Nghiên cứu ảnh hưởng của thời vụ cấy tới sinh trưởng, năng suất của một số giống lúa tại Cao Bằng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

NGUYỄN THỊ KHUYÊN

NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG

CỦA THỜI VỤ CẤY TỚI SINH TRƢỞNG,

NĂNG SUẤT CỦA MỘT SỐ GIỐNG LÚA

TẠI CAO BẰNG

Chuyên ngành: Khoa học cây trồng

: 60.62.01.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Hữu Hồng

2. TS. Đặng Quý Nhân

Thái Nguyên, năm 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung

thực và chưa từng được công bố.

Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này

đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã được chỉ rõ

nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Khuyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian thực tập và thực hiện đề tài này, tôi đã nhận được sự quan

tâm giúp đỡ của Ban giám hiệu Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên,

Phòng quản lý đào tạo sau đại học, các thầy giáo, cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp, cơ

quan và gia đình.

Trước tiên tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo PGS. TS.

Nguyễn Hữu Hồng và TS. Đặng Qúy Nhân - người hướng dẫn khoa học đã tận

tình giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành luận văn này.

Đồng thời tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới toàn thể các thầy, cô giáo trong khoa

Sau đại học, các thầy giáo, cô giáo giảng dạy chuyên ngành, Trường Đại học Nông

Lâm Thái Nguyên đã giúp đỡ hoàn thiện bản luận văn này.

Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới tất cả bạn bè,

đồng nghiệp, cơ quan, gia đình và người thân đã quan tâm động viên tôi trong

suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.

Tôi xin trân trọng cảm ơn.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Khuyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Đ/c : Đối chứng

BVTV : Bảo vệ thực vật

TGST : Thời gian sinh trưởng

NSLT : Năng suất lý thuyết

NSTT : Năng suất thực thu

FAO : Tổ chức Nông nghiệp và lương thực Thế giới

IRRI : Viện nghiên cứu lúa Quốc tế

SC : Séng Cù

KNX : Khẩu Nậm Xít

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1

1. Đặt vấn đề ......................................................................................................... 1

2. Mục tiêu của đề tài ............................................................................................ 2

3. Yêu cầu của đề tài ............................................................................................. 2

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .......................................................... 2

Chƣơng 1 : TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU........................................ 3

1.1. Cơ sở khoa học .............................................................................................. 3

1.2. Tình hình sản xuất và nghiên cứu lúa trên Thế giới ....................................... 4

1.2.1. Tình hình sản xuất lúa trên Thế giới ....................................................... 4

1.2.2. Tình hình nghiên cứu giống lúa trên thế giới .......................................... 7

1.3. Tình hình sản xuất, nghiên cứu lúa ở trong nước ........................................ 11

1.3.1. Tình hình sản suất lúa ở Việt Nam ........................................................ 11

1.3.2. Tình hình nghiên cứu giống lúa trong nước........................................... 20

1.4. Tình hình nghiên cứu về thời vụ gieo cấy lúa trên thế giới và Việt Nam ... 27

1.41.Ảnh hưởng của thời vụ gieo cấy lúa ....................................................... 27

1.4.2.Tình hình nghiên cứu về thời vụ gieo cấy trên thế giới ......................... 28

1.4.3.Tình hình nghiên cứu về thời vụ gieo cấy ở Việt Nam .......................... 29

Chƣơng 2: NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................ 34

2.1. Đối tượng, địa điểm nghiên cứu .................................................................. 34

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................ 34

2.1.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ......................................................... 34

2.2. Nội dung và phương pháp nghiên cứu ......................................................... 35

2.2.1. Thí nghiệm 1 ......................................................................................... 37

2.2.2. Thí nghiệm 2 ......................................................................................... 38

2.3. Kỹ thuật chăm sóc ........................................................................................ 38

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

2.3.1. Ngâm, ủ và làm mạ ............................................................................... 38

2.3.2. Làm đất, cấy .......................................................................................... 38

2.3.3. Biện pháp chăm sóc............................................................................... 38

2.4. Các chỉ tiêu và phương pháp theo dõi ......................................................... 39

2.4.1. Chỉ tiêu chất lượng mạ .......................................................................... 39

2.4.2. Chỉ tiêu về thời gian sinh trưởng, phát triển ......................................... 40

2.4.3. Khả năng đẻ nhánh ................................................................................ 40

2.4.4. Một số đặc điểm nông học của các giống lúa tham gia thí nghiệm ...... 40

2.4.5. Các chỉ tiêu năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất...................... 39

2.4.6. Chỉ tiêu về sâu, bệnh hại ....................................................................... 43

2.5. Phương pháp xử lý số liệu ........................................................................... 44

Chƣơng 3 : KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................... 45

3.1. Điều kiện khí hậu, thời tiết năm 2013 – 2014 tại Cao Bằng ....................... 45

3.2. Kết quả thí nghiệm nghiên cứu ảnh hưởng của thời vụ cấy đến sinh

trưởng, năng suất của một số giống lúa tại tỉnh Cao Bằng vụ Mùa 2013 .......... 47

3.2.1. Thời gian sinh trưởng của các giống lúa thí nghiệm vụ Mùa 2013 ...... 47

3.2.2. Đặc điểm sinh trưởng của mạ vụ Mùa 2013 .......................................... 46

3.2.3. Đặc điểm hình thái và khả năng đẻ nhánh của các giống lúa thí

nghiệm vụ Mùa 2013 ....................................................................................... 50

3.2.4. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống lúa thí

nghiệm vụ Mùa 2013 ....................................................................................... 54

3.2.5. Khả năng chống chịu sâu bệnh của các giống lúa thí nghiệm vụ Mùa 2013 61

3.3. Kết quả thí nghiệm nghiên cứu ảnh hưởng của thời vụ cấy đến sinh

trưởng, năng suất của một số giống lúa tại tỉnh Cao Bằng vụ Xuân 2014 ......... 63

3.3.1. Thời gian sinh trưởng của các giống lúa thí nghiệm vụ Xuân 2014 ..... 63

3.3.2. Đặc điểm sinh trưởng mạ vụ Xuân 2014 ............................................... 61

3.3.3. Đặc điểm hình thái và khả năng đẻ nhánh của các giống lúa tham gia

thí nghiệm vụ Xuân 2014 ................................................................................ 66

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

3.3.4. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống lúa tham

gia thí nghiệm vụ Xuân 2014 .......................................................................... 71

3.3.5. Khả năng chống chịu sâu, bệnh hại của các giống lúa tham gia thí

nghiệm vụ Xuân 2014 ..................................................................................... 79

3.4. Một số đặc điểm nông học của các giống lúa tham gia thí nghiệm ............. 80

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ................................................................................... 83

1.Kết luận ............................................................................................................ 83

2. Đề nghị ............................................................................................................ 83

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 85

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Tình hình sản xuất lúa trên Thế giới giai đoạn 2001 - 2013 ..................... 5

Bảng 1.2: Năng suất lúa của một số nước đứng đầu thế giới giai đoạn 2008-

2012 ............................................................................................................. 6

Bảng 1.3. Tình hình sản xuất lúa tại Việt Nam giai đoạn 2001 - 2013.................... 12

Bảng 1.4: Giá gạo xuất khẩu bình quân của một số quốc gia trên Thế giới ............ 14

Bảng 2.1: Nguồn gốc, loại hình canh tác của các giống lúa tham gia thí nghiệm........... 34

Bảng 3.1: Điều kiện thời tiết khí hậu tại tỉnh Cao Bằng từ 07/ 2013 –

07/2014...................................................................................................... 45

Bảng 3.2. Thời gian sinh trưởng của các giống lúa thí nghiệm vụ mùa 2013 ......... 47

Bảng 3.3. đặc điểm sinh trưởng của cây mạ vụ Mùa 2013...................................... 49

Bảng 3.4. Đặc điểm hình thái và khả năng đẻ nhánh của các giống lúa thí

nghiệm vụ Mùa 2013................................................................................. 51

Bảng 3.5. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất các giống lúa thí

nghiệm vụ Mùa 2013................................................................................. 55

Bảng 3.6. Khả năng chống chịu sâu bệnh của các giống lúa thí nghiệm vụ

mùa 2013 ................................................................................................... 61

Bảng 3.7. Thời gian sinh trưởng của các giống lúa thí nghiệm vụ Xuân 2014 ....... 63

Bảng 3.8. Đặc điểm sinh trưởng mạ của các giống lúa thí nghiệm vụ Xuân 2014........ 65

Bảng 3.9. Đặc điểm hình thái và khả năng đẻ nhánh của các giống lúa thí

nghiệm vụ Xuân 2014 ............................................................................... 67

Bảng 3.10. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất các giống lúa thí

nghiệm vụ Xuân 2014 ............................................................................... 72

Bảng 3.11. Khả năng chống chịu sâu bệnh của các giống lúa thí nghiệm vụ

Xuân 2014 ................................................................................................. 79

Bảng 3.12. Một số đặc điểm nông học của các giống lúa thí nghiệm ..................... 80

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Biểu đồ 1.1: Cơ cấu gạo xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2007 – 2010 ...............13

Biểu đồ 1.2: Giá gạo xuất khẩu bình quân của Việt Nam và Thái Lan ....................15

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đề

Cao Bằng, có diện tích tự nhiên là 6.707,86 km², trong đó: Tổng diện tích sản

xuất lúa năm 2013 là 30.390,6 ha. Địa hình tỉnh Cao Bằng được chia thành 3 vùng

rõ rệt là vùng núi đất, vùng núi đá và vùng bình địa trũng. Khí hậu của tỉnh Cao

Bằng mang tính chất khí hậu nhiệt đới gió mùa; trong năm có 2 mùa rõ rệt: Mùa

nóng mưa nhiều từ tháng 4 đến tháng 10 và mùa lạnh mưa ít từ tháng 11 đến tháng

3 năm sau, phù hợp với nhiều loại giống lúa, bao gồm cả giống lúa cảm ôn và giống

lúa cảm quang. Tuy nhiên, năng suất lúa cả năm mới chỉ đạt 41,4 tạ/ ha (thấp hơn

nhiều so với bình quân trung của cả nước >54tạ); sản lượng đạt 125.949 tấn, đáp

ứng cơ bản nhu cầu tiêu dùng nhưng chưa nâng cao được năng suất lao động và thu

nhập của người dân. Vì vậy, vấn đề chuyển đổi cơ cấu giống lúa có ý nghĩa kinh tế -

xã hội rất thiết thực.

Tỷ lệ sử dụng giống lúa thuần xác nhận, lúa lai hàng năm trên địa bàn tỉnh đạt

khoảng 35%. Trong đó, diện tích lúa lai chiếm khoảng 30%, lúa thuần giống xác

nhận chiếm khoảng trên 5%, số diện tích còn lại chủ yếu là do người dân tự để

giống, nhiều giống lúa qua sản xuất nhiều năm đã thoái hoá, nhiễm sâu bệnh nặng

nên năng suất thấp, điển hình như giống lúa Đoàn kết được trồng tại huyện Phục

Hoà trong vụ mùa 2013 đã bị bệnh lúa Von do virrut. Cơ cấu giống lúa gieo cấy ở

vụ xuân: Bắc thơm 7, Khang dân, Nhị ưu 838, Nhị ưu 636, Thục hưng 6...Cơ cấu

giống lúa gieo cấy ở vụ mùa: Bao thai, Đoàn kết, Nhị ưu 838..., còn lại phần lớn

diện tích là các giống địa phương do người dân tự để giống.

Từ thực tế sản xuất đòi hỏi cần thiết phải thực hiện chuyển đổi cơ cấu giống,

đưa các giống lúa chất lượng cao, có thời gian sinh trưởng ngắn để chuyển dịch thời

vụ, luân canh với cây trồng hiện có, sản xuất 3 vụ/năm góp phần tăng thu nhập trên

đơn vị diện tích đất canh tác, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh đã tập

trung chỉ đạo chuyển đổi cơ cấu giống lúa, chuyển sang các giống lúa chất lượng

cao, phấn đấu đến năm 2020 tổng diện tích lúa chất lượng của tỉnh đạt khoảng

10.000 ha [14].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Nhằm phát huy tốt sự đa dạng về điều kiện khí hậu của vùng, cũng như đáp

ứng đòi hỏi lựa chọn được những giống lúa chất lượng, có tiềm năng năng suất phù

hợp với tập quán canh tác và điều kiện tự nhiên của tỉnh, chúng tôi đề xuất đề tài

nghiên cứu : “Nghiên cứu ảnh hưởng của thời vụ cấy tới sinh trưởng, năng suất

của một số giống lúa tại tỉnh Cao Bằng”

2. Mục tiêu của đề tài

- Xác định khung thời vụ tốt nhất cho các giống lúa tại tỉnh Cao Bằng.

- Lựa chọn được bộ giống lúa có ưu thế về năng suất và chất lượng, thích nghi

tốt với điều kiện khí hậu địa phương, là căn cứ để mở rộng diện tích sản xuất lúa

chất lượng cao tại Cao Bằng.

3. Yêu cầu của đề tài

- Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển, năng suất của giống lúa thí

nghiệm.

- Đánh giá ảnh hưởng của yếu tố thời vụ tới năng suất và các yếu tố cấu thành

năng suất lúa.

- Đánh giá khả năng chống chịu sâu bệnh, chống chịu ngoại cảnh của các

giống lúa.

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

4.1. Ý nghĩa khoa học

- Chứng minh được sự ảnh hưởng của thời vụ gieo cấy đến các giai đoạn sinh

trưởng, phát triển của cây lúa và các yếu tố cấu thành năng suất lúa.

- Kết quả thu được từ thí nghiệm là căn cứ khoa học để xây dựng khung thời

vụ thích hợp. Đồng thời, xác định được bộ giống lúa chất lượng cao có thể khuyến

cáo sử dụng trong sản xuất lúa hàng hóa.

4.2. Ý nghĩa thực tiễn

- Xác định được khung thời vụ thích hợp, đảm bảo điều kiện thời tiết thuận lợi

cho quá trình sinh trưởng của cây lúa, hạn chế tối đa tác động của sâu bệnh hại.

- Lựa chọn được những giống lúa mới có tiềm năng năng suất cao, chất lượng

gạo tốt, phù hợp với điều kiện tự nhiên, cũng như tập quán canh tác của địa phương.

Khuyến cáo người dân đưa ra sản xuất đại trà, tăng giá trị kinh tế trên cùng một đơn

vị diện tích canh tác, nâng cao thu nhập cho người nông dân, từ đó góp phần xóa

đói giảm nghèo cho các địa phương trong tỉnh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Chƣơng 1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU

1.1. Cơ sở khoa học

Giống chính là tiền đề và là yếu tố quan trọng nhất tạo nên năng suất và chất

lượng. Mỗi vùng có điều kiện tiểu khí hậu đặc trưng, do đó cần có bộ giống tốt phù

hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và tập quán canh tác của địa phương.

Một giống lúa tốt phải đạt được một số yêu cầu sau:

- Sinh trưởng, phát triển tốt trong điều kiện khí hậu, đất đai và điều kiện canh

tác tại địa phương.

- Cho năng suất cao, ổn định qua các năm khác nhau trong giới hạn biến động

của thời tiết.

- Có khả năng chống chịu tốt với điều kiện ngoại cảnh bất thuận và sâu bệnh.

- Có chất lượng đáp ứng yêu cầu sử dụng.

Vì vậy, một trong những biện pháp kinh tế, kỹ thuật nhằm tận dụng các điều

kiện tự nhiên, tiết kiệm chi phí sản xuất là bố trí cơ cấu giống phù hợp với thổ

nhưỡng và khí hậu của từng vùng. Lựa chọn được cơ cấu giống lúa chất lượng để

đưa vào sản xuất ở mỗi vùng, mỗi địa phương nhằm đảm bảo sự thích nghi và phù

hợp của giống lúa đó với điều kiện cụ thể nơi sản xuất là một việc rất quan trọng.

Bên cạnh đó, do sự trải dài của lãnh thổ nước ta từ vĩ tuyến 80

27’ Bắc đến 230

23’

Bắc và sự đa dạng về địa hình nên khí hậu nước ta có những nét đặc trưng riêng của

từng vùng miền. Diễn biến thời tiết, khí hậu ngày càng phức tạp, sự thay đổi của

điều kiện thời tiết ảnh hưởng rất lớn đến các quá trình sinh trưởng của giống lúa. Do

đó, việc xác định được một khung thời vụ thích hợp cho từng giống lúa ở từng vùng

cụ thể, nhằm tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho cây lúa sinh trưởng, phát triển và

giảm thiểu các tác động bất lợi của thời tiết, sâu bệnh nhằm mục đích cuối cùng là

thu được năng suất cao nhất là một vấn đề vẫn đang bị bỏ ngỏ và cần được nghiên

cứu sâu hơn nữa.