NATO trong thời kỳ Chiến tranh lạnh (1949-1991)

3

nhµ xuÊt b¶n mong b¹n ®äc

gãp ý kiÕn, phª b×nh

355 (N)

64-2008

Q§ND-2008

4

 ChØ ®¹o néi dung:

ThiÕu t­íng, PGS, TS. TrÞnh v­¬ng hång

 Chñ biªn:

§¹i t¸ h¸n v¨n t©m

 Biªn so¹n:

- §¹i t¸ H¸n v¨n t©m

- Trung t¸, Ths. lª ®øc h¹nh

- ThiÕu t¸ phïng thÞ hoan

5

Lêi nãi ®Çu

rong thÕ kû XX, hai cuéc ®¹i chiÕn thÕ giíi do

chñ nghÜa ®Õ quèc ch©m ngßi ®· c­íp ®i sinh

m¹ng cña hµng tr¨m triÖu ng­êi trªn tr¸i ®Êt, ®Ó

l¹i nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ vµ l©u dµi vÒ kinh tÕ -

x· héi cho nhiÒu quèc gia. Gi÷ vai trß chñ yÕu

trong viÖc ®¸nh b¹i chñ nghÜa ph¸t xÝt §øc vµ

qu©n phiÖt NhËt trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø

hai, cøu loµi ng­êi tho¸t khái th¶m ho¹ cña chñ

nghÜa ph¸t xÝt, Liªn X« ®· chøng minh trªn thùc tÕ

tÝnh ­u viÖt cña chñ nghÜa x· héi. Noi theo Liªn

X«, nhiÒu n­íc míi ®­îc gi¶i phãng vµ giµnh ®éc

lËp ë ch©u ¢u vµ ch©u ¸ ®· lùa chän con ®­êng ®i

lªn chñ nghÜa x· héi, dÉn tíi sù h×nh thµnh hÖ

thèng x· héi chñ nghÜa trªn thÕ giíi.

Liªn X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa kh«ng hÒ

cã ý ®Þnh tiÕn hµnh chiÕn tranh x©m l­îc còng

nh­ kh«ng cã bÊt kú hµnh ®éng nµo ®e do¹ nÒn an

ninh cña c¸c n­íc kh¸c. ThÕ nh­ng, víi tham väng

thùc hiÖn giÊc méng b¸ chñ thÕ giíi, Mü ®· t­ëng

t­îng ra "nguy c¬ cña chñ nghÜa céng s¶n" ®Õn tõ

T

6

Liªn X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa; trªn c¬ së ®ã

ph¸t ®éng ngay mét cuéc chiÕn tranh míi mµ hä

gäi lµ "ChiÕn tranh l¹nh". Tuy lµ cuéc "chiÕn

tranh kh«ng tiÕng sóng, kh«ng ®æ m¸u", nh­ng

ChiÕn tranh l¹nh ®· ®Æt hai hÖ thèng chÝnh trÞ -

x· héi trªn thÕ giíi "lu«n lu«n ë t×nh tr¹ng chiÕn

tranh", t¹o nªn thÕ ®èi ®Çu hÕt søc c¨ng th¼ng

gi÷a hai "cùc" X« - Mü vµ l«i cuèn nhiÒu quèc gia,

khu vùc vµo vßng xo¸y cña cuéc ®èi ®Çu nµy.

ChÝnh ChiÕn tranh l¹nh ®· lµm bïng næ nhiÒu

cuéc chiÕn tranh "nãng" vµ xung ®ét vò trang trªn

kh¾p thÕ giíi, thËm chÝ tõng ®Æt loµi ng­êi ®øng

tr­íc nguy c¬ bïng næ chiÕn tranh h¹t nh©n.

Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cuéc ChiÕn tranh

l¹nh, Mü ®· t×m c¸ch l«i kÐo c¸c n­íc t­ b¶n vµo

c¸c liªn minh kinh tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù vµ biÕn

c¸c tæ chøc nµy thµnh c«ng cô thùc hiÖn môc tiªu

chiÕn l­îc cña m×nh. Mét trong nh÷ng liªn minh

lín nhÊt do Mü ®øng ®Çu vµ ®­îc tæ chøc chÆt

chÏ nhÊt lµ Tæ chøc HiÖp ­íc B¾c §¹i T©y D­¬ng

(North Atlantic Treaty Organization - th­êng

®­îc viÕt t¾t lµ NATO). Th«ng qua NATO, Mü chi

phèi chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña c¸c n­íc

®ång minh t­ b¶n ph­¬ng T©y nh»m ng¨n chÆn

¶nh h­ëng cña Liªn X« vµ hÖ thèng x· héi chñ

nghÜa ngµy cµng lín m¹nh sau ChiÕn tranh thÕ

giíi thø hai. MÆc dï Mü ch­a hÒ trùc tiÕp sö

dông vò lùc chèng Liªn X« nh­ng Liªn X« ®· tan

r· vµ hÖ thèng x· héi chñ nghÜa ®· sôp ®æ. KÕt

côc ®ã cã phÇn ®ãng gãp nhÊt ®Þnh cña NATO.

7

§¸p øng nhu cÇu nghiªn cøu, gi¶ng d¹y vµ

t×m hiÓu vÒ lÞch sö qu©n sù thÕ giíi trong c¸c c¬

quan, ®¬n vÞ vµ nhµ tr­êng qu©n ®éi còng nh￾cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc, ViÖn LÞch sö qu©n sù ViÖt

Nam tæ chøc nghiªn cøu, biªn so¹n cuèn "NATO

trong thêi kú ChiÕn tranh l¹nh (1949-1991)".

Sau khi lµm s¸ng tá nguyªn nh©n, môc ®Ých ra

®êi khèi liªn minh qu©n sù lín nhÊt cña chñ

nghÜa ®Õ quèc, c¸c t¸c gi¶ t¸i dùng qu¸ tr×nh

h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña NATO theo tõng

giai ®o¹n. Trong mçi giai ®o¹n ®ã, c¸c t¸c gi¶

tr×nh bµy nh÷ng ®Æc ®iÓm t×nh h×nh thÕ giíi t¸c

®éng ®Õn c¸c chiÕn l­îc qu©n sù cña NATO vµ

néi dung c¬ b¶n cña c¸c chiÕn l­îc nµy; trªn c¬

së ®ã ph©n tÝch sù ph¸t triÓn cña NATO vÒ c¬

cÊu tæ chøc, bao gåm tæ chøc chØ huy, chØ ®¹o, tæ

chøc chiÕn tr­êng còng nh­ sù ph¸t triÓn vÒ lùc

l­îng, vò khÝ trang bÞ chñ yÕu cïng víi nh÷ng

ho¹t ®éng cña Khèi, chñ yÕu trªn lÜnh vùc qu©n

sù, cho ®Õn khi ChiÕn tranh l¹nh kÕt thóc.

MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng, song do t­ liÖu

hiÕm hoi vµ t¶n m¹n nªn cuèn s¸ch khã tr¸nh khái

h¹n chÕ, thiÕu sãt. RÊt mong ®­îc ®«ng ®¶o b¹n

®äc ®ãng gãp ý kiÕn x©y dùng ®Ó cuèn s¸ch ®­îc

hoµn chØnh vµ ®Çy ®ñ h¬n trong lÇn xuÊt b¶n sau.

Nh©n dÞp cuèn "NATO trong thêi kú ChiÕn

tranh l¹nh (1949-1991)" ra m¾t b¹n ®äc, ViÖn

LÞch sö qu©n sù ViÖt Nam xin ch©n thµnh c¶m ¬n

8

c¸c trung t©m l­u tr÷ trong vµ ngoµi qu©n ®éi ®·

t¹o ®iÒu kiÖn cho tËp thÓ t¸c gi¶ tiÕp cËn t­ liÖu

trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, c¶m ¬n Nhµ xuÊt b¶n

Qu©n ®éi nh©n d©n ®· céng t¸c xuÊt b¶n c«ng

tr×nh nµy.

ViÖn LÞch sö qu©n sù ViÖt Nam

9

Ch­¬ng mét

Sù ra ®êi cña NATO

1. ChÝnh s¸ch liªn minh, quan ®iÓm chiÕn l­îc qu©n sù

cña Mü vµ bèi c¶nh quèc tÕ dÉn ®Õn sù ra ®êi cña NATO.

Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c liªn minh qu©n sù lu«n

g¾n víi chiÕn tranh - mét hiÖn t­îng lÞch sö cña x· héi

nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu chÝnh trÞ - kinh tÕ b»ng c¸c

biÖn ph¸p qu©n sù. Do kÕt côc cña chiÕn tranh chñ yÕu

phô thuéc vµo so s¸nh lùc l­îng cña c¸c bªn tham chiÕn

nªn trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh chiÕn tranh, c¸c

quèc gia kh«ng chØ t×m c¸ch huy ®éng tèi ®a mäi nguån lùc

trong n­íc mµ cßn cè g¾ng l«i kÐo c¸c lùc l­îng bªn ngoµi,

t×m kiÕm ®ång minh, lËp nªn c¸c liªn minh qu©n sù ®Ó tiÕn

hµnh chiÕn tranh x©m l­îc, chia l¹i ®Êt ®ai, khu vùc ¶nh

h­ëng hoÆc chiÕn tranh chèng x©m l­îc. Néi dung c¸c liªn

minh nµy phô thuéc vµo b¶n chÊt x· héi cña c¸c n­íc

tham gia vµ chÝnh s¸ch liªn minh cña c¸c n­íc ®ã, vµo tÝnh

chÊt thêi ®¹i vµ bèi c¶nh lÞch sö ra ®êi cña c¸c liªn minh.

Trong lÞch sö ®· tõng xuÊt hiÖn vµ tan r· nhiÒu liªn

minh qu©n sù mang tÝnh chÊt phßng thñ hoÆc x©m l­îc,

hay liªn minh c¸ch m¹ng vµ liªn minh ph¶n c¸ch m¹ng.

C¸c liªn minh qu©n sù ®­îc ký kÕt gi÷a hai hoÆc nhiÒu

quèc gia, cã thÓ ng¾n h¹n hoÆc dµi h¹n. Cïng víi thêi gian,

10

c¸c liªn minh qu©n sù ®­îc h×nh thµnh víi quy m« ngµy

cµng lín. §Õn thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa ®· xuÊt hiÖn h×nh

thøc liªn minh míi lµ c¸c khèi chÝnh trÞ - qu©n sù. C¸c

khèi nµy th­êng gåm mét sè n­íc ®Õ quèc vµ c¸c n­íc th©n

hoÆc phô thuéc hä, ®­îc thµnh lËp trong thêi b×nh vµ cã

hiÖu lùc trong mét thêi gian dµi nh»m phèi hîp nç lùc

chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ qu©n sù cña c¸c n­íc ®Õ quèc, c¸c

®ång minh cña hä ®Ó chèng l¹i Liªn X« vµ c¸c n­íc kh¸c

thuéc hÖ thèng x· héi chñ nghÜa, chèng l¹i phong trµo c¸ch

m¹ng vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc. §Ó ®èi phã víi

nh÷ng ©m m­u vµ hµnh ®éng cña chñ nghÜa ®Õ quèc, Liªn

X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa còng thµnh lËp liªn minh

chÝnh trÞ - qu©n sù cña m×nh.

Liªn minh qu©n sù lín nhÊt vµ tån t¹i l©u dµi nhÊt cho

®Õn nay lµ liªn minh cña c¸c n­íc ®Õ quèc vµ t­ b¶n th©n

Mü víi tªn gäi Tæ chøc HiÖp ­íc B¾c §¹i T©y D­¬ng,

th­êng gäi lµ khèi NATO. Ra ®êi theo s¸ng kiÕn cña Mü,

NATO ®­îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng phï hîp víi chÝnh s¸ch

vµ c¸c quan ®iÓm chiÕn l­îc qu©n sù cña ®Õ quèc Mü.

ChÝnh s¸ch vµ c¸c quan ®iÓm chiÕn l­îc qu©n sù cña ®Õ

quèc Mü ph¶n ¸nh mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña

x· héi Mü lµ x· héi mµ ë ®ã b¹o lùc ®­îc coi lµ mét trong

nh÷ng biÖn ph¸p hµng ®Çu ®Ó gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò. Nhµ

ho¹t ®éng chÝnh trÞ Mü W. Ph«n-brai ®· cã mét nhËn xÐt

rÊt x¸c ®¸ng vÒ x· héi Mü: "Chóng ta (Mü - TG) ®· x©y

dùng mét x· héi mµ nghÒ nghiÖp chÝnh lµ b¹o lùc. Mèi ®e

do¹ nghiªm träng nhÊt ®èi víi quèc gia chóng ta kh«ng

ph¶i lµ mét lùc l­îng bªn ngoµi nµo ®ã mµ lµ chñ nghÜa

qu©n phiÖt néi t¹i cña chóng ta. §· h×nh thµnh mét Ên

t­îng nÆng nÒ r»ng, d­êng nh­ ë n­íc Mü, chóng ta ®·

11

quen víi c¸c cuéc chiÕn tranh. Trong suèt nhiÒu n¨m,

chóng ta hoÆc lµ tiÕn hµnh chiÕn tranh, hoÆc lµ s½n sµng

nhanh chãng khai chiÕn ë bÊt kú n¬i nµo trªn thÕ giíi.

ChiÕn tranh vµ c¸c chiÕn binh ®· trë thµnh bé phËn kh«ng

thÓ t¸ch rêi cña cuéc sèng chóng ta, cßn b¹o lùc lµ s¶n

phÈm quan träng nhÊt ë ®Êt n­íc chóng ta"1

. Nãi c¸ch

kh¸c, chiÕn tranh lµ mét thuéc tÝnh cè h÷u cña ®Õ quèc

Mü, lµ mét nghÒ nghiÖp x· héi phæ biÕn, ®em l¹i nhiÒu lîi

Ých cho giíi tµi phiÖt Mü. ChÝnh v× vËy, nguy c¬ chiÕn

tranh lu«n b¾t nguån tõ b¶n chÊt hiÕu chiÕn cña chñ nghÜa

®Õ quèc Mü vµ viÖc chuÈn bÞ g©y chiÕn tranh lµ nÐt ®Æc

tr­ng trong chÝnh s¸ch qu©n sù cña ®Õ quèc Mü.

Trong lÞch sö h¬n 200 n¨m tån t¹i cña m×nh, trung

b×nh mçi n¨m n­íc Mü g©y ra mét cuéc chiÕn tranh. ChiÕn

tranh ®em l¹i cho c¸c tËp ®oµn c«ng nghiÖp Mü nh÷ng

kho¶n lîi nhuËn khæng lå. Theo con sè thèng kª cña Mü,

c¸c c¬ së s¶n xuÊt hµng qu©n sù ®em l¹i lîi nhuËn lín h¬n

so víi c¸c c¬ së d©n sù tíi 60%. ChÝnh v× vËy, c¸c tËp ®oµn

lín chuyªn s¶n xuÊt vò khÝ, kü thuËt qu©n sù lu«n cè g¾ng

thiÕt lËp mèi quan hÖ chÆt chÏ víi giíi cÇm quyÒn ®Ó cñng

cè ®Þa vÞ cña m×nh, trªn c¬ së ®ã ®¶m b¶o th­êng xuyªn cã

®­îc c¸c hîp ®ång s¶n xuÊt siªu lîi nhuËn. Liªn minh néi

bé nµy ®­îc gäi lµ tæ hîp c«ng nghiÖp qu©n sù vµ lµ lùc

l­îng cã vai trß to lín trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch

qu©n sù cña Mü.

ChÝnh s¸ch vµ quan ®iÓm chiÕn l­îc qu©n sù cña Mü ®·

tr¶i qua mét sè giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh, tuú thuéc

1. Pe-trèp N., X«-c«-lèp N., Vla-®i-mi-rèp I., Ka-tin P., Mü vµ NATO:

nguån gèc nguy c¬ chiÕn tranh, (b¶n tiÕng Nga), Nxb Qu©n sù, M¸t-xc¬-va,

1979, tr. 11.

12

vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn, søc m¹nh kinh tÕ vµ qu©n sù cña

®Êt n­íc còng nh­ so s¸nh lùc l­îng trªn thÕ giíi. Giai

®o¹n ®Çu, tõ cuèi thÕ kû XVIII ®Õn cuèi thÕ kû XIX, quan

®iÓm chiÕn l­îc vµ chÝnh s¸ch qu©n sù cña Mü ®­îc c¸c

chiÕn l­îc gia n­íc nµy gäi lµ "ChiÕn l­îc phßng thñ T©y

b¸n cÇu"; cßn c¸c nhµ sö häc Mü th× gäi chiÕn l­îc nµy lµ

"Chñ nghÜa biÖt lËp". Trong giai ®o¹n nµy, giai cÊp t­ s¶n

non trÎ Mü muèn ph¸t triÓn quèc gia b»ng c¸ch ng¨n chÆn

¶nh h­ëng cña n­íc ngoµi vµ cñng cè ®Þa vÞ cña m×nh ë

B¾c, Trung vµ Nam Mü. §Æc ®iÓm næi bËt cña "Chñ nghÜa

biÖt lËp" lµ Mü kh­íc tõ mäi liªn minh dµi h¹n víi bÊt kú

c­êng quèc nµo. ChÝnh s¸ch qu©n sù cña Mü giai ®o¹n nµy

chñ yÕu tËp trung vµo môc ®Ých s¸p nhËp nh÷ng miÒn ®Êt

míi cña lôc ®Þa B¾c Mü vµo l·nh thæ cña m×nh vµ giµnh

¶nh h­ëng ­u thÕ ë toµn bé T©y b¸n cÇu. B¶n chÊt chÝnh

s¸ch qu©n sù Mü trong giai ®o¹n nµy ®­îc thÓ hiÖn râ nhÊt

trong c¸i gäi lµ "Häc thuyÕt M«n-r«" ra ®êi n¨m 1831. D­íi

ngän cê "Ch©u Mü dµnh cho ng­êi Mü", ®Õ quèc Mü tiÕn

hµnh can thiÖp qu©n sù vµo nhiÒu n­íc Mü Latinh nh­ Cu

Ba, Mª-hi-c«, Ha-i-ti, C«-l«m-bi-a, §«-mi-ni-ca, Ni-ca-ra-goa,

Pa-na-ma, Goa-tª-ma-la… §iÒu ®ã chøng tá khÈu hiÖu

"Ch©u Mü dµnh cho ng­êi Mü" cña häc thuyÕt M«n-r« thùc

chÊt cã nghÜa lµ "Ch©u Mü dµnh cho n­íc Mü". ChÝnh "Häc

thuyÕt M«n-r«" víi c¸c chÝnh s¸ch "ChiÕc gËy lín" vµ

"Ngo¹i giao ®« la" ®· lµm béc lé ®Çy ®ñ b¶n chÊt cña ®Õ

quèc Mü tr­íc m¾t nh©n d©n c¸c n­íc Mü Latinh; ®ång

thêi chøng tá ngay tõ buæi ®Çu, chiÕn l­îc qu©n sù Mü ®·

mang tÝnh chÊt x©m l­îc, hiÕu chiÕn; song do ®iÒu kiÖn vµ

kh¶ n¨ng cã h¹n nªn tÝnh chÊt ®ã míi chØ ®­îc thÓ hiÖn

trong ph¹m vi giíi h¹n "s©n sau" cña Mü lµ ch©u Mü

Latinh.

13

Quan ®iÓm chi phèi chÝnh s¸ch qu©n sù cña Mü giai

®o¹n tõ cuèi thÕ kû XIX ®Õn gi÷a nh÷ng n¨m 40 cña thÕ

kû XX lµ quan ®iÓm "can thiÖp cã chän läc" hay "can thiÖp

cã môc ®Ých ®Æc biÖt". §Ó thö nghiÖm quan ®iÓm nµy, Mü

®· tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh chèng T©y Ban Nha (n¨m

1898). "Môc ®Ých ®Æc biÖt" cña cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc

®Çu tiªn trong lÞch sö nµy lµ chia l¹i thÕ giíi; kÕt qu¶ lµ

Mü chiÕm ®­îc Phi-lÝp-pin, quÇn ®¶o Gu-am, Pu-Ðc-t« Ri￾c«, thiÕt lËp chÕ ®é b¶o hé ®èi víi Cu Ba vµ ®iÒu quan

träng lµ Mü trë thµnh mét c­êng quèc ®Õ quèc. Víi ®Þa vÞ

®ã vµ chÝnh s¸ch "ChiÕc dïi cui lín", Mü ®· h­íng môc

tiªu qu©n sù cña m×nh vµo viÖc x©m chiÕm c¸c ®Þa bµn

chiÕn l­îc cña c¸c n­íc ®Õ quèc t­¬ng ®èi m¹nh vÒ kinh tÕ

b»ng c¸ch sö dông H¶i qu©n - c«ng cô chñ yÕu cña chÝnh

s¸ch "ChiÕc dïi cui lín", ®Ó thiÕt lËp sù thèng trÞ cña Mü

trªn biÓn, tõng b­íc thùc hiÖn c¸c ý ®å bµnh tr­íng. Mü

hy väng viÖc hä giµnh quyÒn thèng trÞ trªn biÓn sÏ t¸c

®éng m¹nh ®Õn t×nh h×nh so s¸nh lùc l­îng ë ch©u ¢u; lµm

nã biÕn ®æi cã lîi cho Mü vµ ®ã lµ yÕu tè b¶o ®¶m th¾ng lîi

cho c¸c hµnh ®éng x©m l­îc cña Mü ë Mü Latinh, §«ng

Nam ¸ vµ khu vùc Th¸i B×nh D­¬ng.

Trong khi thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vµ hµnh ®éng qu©n

sù hiÕu chiÕn nh­ trªn, Mü l¹i ra søc tuyªn truyÒn vÒ tÝnh

chÊt "phßng thñ" cña c¸c chÝnh s¸ch ®ã. Song, theo thèng

kª cña chÝnh phÝa Mü, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh

s¸ch qu©n sù theo quan ®iÓm "chñ nghÜa biÖt lËp" vµ "can

thiÖp cã chän läc", tøc lµ khi chÝnh s¸ch qu©n sù Mü mang

tÝnh chÊt "phßng thñ" ®Ëm nÐt nhÊt, Mü ®· 159 lÇn sö

dông Qu©n ®éi cña m×nh ë ngoµi l·nh thæ n­íc Mü, trong

®ã 73 tr­êng hîp kh«ng cã tuyªn bè chiÕn tranh. ThËm

14

chÝ, trong giai ®o¹n ®­îc coi lµ thêi hoµng kim cña "chñ

nghÜa biÖt lËp", Mü còng ®· tiÕn hµnh 19 chiÕn dÞch qu©n

sù bªn ngoµi ph¹m vi T©y b¸n cÇu1

.

Cèt lâi chÝnh s¸ch qu©n sù cña Mü trong giai ®o¹n tiÕp

theo, tøc lµ tõ sau khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt

thóc ®Õn gi÷a thËp kû 60 cña thÕ kû XX, lµ chñ nghÜa

chèng céng, chèng phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë c¸c

n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ phong trµo c«ng nh©n, d©n chñ ë

c¸c n­íc ph¸t triÓn.

Trong nh÷ng n¨m ®Çu sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø

hai, viÖc tiªu diÖt tËn gèc chñ nghÜa ph¸t xÝt vµ thùc hiÖn

nh÷ng c¶i c¸ch d©n chñ ë c¸c n­íc ph¸t xÝt chiÕn b¹i ®·

thóc ®Èy phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi ph¸t triÓn réng

kh¾p, gi¸ng cho chñ nghÜa ®Õ quèc nh÷ng ®ßn m¹nh mÏ

ch­a tõng thÊy. §Çu n¨m 1947, chÝnh quyÒn d©n chñ nh©n

d©n dÇn dÇn ®­îc thiÕt lËp ë c¸c n­íc An-ba-ni, Bun-ga-ri,

Ru-ma-ni, Hung-ga-ri, Nam T­, Ba Lan, TiÖp Kh¾c vµ

§«ng §øc. ë c¸c n­íc Thæ NhÜ Kú, Hy L¹p, tuy nh©n d©n

ch­a giµnh ®­îc chÝnh quyÒn nh­ng phong trµo ®Êu tranh

vò trang do §¶ng Céng s¶n l·nh ®¹o ®· ph¸t triÓn víi mét

søc sèng míi; cßn ë Ph¸p, I-ta-li-a vµ BØ, §¶ng Céng s¶n

tham gia chÝnh phñ ®· tÝch cùc ®Êu tranh nh»m thùc hiÖn

nh÷ng c¶i c¸ch tiÕn bé. ë ch©u ¸, nh©n d©n Trung Quèc

d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ®· gi¸ng cho Qu©n

®éi T­ëng Giíi Th¹ch - mét qu©n ®éi ®­îc Mü hËu thuÉn,

nh÷ng ®ßn chÝ m¹ng. Tæng thèng Mü Tê-ru-man cho r»ng:

c¸c n­íc §«ng ¢u "võa míi bÞ céng s¶n th«n tÝnh" vµ

nh÷ng ®e do¹ t­¬ng tù ®ang diÔn ra ë nhiÒu n­íc kh¸c; v×

1. Pe-trèp N., X«-c«-lèp N., Vla-®i-mi-rèp I., Ka-tin P., S®d, tr. 16.

15

vËy Mü ph¶i ®øng ra "®¶m nhiÖm sø m¹ng l·nh ®¹o thÕ

giíi tù do", "gióp ®ì" c¸c d©n téc trªn thÕ giíi chèng l¹i "sù

®e do¹" cña chñ nghÜa céng s¶n, chèng l¹i sù bµnh tr­íng

cña n­íc Nga, ph¶i "gi¬ n¾m ®Êm s¾t cho ng­êi Nga vµ

ph¶i nãi víi hä b»ng nh÷ng lêi lÏ cøng r¾n, kh«ng thÓ cã

bÊt kú sù tho¶ hiÖp nµo"1

.

§Ó ®èi phã víi chñ nghÜa céng s¶n, chèng l¹i "sù bµnh

tr­íng cña n­íc Nga", b­íc ®Çu Mü l«i kÐo Anh, mét ®ång

minh tin cËy ë ch©u ¢u vÒ phÝa m×nh ®Ó cïng chèng l¹i

Liªn X«. Ngµy 5 th¸ng 3 n¨m 1946, Thñ t­íng Anh

W. Síc-sin ®· cã bµi ph¸t biÓu t¹i thµnh phè Phun-t¬n

(Mü) víi sù chøng kiÕn cña Tæng thèng Mü Tê-ru-man.

Trong bµi ph¸t biÓu cña m×nh, Síc-sin kªu gäi c¸c n­íc

ph­¬ng T©y tËp hîp lùc l­îng chèng Liªn X« vµ ®e do¹ kh¶

n¨ng sö dông vò khÝ h¹t nh©n cho môc ®Ých nµy. §©y lµ

mét ®éng th¸i nguy hiÓm nh»m chia rÏ c¸c n­íc ®ång

minh trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai vµ thùc chÊt lµ sù

ph¸t ®éng mét cuéc chiÕn chèng Liªn X«. ChÝnh bµi ph¸t

biÓu ngµy 5 th¸ng 3 n¨m 1946 cña Síc-sin ®­îc coi lµ lêi

ph¸t ®éng chÝnh thøc cuéc ChiÕn tranh l¹nh2

. TiÕp theo

nh÷ng lêi lÏ ®e do¹ trªn, th¸ng 3 n¨m 1947, Tæng thèng

Mü Tê-ru-man ®· ®­a ra häc thuyÕt víi tªn gäi "Chñ nghÜa

1. A.O. Tru-bi-ri-an (Chñ biªn), LÞch sö thÕ giíi, tËp 11 (b¶n tiÕng

Nga), Nxb T­ t­ëng, M¸t-xc¬-va, tr. 517.

2. ThuËt ng÷ “ChiÕn tranh l¹nh” do Ba-rót, t¸c gi¶ kÕ ho¹ch nguyªn

tö lùc cña Mü ë Liªn hîp quèc ®Æt ra vµ xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn trªn b¸o Mü

ngµy 26 th¸ng 7 n¨m 1947. Theo c¸c nhµ chiÕn l­îc qu©n sù Mü, ChiÕn

tranh l¹nh lµ cuéc chiÕn tranh kh«ng næ sóng, kh«ng ®æ m¸u nh­ng lu«n ë

trong t×nh tr¹ng chiÕn tranh nh»m “ng¨n chÆn”, tiÕn tíi “tiªu diÖt” Liªn X«.

16

Tê-ru-man" mµ thùc chÊt lµ ®­êng lèi chiÕn l­îc "Ng¨n

chÆn chñ nghÜa céng s¶n". Tuyªn bè "Chñ nghÜa Tê-ru￾man", chÝnh quyÒn Mü c«ng khai ph¸ vì nh÷ng hiÖp ­íc

®· ký víi Liªn X« trong nh÷ng n¨m ChiÕn tranh thÕ giíi

thø hai. ¢m m­u c¬ b¶n cña chiÕn l­îc "Ng¨n chÆn chñ

nghÜa céng s¶n" lµ thu hÑp biªn giíi cña hÖ thèng x· héi

chñ nghÜa trªn thÕ giíi; tÝch cùc can thiÖp vµo c«ng viÖc néi

bé c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa, tr­íc hÕt lµ Liªn X«, nh»m

phôc håi chñ nghÜa t­ b¶n ë c¸c n­íc ®ã.

§iÓm míi trong chÝnh s¸ch qu©n sù Mü thêi kú ®Çu sau

ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai lµ c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn

môc tiªu chiÕn l­îc toµn cÇu: liªn minh chÆt chÏ víi c¸c

n­íc ®Õ quèc, s½n sµng ®¸nh tr¶ å ¹t vµo c¸c n­íc x· héi

chñ nghÜa b»ng mäi thø vò khÝ cã trong tay, kÓ c¶ vò khÝ

h¹t nh©n. Néi dung c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch qu©n sù Mü thêi

kú nµy ®­îc thÓ hiÖn trong chiÕn l­îc "Tr¶ ®òa å ¹t" (1953-

1960) vµ ®­îc Tæng thèng Ai-xen-hao kh¸i qu¸t nh­ sau:

"ChÝnh s¸ch cña Mü ph¶i ®i ®«i víi mét chÝnh s¸ch liªn

minh. Lùc l­îng cña chóng ta cã h¹n. Chóng ta kh«ng thÓ

cung cÊp tÊt c¶ c¸c lùc l­îng Bé binh, H¶i qu©n vµ Kh«ng

qu©n cho c¶ thÕ giíi tù do. Vai trß l«-gÝch cña c¸c ®ång

minh cña chóng ta lµ lµm thÕ nµo nhê sù gióp ®ì cña

chóng ta, hä cã ®ñ nh÷ng g× cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o nÒn an

ninh cña hä t¹i chç, ®Æc biÖt lµ nh÷ng lùc l­îng Bé binh.

Chóng ta sÏ kh«ng nh­îng bé tr­íc bÊt kú sù ®e do¹ nµo

vµ kh«ng tù h¹n chÕ chóng ta trong viÖc dïng c¸c lo¹i vò

khÝ cÇn thiÕt. Kh«ng cÇn ph¶i duy tr× mét lùc l­îng th«ng

th­êng lín ®Ó lµm sen ®Çm kh¾p thÕ giíi... Chóng ta sÏ

cho phÝa céng s¶n biÕt r»ng nÕu hä g©y ra mét cuéc tiÕn

c«ng quy m« ®¸ng kÓ th× chóng ta sÏ ®¸nh hä b»ng nh÷ng

17

vò khÝ chóng ta lùa chän"1

. Do cßn t¹m thêi n¾m ­u thÕ vò

khÝ h¹t nh©n, quan ®iÓm hµnh ®éng cña Mü thêi kú nµy lµ

hµnh ®éng "trªn thÕ m¹nh", dïng vò khÝ h¹t nh©n lµm

chiÕc « che ch¾n ®Ó b¶o vÖ cho c¸c n­íc ®ång minh vµ c¸c

chÕ ®é tay sai cña Mü, chèng ph¸ c¸ch m¹ng thÕ giíi. XuÊt

ph¸t tõ quan ®iÓm ®ã, Mü ®· thùc hiÖn hµng lo¹t biÖn

ph¸p thùc tÕ, trong ®ã cã biÖn ph¸p bao v©y c¸c n­íc x·

héi chñ nghÜa b»ng hÖ thèng c¸c nhãm vµ khèi chÝnh trÞ -

qu©n sù; x©y dùng hµng lo¹t c¨n cø qu©n sù trªn toµn bé

vµnh ®ai bao quanh c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa.

Cã thÓ nãi, tõ khi h×nh thµnh vµo nöa cuèi thÕ kû XVIII

cho ®Õn khi thµnh lËp khèi NATO vµ kÓ c¶ sau nµy, c¸c

quan ®iÓm chiÕn l­îc vµ chÝnh s¸ch liªn minh qu©n sù cña

Mü lu«n g¾n liÒn víi tham väng b¸ chñ toµn cÇu. Song, dï

®· v­¬n lªn gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu trong thÕ giíi t­ b¶n, Mü

vÉn kh«ng thÓ mét m×nh thùc hiÖn ®­îc ý ®å ®ã. V× vËy,

giíi cÇm quyÒn Mü ph¶i ®iÒu chØnh chiÕn l­îc cho phï hîp

víi nh÷ng hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ ®Ó t×m kiÕm ®ång

minh, tËp hîp lùc l­îng chèng l¹i Liªn X«, c¸c n­íc x· héi

chñ nghÜa vµ phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi - nh÷ng trë

lùc chñ yÕu ng¨n c¶n Mü thùc hiÖn tham väng cña m×nh.

Tham väng b¸ chñ thÕ giíi cïng víi chñ nghÜa chèng

céng vµ chÝnh s¸ch qu©n sù hiÕu chiÕn lµ nh÷ng nguyªn

nh©n s©u xa dÉn ®Õn viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c

liªn minh qu©n sù cña ®Õ quèc Mü. Trong sù ra ®êi cña

NATO, bªn c¹nh nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa ®ã cßn cã sù

t¸c ®éng cña nh÷ng nh©n tè míi trong quan hÖ quèc tÕ n¶y

1. NguyÔn Anh Dòng, VÒ chiÕn l­îc qu©n sù toµn cÇu cña ®Õ quèc Mü

(1946-1990), Nxb Sù thËt, Hµ Néi, 1990, tr. 14-15.

18

sinh trong vµ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, ®Æc biÖt lµ

m©u thuÉn gi÷a c¸c c­êng quèc xung quanh vÊn ®Ò tæ chøc

l¹i "trËt tù thÕ giíi" vµ sù thay ®æi so s¸nh lùc l­îng gi÷a

hai hÖ thèng x· héi.

Khi qu¸ tr×nh diÔn tiÕn cña cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi

thø hai cho thÊy thÊt b¹i cña khèi ph¸t xÝt ®· hiÓn hiÖn râ

nÐt, trong néi bé phe ®ång minh chèng ph¸t xÝt ®· n¶y

sinh nhiÒu m©u thuÉn, tranh chÊp gay g¾t xung quanh c¸c

vÊn ®Ò do chiÕn tranh ®Æt ra, nhÊt lµ c¸c vÊn ®Ò vÒ tæ chøc

l¹i "trËt tù thÕ giíi" sau chiÕn tranh vµ ph©n chia ph¹m vi

¶nh h­ëng gi÷a c¸c n­íc th¾ng trËn. §Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn

®Ò ®ã, c¸c c­êng quèc chèng ph¸t xÝt ®· tiÕn hµnh hµng

lo¹t héi nghÞ quèc tÕ quan träng.

Th¸ng 10 n¨m 1943, Héi nghÞ ngo¹i tr­ëng c¸c n­íc

Mü, Anh, Liªn X« häp t¹i M¸t-xc¬-va ®· th«ng qua nhiÒu

quyÕt ®Þnh quan träng. Ngoµi c¸c vÊn ®Ò vÒ c¸c b­íc tiÕp

theo cña khèi ®ång minh ®Ó ®i ®Õn th¾ng lîi cuèi cïng,

®¸nh b¹i hoµn toµn khèi ph¸t xÝt, Ngo¹i tr­ëng ba n­íc ®·

b­íc ®Çu ®Ò cËp vÊn ®Ò phèi hîp hµnh ®éng sau chiÕn

tranh ®Ó duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh cho c¸c d©n téc trªn

c¬ së ®­êng lèi chung, vÒ sù hîp t¸c gi÷a ba c­êng quèc vµ

vÒ viÖc thiÕt lËp mét hÖ thèng b¶o ®¶m hoµ b×nh, an ninh

l©u dµi. Tr­íc khi bÕ m¹c, ngµy 30 th¸ng 10 n¨m 1943, héi

nghÞ th«ng qua v¨n b¶n cuèi cïng, b¶n "Tuyªn bè vÒ vÊn

®Ò an ninh chung", trong ®ã nhÊn m¹nh sau khi chiÕn

tranh kÕt thóc, c¸c n­íc ®ång minh sÏ tËp trung cè g¾ng

®Ó b¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh quèc tÕ b»ng c¸ch: "thµnh

lËp cµng sím cµng tèt mét tæ chøc quèc tÕ chung ®­îc x©y

dùng trªn c¬ së b×nh ®¼ng vÒ chñ quyÒn gi÷a c¸c n­íc lín

19

vµ nhá yªu chuéng hoµ b×nh"1

. §©y ®­îc coi lµ b­íc ®Çu

tiªn cña c¸c c­êng quèc trong qu¸ tr×nh tiÕn tíi thµnh lËp

Liªn hîp quèc sau nµy, mét tæ chøc quèc tÕ nh»m "Phßng

ngõa cho nh÷ng thÕ hÖ t­¬ng lai khái th¶m ho¹ chiÕn

tranh ®· hai lÇn x¶y ra trong ®êi chóng ta, g©y cho nh©n

lo¹i ®au th­¬ng kh«ng kÓ xiÕt… T¹o mäi ®iÒu kiÖn cÇn

thiÕt ®Ó gi÷ g×n c«ng lý…; khuyÕn khÝch sù tiÕn bé x· héi

vµ n©ng cao ®iÒu kiÖn sèng trong mét nÒn tù do réng r·i

h¬n"2

. TiÕp ®ã, t¹i Héi nghÞ Y-an-ta (tõ ngµy 4 ®Õn ngµy 12

th¸ng 2 n¨m 1945), ngoµi c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chiÕn

tranh nh­ buéc chñ nghÜa ph¸t xÝt ph¶i ®Çu hµng v« ®iÒu

kiÖn, vÊn ®Ò ph©n chia khu vùc chiÕm ®ãng n­íc §øc sau

khi ph¸t xÝt §øc ®Çu hµng, ®¹i diÖn ba c­êng quèc trong

MÆt trËn ®ång minh chèng ph¸t xÝt cßn bµn vÒ c¸c vÊn

®Ò b¶o ®¶m hoµ b×nh, an ninh cho thÕ giíi vµ ®· gi¶i

quyÕt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò cuèi cïng cña viÖc thµnh lËp

Liªn hîp quèc.

Trªn b×nh diÖn "trËt tù thÕ giíi", mét trËt tù míi ®­îc

thiÕt lËp trªn c¬ së tho¶ thuËn cña ®¹i diÖn ba c­êng quèc

Liªn X«, Mü vµ Anh, ®ã lµ "TrËt tù hai cùc Y-an-ta". Ngay

sau Héi nghÞ Y-an-ta, Tæng thèng Ru-d¬-ven ®· kªu gäi

Quèc héi vµ nh©n d©n Mü chÊp thuËn nh÷ng kÕt qu¶ cña

héi nghÞ vµ tuyªn bè héi nghÞ nµy ®· gi¶i quyÕt "viÖc chÊm

døt hµnh ®éng ®¬n ph­¬ng, nh÷ng liªn minh khÐp kÝn,

nh÷ng khu vùc ¶nh h­ëng, nh÷ng c©n b»ng lùc l­îng vµ

1. ViÖn LuËt häc ñy ban khoa häc x· héi ViÖt Nam, Liªn hîp quèc, tæ

chøc, nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p lý c¬ b¶n, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1985, tr. 14.

2. Vô c¸c tæ chøc quèc tÕ Bé Ngo¹i giao, C¸c tæ chøc quèc tÕ vµ ViÖt

Nam, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1999, tr. 261.

20

mäi c¸ch xoay xë ®· ®­îc thö th¸ch trong nhiÒu thËp kû

nh­ng lu«n bÞ thÊt b¹i. Chóng ta ®Ò nghÞ thay vµo tÊt c¶

nh÷ng c¸i ®ã b»ng mét tæ chøc toµn cÇu mµ tÊt c¶ c¸c n­íc

yªu chuéng hoµ b×nh cã thÓ gia nhËp. T«i kh«ng nghi ngê

r»ng Quèc héi vµ nh©n d©n Mü sÏ chÊp nhËn nh÷ng kÕt

luËn cña héi nghÞ nµy vµ thÊy ë ®ã b­íc ®Çu cña mét c¬

cÊu th­êng trùc vÒ hoµ b×nh"1

.

Trong giai ®o¹n cuèi cña cuéc chiÕn tranh, t×nh h×nh

thÕ giíi chuyÓn biÕn rÊt nhanh chãng. ChÝnh quyÒn d©n

chñ nh©n d©n do nh÷ng ng­êi céng s¶n l·nh ®¹o ®­îc

thiÕt lËp ë hµng lo¹t c¸c n­íc §«ng Nam ¢u. §iÒu ®ã

khiÕn cho Mü, Anh rÊt lo ng¹i nªn hä ®· nhiÒu lÇn ®ßi

thµnh lËp nh÷ng chÝnh quyÒn d©n chñ t­ s¶n theo kiÓu

ph­¬ng T©y th«ng qua "bÇu cö tù do" nh­ng kh«ng cã kÕt

qu¶. §Ó ®èi phã víi t×nh h×nh ¶nh h­ëng cña Liªn X« ®ang

lan réng, Tæng thèng Tê-ru-man (lªn thay Ru-d¬-ven

th¸ng 4 n¨m 1945), mét nh©n vËt chèng céng quyÕt liÖt,

®· quyÕt ®Þnh chÊm døt ngay c¸c kho¶n cho Liªn X« vay

nh»m g©y ¸p lùc buéc Liªn X« thay ®æi chÝnh s¸ch vµ

giµnh thÕ chñ ®éng trong nh÷ng cuéc ®Êu tranh ngo¹i giao

xung quanh viÖc thiÕt lËp trËt tù thÕ giíi sau chiÕn tranh.

T¹i Héi nghÞ quèc tÕ häp ë San Fran-xi-xc« tõ ngµy 25

th¸ng 4 ®Õn ngµy 25 th¸ng 6 n¨m 1945, HiÕn ch­¬ng Liªn

hîp quèc ®· ®­îc ký kÕt. Sau khi ®­îc phª chuÈn theo quy

®Þnh, Liªn hîp quèc b¾t ®Çu ®i vµo ho¹t ®éng tõ th¸ng 10

n¨m 1945 víi 51 thµnh viªn.

1. Robert Dallek, Franklin D. Roosevelt and American Foreign Policy

1932-1945, Oxford University Press, New York, 1979, p. 520.

21

Tuy nhiªn, ngay sau khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai

kÕt thóc, c¸c c­êng quèc b¾t ®Çu chia rÏ trªn nhiÒu vÊn ®Ò

quèc tÕ. Qu¸ tr×nh th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò ®iÒu chØnh thÕ giíi

sau chiÕn tranh cho thÊy, giíi cÇm quyÒn Mü vµ Anh ngµy

cµng xa rêi nh÷ng quyÕt ®Þnh ®· tho¶ thuËn víi Liªn X«

trong thêi gian chiÕn tranh. H¬n thÕ n÷a, hä cßn gi÷ th¸i

®é thï ®Þch ®èi víi Liªn X« vµ c¸c n­íc d©n chñ nh©n d©n.

T¹i Héi nghÞ P«-s®am (häp tõ ngµy 17 th¸ng 7 ®Õn

ngµy 2 th¸ng 8 n¨m 1945), vÊn ®Ò chÝnh quyÒn ë c¸c n­íc

§«ng ¢u tiÕp tôc ®­îc ®Æt ra; nh­ng tr­íc hÕt héi nghÞ tËp

trung gi¶i quyÕt vÊn ®Ò n­íc §øc, vÊn ®Ò chuÈn bÞ c¸c hoµ

­íc víi c¸c n­íc ®ång minh cña §øc; vÊn ®Ò biªn giíi, l·nh

thæ cña Ba Lan vµ c¶ Liªn X«. Mét sù kiÖn ®¸ng chó ý t¹i

Héi nghÞ P«-s®am lµ Tê-ru-man th«ng b¸o cho Xta-lin viÖc

Mü chÕ t¹o thµnh c«ng bom nguyªn tö ®Ó th¨m dß ph¶n

øng cña Xta-lin vµ còng cã ý ph« tr­¬ng søc m¹nh ®Ó

giµnh thÕ m¹nh trong th­¬ng l­îng, nh­ng Xta-lin tá ra

kh«ng quan t©m v× ®· biÕt tr­íc. Sau nh÷ng cuéc ®Êu

tranh trªn bµn héi nghÞ, c¸c c­êng quèc ®i ®Õn tho¶ thuËn

chia ch©u ¢u lµm hai khu vùc ¶nh h­ëng: §«ng ¢u n»m

trong khu vùc thuéc ¶nh h­ëng cña Liªn X« vµ T©y ¢u

thuéc ¶nh h­ëng cña Mü.

Mét nguyªn nh©n quan träng kh¸c vµ lµ nguyªn nh©n

trùc tiÕp dÉn ®Õn sù ra ®êi cña NATO lµ sù thay ®æi c¨n

b¶n so s¸nh lùc l­îng trªn tr­êng quèc tÕ sau ChiÕn tranh

thÕ giíi thø hai. NÕu nh­ vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1930, c¸c

n­íc Anh, Ph¸p, §øc, I-ta-li-a, NhËt B¶n, Mü vµ Liªn X«

®­îc coi lµ nh÷ng c­êng quèc víi søc m¹nh qu©n sù kh«ng

chªnh lÖch nhau nhiÒu vµ mçi n­íc cã thÓ g©y ¶nh h­ëng

nhÊt ®Þnh ë khu vùc nµy hay khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi th×

22

sau chiÕn tranh, c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa, ®Õ quèc chñ

nghÜa ®Òu bÞ suy yÕu do chiÕn tranh tµn ph¸, trõ Mü.

VÒ qu©n sù, c¸c n­íc §øc, I-ta-li-a, NhËt B¶n b¹i trËn,

Qu©n ®éi bÞ tiªu diÖt vµ gi¶i gi¸p. Ph¸p còng lµ n­íc bÞ tæn

thÊt nÆng nÒ, Qu©n ®éi míi ®­îc håi phôc phÇn nµo trong

giai ®o¹n cuèi chiÕn tranh. Anh tuy th¾ng trËn nh­ng

Qu©n ®éi suy yÕu nhiÒu. Trªn chiÕn tr­êng ch©u ¢u, c¸c

n­íc ®ång minh tham gia ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai lÇn

l­ît rót qu©n vÒ n­íc, cho gi¶i ngò vµ thu hÑp lùc l­îng.

Vµo th¸ng 8 n¨m 1945, Mü cã h¬n 3 triÖu qu©n ë ch©u ¢u,

n¨m sau chØ cßn ®Ó l¹i 391 ngh×n; Ca-na-®a cã 299 ngh×n

qu©n tham chiÕn ®· rót toµn bé vÒ n­íc. Qu©n ®éi Anh tõ

h¬n 1 triÖu gi¶m xuèng cßn 488 ngh×n1

. So víi Mü, Liªn X«

tuy còng lµ siªu c­êng vÒ qu©n sù (lóc nµy Qu©n ®éi Liªn

X« cã h¬n 4 triÖu qu©n) mÆc dï ch­a cã bom nguyªn tö.

Qu©n ®éi Liªn X« kh«ng nh÷ng ®· gi¶i phãng ®Êt n­íc

m×nh khái sù chiÕm ®ãng cña ph¸t xÝt §øc mµ cßn gióp

nh©n d©n c¸c n­íc §«ng ¢u, khu vùc Ban C¨ng vµ Trung

¢u tho¸t khái ho¹ ph¸t xÝt vµ dÇn dÇn ®i theo m« h×nh

chÝnh trÞ - kinh tÕ - x· héi cña Liªn X«, t¹o nªn mét khu

vùc ¶nh h­ëng réng lín.

VÒ kinh tÕ, theo ®¸nh gi¸ cña ph­¬ng T©y, Liªn X«

ph¶i mÊt 15 - 20 n¨m míi cã thÓ ®uæi kÞp Mü vµ ®ñ søc ®èi

phã víi mäi t×nh huèng cã thÓ x¶y ra2

. Tuy nhiªn, nhê b¶o

toµn ®­îc vÒ c¬ b¶n nÒn c«ng nghiÖp b»ng c¸ch di chuyÓn

c¸c c¬ së s¶n xuÊt sang phÝa §«ng nªn ngay sau chiÕn

1. Phßng Sö Bé Tæng tham m­u Qu©n ®éi ViÖt Nam Céng hoµ, Minh

­íc B¾c §¹i T©y D­¬ng (tµi liÖu ®¸nh m¸y l­u TVQ§, ký hiÖu VP 551), tr. 4.

2. Henry Kissinger, Diplomate, Ed. Fayard, 1996, p. 356.

23

tranh, nÒn kinh tÕ cña Liªn X« ®­îc phôc håi nhanh

chãng, võa ®¶m b¶o ®­îc nhu cÇu trong n­íc, võa cã kh¶

n¨ng gióp ®ì c¸c n­íc trong khu vùc ¶nh h­ëng cña m×nh

ë Trung vµ §«ng ¢u. Víi sù gióp ®ì, ñng hé cña Liªn X«,

chØ trong vßng mÊy n¨m sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai,

mét sè n­íc ch©u ¸ còng thùc hiÖn th¾ng lîi c¸ch m¹ng

d©n téc d©n chñ nh©n d©n.

Trong thÕ giíi t­ b¶n, Mü kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ chiÕn

tranh tµn ph¸, kinh tÕ kh«ng bÞ gi¶m sót mµ cßn giµu lªn

nhê chiÕn tranh, ph¸t triÓn thµnh mét siªu c­êng vÒ kinh

tÕ vµ qu©n sù. Sau chiÕn tranh, tæng s¶n phÈm quèc d©n

cña Mü chiÕm kho¶ng mét nöa tæng s¶n phÈm thÕ giíi vµ

®øng ®Çu thÕ giíi trong nhiÒu lÜnh vùc nh­ n¨ng l­îng,

c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp. Mü cßn lµ n­íc cã dù tr÷ vµng

lín nhÊt, chiÕm hai phÇn ba cña toµn thÕ giíi vµ trë thµnh

mét n­íc chñ nî, cho vay duy nhÊt trªn thÕ giíi. VÒ qu©n

sù, Mü cã lùc l­îng h¶i, lôc, kh«ng qu©n hïng hËu vµ n¾m

®éc quyÒn bom nguyªn tö. Víi nh÷ng lîi thÕ ®ã, Mü lµ

n­íc t­ b¶n duy nhÊt cßn gi÷ ®­îc vÞ thÕ siªu c­êng sau

chiÕn tranh vµ v­ît lªn vÞ trÝ ®øng ®Çu thÕ giíi t­ b¶n,

®¶m nhËn vai trß chØ huy cuéc ®èi ®Çu chèng chñ nghÜa

céng s¶n. Ngay sau khi Mü nÐm 2 qu¶ bom nguyªn tö

xuèng ®Êt NhËt (ngµy 6 vµ ngµy 9 th¸ng 8 n¨m 1945),

Tæng thèng Tê-ru-man tuyªn bè: "Chóng ta cã thÓ nãi r»ng

chóng ta lµ mét n­íc hïng m¹nh nhÊt thÕ giíi sau chiÕn

tranh, mét n­íc cã thÓ lµ hïng m¹nh nhÊt trong toµn bé

lÞch sö"1

. Vµ, nh­ U. Z. Ph«-st¬, nguyªn Tæng BÝ th­ §¶ng

1. Ph¹m Gi¶ng, LÞch sö quan hÖ quèc tÕ tõ ChiÕn tranh thÕ giíi thø

hai ®Õn chiÕn tranh TriÒu Tiªn (giai ®o¹n 1939-1952), Nxb ChÝnh trÞ quèc

gia, Hµ Néi, 2005, tr. 169.

24

Céng s¶n Mü ®· viÕt, bÊt kú mét n­íc t­ b¶n nµo khi trë

thµnh c­êng quèc cã thÕ vµ lùc hïng m¹nh, tÊt yÕu n­íc

®ã cã m­u m« giµnh lÊy ng«i vÞ b¸ chñ thÕ giíi: "§ã lµ b¶n

tÝnh thó vËt cña chñ nghÜa t­ b¶n. Kh«ng thÓ t­ëng t­îng

®­îc r»ng bÊt cø mét n­íc t­ b¶n chñ nghÜa nµo thÊy

m×nh cã mét ®Þa vÞ t­¬ng ®èi thuËn lîi nh­ Mü hiÖn nay

mµ kh«ng t¸o b¹o t×m c¸ch giµnh ng«i b¸ chñ thÕ giíi ®óng

nh­ n­íc Mü ®ang lµm b©y giê"1

.

ë T©y ¢u, sau chiÕn tranh, c¶ Anh vµ Ph¸p ®Òu suy

yÕu rÊt nhiÒu, tr­íc hÕt lµ suy yÕu vÒ kinh tÕ; uy tÝn chÝnh

trÞ còng gi¶m ®i râ rÖt. C¸c thuéc ®Þa cña hä bÞ lung lay.

C¸c lùc l­îng c¸nh t¶ ë Ph¸p còng nh­ ë c¸c n­íc T©y ¢u

kh¸c tiÕp tôc cã ¶nh h­ëng to lín trong ®êi sèng chÝnh trÞ

®Êt n­íc, lµm cho giíi cÇm quyÒn ë c¸c n­íc nµy hÕt søc lo

sî. Trong bèi c¶nh ®ã, Anh ®Æt môc tiªu chÝnh trong chÝnh

s¸ch cña m×nh lµ cñng cè ®Þa vÞ n­íc Anh trong nÒn chÝnh

trÞ vµ kinh tÕ thÕ giíi, nhÊt lµ phôc håi vai trß vµ ¶nh

h­ëng cña ®Õ quèc Anh ë T©y ¢u. Ngoµi ra, Anh còng lµ

n­íc T©y ¢u ®Æt môc tiªu chèng céng quyÕt liÖt nhÊt sau

chiÕn tranh. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng môc tiªu ®ã, mét mÆt

Anh nu«i tham väng thèng trÞ ch©u ¢u vµ t×m kiÕm ®ång

minh ë ngay ch©u ¢u; mÆt kh¸c l¹i muèn cã viÖn trî cña

Mü vµ tæ chøc liªn minh chèng céng. TÝnh m©u thuÉn

trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Anh cßn thÓ hiÖn trong

quan ®iÓm vÒ n­íc §øc: mét mÆt Anh chèng l¹i viÖc nhanh

chãng kh«i phôc chñ nghÜa qu©n phiÖt Céng hoµ liªn bang

§øc, mÆt kh¸c Anh l¹i nhËn thÊy Céng hoµ liªn bang §øc

1. Uy-li-am Z. Ph«-st¬, §¹i c­¬ng lÞch sö chÝnh trÞ ch©u Mü, Nxb Sù

thËt, Hµ Néi, 1960, tr. 248.

25

lµ mét ng­êi b¹n quan träng trong môc tiªu chèng c¸c

n­íc x· héi chñ nghÜa. ChÝnh v× vËy, trong bµi ph¸t biÓu

t¹i Phun-t«n th¸ng 3 n¨m 1946, mÆc dï ph¶i dµnh nhiÒu

lêi cho viÖc buéc téi Liªn X« bµnh tr­íng vµ ®Ò nghÞ Mü

thµnh lËp liªn minh c¸c n­íc Anh - S¾c-x«ng ®Ó b¶o vÖ lîi

Ých chung cña phe t­ b¶n, chèng ¶nh h­ëng ngµy cµng

t¨ng cña chñ nghÜa x· héi, song Síc-sin còng kh«ng quªn

tuyªn bè ñng hé Céng hoµ liªn bang §øc tham gia "b¶o vÖ"

thÕ giíi t­ b¶n chñ nghÜa.

So víi Anh, ®Þa vÞ cña Ph¸p sau chiÕn tranh cã khã

kh¨n h¬n. Sù suy sôp vÒ kinh tÕ, viÖc mÊt mét phÇn thuéc

®Þa, sù tæn h¹i thanh danh cña giai cÊp cÇm quyÒn vµ vai

trß næi bËt cña c¸nh t¶ trong phong trµo kh¸ng chiÕn ®·

lµm cho ®Þa vÞ thèng trÞ cña giai cÊp t­ s¶n bÞ lung lay.

Sau ngµy gi¶i phãng, mét chÝnh phñ liªn hiÖp ®­îc thµnh

lËp víi thµnh phÇn chñ yÕu thuéc vÒ c¸c ®¶ng Céng s¶n,

X· héi vµ Céng hoµ b×nh d©n. Sau khi §ê G«n tõ chøc Thñ

t­íng (ngµy 20 th¸ng 1 n¨m 1946), n­íc Ph¸p ®· nhiÒu

lÇn thay ®æi chÝnh phñ. C¸c chÝnh phñ cña Ph¸p tiÕn hµnh

mét ®­êng lèi ®èi ngo¹i ng¶ theo Mü, vay m­în tÝn dông

vµ nhËn viÖn trî, tranh thñ sù ñng hé cña Mü trong chÝnh

s¸ch thuéc ®Þa, tr­íc m¾t lµ ñng hé Ph¸p trë l¹i §«ng

D­¬ng. §Õn khi ChÝnh phñ cña Thñ t­íng Ra-ma-di-ª thuéc

§¶ng X· héi lªn cÇm quyÒn (th¸ng 5 n¨m 1947), g¹t h¼n

nh÷ng bé tr­ëng lµ ng­êi cña §¶ng Céng s¶n ra khái

chÝnh phñ, Ph¸p g¾n chÆt dÇn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i víi Mü

vµ Anh.

T×nh h×nh ë I-ta-li-a diÔn ra t­¬ng tù nh­ ë Ph¸p.

Sau chiÕn tranh, §¶ng Céng s¶n I-ta-li-a trë thµnh ®¶ng

m¹nh nhÊt trong ChÝnh phñ liªn hiÖp víi c¸c ®¶ng X·

26

héi vµ D©n chñ Thiªn Chóa gi¸o. §Çu n¨m 1947, Thñ

t­íng §ê-g¸t-pª-ri thuéc §¶ng D©n chñ Thiªn Chóa gi¸o

g¹t c¸c bé tr­ëng céng s¶n ra khái chÝnh phñ vµ tõ ®ã

I-ta-li-a ®· "®i theo ®­êng lèi d©n chñ, t«n träng tù do c¸

nh©n vµ nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña con ng­êi"1

, thùc chÊt

lµ ng¶ theo Mü.

Nh×n chung, kÕt côc cña ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai

kh«ng chØ lµm thay ®æi vÞ thÕ cña tõng n­íc riªng biÖt mµ

cßn lµm biÕn ®æi tËn gèc so s¸nh lùc l­îng gi÷a c¸ch m¹ng

vµ ph¶n c¸ch m¹ng trªn thÕ giíi. Cao trµo c¸ch m¹ng thÕ

giíi sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®· dÉn ®Õn sù h×nh

thµnh hÖ thèng x· héi chñ nghÜa thÕ giíi. Trong sè h¬n 100

n­íc míi ®­îc gi¶i phãng do sù sôp ®æ cña hÖ thèng thuéc

®Þa, nhiÒu n­íc ®· lùa chän con ®­êng ph¸t triÓn x· héi

chñ nghÜa. Trong khi ®ã, cuéc tæng khñng ho¶ng cña chñ

nghÜa t­ b¶n b­íc vµo thêi kú thø ba lµm cho hµng lo¹t

n­íc t­ b¶n suy yÕu nghiªm träng. §øng tr­íc nh÷ng khã

kh¨n vÒ kinh tÕ vµ nh÷ng thay ®æi trong t×nh h×nh chÝnh

trÞ thÕ giíi, c¸c n­íc t­ b¶n T©y ¢u qu¶ thùc khã cã sù lùa

chän nµo kh¸c lµ liªn minh víi Mü. Ngoµi ra, mçi n­íc cßn

cã nh÷ng toan tÝnh riªng cña m×nh. Ch¼ng h¹n, Anh muèn

kh¼ng ®Þnh vai trß ba mÆt rÊt ®Æc biÖt cña m×nh trong nÒn

chÝnh trÞ thÕ giíi: mét ®èi t¸c chÝnh cña Mü, mét c­êng

quèc chÝnh ë T©y ¢u vµ "thñ lÜnh" cña c¸c d©n téc trong

céng ®ång Liªn hiÖp Anh. Ph¸p dù tÝnh sö dông liªn minh

víi Mü ®Ó kh«i phôc ®Þa vÞ c­êng quèc cña m×nh còng nh­

®Ó n¾m gi÷ c¸c tØnh An-giª-ri thuéc Ph¸p…

1. Yves Durand, Naissance de la guerre froide (1944-1949), Ed.

Messiddor, Paris, 1984, p. 210.

27

Râ rµng, sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, chñ nghÜa ®Õ

quèc kh«ng ®ñ søc ®éc quyÒn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ

vµ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cho thÕ giíi. Trong ®iÒu kiÖn khi

chñ nghÜa t­ b¶n víi t­ c¸ch lµ mét hÖ thèng thÕ giíi bÞ

lung lay th× viÖc cñng cè vai trß chñ ®¹o cña Mü ®­îc thÓ

hiÖn trªn hai h­íng: mét mÆt Mü muèn më réng ¶nh

h­ëng chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cña m×nh trong toµn thÕ giíi t￾b¶n; mÆt kh¸c tÝch cùc ®Êu tranh chèng ¶nh h­ëng cña

chñ nghÜa x· héi, muèn xo¸ bá c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa

mµ Mü coi lµ kÎ thï chÝnh, lµ trë lùc chñ yÕu trªn con

®­êng thèng trÞ thÕ giíi. Song, kh«ng mét n­íc ®Õ quèc

nµo, kÓ c¶ n­íc giµu m¹nh nhÊt, cã thÓ hy väng vµo th¾ng

lîi qu©n sù tr­íc hÖ thèng x· héi chñ nghÜa vµ kh«ng thÓ

mét m×nh chèng l¹i phong trµo gi¶i phãng d©n téc ®ang "®e

do¹ quyÒn lîi" cña c¸c n­íc ®Õ quèc. Do ®ã, sù liªn kÕt cña

c¸c n­íc ®Õ quèc trong c¸c liªn minh chÝnh trÞ - qu©n sù lµ

hy väng quan träng nhÊt cña ®Õ quèc Mü trong ý ®å kh«i

phôc vµ cñng cè ®Þa vÞ cña m×nh trªn thÕ giíi vµ k×m h·m

tiÕn tr×nh lÞch sö.

Tuy nhiªn, Mü vµ c¸c ®ång minh T©y ¢u kh«ng thÓ

ngµy mét, ngµy hai sau chiÕn tranh c«ng khai b¾t tay vµo

h×nh thµnh khèi qu©n sù míi mµ ph¶i chuÈn bÞ kh¸ c«ng

phu trªn tÊt c¶ c¸c mÆt.

2. Qu¸ tr×nh chuÈn bÞ thµnh lËp NATO.

ChuÈn bÞ thµnh lËp mét khèi chÝnh trÞ - qu©n sù chèng

l¹i Liªn X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa ë ngay mét khu

vùc mµ chØ Ýt n¨m tr­íc ®ã míi ®­îc gi¶i phãng khái ¸ch

ph¸t xÝt b»ng sinh m¹ng cña hµng triÖu chiÕn sÜ X«-viÕt lµ

28

mét viÖc kh«ng hÒ ®¬n gi¶n v× ngoµi d­ luËn x· héi cßn cã

nh÷ng quy ®Þnh cña luËt ph¸p quèc tÕ.

Tr­íc hÕt, viÖc thµnh lËp c¸c liªn minh qu©n sù nh»m

môc ®Ých x©m l­îc lµ hµnh ®éng vi ph¹m luËt ph¸p quèc

tÕ. Trong khi kh«ng c¶n trë viÖc ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh hoÆc

thµnh lËp c¸c tæ chøc khu vùc, Liªn hîp quèc quy ®Þnh c¸c

hiÖp ®Þnh, tæ chøc khu vùc nµy vµ c¸c ho¹t ®éng cña chóng

ph¶i phï hîp víi môc ®Ých vµ nguyªn t¾c cña Liªn hîp

quèc lµ "cÊm mäi hµnh vi x©m l­îc hoÆc ph¸ ho¹i hoµ

b×nh"1

. Theo ®Þnh nghÜa cña Liªn hîp quèc, "x©m l­îc lµ

viÖc mét n­íc sö dông lùc l­îng vò trang ®Ó chèng l¹i chñ

quyÒn, toµn vÑn l·nh thæ hoÆc nÒn ®éc lËp chÝnh trÞ cña

mét quèc gia kh¸c hoÆc b»ng mét c¸ch kh¸c tr¸i víi HiÕn

ch­¬ng Liªn hîp quèc"2

. Trong khi ®ã, khèi chÝnh trÞ -

qu©n sù mµ Mü dù ®Þnh thµnh lËp thùc sù lµ mét liªn

minh x©m l­îc. Giíi chøc Mü ph¶i che ®Ëy môc ®Ých vµ

b¶n chÊt ®Ých thùc cña liªn minh qu©n sù míi tr­íc nh©n

d©n n­íc m×nh b»ng c¸c thñ ®o¹n lõa dèi, t×m c¸ch "chøng

minh" r»ng liªn minh ®ã ®­îc thµnh lËp lµ ®Ó b¶o ®¶m an

ninh cho n­íc Mü vµ ph­¬ng T©y. Nh»m môc ®Ých ®ã,

chÝnh quyÒn Mü ®· chuÈn bÞ kü l­ìng cho d­ luËn x· héi

trong n­íc vµ quèc tÕ, ®ång thêi cè g¾ng h×nh thµnh "c¬ së

ph¸p lý" b»ng c¸ch mét mÆt tuyªn truyÒn nh÷ng luËn ®iÖu

bÞa ®Æt vÒ "nguy c¬ chiÕn tranh" tõ phÝa Liªn X«. MÆt

kh¸c, ®Ó v­ît qua rµo c¶n HiÕn ch­¬ng Liªn hîp quèc, Mü

truyÒn b¸ t­ t­ëng "céng ®ång B¾c §¹i T©y D­¬ng", cho

r»ng c¸c d©n téc trong khu vùc nµy cã sù g¾n kÕt vÒ truyÒn

thèng lÞch sö. B»ng nh÷ng viÖc lµm ®ã, giíi chÝnh trÞ vµ

1, 2. ViÖn LuËt häc ñy ban khoa häc x· héi ViÖt Nam, S®d, tr. 265.