Nghệ thuật kiến trúc và tạo hình của người MaYa cổ đại.

CHAU MY NGAY NAY SO 11-2009 51

VAN HOA - LiCH SLf

NGHE THUAT KIEN TRUC VA TAO HINH CUA

NGir^l MAYA CO DAI

^¥\ r\idc khi nha hing hai

^ !> Christcpher Cdlumbus (1451-

^ • ^ 1506) phit hien ra chau My,

tren "vuing dat mdi" niy da tiing tdn tai

cic nen van minh cd kinh, nic rd ciia

ngUdi Indian, trdng dd cd nen van minh

cua tpc ngUdi Maya cd dai. Nen van

minh Maya la mpt trong nhUng nen

van minh cd trinh dp phit trien cac d

Tan the gidi. Tuf nhutng the ky sau cimg

trUdc Cdng nguyen den the ky IX sau

Cdng nguyen, nen van minh Maya phit

trien manh me d bin did Yucatan

(lanh thd cua Mexicc, Guatemala,

Honduras, Belize va El Salvador ngay

nay). Nhieu trieu dai vdi biet bao vi vua

ngii tri d cic thanh phd' ldn nhU: Copan,

Tikal, Palenque, Uxmal, Chichen Itza...

Trong sud't qui trinh tdn tai ciia minh,

ngUdi Maya da dat dUdc nhieu thanh

tiiu ndi bat ve van hdi, nghe thuat,

khda hpc tu nhien... Trong bii vie't niy,

tic gia chi di sau nghien cufu, tim hieu

ve nhiing thanh tUu nghe thuat kien

tnic va nghe thuat tao hinh ciia ngifdi

Maya, qua dd de thay dUdc sufc lac ddng

manh me, sing tae cua hp trong qui

trinh tdn tai va phit trien. NhUng

thinh tiiu ve kien tnic, dieu khac, hdi

hpa... la mdt trong nhutng bing chufng

cu the chufng minh cho thdi ky phat

trien dinh cac ciia ngUdi Maya cd dai.

1. Nghe thuat kien true

Gid'ng nhu kien tnic Hy Lap - La

Ma cd dai, kien tnic Maya cd hing

Nguyen Tuan Binh

Khoa Lich sii, Dgi hgc Sii Pham Hue

nghin nam tudi vi dUdc dinh gii li

mpt nen nghe thuat dpc dio va hiem

cd. Trong sud't chieu dii cua nen van

hoi Maya, nhUng trung tam tdn giio,

thUdng mai vi chinh quyen nha nUdc

da dUdc xay dufng d cic thanh phd' ldn,

bao gdm Chichen Itza, Tikal, Copan,

Uxmal... Cic cdng trinh kien tnic cua

ngUdi Maya da ghi lai da'u an nhUng

thdi ky phat trien huy being cua dan

tdc. Do tfnh chat cua ddi sd'ng xa hdi,

kien true Maya chiu inh hUdng td tdn

giid, tin ngUdng. Thdng qua sii quan

sit ve nhieu yeu td' phui bdp va nhUng

net nghe thuat dac sac, cic di tich cua

kien tnic Maya li chia khci quan

trpng de nghien ciiu suf phit trien ciia

nen van minh nay.

NgUdi Maya xiy diing cic cdng

trinh kien true trong nhUng khoing

thdi gian khic nhau, theo nhUng loai

hinh, dp cao tha'p khic nhau. NhUng

thinh phd' cua ngUdi Maya dUdc xay

diing mdt cich ngau nhien theo mdi vi

tri ddc lap cua dia hinh. Kien tnic

Maya hudng tdi mdt trinh dp cao ciia

nhutng net dac trUng tuf nhien. Vi du,

mdt so' thinh phd' tdn tai tren nhUng

ddng bing da vdi bing phang d phia

bic bin did Yucatan da phit trien

nhieu dd thi ldn trii dai; trong khi dd

mdt sd khic dUdc xay diing tren

nhiing ngpn ddi cua lUu vufc sdng

Usumacinta suf dung day dat tuf nhien

cua dia hinh de lam nen nhUng ngpn

thip va den thd vdi dp cac humg vi '^\