Mức độ thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trưởng tiểu học

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

Dƣơng Thị Thanh Thanh

MỨC ĐỘ THÍCH ỨNG

VỚI HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ DẠY HỌC

CỦA HIỆU TRƢỞNG TIỂU HỌC

Chuyên ngành : Tâm lý học chuyên ngành

Mã số : 62 31 80 05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS Nguyễn Xuân Thức

HÀ NỘI - 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng

tôi, các dữ liệu và kết quả nêu trong luận án là trung thực và

chưa từng ai khác công bố trong bất kỳ công trình nào.

Tác giả luận án

Dương Thị Thanh Thanh

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU 1

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN TÂM LÝ HỌC VỀ THÍCH ỨNG VỚI HOẠT

ĐỘNG QUẢN LÝ DẠY HỌC CỦA HIỆU TRƢỞNG TIỂU HỌC 7

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 7

1.2. Thích ứng 21

1.3. Quản lý dạy học của hiệu trƣởng Tiểu học 35

1.4. Thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trƣởng Tiểu học 41

Chƣơng 2: TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 60

2.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu 60

2.2. Tổ chức nghiên cứu 61

2.3. Các phƣơng pháp nghiên cứu 67

2.4. Thang đánh giá mức độ thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của

hiệu trƣởng tiểu học 79

Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU MỨC ĐỘ THÍCH ỨNG VỚI HOẠT

ĐỘNG QUẢN LÝ DẠY HỌC CỦA HIỆU TRƢỞNG TIỂU HỌC 83

3.1. Đánh giá chung thực trạng mức độ thích ứng với hoạt động quản lý dạy

học của hiệu trƣởng tiểu học 83

3.2. Phân tích thực trạng các biểu hiện mức độ thích ứng với hoạt động quản

lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học 91

3.3. Các yếu tố ảnh hƣởng tới mức độ thích ứng với hoạt động quản lý dạy

học của hiệu trƣởng tiểu học 105

3.4. Các chân dung điển hình về thích ứng hoạt động quản lý dạy học của

hiệu trƣởng tiểu học 119

3.5. Kết quả thực nghiệm tác động 131

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 141

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 144

TÀI LIỆU THAM KHẢO 145

PHỤ LỤC 156

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

ĐC : Đối chứng

ĐH : Đại học

ĐHSP : Đại học sƣ phạm

ĐHNN : Đại học ngoại ngữ

ĐHQG : Đại học quốc gia

ĐLC : Độ lệch chuẩn

QLDH : Quản lý dạy học

SL : Số lƣợng

STT : Số thứ tự

STN : Sau thực nghiệm

TB : Thứ bậc

TLH : Tâm lý học

TN : Thực nghiệm

THCS : Trung học cơ sở

TTN : Trƣớc thực nghiệm

XH : Xã hội

DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN

Trang

Bảng 2.1 Độ tin cậy của các thang đo 65

Bảng 2.2 Tính khả thi của các bài tập tình huống 73

Bảng 3.1 Tự đánh giá của hiệu trƣởng về mức độ thích ứng với hoạt

động QLDH

83

Bảng 3.2 Mức độ thích ứng với hoạt động QLDH của hiệu trƣởng tiểu

học trên các biểu hiện

85

Bảng 3.3 Mức độ thích ứng với hoạt động QLDH của hiệu trƣởng tiểu

học thể hiện qua giải quyết bài tập tình huống QLDH

90

Bảng 3.4 Mức độ hiểu biết về hoạt động QLDH của hiệu trƣởng tiểu học 91

Bảng 3.5 Quan sát hiệu trƣởng tiểu học điều hành cuộc họp 93

Bảng 3.6 Sự hài lòng với hoạt động QLDH của hiệu trƣởng tiểu học 95

Bảng 3.7 Kỹ năng quản lý hoạt động dạy học của hiệu trƣởng tiểu học 99

Bảng 3.8 Kết quả quan sát về mức độ kỹ năng QLDH của hiệu trƣởng

tiểu học

102

Bảng 3.9 Sự thừa nhận của tập thể nhà trƣờng với hiệu trƣởng Tiểu học 103

Bảng 3.10 Các ý kiến trong cuộc họp sơ kết học kỳ 104

Bảng 3.11 Ảnh hƣởng của các yếu tố chủ quan đến sự thích ứng hoạt

động QLDH của hiệu trƣởng tiểu học

106

Bảng 3.12 Ảnh hƣởng kinh nghiệm quản lý của hiệu trƣởng tiểu học 108

Bảng 3.13 Ảnh hƣởng của ý thức rèn luyện bản thân của hiệu trƣởng

tiểu học

109

Bảng 3.14 Mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố khách quan 111

Bảng 3.15 Mức độ ảnh hƣởng của bầu không khí tâm lí tập thể sƣ phạm 112

Bảng 3.16 Ảnh hƣởng điều kiện hoạt động quản lý của hiệu trƣởng tiểu học 113

Bảng 3.17 Chân dung điển hình thích ứng cao với hoạt động QLDH của

hiệu trƣởng T.T.K

120

Bảng 3.18 Ý kiến đánh giá hiệu trƣởng T.T.K 123

Bảng 3.19 Chân dung điển hình thích ứng trung bình với hoạt động

QLDH của hiệu trƣởng N.V.H

124

Bảng 3.20 Ý kiến đánh giá hiệu trƣởng N.V.H 127

Bảng 3.21 Chân dung điển hình thích ứng kém hoạt động QLDH của

hiệu trƣởng tiểu học N.T.H.M

128

Bảng 3.22 Ý kiến đánh giá hiệu trƣởng N.T.H.M 130

Bảng 3.23 Sự thay đổi thích ứng hoạt động QLDH của hiệu trƣởng tiểu

học trƣớc và sau thực nghiệm

132

Bảng 3.24 Thích ứng với hoạt động QLDH của hiệu trƣởng tiểu học thể hiện

qua 4 biểu hiện trƣớc và sau thực nghiệm

134

Bảng 3.25 Kỹ năng QLDH của hiệu trƣởng tiểu học trƣớc và sau thực nghiệm 135

Bảng 3.26 Sự thay đổi kỹ năng lập kế hoạch QLDH của hiệu trƣởng tiểu

học thể hiện qua các nhóm kỹ năng thành phần

136

Bảng 3.27 Kết quả quan sát kỹ năng QLDH của hiệu trƣởng tiểu học 138

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN ÁN

Trang

Biểu đồ 3.1 Mức độ thích ứng của hiệu trƣởng tiểu học ở nhóm ĐC và

TN sau TN 133

Biểu đồ 3.2 Thích ứng với hoạt động QLDH của hiệu trƣởng tiểu học của

nhóm TN thể hiện qua 4 biểu hiện trƣớc TN và sau TN 135

Biểu đồ 3.3 Sự thay đổi kỹ năng lập kế hoạch QLDH của hiệu trƣởng

tiểu học 137

DANH MỤC SƠ ĐỒ, MA TRẬN TRONG LUẬN ÁN

Sơ đồ 1.1 Mô hình khung lý thuyết của luận án 58

Sơ đồ 3.1 Tƣơng quan giữa 4 chỉ số thích ứng 104

Sơ đồ 3.2 Tƣơng quan giữa yếu tố chủ quan với 4 biểu hiện thích ứng 114

Sơ đồ 3.3 Tƣơng quan giữa yếu tố khách quan với sự thích ứng hoạt

động QLDH của hiệu trƣởng tiểu học 115

Sơ đồ 3.4 Dự báo ảnh hƣởng các yếu tố chủ quan đến sự thích ứng

hoạt động QLDH của hiệu trƣởng tiểu học 117

Sơ đồ 3.5 Dự báo ảnh hƣởng các yếu tố khách quan đến sự thích ứng

hoạt động QLDH của hiệu trƣởng tiểu học 118

Ma trận 2.1 Ma trận lựa chọn 71

Ma trận 3.1 Ma trận lựa chọn hiệu trƣởng trƣờng tiểu học Q.N 122

Ma trận 3.2 Ma trận lựa chọn hiệu trƣởng trƣờng tiểu học D.T 126

Ma trận 3.3 Ma trận lựa chọn hiệu trƣởng trƣờng tiểu học X.M 130

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Thích ứng có vai trò rất quan trọng, giúp con ngƣời tích cực, chủ động,

sáng tạo trong hoạt động và nâng cao hiệu quả hoạt động của con ngƣời. Để có thể

tồn tại và phát triển trong xã hội, để hình thành và phát triển nhân cách của mình,

con ngƣời phải không ngừng hoạt động. Muốn thực hiện tốt một hoạt động, con

ngƣời phải có sự thâm nhập vào điều kiện của hoạt động, phải có sự thay đổi trên

hai mặt: mặt tâm lí với việc hình thành, phát triển những cấu tạo tâm lí cần thiết và

mặt hành vi với việc hình thành những phƣơng thức hành vi mới, nhằm đảm bảo

cho hành vi và hoạt động của cá nhân phù hợp với yêu cầu, đòi hỏi của hoạt động -

nghĩa là phải thích ứng với hoạt động. Có thể nói, hiệu quả, chất lƣợng hoạt động,

hoàn thiện nhân cách con ngƣời phụ thuộc trực tiếp vào mức độ thích ứng của cá

nhân con ngƣời trong hoạt động.

1.2.- Hoạt động dạy học là một hoạt động trọng tâm, hoạt động quan trọng

nhất của nhà trƣờng trong việc đào tạo học sinh, đồng thời dạy học đƣợc xem là con

đƣờng giáo dục cơ bản nhất, chuẩn tắc nhất để thực hiện mục đích giáo dục tổng

thể. Hoạt động dạy học chiếm hầu hết thời gian trong các hoạt động giáo dục, chi

phối các hoạt động giáo dục khác trong nhà trƣờng. Cho nên trong trƣờng học khi

nói đến hiệu quả giáo dục là nói đến hiệu quả hoạt động dạy học và nói đến tăng

cƣờng hiệu quả quản lý trƣờng học là nói đến tăng cƣờng hiệu quả hoạt động quản

lý dạy học của hiệu trƣởng. Nhiệm vụ của nhà trƣờng nói chung, hoạt động dạy học

nói riêng đƣợc thực hiện tốt hay không phụ thuộc vào nhiều yếu tố, một mặt là nội

lực của ngƣời giáo viên Tiểu học (năng lực và phẩm chất của giáo viên), mặt khác

(ảnh hƣởng trực tiếp) là quản lý dạy học của hiệu trƣởng Tiểu học. Vì vậy, quản lý

hoạt động dạy học là nhiệm vụ trọng tâm trong quản lý giáo dục nói chung và quản

lý nhà trƣờng nói riêng, quyết định tới hiệu quả quản lý trong nhà trƣờng.

- Giáo dục tiểu học là bộ phận quan trọng, là nền móng trong hệ thống giáo

dục quốc dân, mục tiêu của giáo dục tiểu học là “giúp học sinh hình thành những cơ

sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm

2

mỹ và các kỹ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học trung học cơ sở” [72]. Nhiệm vụ

trọng tâm hàng đầu của trƣờng tiểu học là “tổ chức giảng dạy, học tập và hoạt động

giáo dục đạt chất lượng theo mục tiêu, chương trình phổ thông cấp tiểu học”. Quản

lý trƣờng tiểu học thực chất là quản lý một tiểu hệ thống xã hội mang dấu ấn đặc

trƣng của quản lý quá trình lao động sƣ phạm, mà ngƣời hiệu trƣởng hạt nhân chủ

yếu ứng dụng khoa học quản lý, cải tiến các biện pháp quản lý để thực hiện mục

tiêu giáo dục và động thời là ngƣời chịu trách nhiệm tổ chức, quản lý các hoạt động

và chất lƣợng giáo dục của nhà trƣờng. Thích ứng nhanh với hoạt động quản lý dạy

học sẽ giúp hiệu trƣởng tiểu học thích nghi với điều kiện, yêu cầu của hoạt động

quản lý dạy học, từ đó giúp hiệu trƣởng tiểu học chủ động, sáng tạo trong hoạt động

quản lý dạy học và nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý dạy học, góp phần nâng

cao chất lƣợng dạy học trong trƣờng tiểu học. Vì vậy nghiên cứu sự thích ứng với

hoạt động quản lý dạy học là cơ sở để nâng cao chất lƣợng quản lý, chất lƣợng dạy

học trong trƣờng tiểu học.

1.3. Báo cáo chính trị Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã nêu:

Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc

sách hàng đầu, đồng thời nhấn mạnh: Cần đổi mới căn bản toàn diện nền giáo dục

Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập

quốc tế [21, tr.131]. Đổi mới quản lý giáo dục là nhiệm vụ trọng tâm, là khâu đột phá

trong đổi mới giáo dục căn bản và toàn diện nền giáo dục Việt Nam. Đứng trƣớc đòi

hỏi đổi mới, để hoạt động quản lý đạt hiệu quả cao đòi hỏi ngƣời hiệu trƣởng tiểu học

phải kịp thời thích ứng với hoạt động quản lý nói chung, quản lý dạy học nói riêng.

1.4. Nghiên cứu sự thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trƣởng

tiểu học hiện nay chƣa đƣợc quan tâm đúng mức, còn ít đề tài tập trung vào nghiên

cứu vấn đề hiệu trƣởng tiểu học ở Việt Nam thích ứng nhƣ thế nào với hoạt động

quản lý dạy học cũng nhƣ biện pháp nâng cao mức độ thích ứng của của hiệu

trƣởng tiểu học với hoạt động quản lý dạy học. Nghiên cứu và tìm ra biện pháp

nâng cao mức độ thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học

sẽ giúp hiệu trƣởng tiểu học nâng cao mức độ thích ứng hoạt động quản lý dạy học,

từ đó nâng cao chất lƣợng dạy học trong nhà trƣờng tiểu học.

3

Xuất phát từ những lý do nêu trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: "Mức độ thích

ứng với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trưởng trường tiểu học".

2. Mục đích nghiên cứu

Làm rõ biểu hiện và mức độ thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của

hiệu trƣởng trƣờng tiểu học, các yếu tố ảnh hƣởng tới mức độ thích ứng của hiệu

trƣởng tiểu học với hoạt động quản lý dạy học. Trên cơ sở đó đề xuất và thực

nghiệm các biện pháp nâng cao thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của hiệu

trƣởng tiểu học.

3. Đối tƣợng, khách thể và giới hạn nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Biểu hiện và mức độ thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của hiệu

trƣởng tiểu học

3.2. Khách thể nghiên cứu

- Khách thể điều tra khảo sát thực trạng: 173 hiệu trƣởng tiểu học có thâm

niên làm hiệu trƣởng dƣới 10 năm; 156 ngƣời cán bộ quản lý (hiệu phó, tổ trƣởng,

chủ tịch công đoàn) và giáo viên của các trƣờng tiểu học tỉnh Nghệ An.

- Khách thể thực nghiệm: 27 hiệu trƣởng tiểu học có thâm niên làm hiệu

trƣởng dƣới 5 năm.

3.3. Giới hạn nghiên cứu

- Đối tƣợng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu các biểu hiện, mức độ thích ứng

với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học.

- Khách thể và địa bàn nghiên cứu: Hiệu trƣởng các trƣờng tiểu học tỉnh

Nghệ An có thâm niên hiệu trƣởng dƣới 10 năm.

- Nội dung nghiên cứu: Hoạt động quản lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học

gồm ba nội dung: quản lý hoạt động giảng dạy của giáo viên, quản lý hoạt động học

của học sinh và quản lý các điều kiện đảm bảo cho hoạt động dạy học. Đề tài giới

hạn chỉ nghiên cứu mức độ thích ứng của hiệu trƣởng tiểu học đối với quản lý hoạt

động giảng dạy của giáo viên.

4. Giả thuyết khoa học

- Mức độ chủ động, tích cực thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi đáp ứng

yêu cầu quản lý dạy học là chƣa cao, dẫn đến thích ứng với hoạt động quản lý dạy

4

học của các hiệu trƣởng tập trung ở mức trung bình. Có sự khác biệt về mức độ và

biểu hiện thích ứng hoạt động quản lý dạy học ở các hiệu trƣởng có thâm niên quản

lý khác nhau, giới tính khác nhau.

- Có nhiều yếu tố ảnh hƣởng đến sự thích ứng với hoạt động quản lý dạy học

của hiệu trƣởng tiểu học. Mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố là không giống nhau,

trong đó có ảnh hƣởng nhiều nhất là kinh nghiệm quản lý của hiệu trƣởng tiểu học

và ý thức tự rèn luyện bản thân của hiệu trƣởng tiểu học.

- Cung cấp những tri thức cơ bản về hoạt động quản lý của hiệu trƣởng tiểu

học và tổ chức rèn luyện kỹ năng quản lý dạy học cho hiệu trƣởng tiểu học thì hiệu

trƣởng tiểu học sẽ nâng cao mức độ thích ứng với hoạt động quản lý dạy học.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1. Làm rõ các khái niệm công cụ: thích ứng, hoạt động quản lý dạy học,

thích ứng với hoạt động quản lý dạy học, biểu hiện và mức độ thích ứng với hoạt

động quản lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học.

5.2. Khảo sát thực trạng mức độ thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của

hiệu trƣởng, các yếu tố ảnh hƣởng đến thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của

hiệu trƣởng tiểu học.

5.3. Đề xuất và thực nghiệm biện pháp tác động nhằm nâng cao mức độ thích

ứng đối với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học .

6. Phƣơng pháp nghiên cứu

6.1. Phương pháp luận

Việc nghiên cứu đƣợc tiến hành theo các nguyên tắc tiếp cận sau đây:

- Nguyên tắc tiếp cận hoạt động: xem sự thích ứng nhƣ một phẩm chất tâm lý

đƣợc hình thành, phát triển và biểu hiện trong hoạt động. Nghiên cứu thích ứng với

hoạt động quản lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học phải thông qua thực tiễn hoạt

động quản lý dạy học của ngƣời hiệu trƣởng tiểu học.

- Nguyên tắc tiếp cận hệ thống: Xem xét đối tƣợng nghiên cứu (thích ứng

hoạt động quản lý dạy học) với tƣ cách là một hệ thống cấu trúc, bao gồm các thành

tố (nhận thức, thái độ, hành vi) có liên quan với nhau, quy định lẫn nhau, đồng thời

5

nghiên cứu sự thích ứng của hiệu trƣởng tiểu học với hoạt động quản lý dạy học

trong mối quan hệ tƣơng hỗ với các yếu tố khách quan và yếu tố chủ quan.

6.2. Các phương pháp nghiên cứu

- Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận

- Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu hỏi

- Phƣơng pháp quan sát

- Phƣơng pháp chuyên gia

- Phƣơng pháp phỏng vấn sâu

- Phƣơng pháp nghiên cứu điển hình (Case study)

- Phƣơng pháp trắc đạc xã hội học (Sociometrie)

- Phƣơng pháp giải quyết bài tập tình huống

- Phƣơng pháp thực nghiệm tác động sƣ phạm

- Phƣơng pháp kiểm tra độ tin cậy các con số phần trăm của Rolfludwic

- Phƣơng pháp thống kê toán học

7. Đóng góp mới của đề tài

7.1. Về mặt lý luận: Nghiên cứu lý luận về thích ứng với hoạt động quản lý

(đặc biệt là nghiên cứu sâu về thích ứng với hoạt động quản lý dạy học) trên thế giới

nói chung, ở Việt Nam nói riêng chƣa nhiều. Luận án đã góp phần làm sáng tỏ một

số khía cạnh lý luận tâm lý học về thích ứng, quản lý dạy học, thích ứng với hoạt

động quản lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học, các biểu hiện và mức độ thích ứng

với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học cùng các yếu tố ảnh hƣởng

tới nó.

7.2. Về mặt thực tiễn, luận án đã xác định đƣợc thực trạng mức độ thích ứng

với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học hiện nay, các yếu tố ảnh

hƣởng tới thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học.

7.3. Luận án cũng đã đề xuất và tổ chức thực nghiệm có kết quả biện pháp

tác động tâm lý sƣ phạm “Cung cấp tri thức về hoạt động quản lý dạy học và tổ

chức rèn luyện về mặt hành vi quản lý của hiệu trưởng Tiểu học-rèn luyện các kỹ

năng quản lý dạy học”- trong việc nâng cao mức độ thích ứng với hoạt động quản

6

lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học. Biện pháp này có thể áp dụng trong quá trình

đào tạo, bồi dƣỡng cán bộ quản lý trƣờng tiểu học nhằm góp phần nâng cao mức độ

thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trƣởng tiểu học, từ đó nâng cao

chất lƣợng quản lý dạy học trong nhà trƣờng tiểu học.

8. Cấu trúc luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị và danh mục tài liệu tham khảo, nội

dung luận án gồm 3 chƣơng:

Chương 1: Cơ sở lý luận tâm lý học về thích ứng với hoạt động quản lý dạy

học của hiệu trƣởng tiểu học

Chương 2: Tổ chức và phƣơng pháp nghiên cứu

Chương 3: Kết quả nghiên cứu mức độ thích ứng với họa động quản lý dạy

học của hiệu trƣởng tiểu học

7

Chƣơng 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN TÂM LÝ HỌC VỀ THÍCH ỨNG VỚI HOẠT ĐỘNG

QUẢN LÝ DẠY HỌC CỦA HIỆU TRƢỞNG TIỂU HỌC

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề

Cho đến nay, vấn đề thích ứng tâm lý đã đƣợc các nhà nghiên cứu xem xét

dƣới nhiều góc độ khác nhau, nhiều khách thể với nhiều lĩnh vực khác nhau. Với

phạm vi nghiên cứu của đề tài, chúng tôi không có điều kiện đề cập một cách hệ

thống toàn bộ các công trình nghiên cứu về sự thích ứng. Trong phần tổng quan,

chúng tôi trình bày những công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài theo hai

hƣớng: Các công trình nghiên cứu thích ứng trong quá trình đào tạo nghề; các đề tài

nghiên cứu thích ứng hoạt động nghề. Thích ứng với hoạt động quản lý hoạt động

của hiệu trƣởng đƣợc xem là thích ứng nghề.

1.1.1. Các công trình nghiên cứu thích ứng trên thế giới

1.1.1.1. Các công trình nghiên cứu về thích ứng trong quá trình đào tạo nghề

Năm 1956, trong cuốn “Colonial Students” (Sinh viên nƣớc thuộc địa),

Carey A.T nghiên cứu sự thích ứng với quá trình học tập của sinh viên nƣớc ngoài

trong môi trƣờng văn hóa mới, đã phân tích quá trình thích ứng với nền văn hoá

Anh của sinh viên các nƣớc thuộc địa (chủ yếu là từ các nƣớc châu Phi và châu Á)

đến Anh học tập. Trong phân tích của mình, Carey A.T chú ý nhiều đến những kỳ

vọng của sinh viên, những khó khăn gắn liền với cuộc sống sinh viên mà họ phải

đối mặt và thái độ của sinh viên Anh đối với họ [128].

Năm 1957, ba nhà tâm lí học xã hội là Hopkins J, Malleson N.và Sarnoff I.

nghiên cứu mối liên hệ giữa kết quả học tập với quan hệ bạn bè khác giới của sinh

viên nƣớc ngoài học tập ở London và đƣa ra kết luận thú vị nhƣng gây nhiều tranh

cãi, rằng 62,7% sinh viên có bạn khác giới đạt kết quả học tập tốt (vƣợt qua các

kỳ thi), trong khi con số này ở sinh viên không có bạn khác giới chỉ là 37,3%; còn

về tỉ lệ sinh viên học kém thì 31,6% số sinh viên có bạn khác giới có kết quả học

tập kém trong khi con số này ở nhóm sinh viên không có bạn khác giới lên đến

68,4% [132, tr.25-36].

8

Năm 1963, Andreeva DA.tiếp cận vấn đề thích ứng theo quan niệm nhân

cách, coi thích ứng là một vấn đề của nhân cách: “Có thể xem thích ứng là một quá

trình xây dựng chế độ hoạt động tối ưu và có mục đích của nhân cách”. Theo bà,

thích ứng tâm lý khác biệt về chất so với thích nghi sinh học, là một quá trình thích

nghi đặt biệt của con người với tư cách là chủ thể tích cực thâm nhập vào những

điều kiện sống mới. Khái niệm thích ứng học tập vì vậy được dùng với ý nghĩa là

quá trình tự học của sinh viên” [dẫn theo 134].

Năm 1963, trong một nghiên cứu của mình, Singh A. K. [141, tr.117] chỉ ra

3 nhóm vấn đề mà sinh viên Ấn Độ học ở Anh phải đối mặt, đó là những vấn đề về

cảm xúc, học tập và thích ứng. Ông kết luận: "Nghiên cứu cho thấy sẽ là sai lầm

nếu cho rằng sinh viên Ấn Độ là nhóm ít phân hoá. Sự thích ứng của họ với các

lĩnh vực khác nhau của cuộc sống nhƣ xã hội, cá nhân và học tập phụ thuộc vào

nhiều yếu tố mà trƣớc hết là địa vị xã hội, lứa tuổi, phẩm chất cá nhân, cấp học, loại

trƣờng và thời hạn cƣ trú".

Năm 1968, Arkoff A. trong tác phẩm “Adjustmant and mental health”

(Thích ứng và sức khoẻ tinh thần) [121] công bố công trình nghiên cứu của mình về

sự thích ứng tâm lý, bao gồm cả sự thích ứng học tập của học sinh và sinh viên.

Theo Arkoff A., sự thích ứng nói chung của con người gồm các chỉ số sau: Hạnh

phúc, sự hài hòa, lòng tự trọng, sự phát triển cá nhân, sự hội nhập cá nhân, khả

năng tiếp xúc với môi trường, sự độc lập với môi trường.

Năm 1970, các nhà tâm lý học trƣờng Đại học Tomsk (Liên Xô) đã tiến hành

nghiên cứu thực trạng kỹ năng học tập của sinh viên, nhằm tìm ra các biện pháp tác

động phù hợp giúp họ nhanh chóng thích ứng với quá trình học tập và đạt kết quả

học tập cao. Kết quả nghiên cứu cho thấy kỹ năng học tập của sinh viên còn nhiều

mặt yếu. Các tác giả đã tiến hành giảng dạy các chuyên đề cho sinh viên về cách

nghe và ghi bài giảng trên lớp, cách sử dụng giáo trình và tài liệu tham khảo, cách

chuẩn bị một đề cƣơng xemina… Việc tổ chức dạy học cho sinh viên theo các

chuyên đề kết hợp giảng bài, thảo luận tập thể và tham gia rèn luyện kỹ năng thực

hành có hƣớng dẫn của giáo viên đã đem lại kết quả tốt, trong thời gian ngắn sinh

viên đã thay đổi phƣơng pháp học và đạt kết quả học tập cao hơn [157, tr.324].

9

Cũng nghiên cứu về thực trạng kỹ năng làm việc, một công trình khác của

trƣờng Đại học Sƣ phạm BaCu (Adecbaidan - Liên Xô) “Những cơ sở của phương

pháp giảng dạy các môn khoa học xã hội ở đại học” đã nghiên cứu thực trạng kỹ

năng làm việc ở thƣ viện của sinh viên năm thứ hai. Kết quả nghiên cứu chỉ rõ: đa

số sinh viên chƣa thích ứng với kỹ năng làm việc ở thƣ viện (Có 82% sinh viên

không biết về các tài liệu giới thiệu sách báo chuyên môn, 46% sinh viên không có

thói quen học tập ở thƣ viện thƣờng kỳ, 64% sinh viên không biết cấu trúc các loại

thƣ mục của thƣ viện và 100% sinh viên không hiểu các ký hiệu của tài liệu ghi trên

phích tra cứu thƣ mục…). Để giúp sinh viên thích ứng với kỹ năng làm việc ở thƣ

viện, các nhà nghiên cứu đã hƣớng dẫn cho họ nắm vững cấu trúc thƣ mục, cách lựa

chọn sách để đọc và cách tìm sách tại thƣ viện [101, tr.324-325].

Năm 1970, Anumonye A. [125] tiến hành phỏng vấn 150 sinh viên châu Phi

học tập ở Anh và đƣa ra hàng loạt nguyên nhân gây cảm xúc hẫng hụt ở sinh viên

châu Phi trong quá trình học tập ở Anh, nhất là ở thời kỳ đầu. Ông phát hiện ra

những nguyên nhân tất yếu và những nguyên nhân không tất yếu của sự hẫng hụt.

Trong số này, những nguyên nhân từ văn hóa chiếm một tỷ lệ lớn. Theo ông, chính

sự không thích ứng với môi trƣờng văn hóa khiến sinh viên châu Phi gặp càng

nhiều khó khăn hơn trong cuộc sống và học tập tại Anh. Và hệ quả của nó là những

rắc rối nảy sinh trong đời sống tâm lý của họ.

Năm 1973, Retzke R. (Đức) tìm hiểu đặc trƣng của hoạt động học ở đại học

và những kỹ năng mà sinh viên phải chú ý. Từ đó rút ra bài học kinh nghiệm về làm

quen với hoạt động học của sinh viên [85].

Năm 1979, N.I. Inanôv, A.V Clêrêmôv nghiên cứu thích ứng nghề nghiệp

của sinh viên trƣờng Đại học Kim loại - Mỏ mang tên G.I. Nôsôva. Nghiên cứu

khẳng định: “thích ứng là một quá trình phức tạp và nhiều mặt. Thích ứng nhanh

hay chậm đối với việc học tập ở trƣờng đại học có ảnh hƣởng lớn đến kết quả học

tập” [160, tr.171-188]. Từ đó, khi bàn về thích ứng học tập các tác giả đã đƣa ra hai

loại thích ứng học tập: Thích ứng ban đầu trong thời gian mới nhập học và thích

ứng khoa học nói chung.