Nghiên cứu ảnh hưởng của một số nhân tố sinh thái đến sinh trưởng, phát triển của thực vật ngoại lai xâm hại tại khu bảo tồn thiên nhiên bà nà – núi chúa, tp đà nẵng

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ NGỌC LÂM

NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ NHÂN TỐ SINH

THÁI ĐẾN SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN CỦA THỰC VẬT

NGOẠI LAI XÂM HẠI TẠI KHU BTTN BÀ NÀ – NÚI CHÚA,

TP ĐÀ NẴNG

Chuyên ngành : SINH THÁI HỌC

Mã số : 8420120

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ

SINH THÁI HỌC

Đà Nẵng - Năm 2019

Công trình được hoàn thành tại

Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Phạm Thị Kim Thoa

Phản biện 1: TS. Hà Thăng Long

Phản biện 2: TS. Nguyễn Minh Lý

Luận văn đã được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận văn tốt

nghiệp thạc sĩ ngành SINH THÁI HỌC họp tại Trường Đại học Sư

phạm – Đại học Đà Nẵng vào ngày 11 tháng 5 năm 2019.

Có thể tìm hiểu luận văn thạc sĩ tại:

- Trung tâm Thông tin – Học liệu, Đại học Đà Nẵng

- Thư viện trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Sinh vật ngoại lai xâm hại là loài lấn chiếm nơi sinh sống hoặc

gây hại đối với các loài sinh vật bản địa, làm mất cân bằng sinh thái

tại nơi chúng xuất hiện. Khi gặp điều kiện sống thuận lợi, thì sự lan

rộng của sinh vật ngoại lai hiện nay được ghi nhận là một trong

những mối đe dọa lớn đối với các hệ sinh thái và nền kinh tế thế giới.

Theo thống kê, trên thế giới hiện có 22.000 loài thực vật xâm hại

trên tổng số 250.000 loài thực vật, có nghĩa là chiếm tỉ lệ hơn 11%

Ở Việt Nam, các loài ngoại lai xâm hại đã xuất hiện, phát triển

và xâm lấn, ảnh hưởng tới đa dạng sinh học và gây tổn thất kinh tế

lớn. Hàng năm Chính phủ đã phải chi hàng trăm triệu đồng để tiêu

diệt nhưng vẫn không giải quyết được triệt để. Xu thế hội nhập nền

kinh tế toàn cầu đã mở rộng con đường cho các loài sinh vật lạ xâm

nhập vào Việt Nam.

Khu bảo tồn thiên nhiên Bà Nà – Núi Chúa nằm cách trung

tâm thành phố Đà Nẵng 30km về phía Tây, nằm trong vùng chuyển

đổi giữa khí hậu á nhiệt đới và cận xích đạo, là nơi giao lưu giữa hai

khu hệ sinh vật phía bắc và phía nam nên có giá trị đa dạng sinh học

cao. Có 793 loài thực vật, thuộc 487 chi và 134 họ của 4 ngành. Hệ

động vật phong phú, đã ghi nhận được 448 loài động vật có xương

sống và 155 loài của một số lớp động vật không xương sống khác

Hiện nay, các loài thực vật ngoại lai xâm hại đang phát triển

mạnh ở Đà Nẵng, đe dọa đến sự tồn tại và phát triển của nhiều loài

bản địa. Đứng trước nguy cơ này, đã có một vài nghiên cứu về thực

vật ngoại lai ở Đà Nẵng, chủ yếu ở khu BTTN Sơn Trà, chỉ ra rằng

loài Bìm bìm hoa trắng (Impomea eberhardtii) có nguy cơ xâm hại

nghiêm trọng, với tần suất xuất hiện 79,07% tại khu vực nghiên cứu.

2

Tại Khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa, nhiều loài thực vật ngoại lai đã

che phủ một khu vực rộng lớn hệ sinh thái rừng tự nhiên tại Khu bảo

tồn. Thực vật ngoại lai xâm hại trong khu bảo tồn hiện nay chủ yếu là

loài dây Bìm bìm hoa vàng (Merremia boisiana), cây Mai dương

(Mimosa pigra). Hiện có một số nghiên cứu về thành phần loài, phân bố

của TV NLXH ở KBTTN Bà Nà – Núi chúa, nhưng chưa có đề tài nào

nghiên cứu sâu về những nhân đố ảnh hưởng đến sự hình thành, sinh

trưởng, phát triển của các loài này và mức độ ảnh hưởng của chúng đến

hệ sinh thái, nên chúng tôi chon đề tài: Nghiên cứu ảnh hưởng của một

số nhân tố sinh thái đến sinh trưởng, phát triển của thực vật ngoại lai

xâm hại tại KBTTB Bà Nà – Núi Chúa, TP. Đà Nẵng nhằm tạo cơ sở

khoa học đề ra các giải pháp hạn chế sự hình thành, sinh trưởng và phát

triển của các loài thực vật ngoại lai xâm hại.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu chung

Đánh giá đươc các nhân tố sinh thái ảnh hưởng đến sinh

trưởng thực vật ngoại lai xâm hại và mức độ xâm hại của nó đến khu

khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Đánh giá một số nhân tố sinh thái ảnh hưởng đến thực vật

ngoại lai xâm hại khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa

- Đánh giá mức độ ảnh hưởng của các loài ngoại lai xâm hại

đến khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa.

- Đề xuất các giải pháp phòng trừ thực vật ngoại lai xâm hại

khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa.

3. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp kế thừa tài liệu

- Phương pháp điều tra khảo sát ngoài thực địa

3

- Phương pháp điều tra phỏng vấn

- Phương pháp xử lý số liệu, phân tích phòng thí nghiệm

- Phương pháp đánh giá mức độ xâm hại

- Phương pháp xác định diện tích của các loài TV NLXH

- Phương pháp áp dụng công nghệ GIS thành lập bản đồ

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

4.1. Ý nghĩa khoa học

Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần cung cấp cơ sở dữ

liệu khoa học nhằm đề xuất các giải pháp phòng trừ thực vật ngoại lai

xâm hại tai khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa.

4.2. Ý nghĩa thực tiễn

Đánh giá một số nhân tố sinh thái đến sinh trưởng, phát triển

của thực vật ngoại lai và mức độ ảnh hưởng của thực vật ngoại lai

xâm hại tại khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa. Từ đó đề xuất các giải

pháp phòng trừ các loài loài thực vật ngoại lai xâm hại.

5. Cấu trúc của luận văn

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Một số khái niệm liên quan

Loài ngoại lai xâm hại là loài ngoại lai lấn chiếm nơi sinh sống

hoặc gây hại đối với các loài sinh vật bản địa, làm mất cân bằng sinh

thái tại nơi chúng xuất hiện và phát triển.

Loài bản địa là loài xuất phát từ quá trình tiến hóa và chọn lọc

tự nhiên trong vùng. Ngược lại, loài xâm lấn hay loài xâm hại là

những loài có khả năng bành trướng, lấn át và trong nhiều trường hợp

loại trừ các loài sinh vật bản địa trên khu vực chiếm cứ của chúng.

1.2. Tình hình nghiên cứu TV NLXH trên thế giới

1.2.1. Những yếu tố thành công của loài xâm lấn

4

1.2.2. Đa dạng sinh học các loài TV XLXH trên thế giới

Trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về sinh vật ngoại lai.

Theo báo cáo của World Bank (2007) 106 quốc gia có Vườn quốc gia

đã được ghi nhận là có các loài thực vật ngoại lai xâm hại, trong đó

có 326 loài NLXH được xác định là vấn đề lớn đối với các khu bảo

tồn. Loài TV NLXH xuất hiện ở nhiều khu vực trên thế giới, tuy

nhiên các khu vực Châu Á, Châu Phi, Nam và Trung Mỹ (bao gồm

Mexico và Caribe) có số lượng loài và diện tích phân bố lớn hơn so

với các khu vực khác.

1.2.3. Ảnh hưởng của sự xâm lấn đến sinh thái và kinh tế xã

hội

Về mặt sinh thái, sự xâm lấn của loài ngoại lai có nguy cơ làm

tuyệt chủng loài bản địa do đó làm giảm đa dạng sinh học. Sự bành

trướng của các loài ngoại lai trên phạm vi rộng có thể dẫn đến sự

thay đổi của các quá trình địa mạo, chế độ thủy văn, chế độ lửa,

thành phần dinh dưỡng trong đất, thành phần và độ phong phú của hệ

động thực vật bản địa.

Ngoài ra, sự xâm lấn của loài ngoại lai có thể gây nhiều thiệt

hại lớn về kinh tế và các ảnh hưởng bất lời đến con người.

1.2.4. Công tác quản lý TV NLXH trên thế giới

Hiện nay, trên thế giới, đã có rất nhiều tổ chức, chính sách toàn

cầu và khu vực đề cập đến vấn đề sinh vật ngoại lai xâm hại như

Công ước Đa dạng Sinh học (CBD), Công ước quốc tế về Bảo vệ

thực vật (IPPC), Công ước về các loài hoang dã di cư (CMS), ...

1.3. Tình hình nghiên cứu TV NLXH Tại Việt Nam

1.3.1. Đa dạng sinh học các loài TV XLXH tại Việt Nam

Hiện nay các nhà khoa học đã xác định được 956 loài thực vật

ngoại lai đã xuất hiện ở Việt Nam chiếm 9% trong tổng số loài thực

5

vật đã biết trong đó có 25 loài TV NLXH ở 10 vườn quốc gia và khu

bảo tồn; 48 loài động vật thủy sinh ngoại lai tại Việt Nam trong đó 10

loài không gây hại (danh mục trắng), 24 loài có tiềm năng gây hại và

14 loài xâm hại và gây hại.

1.3.2. Công tác quản lý TV NLXH tại Việt Nam

Ngày 28 tháng 12 năm 2018, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã

ban hành Thông tư số 35/2018/TTLT-BTNMT [4] quy định tiêu chí

xác định và danh sách loài ngoại lai xâm hại, với 6 loài thực vật

ngoại lai xâm hại đã biết; 21 loài ngoại lai có nguy cơ xâm hại đã

xuất hiện trên lãnh thổ Việt Nam;

1.4. Tình hình nghiên cứu TV NLXH tại Đà Nẵng và khu

BTTN Bà Nà - Núi Chúa

Để tìm kiếm phương pháp quản lý bền vững, năm 2010 Chính

quyền Đà Nẵng yêu cầu Đại học Queensland (Úc) cung cấp hỗ trợ kỹ

thuật để đối phó với các loài ngoại lai.

Tại Khu bảo tồn thiên nhiên Bà Nà – Núi Chúa, đã có đề tài

Điều tra thành phần loài thực vật xâm lấn ở khu bảo tồn thiên nhiên

Bà Nà - Núi Chúa của Nguyễn Thị Nguyên (2010) [10], hay “Nghiên

cứu hiện trạng xâm lấn của thực vật ngoại lai tại khu bảo tồn thiên

nhiên Bà Nà - Núi Chúa” của nhóm sinh viên khoa Sinh – Môi

trường ĐH Sư phạm Đà Nẵng.

1.5. Đặc điểm khu vực nghiên cứu

1.5.1. Vị trí địa lý, ranh giới, diện tích

KBTTN Bà Nà - Núi Chúa nằm về phía Tây cách Đà Nẵng

khoảng 30 km. Có tọa độ địa lý từ 15o55’00”-16o04’00” vĩ độ Bắc và

từ 107o59’00”-108o06’00” kinh độ Đông.

6

Tổng diện tích rừng đặc dụng Bà Nà – Núi Chúa 26.758,9 ha,

thuộc địa giới hành chính của 3 xã của huyện Hòa Vang, TP Đà

Nẵng: Hòa Bắc, Hòa Ninh và Hòa Phú.

1.5.2. Địa chất, thổ nhưỡng

1.5.3. Khí hậu thủy văn

1.5.4. Giao thông

1.6. Đặc điểm hệ sinh thái khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa

CHƯƠNG 2

THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu

3 loài thực vật ngoại lai xâm hại tại khu BTTN Bà Nà – Núi

Chúa. Gồm: Mai dương (Mimosa pigra), Bìm bìm hoa vàng

(Merremia boisiana), Bìm bìm hoa trắng (Impomea eberhardtii)

2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu

2.2.1. Thời gian nghiên cứu

Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 5/2018 đến tháng 12/2018 với

2 đợt điều tra, khảo sát:

+ Đợt 1: từ 01/06/2018 đến 30/06/2018

+ Đợt 2: từ 01/09/2018 đến 30/09/2018

2.2.2. Địa điểm nghiên cứu

Đề tài tập trung nghiên cứu 3 xã thuộc khu BTTN Bà Nà – Núi

Chúa là Hòa Ninh, Hòa Phú, Hòa Bắc.

7

2.3. Nội dung nghiên cứu

2.3.1. Điều tra, xác định thành phần và phân bố các loài

thực vật ngoại lai xâm hại có tại Khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa.

2.3.2. Nghiên cứu một số nhân tố sinh thái ảnh hưởng đến

sự hình thành, sinh trưởng và phát triển của thực vật ngoại lai

xâm hại khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa

2.3.3. Đánh giá mức độ ảnh hưởng của các loài ngoại lai

xâm hại tại khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa

2.3.4. Đề xuất các giải pháp phòng trừ thực vật ngoại lai

xâm hại khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa

2.4. Phương pháp nghiên cứu

2.4.1. Phương pháp kế thừa tài liệu

2.4.2. Phương pháp điều tra phỏng vấn

2.4.3. Phương pháp chuyên gia

2.4.4. Phương pháp điều tra khảo sát ngoài thực địa

- Điều tra theo tuyến:

Dựa vào bản đồ Khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa và Google

Earth tiến hành lập 6 tuyến điều tra thực địa khu vực.

Các tuyến điều tra phải đại diện cho các kiểu trạng thái/ kiểu

thảm và các dạng lập địa khác nhau của khu vực. Quá trình điều tra

trên tuyến sử dụng GPS để đánh dấu tọa độ trên mỗi tuyến điều tra.

- Điều tra theo ô tiêu chuẩn (OTC):

Trên các tuyến điều tra chọn vị trí thuận lợi để lập các OTC có

diện tích 4m² hoặc 25m² (từ 2 - 5 ô/ tuyến), đảm bảo yêu cầu các

OTC phải đại diện cho các khu vưc phân bố tập trung thực vật ngoại

lai. Sử dụng GPS để xác định tọa độ địa lý của ô tiêu chuẩn và chụp

ảnh các loài cây. Tiến hành thu thập dữ liệu trong OTC:

+ Điều tra thành phần loài cây có mặt trong OTC

8

+ Đo các chỉ số sinh thái bằng máy chuyên dụng:

Nhiệt độ và Độ ẩm không khí: máy Extech 45258 Mini

Thermo – Anemometer+ (Unit mode)

Cường độ Ánh sáng: máy Extech Light metter 401025

Độ cao địa hình, tọa độ: xác định bằng máy định vị GPS hiệu

Etrex Garmin

2.4.5. Phương pháp thu mẫu

Phương pháp thu mẫu đất (mẫu nông hóa): Trên mỗi OTC lấy

5 mẫu đất ở tầng 0 - 20cm (04 mẫu đất ở 4 góc của OTC và 01 mẫu

đất nằm trên giao điểm hai đường chéo của OTC). Việc lấy mẫu đất,

bảo quản và phân tích theo đúng quy định đã được ban hành.

2.4.6. Phương pháp phân tích trong phòng thí nghiệm

Xác định loại đất, đặc điểm của đất. Xác định chính xác nồng

độ dinh dưỡng trong đất bao gồm: mật độ đất, kết cấu đất, tính sẵn có

của chất hữu cơ, pH, độ phì của đất (N, P, K). Mỗi tiêu chuẩn được

thực hiện ba lần lặp lại cho kết quả trung bình.

2.4.7. Phương pháp xử lý số liệu

2.4.8. Phương pháp áp dụng công nghệ GIS thành lập bản đồ

2.4.9. Phương pháp xác định diện tích của các loài TV NLXH

2.4.10. Phương pháp đánh giá mức độ xâm hại

Để có cơ sở đánh giá mức độ xâm hại của các loài ngoại lai,

chúng tôi đã tiến hành xây dựng các chỉ tiêu để đối chiếu và đưa ra

mức độ xâm hại của các loài ngoại lai được ghi nhận ở trong khu vực

dựa trên phương pháp đánh giá tác động của chúng đối với đa dạng

sinh học theo phương pháp của Morse, năm 2004 [24].Với 20 câu

hỏi, được chia thành 4 phần, cụ thể như sau:

- Tác động sinh thái (5 câu hỏi)

- Phân bố và độ phong phú hiện tại (4 câu hỏi)

9

- Xu hướng phân bố và sự phong phú (7 câu hỏi)

- Mức độ khó khăn trong quản lý (4 câu hỏi)

CHƯƠNG 3

KẾT QUẢ VÀ BIỆN LUẬN

3.1. Điều tra, xác định thành phần và phân bố các loài thực vật

ngoại lai xâm hại có tại khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa

3.1.1. Thành phần các loài thực vật ngoại lai xâm hại được

ghi nhận tại khu BTTN Bà Nà – Núi Chúa

Trong quá trình điều tra thực địa, chúng tôi đã xác định được có

13 loài thực vật ngoại lai xâm hại tại 6 tuyến điều tra hệ sinh thái rừng

Bà Nà, trong đó 6 loài nằm trong danh mục các loài ngoại lai xâm hại,

2 loài nằm trong danh mục các loài ngoại lai có nguy cơ xâm hại của

Thông tư số 27, 2 loài Bìm bìm hoa vàng (Merremia boisiana) và Bìm

bìm hoa trắng (Impomea eberhardtii) hiện đang xâm hại rừng tự nhiên

của khu bảo tồn.

3.1.2. Đặc điểm phân bố của các loài TVNLXH tại khu

BTTN Bà Nà – Núi Chúa

Tiến hành thực hiện điều tra ở 6 tuyến vùng đệm khu BTTN

Bà Nà – Núi chúa, các tuyến nghiên cứu được bố trí đi qua các sinh

cảnh rừng khác nhau.

Cả 6 tuyến điều tra có tổng chiều dài lên đến 42,106 km đi qua

hầu hết các sinh cảnh và các độ cao khác nhau tại khu BTTN Bà Nà –

Núi Chúa, đảm bảo đại diện đầy đủ cho vùng đệm thuộc khu vực

nghiên cứu.