Nghệ thuật sử dụng thành ngữ, tục ngữ của Ma Văn Kháng trong tiểu thuyết thời kỳ đổi mới

51(3): 3 - 7 Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 3 - 2009

1

NGHỆ THUẬT SỬ DỤNG THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ

CỦA MA VĂN KHÁNG TRONG TIỂU THUYẾT THỜI KỲ ĐỔI MỚI

Mai Thị Nhung (Trường ĐH Sư phạm - ĐH Thái Nguyên)

1. Văn học là nghệ thuật ngôn từ. Ngôn từ “không phải chỉ như là những cơ sở đầu tiên

của tác phẩm văn học, mà còn như là những hiện tượng của phong cách” [4]. Với tư cách là một

hiện tượng của phong cách, ngôn từ nghệ thuật thực hiện một chức năng phức tạp, tham gia tạo

nên sắc thái nghệ thuật riêng cho mỗi nhà văn. Như vậy, ngôn từ nghệ thuật có vai trò đặc biệt

quan trọng bởi nó không chỉ là yếu tố “vật chất” duy nhất của tác phẩm văn học, mà còn là yếu

tố khẳng định phong cách nghệ thuật của mỗi nhà văn. Qua ngôn từ nghệ thuật, nhà văn thể hiện

tư tưởng và quan điểm nghệ thuật của mình. Chính vì vậy, việc nghiên cứu ngôn từ trong tác

phẩm văn học có ý nghĩa đặc biệt.

Lâu nay đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về sáng tác của Ma Văn Kháng thời kỳ

đổi mới. Từ những bài báo đăng trên các tạp chí trung ương và địa phương đến những luận văn,

luận án như Tiểu thuyết Ma Văn Kháng thời kỳ đổi mới của Lê Thanh Hùng, Nghệ thuật tự sự

trong sáng tác của Ma Văn Kháng thời kỳ đổi mới của Đỗ Phương Thảo, Nghệ thuật tiểu thuyết

của Ma Văn Kháng thời kỳ đổi mới của Dương Hồng Liên... Tuy vậy, việc đi sâu nghiên cứu

nghệ thuật sử dụng thành ngữ, tục ngữ trong tiểu thuyết thời kỳ đổi mới của Ma Văn Kháng vẫn

chưa được quan tâm thích đáng. Chính vì vậy chúng tôi lựa chọn nghiên cứu vấn đề này. Trên cơ

sở khảo sát, phân tích nghệ thuật sử dụng thành ngữ, tục ngữ của Ma Văn Kháng trong tiểu

thuyết thời kỳ đổi mới chúng tôi tìm ra những nét sáng tạo riêng của nhà văn và khẳng định vai

trò của thành ngữ, tục ngữ trong sáng tạo nghệ thuật.

2. Có thể nói, bước ngoặt quan trọng khẳng định sự chuyển hướng về tư tưởng nghệ thuật

của Ma Văn Kháng thời kỳ đổi mới là nhà văn đã có quan niệm nghệ thuật mới về con người và

hiện thực cuộc sống. Trong tiểu thuyết thời kỳ đổi mới, Ma Văn Kháng đã hướng cái nhìn nhân

bản của mình vào tầng sâu hiện thực cuộc sống đời thường. Ở đó, ông phát hiện con người trên

nhiều bình diện: tốt - xấu, trắng - đen, thiện - ác. Nhà văn không chỉ nhìn thấu sự đa dạng phức

tạp trong tầng lớp thị dân, mà điều quan trọng là ông đã nhìn sâu, nhìn ra những bất cập, bất ổn

trong tầng lớp trí thức. Có lẽ trước thời kỳ đổi mới đây là điều hoàn toàn mới mẻ và xa lạ. Thời

kỳ đó khó có một nhà văn nào đưa lên trang sách của mình những cái xấu, thậm chí những cái ác

đến tàn nhẫn của con người. Nhà văn còn mạnh dạn hơn, chủ động hơn và bức xúc hơn bởi cái

xấu, cái ác còn ngang nhiên tồn tại trong lớp trí thức đang giữ địa vị chủ chốt trong các cơ quan,

công sở, trường học. Để góp phần khắc họa sâu sắc thế giới nhân vật, qua đó phản ánh bức tranh

hiện thực đa dạng, đa chiều, nhà văn đã tận dụng triệt để những thành ngữ, tục ngữ trong kho

tàng ngôn ngữ dân tộc.

Các tác giả trong cuốn Từ điển thuật ngữ văn học đã khẳng định: “Thành ngữ là

cụm từ hay ngữ cố định, bền vững có tính nguyên khối về ngữ nghĩa không nhằm diễn trọn

một ý, một nhận xét, mà nhằm để thể hiện một quan niệm dưới một hình thức sinh động,

hàm súc”. Và tục ngữ là “Một thể loại văn học dân gian mà chức năng chủ yếu là đúc kết

kinh nghiệm, tri thức dưới những câu nói ngắn gọn, súc tích, giàu vần điệu, hình ảnh, dễ

nhớ, dễ truyền” [1].