Một số biện pháp tạo biểu tượng nhân vật trong dạy học lịch sử việt nam 1954 – 1975 cho học sinh lớp

A. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá hiện nay, giáo dục và

đào tạo ngày càng được coi trọng và trở thành vấn đề bức thiết trước sù

bùng nổ thông tin của thế giới hiện đại. Đảng và Nhà nước ta đã đề ra mục

tiêu giáo dục hiện nay và quán triệt việc thực hiện tốt nhiệm vô đào tạo ra

các thế hệ người phát triển toàn diện về mọi mặt Đức-Trí-Thể-Mỹ và Lao

động. Bởi nguồn lực con người là vốn quý giá nhất của bất cứ một quốc gia

nào.

Trên tinh thần phát triển con người chung, sự nghiệp giáo dục ngày

càng được đẩy mạnh và phát triển toàn diện. Đặc biệt, việc đổi mới về nội

dung, phương pháp dạy học đối với chương trình giáo dục nói chung, trong

đó có bộ môn Lịch sử đã và đang đạt được nhiều thành tựu đáng kể. Tuy

nhiên, cải cách giáo dục là cả một quá trình cần phải luôn luôn được tăng

cường có hiệu quả.

Do đặc trưng riêng biệt của nhận thức lịch sử, việc học tập lịch sử

phải dùa trên cơ sở nắm bắt sự kiện và tạo biểu tượng lịch sử. Vì vậy, trong

dạy học lịch sử, việc tạo biểu tượng có vai trò rất quan trọng. Đặc biệt là

tạo biểu tượng về nhân vật lịch sử, vì sự liện là cơ sở của tri thức lịch sử,

mà nhân vật lịch sử là những con người làm lên sự kiện đó. Tuy nhiên,

trong dạy học lịch sử một bộ phận giáo viên chưa gắn liền sự kiện lịch sử

với nhân vật lịch sử, chưa khắc họa sinh động về chân dung nhân vật. Vì

vậy, thực tế cho thấy hiện tượng học sinh nhầm lẫn hoặc không hiểu về

nhân vật là phổ biến.

Ví dụ: Các em nhầm lẫn Bà Trưng, Bà Triệu là hai chị em. Hay khẳng

định rằng Lưu Vĩnh Phóc là kẻ cầm đầu bọn loạn đảng cờ đen, nổi dậy

chống giặc Pháp và triều đình nhà Nguyễn. Như vậy, là không hiểu đúng

về lịch sử.

Dạy và học bộ môn lịch sử được xem là một nội dung quan trọng trong

việc giáo dục đạo đức, tình cảm cho học sinh trong nhà trường hiện nay.

Tạo biểu tượng các nhân vật lịch sử về những tấm gương người thật việc

thật có sức thuyết phục đặc biệt đối với học sinh. Biểu tượng sinh động gây

cho các em hứng thó học tập lịch sử, đồng thời khơi dậy mạnh mẽ những

xúc cảm lịch sử đúng đắn, góp phần hình thành nên nhân cách học sinh.

Bên cạnh đó, phát huy năng lực nhận thức độc lập ở các em khi hiểu sâu

sắc sự kiện lịch sử.

Giảng dạy Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 – 1975 có vị trí quan

trọng trong toàn bộ tiến trình lịch sử Việt Nam, với nội dung phong phú và

nhân vật đa dạng để tạo biểu tượng cho học sinh. Việc tạo biểu tượng chân

thực về các nhân vật sẽ giúp học sinh hình dung được bức tranh lịch sử

sinh động của dân téc thời kỳ 1954 – 1975. Trên cơ sở đó, hình thành ở các

em thái độ khâm phục, biết ơn đối với các anh hùng dân téc đã hi sinh cho

cuộc sống độc lập tự do hôm nay. Đồng thời, có thái độ lên án, căm ghét

đối với những kẻ xâm lược, những kẻ phản dân hại nước chà đạp lên sương

máu dân téc mình. Tuy nhiên, việc tạo biểu tượng các nhân vật lịch sử chỉ

có thể phát huy được tính tích cực của nó nếu như nã được đặt trong sự

phối hợp hài hoà với hệ thống các phương pháp dạy học khác của bộ môn.

Nã được tiến hành với nhiều biện pháp như “Dĩ nhân đối sự” (dùng người

chỉ việc), “Dĩ sù đối nhân” (lấy việc để chỉ người), sử dụng phương pháp

miêu tả để nêu đặc điểm nhân vật,... Trong thực tế dạy học, các biện pháp

đó chưa được sử dụng một cách nhuần nhuyễn.

Đó là những lÝ do cơ bản để chóng tôi chọn đề tài “Một số biện

pháp tạo biểu tượng nhân vật trong dạy học lịch sử Việt Nam 1954 –

1975 cho học sinh líp 12 THPT” với mong muốn bước đầu đi sâu nghiên

cứu các biện pháp tạo biểu tượng các nhân vật lịch sử. Hơn nữa, giải quyết

tốt đề tài này sẽ là cơ sở vận dụng nó một cách có hiệu quả trong dạy học

lịch sử ở trường THPT hiện nay.

2. Lịch sử vấn đề

Điểm qua các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài bài tập

giúp chúng tôi có cơ sở nhận thức về qúa trình và mức độ giải quyết các

vấn đề đó. Trên cơ sở đó tiếp tục tìm hiểu cụ thể về đề tài đã chọn.

Trong các tác phẩm lý luận dạy học của M. N. Sácđacôp “Tư duy

của học sinh” Nxb Giáo dục Hà Nội 1970 và Hồ Ngọc Đại “Tâm lý dạy

học” Nxb Giáo dục 1983 đã đề cập đến việc tạo biểu tượng lịch sử như là

một trong các khâu không thể thiếu của quá trình nhận thức lịch sử. Tác giả

Hồ Ngọc Đại đã nêu lên vai trò của việc tạo biểu tượng thông qua việc

khẳng định quá trình tri giác để tạo biểu tượng “sẽ trở thành chỗ dùa khi

lĩnh hội tri thức”. Tuy nhiên, với việc đưa ra các lý luận quan trọng trong

dạy học nói chung, hai tác phẩm trên chưa đề cập đến các biện pháp sư

phạm tạo biểu tượng lịch sử cũng như tạo biểu tượng các nhân vật lịch sử.

Trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử” tập 1, Giáo sư Phan

Ngọc Liên chủ biên, Nxb Đại học sư phạm 2002. Phần viết của Phó giáo

sư. TS Trịnh Đình Tùng về biểu tượng lịch sử đã nêu lên những vấn đề

khái quát nhất về biểu tượng lịch sử. Giúp chúng ta hiểu thế nào là biểu

tượng lịch sử, vai trò và việc phân loại biểu tượng, các biện pháp sư phạm

biểu tượng lịch sử.

Về việc tạo biểu tượng các nhân vật lịch sử đã được đề cập khá rõ

trong cuốn “Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử” do Phan Ngọc

Liên - Trịnh Đình Tùng - Nguyễn Thị Côi - Trần Vĩnh Tường đồng chủ

biên. Bài viết của TS Đặng Văn Hồ - Khoa lịch sử - Đại học sư phạm - Đại

học Huế với nhan đề “tạo biểu tượng về nhân vật lịch sử để giáo dục tư

tưởng, tình cảm cho học sinh” đã nêu lên những lí luận cơ bản về tạo biểu

tượng nhân vật lịch sử, vai trò, ý nghĩa của việc tạo biểu tượng các nhân vật

lịch sử, các nguyên tắc và một số biện pháp cụ thể. Bên cạnh đó, bài viết

của TS Đặng Thanh Toán “Tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp của Hồ Chí

Minh trong giáo dục lịch sử để giáo dục cho học sinh tinh thần quốc tế

chân chính” là một ví dụ làm sáng tỏ những vấn đề lí luận về tạo biểu

tượng nhân vật.

Trong cuốn “Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong SGK lịch sử

THCS phần lịch sử Việt Nam” và cuốn “Kênh hình trong dạy học lịch sử ở

trường THPT” tập 1 phần lịch sử Việt Nam do Giáo sư Nguyễn Thị Côi

chủ biên cho chóng ta nắm được những nội dung lịch sử và phương pháp

sử dụng hệ thống kênh hình trong dạy học phần lịch sử Việt Nam. Giúp

giáo viên lùa chọn các phương pháp phù hợp tạo biểu tượng cho học sinh.

Trong đó có chân dung các nhân vật thuộc giai đoạn lịch sử Việt Nam 1954

– 1975.

Bên cạnh đó, công trình luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Văn

Phong với đề tài “Dạy học nhân vật trong bộ môn lịch sử Việt Nam giai

đoạn 1858 – 1930 ở trường PT” đã nêu lên những vấn đề lí luận, thực tiễn

và hệ thống các phương pháp sư phạm giảng dạy nhân vật lịch sử ở trường

PT. Cùng với các đề tài khoá luận thuộc chuyên ngành Phương pháp dạy

học lịch sử của các sinh viên khoa sử - ĐHSP Hà Nội trong những năm gần

đây nghiên cứu về nhân vật, tạo biểu tượng nhân vật: Luận văn của sinh

viên Trần Thị Nhung với đề tài “một số biện pháp giảng dạy nhân vật trong

bộ môn lịch sử Việt Nam giai đoạn 1858 – 1930 ở trường PT”. Hay luận

văn của sinh viên Nguyễn Văn Tài với đề tài “Về việc tạo biểu tượng các

nhân vật lịch sử cho học sinh líp 10 THPT phần lịch sử thế giới cận đại”.

Tác giả đã nêu lên những lí luận, hệ thống các nguyên tắc chung khi tạo

biểu tượng nhân vật lịch sử và một số biện pháp tạo biểu tượng về nhân vật

trong dạy học lịch sử 10 - thế giới cận đại.

Ngoài ra, trên quan điểm chủ nghĩa Mác – Lênin để hiểu được lịch

sử là lịch sử của quần chúng, nhưng cá nhân tiêu biểu có vai trò không nhỏ

trong sự phát triển của lịch sử; chúng tôi tham khảo bài viết của tác giả

Trần Huy Liệu trong nghiên cứu lịch sử số 6 – 1967 với nhan đề “Anh

hùng tạo thời thế hay thời thế tạo anh hùng”.