bảng 4.17. Kết quả mô phỏng và kiểm tra giả thuyết về phân bố N/Hvn..................50

Bảng 4.18. Tổ thành cây tái sinh...............................................................................52

Bảng 4.19. Nguồn gốc, chất lượng cây tái sinh .......................................................53

Bảng 4.20. Phân bố cây tái sinh theo chiều cao........................................................54

Bảng 4.21. Tính đa dạng tầng cây cao của lâm phần...............................................56

Bảng 4.22. Tính đa dạng tầng cây tái sinh của lâm phần.........................................57

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1. Bản đồ khu vực nghiên cứu ......................................................................26

Hình 4.1. Tần suất xuất hiện của các loài cây đi kèm với loài Tô hạp điện biên .....35

Hình 4.2. Phân bố N/D1.3 thực nghiệm của trạng thái rừng nghèo..........................40

Hình 4.3. Phân bố N/D1.3 ở trạng thái rừng nghèo....................................................42

Hình 4.4. Phân bố N/D1.3 thực nghiệm của trạng thái rừng trung bình ....................43

Hình 4.5. Phân bố N/D1.3 ở trạng thái rừng trung bình .............................................45

Hình 4.6. Phân bố N/Hvn thực nghiệm của trạng thái rừng nghèo...........................46

Hình 4.7. Phân bố N/Hvn ở trạng thái rừng nghèo.....................................................48

Hình 4.8. Phân bố N/Hvn thực nghiệm của trạng thái rừng trung bình .....................49

Hình 4.9. Phân bố N/Hvn ở trạng thái rừng trung bình..............................................51

Hình 4.10 Chất lượng cây tái sinh của 2 trạng thái rừng ..........................................54

Hình 4.11. Phân bố cây tái sinh theo cấp chiều cao..................................................55

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Cây Tô hạp điện biên (Altingia siamensis Craib) là cây gỗ lớn có phân bố tự

nhiên tại khu rừng di tích lịch sử và cảnh quan môi trường Mường Phăng, tỉnh Điện

Biên. Theo Lê Mộng Chân và Lê Thị Huyên, (2003) [5] cây Tô hạp điện biên cao

30 – 50m, đường kính có thể tới 1m và là loài cây thường xanh, ưa sáng, sinh

trưởng nhanh, tái sinh mạnh. Gỗ Tô hạp điện biên thuộc nhóm V (theo Quyết định

2198-CNR năm 1977 ban hành bảng phân loại gỗ Việt Nam) gỗ không bị mối mọt

được sử dụng trong xây dựng, đồ gia dụng, đóng tầu, thuyền. Ngoài giá trị về gỗ, lá

Tô hạp điện biên còn được dùng trong ẩm thực chế biến các món ăn của người dân

tộc Thái; đặc biệt, thân cây Tô hạp điện biên có nhựa thơm gọi là dầu Tô hạp dùng

làm thuốc, chữa trị nhiều bệnh nguy hiểm (Lê Trần Đức, 1997) [10].

Hệ sinh thái rừng ở khu rừng di tích lịch sử và cảnh quan môi trường Mường

Phăng chỉ có một kiểu chính đó là kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm á nhiệt đới

núi thấp và chỉ còn trạng thái rừng thứ sinh nhân tác. Đặc điểm cấu trúc, tính đa

dạng loài và quá trình diễn thế phục hồi của rừng đã bị xáo trộn mạnh do sự tác

động của các yếu tố con người. Hậu quả của sự suy thoái tài nguyên rừng là làm

giảm số lượng cũng như chất lượng cá thể của các loài cây có giá trị trong khu vực.

Đa dạng loài cây trước đây phong phú về số lượng, như Đinh, Giổi găng, Trầm

hương, Cà ổi, Lát Hoa, Trương Vân và Tô hạp điện biên có chất lượng tốt thì nay

chỉ còn một số ít loài cây với đường kính nhỏ và chất lượng không cao. Vì vậy, để

phát triển loài cây có giá trị cần phải có nghiên cứu về đặc điểm lâm học của loài, từ

đó đề xuất những biện pháp kỹ thuật hợp lý.

Xuất phát từ thực trạng trên, việc thực hiện luận văn “Nghiên cứu đặc điểm

lâm học của loài Tô hạp điện biên (Altingia siamensis Craib) ở khu rừng di tích

lịch sử và cảnh quan môi trường Mường Phăng, tỉnh Điện Biên” là cần thiết, góp

phần bổ sung cơ sở khoa học về đặc điểm lâm học của loài tại khu vực nghiên cứu.

Từ đó, đề xuất các giải pháp góp phần phát triển nguồn gen của loài cây bản địa này

một cách bền vững.