Một số hình thức thể hiện bài tập định tính trong dạy học vật lí ở trường trung học phổ thông

MOT SO HiNH THUC THE HIEN BAI TAP DjNH TINH

TRONG DAY HOC VAT Ll (i TRITONG TRUNG HOC PHO THONG

O PGS.TS. LE CON G TRIEM*

m rdt trong nhijng myc heu quan trpng eua

jddi mdi gido dye phd thdng hien nay Id

ren luyen cho hpc sinh (HS) kTndng vdn dyng

kien thue hpe dupe vdo thye tiin ddi sdng. Do dd,

viec tdng cudng su dyng bdi tap djnh tinh (BTDT)

h-ong dgy hpe (DH) vdt li (VL) Id rdt cdn thiet.

Trong DHVL, viec cho HS tiep edn vd gidi ede

BTDT Id mdt trong nhijng bien phdp hiju hieu de

ren luyen cho HS trong hopt ddng nhdn thuc eung

nhu thye hien cdc thao tdc tu duy ngdy mdt chinh

xdc hon. Ben epnh dd, ddi vdi gido vien (GV),

hopt ddng chinh trong ede gid hpe VL Id td chuc,

hudng ddn, tpo dieu kien cho HS thye hien thdnh

cdng cdc hogt ddng nhdn thuc, de hg tdi tgo dugc

kien thue, kinh nghiem xd hdi vd bien chung thdnh

vdn lieng cua minh, ddng thdi Idm bien ddi bdn

thdn HS. De gid dpy VL dpt hieu qud, bdn thdn

GV phdi van dyng tdt cdc bude theo hen trinh

DH, mdt trong nhijng bude quan trpng dd Id viec

ddt vdn de thdng quo ede su kien md ddu. Nhieu

nhd nghien cuu ve phuong phdp DHVL deu thdng

nhdt cho rdng, su dyng mdt cdch thich hpp ede

BTDT Idm sy kien md ddu de ddt vdn de Id mdt

hudng di dung vd cd the dgt hieu qud coo. Ngodi

ro, do BTDT ed the dupe su dyng d cdc khdu khde

nhau trong tien trinh DH, nen thdng qua dd GV

thudng xuyen thu dugc nhCrng hn hieu ngupe tu

phia HS ve muc dp tTnh hdi eua HS ddi vdi vdn

de nghien cuu, ve sy phdt trien tu duy, ve ndng

lye sdng tpo... Su dyng BTDT d mue ndo, hinh

thuc cho HS tiep edn nhu the ndo vd su dyng vdo

luc ndo Id tOy theo myc dich, ndi dung cuo vdn

de edn nghien cuu, tuy theo yeu cdu ve mue dp

tTnh hdi tri thue cuo HS.

1. Khdi qudtve BTDT

BTDT dupe duo vdo DHVL vdi nhieu ten gpi

khde nhau nhu: «cdu hdi thye hdnh", «cdu hdi de

hnh hpi", «Bdi tap (BT) logic", «BT mieng", «cdu

hdi dinh tfnh", «cdu hdi kiem tra"... Sy do dgng

trong cdch gpi nhu vdy cho thdy, logi BT ndy

dugc su dyng trong DH cd uu diem ve nhieu mdt.

bdi mdi mdt ten gpi deu phdn dnh mdt khia cgnh

ndo dd ve uu diem. Mdc du ed nhieu ten gpi vd

y nghTa khde nhau cuo logi BT ndy, nhung nhin

chung, dd Id nhijng BT khi gidi, HS khdng cdn

thye hien cdc phep Hnh phue tgp md eh? thye hien

nhijng phep suy ludn logic tren co sd hieu rd bdn

chdt cua cdc khdi niem, djnh ludt VL vd nhdn biet

dugc cdc hien tugng VL trong cdc trudng hgp ey

the. Bdn chdt cua BTDT chinh Id d diem ndy. Cd

the dya tren nhijng heu chi khde nhau de phdn

logi ede BTDT. Tuy nhien, viec phdn logi BTDT

eung ehi mong Hnh tuong ddi vi trong bdt ki mot

lopi BT ndo cung chua dyng nhdng yeu to cua

mdt lopi BT khde. O ddy, dya vdo muc dp khd

cua BTDT ddi vdi HS, cd the chia Idm bo lopi:

BTDT don gidn, BTDT tdng hgp vd BTDT sdng tgo.

BTDT dan gidn Id lopi BT md khi gidi, HS ehi

edn dp dyng mdt djnh ludt, mdt quy tdc hay mpt

phep suy tudn logic td ed the gidi quyet dupe.

Vf dy: Sou khi do nhiet dp co the cho benh nhdn

bdng nhiet ke (dng cdp sdt), cdc tide sT thudng

vdy mgnh chiec dng cdp sdt Idm cho thuy ngdn

ben trong dng tut xudng dudi bdu. Cdch Idm h-en

dya vdo co sd VL ndo? Hdy gidi thich. De trd Idi

cdu hdi ndy, HS eh? cdn vdn dyng kien thuc ve

qudn tinh td du.

BTDT tdng hgp Id logi BT md khi gidi, HS phdi

dp dyng mdt chudi cdc phep suy tudn logic dua

tren co sd cua cdc djnh ludt, quy tdc cd lien quan

mdi cd the gidi quyet dugc. Vf dy: Cd hoi ddy

ddn cung chieu ddi vd cung tiet dien: mdt bdng

ddng, mdt bdng nhdm. Hdi neu mdc ndi hep hai

ddy ddn dd vdi nhau rdi mdc vdo hai cyc cua

mdt ngudn dien khdng ddi thi khi cd ddng dien

ehpy qua, nhiet lugng tod ro d ddy ddn ndo tdn

hon? Gidi thich tgi sao? De gidi ddp cdu hdi neu

tren, HS phdi phd'i hgp su dyng nhieu kien thuc

khde nhau vd biet cdch xdu ehuoi kien thuc hop

ti; cy the td HS phdi tdn \uq\ trd Idi nhijng cdu hdi

* Tnrcing Bai hoc sir pham - 6ai hpc Hue

Tap chi Giao due so 23 7 (ki i . 5/201 o)