Thư viện tri thức trực tuyến
Kho tài liệu với 50,000+ tài liệu học thuật
© 2023 Siêu thị PDF - Kho tài liệu học thuật hàng đầu Việt Nam
Nghiên cứu ảnh hưởng của một số yếu tố môi trường đến thành phần loài và phân bố của giáp xác cỡ lớn (malacostraca: crustacea) ở sông tranh, huyện bắc trà my, tỉnh quảng nam
Nội dung xem thử
Mô tả chi tiết
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
PHẠM XUÂN HƢƠNG
NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ YẾU TỐ
MÔI TRƯỜNG ĐẾN THÀNH PHẦN LOÀI VÀ PHÂN BỐ
CỦA GIÁP XÁC CỠ LỚN (Malacostraca: Crustacea)
Ở SÔNG TRANH, HUYỆN BẮC TRÀ MY,
TỈNH QUẢNG NAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
Đà Nẵng, Năm 2017
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
PHẠM XUÂN HƢƠNG
NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ YẾU TỐ
MÔI TRƯỜNG ĐẾN THÀNH PHẦN LOÀI VÀ PHÂN BỐ
CỦA GIÁP XÁC CỠ LỚN (Malacostraca: Crustacea)
Ở SÔNG TRANH, HUYỆN BẮC TRÀ MY,
TỈNH QUẢNG NAM
Chuyên ngành : Sinh thái học
Mã số : 60.42.01.20
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
Giáo viên hƣớng dẫn: TS. VŨ THỊ PHƢƠNG ANH
Đà Nẵng, Năm 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai
công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả
Phạm Xuân Hƣơng
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài......................................................................... 1
2. Mục ti u nghi n cứu của đề tài.............................................................. 2
3. ối t ợng và ph m vi nghi n cứu ......................................................... 3
4. ngh a khoa học và ngh a thực ti n của đề tài.................................. 3
5. Những đ ng g p mới của đề tài............................................................. 3
6. Cấu trúc luận văn ................................................................................... 3
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LI U........................................................ 5
1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ ỘNG VẬT GIÁP XÁC CỠ LỚN
TRÊN THẾ GIỚI .............................................................................................. 5
1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ỘNG VẬT GIÁP XÁC CỠ LỚN Ở
VIỆT NAM ....................................................................................................... 8
1.3. CÁC YẾU TỐ MÔI TRƯỜNG ẢNH HƯỞNG TỚI THÀNH PHẦN
LOÀI VÀ PHÂN BỐ CỦA GIÁP XÁC CỠ LỚN......................................... 15
1.4. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ỘNG VẬT GIÁP XÁC CỠ LỚN
NƯỚC NGỌT Ở QUẢNG NAM ................................................................... 16
1.5. IỀU KIỆN TỰ NHIÊN - KINH TẾ XÃ HỘI VÙNG NGHIÊN CỨU. 16
1.5.1. iều kiện tự nhi n.......................................................................... 16
1.5.2. Tình hình kinh tế - xã hội .............................................................. 18
CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG, PHẠM VI VÀ PHƢƠNG
PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................................... 21
2.1. ỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ................................................................. 21
2.2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU.................................................................... 21
2.3. THỜI GIAN VÀ ỊA IỂM NGHIÊN CỨU......................................... 21
2.3.1. Thời gian nghi n cứu ..................................................................... 21
2.3.2. ịa điểm nghi n cứu...................................................................... 22
2.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................................ 23
2.4.1. Ph ng ph p thu thập số liệu tài liệu ........................................... 23
2.4.2. Thu thập vật mẫu ngoài tự nhi n ................................................... 24
2.4.3. Phân tích vật mẫu trong phòng thí nghiệm.................................... 25
2.4.4. Xử l số liệu................................................................................... 25
CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.................... 28
3.1. ẶC IỂM SINH CẢNH VÀ THỦY L HÓA CỦA KHU VỰC
NGHIÊN CỨU................................................................................................ 28
3.1.1. ặc điếm sinh cảnh c c điểm nghi n cứu ..................................... 28
3.1.2. ặc điểm thủy l h a học khu vực nghi n cứu ............................ 30
3.2. THÀNH PHẦN LOÀI GIÁP XÁC CỠ LỚN TẠI KHU VỰC
NGHIÊN CỨU................................................................................................ 33
3.2.1. Thành phần loài họ tôm gai (Palaemonidae)................................. 37
3.2.2. Thành phần loài họ tôm (Atyidae)................................................. 38
3.2.3. Thành phần loài họ cua đồng (Parathelphusidae).......................... 38
3.2.4. Thành phần loài họ cua núi (Potamidae)....................................... 39
3.3. BIẾN ỘNG THÀNH PHẦN LOÀI VÀ SỐ LƯỢNG CÁC THỂ
CỦA GIÁP XÁC CỠ LỚN Ở NƯỚC NGỌT THEO MÙA.......................... 39
3.3.1. Biến động thành phần loài Gi p x c cỡ lớn ở n ớc t i sông Tranh........ 39
3.3.2. Biến động số l ợng c thể và chỉ số đa d ng ................................ 53
3.4. PHÂN TÍCH MỐI TƯƠNG QUAN GIỮA QUẦN XÃ SINH VẬT
VỚI CÁC YẾU TỐ MÔI TRƯỜNG (BIO-ENV).......................................... 60
3.4.1. Hệ số BIO –ENV vào mùa khô ..................................................... 61
3.4.2. Hệ số BIO –ENV vào mùa m a .................................................... 61
3.4.3. Nhận xét chung về tính t ng đồng giữa c c điểm thu mẫu và
mối t ng quan giữa gi p x c cỡ lớn với một số yếu tố môi tr ờng n ớc .... 61
3.5. NHỮNG TÁC ỘNG TIÊU CỰC ẢNH HƯỞNG ẾN MÔI
TRƯỜNG SỐNG ẾN SỐ LƯỢNG VÀ THÀNH PHẦN LOÀI CỦA
GIÁP XÁC CỠ LỚN Ở NƯỚC TẠI SÔNG TRANH HUYỆN BẮC TRÀ
MY TỈNH QUẢNG NAM............................................................................. 62
3.5.1. Khai th c qu mức và sử dụng c c biện ph p khai th c không
hợp l của ng ời dân....................................................................................... 62
3.5.2. Chất thải sinh ho t và sản xuất của ng ời dân .............................. 63
3.5.3. Công t c quản l bảo vệ rừng còn nhiều bất cập.......................... 63
3.5.4. Khai th c c t của ng ời dân tr n sông Tranh ................................ 64
3.5.5. T c động của biến đổi khí hậu....................................................... 65
3.5.6. Ảnh h ởng của việc xây dựng thủy điện sông Tranh.................... 66
3.5.7. Ảnh h ởng của động đất................................................................ 68
3.6. Ề XUẤT CÁC ỊNH HƯỚNG BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN
DSH GIÁP XÁC CỠ LỚN Ở NƯỚC TẠI SÔNG TRANH ....................... 69
3.6.1. Tuy n truyền gi o dục bảo vệ rừng bảo vệ môi tr ờng thực
hiện c c biện ph p ứng ph biến đổi khí hậu.................................................. 69
3.6.2. Nâng cao hiệu quả công t c quản l bảo vệ rừng bảo vệ DSH .... 70
3.6.3.Ph t triển du lịch sinh th i theo định h ớng ph t triển bền vững 71
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................... 72
TÀI LI U THAM KHẢO
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (bản sao)
PHỤ LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
ASPT : iểm số trung bình cho c c đ n vị phân lo i
B KH : Biến đổi khí hậu
BMWP : Hệ thống quan trắc sinh học
BTNMT : Bộ Tài nguy n và Môi tr ờng
BTTN : Bảo tồn thi n nhi n
CCA : Phân tích hợp chuẩn
DO : Nồng độ oxy hòa tan
DSH : a d ng sinh học
HKHTN : i học Khoa học Tự nhi n
HQGHN : i học Quốc gia Hà Nội
V : ộng vật đ y
VN : ộng vật nổi
VKXS : ộng vật không x ng sống
KBT : Khu bảo tồn
NXB : Nhà xuất bản
QCVN : Quy chuẩn Việt Nam
TDS : Tổng chất rắn hòa tan
TW : Trung ng
UBND : Ủy ban nhân dân
VQG : V ờn Quốc gia
DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu
bảng
Tên bảng Trang
1.1.
Diện tích và mật độ dân số huyện Bắc Trà My tỉnh
Quảng Nam
20
2.1. ịa điểm và vị trí thu mẫu 23
3.1. ặc điểm sinh cảnh c c khu vực thu mẫu 29
3.2. Chất l ợng n ớc sông Tranh 30
3.3.
Thành phần loài Gi p x c cỡ lớn đã gặp t i c c điểm
thu mẫu 34
3.4.
Cấu trúc thành phần loài Gi p x c cỡ lớn ở n ớc t i khu
vực nghi n cứu
36
3.5.
Số loài Gi p x c cỡ lớn thu đ ợc của c c họ t i c c
điểm thu mẫu vào mùa khô 39
3.6.
Số loài Gi p x c cỡ lớn thu đ ợc của c c họ t i c c
điểm thu mẫu vào mùa m a 42
3.7.
Số l ợng loài Gi p x c cỡ lớn t i c c điểm thu mẫu giữa
hai mùa
44
3.8.
Số l ợng c thể c c loài Gi p x c cỡ lớn t i c c điểm
thu
53
3.9.
Chỉ số Shannon - Wiener H’ của Gi p x c cỡ lớn t i c c
điểm nghi n cứu 57
3.10.
Hệ số t ng quan BIO-ENV giữa gi p x c cỡ lớn ở
n ớc với c c yếu tố môi tr ờng vào mùa khô
60
3.11.
Hệ số t ng quan BIO-ENV giữa gi p x c với c c yếu
tố môi tr ờng vào mùa m a 61
DANH MỤC CÁC HÌNH
Số hiệu
hình
Tên hình Trang
1.1. Bản đồ vị trí huyện Bắc Trà My 17
2.1.
S đồ c c điểm thu mẫu t i sông Tranh huyện Bắc Trà
My tỉnh Quảng Nam
22
3.1. Tỷ lệ % loài theo họ t i khu vực nghi n cứu 37
3.2.
Số loài Gi p x c cỡ lớn thu đ ợc của c c họ t i c c điểm
thu mẫu vào mùa khô 40
3.3.
Số loài Gi p x c cỡ lớn thu đ ợc của c c họ t i c c điểm
thu mẫu vào mùa m a 43
3.4.
Sự biến động thành phần loài Gi p x c cỡ lớn giữa hai
mùa
46
3.5.
S đồ Bray – Curtis thể hiện tính t ng quan giữa c c
điểm thu mẫu 47
3.6.
Không gian hai chiều MDS của Bray – Curtis giữa c c
điểm nghi n cứu 48
3.7.
S đồ Bray – Curtis thể hiện tính t ng quan giữa c c
điểm thu mẫu vào mùa khô 49
3.8.
Không gian hai chiều MDS của Bray – Curtis giữa c c
điểm nghi n cứu vào mùa khô
50
3.9.
S đồ Bray – Curtis thể hiện tính t ng quan giữa c c
điểm thu mẫu vào mùa m a 51
3.10.
Không gian hai chiều MDS của Bray – Curtis giữa c c
điểm nghi n cứu vào mùa m a
52
Số hiệu
hình
Tên hình Trang
3.11.
Sự biến động số l ợng c thể Gi p x c cỡ lớn vào mùa
khô
54
3.12.
Sự biến động số l ợng c thể Gi p x c cỡ lớn vào mùa
m a
55
3.13.
Biến động số l ợng c thể Gi p x c cỡ lớn t i c c điểm
thu mẫu giữa hai mùa
56
3.14.
Chỉ số đa d ng sinh học Shannon – Wiener H’ của gi p
x c cỡ lớn t i c c điểm nghi n cứu 58
3.15.
Chỉ số đa d ng H’ của gi p x c cỡ lớn t i c c điểm
nghi n cứu giữa hai mùa
59
3.16.
Biến động số l ợng c c thể giữa 2 điểm thu mẫu M9 và
M10 t i khu vực nghi n cứu
65
3.17.
Biến động số l ợng c thể t i c c vùng nghi n cứu thuộc
khu vực nghi n cứu
67
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Lớp Gi p x c (hay còn gọi là động vật thân gi p) thuộc ngành Chân
khớp (Arthropoda) là lớp c thành phần loài rất phong phú trong tự nhi n
đ ng vai trò quan trọng trong c c hệ sinh th i n ớc ngọt và trong đời sống
con ng ời. T i c c thủy vực n ớc ngọt gi p x c tham gia vào c c qu trình
chuyển h a vật chất và năng l ợng là mắt xích quan trọng trong m ng l ới
thức ăn của thủy vực và t o sự cân bằng cho c c thủy vực. Ngoài ra
nhiều loài còn là sinh vật chỉ thị để đ nh gi chất l ợng n ớc ở c c thủy vực.
Huyện Bắc Trà My tỉnh Quảng Nam c diện tích tự nhi n 823 05 km2
,
là một trong những huyện thuộc vùng núi cao của tỉnh Quảng Nam Bắc Trà
My là đầu nguồn quan trọng cung cấp n ớc cho hệ thống sông Vu Gia - Thu
Bồn và một số sông suối ở c nh Bắc tỉnh Quảng Ngãi. Sông Tranh là đo n
th ợng l u và trung l u của sông Thu Bồn chảy qua c c xã Trà ốc Trà Bui
Trà Tân Trà S n Trà Gi c ngoài việc cung cấp n ớc phục vụ cho sản xuất
nông nghiệp sinh ho t và xây dựng c c công trình thủy điện thì sông Tranh
cũng là n i cung cấp thực phẩm hằng ngày cho ng ời dân địa ph ng từ
nguồn lợi thủy sản.
Tuy nhi n trong thời gian qua do ảnh h ởng của biến đổi khí hậu cùng
với c c t c động của con ng ời vào tự nhi n để xây dựng c sở h tầng. Ngoài
ra việc ph t triển thủy điện và động đất xuất hiện ở khu vực cũng làm ảnh h ởng
đến dòng chảy và suy giảm chất l ợng n ớc từ đ ảnh h ởng đến sự đa d ng và
phân bố của c c loài gi p x c n i đây.
Trong thời gian qua cũng ch a c nghi n cứu khoa học nào về động vật
gi p x c ở khu vực sông Tranh. Do đ việc nghi n cứu ảnh h ởng của một số
yếu tố môi tr ờng đến thành phần loài và phân bố của gi p x c là c sở cho
2
việc xây dựng ph ng n bảo vệ khai th c hợp l và sử dụng lâu dài nguồn
lợi thủy sản t i đây.
Xuất ph t từ những l do tr n chúng tôi lựa chọn đề tài:
(Malacostraca: Crustacea)
ỉ Q ”.
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
. .
X c định một số yếu tố môi tr ờng ảnh h ởng đến thành phần loài và
sự phân bố của gi p x c cỡ lớn ở n ớc t i sông Tranh huyện Bắc Trà My
tỉnh Quảng Nam nhằm g p phần vào công t c điều tra về nguồn lợi và tính đa
d ng sinh học về thành phần loài của lớp gi p x c t i đây. Từ đ làm c sở
khoa học cho việc xây dựng ph ng n khai th c hợp l quy ho ch ph t triển
bền vững và bảo tồn đa d ng sinh học.
. .
- X c định đ ợc thành phần loài của lớp gi p x c t i sông Tranh huyện
Bắc Trà My tỉnh Quảng Nam.
- X c định đ ợc khu vực phân bố của c c loài giáp xác đặc điểm
phân bố c c yếu tố ảnh h ởng đến sự phân bố giáp xác ở sông Tranh tỉnh
Quảng Nam.
- Tìm hiểu mối li n quan giữa c c động vật lớp gi p x c ở c c thủy vực
với một số yếu tố môi tr ờng n ớc.
- Nắm đ ợc tình hình khai th c và tiềm năng ph t triển nguồn lợi thủy
sản để sử dụng bền vững c c nh m động vật này.
- ề xuất đ ợc c c nh m giải ph p khả thi về quản l và sử dụng
nguồn lợi thủy sản theo h ớng bền vững.
3
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
. .
C c loài thuộc lớp gi p x c (Malacostraca: Crustacea) bao gồm c c loài
Gi p x c cỡ lớn ở n ớc t i sông Tranh huyện Bắc Trà My tỉnh Quảng Nam.
. .
Công t c khảo s t thực địa thu thập mẫu vật đ ợc tiến hành 8 đợt thu
mẫu mỗi đợt 2-3 ngày trong thời gian từ th ng 3/2016 đến th ng 10/2016
đ i diện cho cả hai mùa mùa khô và mùa m a t i 10 điểm thu mẫu thuộc
sông Tranh huyện Bắc Trà My tỉnh Quảng Nam.
4. ngh a hoa học và ngh a thực ti n của đề tài
. .
Cung cấp một c ch c hệ thống về thành phần loài phân bố sự biến
động về thành phần loài mức độ đa d ng sinh học mối t ng quan giữa c c
yếu tố môi tr ờng với c c loài Gi p x c cỡ lớn ở n ớc t i khu vực nghi n cứu.
. .
Là c sở khoa học cho việc xây dựng c c kế ho ch giải ph p khả thi
nhằm quản lí bảo tồn và sử dụng hợp l tài nguy n sinh vật; quy ho ch và
ph t triển bền vững nguồn lợi c c loài gi p x c cỡ lớn ở n ớc t i đây.
5. Những đ ng g p mới của đề tài
- Lần đầu ti n cung cấp một c ch c hệ thống về thành phần loài và
hiện tr ng DSH c c loài gi p x c cỡ lớn ở n ớc t i sông Tranh huyện Bắc
Trà My, tỉnh Quảng Nam.
- Cung cấp dẫn liệu về sự biến động thành phần loài và phân bố gi p
x c cỡ lớn ở khu vực nghi n cứu do ảnh h ởng của c c yếu tố môi tr ờng.
6. Cấu trúc luận văn
Luận văn gồm c :
Mở đầu
4
Ch ng 1:Tổng quan tài liệu
Ch ng 2 : Thời gian địa điểm và ph ng ph p nghi n cứu
Ch ng 3: Kết quả nghi n cứu và bàn luận
Kết luận và kiến nghị
Danh mục tài liệu tham khảo
Phụ lục
5
CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LI U
1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ ĐỘNG VẬT GIÁP XÁC CỠ LỚN
TRÊN THẾ GIỚI
Vấn đề nghi n cứu thành phần loài và sự phân bố của Gi p x c cỡ lớn
n ớc ngọt trong khu vực ông châu Á đã đ ợc nhiều t c giả nghi n cứu từ
những năm giữa cuối thế kỷ XIX với những công trình đầu ti n của De Man
(1892), Kemp (1918), Bouvier (1904, 1919, 1925) [23], [27].
Vào những năm 30 của thế kỷ XX đã c nhiều công trình nghi n cứu
về các loài tôm thuộc họ Atyidae ở Trung Quốc trong đ ti u biểu là c c
công trình của Yu (1938) Shen (1948) đã mô tả nhiều loài mới cho vùng này.
[26], [27].
Ituo Kubo (1938) đã nghi n cứu khu hệ tôm Atyidae ở Nhật Bản kết quả
nghi n cứu t c giả đã công bố thành phần loài tôm Atyidae của Nhật Bản bao
gồm 11 loài và phân loài thuộc 4 giống (Atya, Paratya, Caridina,
Neocaridina). Trong đ giống Caridina chiếm nhiều loài nhất (5 loài) còn c c
giống kh c c số loài ít h n. Về khu hệ tôm Atyidae Nhật Bản gần đây còn c
nhiều công trình nghi n cứu của Cai Shigemitsu Kiyoshi (2006) tu chỉnh
phân lo i học một số loài tôm Caridina Nhật Bản do Stimpson (1860) công bố
tr ớc đây [26], [27].
T i Philippin từ nửa đầu thế kỷ XX đã c nhiều công trình nghi n cứu
về tôm Atyidae trong đ phải kể đến c c công trình của Blanco (1935 1939)
và gần đây là công trình của Chace (1997) công bố c c kết quả nghi n cứu
tôm Atyidae của chuyến khảo s t Albatros (1907-1910) t i Philippines và
công trình nghi n cứu của Cai (2004) với 41 loài tôm thuộc c c giống
Atyoida, Atyopsis và Caridina trong đ nhiều nhất là giống Caridina (38