Một số biện pháp phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo lớn thông qua hoạt động khám phá khoa học.

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC – MẦM NON

----------

DƯƠNG THỊ CHÂU

Một số biện pháp phát triển kỹ năng giải quyết

vấn đề cho trẻ mẫu giáo lớn thông qua hoạt

động khám phá khoa học

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

2

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong những năm gần đây, kể từ khi Việt Nam hội nhập WTO, các kỹ

năng làm việc chuyên nghiệp dành cho người lao động càng ngày càng được coi

trọng. Thế hệ trẻ ngày càng ý thức được rằng, muốn vươn ra thế giới thì không

chỉ cần có kiến thức và năng lực ngôn ngữ vững vàng, mà còn cần đến những

kỹ năng sống vững chắc thì mới có thể đạt đến thành công. Xã hội đòi hỏi

con người phải có trí tuệ, năng động, sáng tạo, có khả năng thích ứng mọi

hoàn cảnh, con người không ngừng thay đổi để phù hợp với những yêu cầu

đó. Chính vì vậy con người cần trang bị đầy đủ các kỹ năng để vượt qua những

thách thức đó, một trong những kỹ năng sống quan trọng và cần thiết là kỹ năng

giải quyết vấn đề giúp con người lựa chọn và giải quyết những vấn đề vướng

mắc một cách nhanh chóng và đạt hiệu quả.

Cô Ngô Thanh Giang chuyên gia đào tạo kỹ năng nghĩ rằng “tầm quan

trọng của việc xây dựng kỹ năng sống từ nhỏ cho trẻ, đặc biệt là trong 12 năm

đầu đời khi bộ não của trẻ hoạt động mạnh mẽ để trẻ hoàn thiện” . Việc giáo

dục, nâng cao kỹ năng sống nói chung và kỹ năng giải quyết vấn đề nói riêng

cho trẻ là một yêu cầu cấp thiết đảm bảo mục đích của giáo dục là đào tạo những

con người tự chủ, năng động, sáng tạo. Như vậy, có thể coi kỹ năng giải quyết

vấn đề (KNGQVĐ) như một điều kiện, đồng thời là kết quả của sự phát triển

nhân cách trẻ.

Mục đích của dạy học ở trường mầm non là cung cấp cho trẻ những tri

thức tiền khoa học. Trong quá trình cung cấp kiến thức đó, “không phải là

truyền thụ kiến thức cho trẻ nhỏ, mà chúng ta phải làm sao cho trẻ có khả năng

tự mình tìm đến kiến thức” Giáo dục kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ là một

điều rất quan trọng trong việc hình thành nhân cách của mỗi con người.

Khám phá khoa học là một trong những hoạt động tạo ra nhiều cơ hội để

rèn luyện và hình thành kỹ năng giải quyết vấn đề. Thông qua những bài học

3

khoa học đơn giản về tự nhiên xã hội giáo viên không những giúp trẻ mở rộng

vốn tri thức nào đó, mà còn giúp trẻ hình thành các năng lực tư duy, khả năng

phám đoán và giải quyết vấn đề, nuôi lòng ham mê khám phá… và những tiền

đề cần thiết cho trẻ trong suốt cuộc đời.

Chương trình chăm sóc – giáo dục mầm non hiện nay được đổi mới theo

hướng tích hợp các chủ đề, lấy trẻ làm trung tâm. Theo quan điểm này, trong

hoạt động KPKH, giáo viên là người hướng dẫn, tạo cơ hội cho trẻ tự tìm tòi,

khám phá. Bên cạnh đó, cần phải lựa chọn, vận dụng các phương pháp dạy học

khác nhau một cách sáng tạo nhằm giáo dục kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ,

tạo điều kiện cho trẻ thực hiện những ý tưởng, tự giải quyết những vấn đề gặp

phải của mình, thúc đẩy hoạt động của trẻ. Tuy nhiên, một số trường mầm non

hiện nay, việc cho trẻ KPKH theo hướng đổi mới còn nhiều hạn chế. Nhìn chung

các tiết học ở trường mầm non chưa thực sự giáo dục cho trẻ kỹ năng giải quyết

vấn đề cho trẻ, chưa tạo điều kiện để trẻ tự giải quyết những vấn đề xảy ra mà

thường có sự rập khuôn, thụ động. Do đó, việc tìm ra các biện pháp phát triển kỹ

năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo nói chung và trẻ mẫu giáo lớn nói riêng

thông qua hoạt động KPKH là một việc rất quan trọng và cần thiết.

Vì vậy, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu của mình là: “Một số biện pháp

phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo lớn thông qua hoạt

động KPKH”.

2. Mục đích nghiên cứu

- Nghiên cứu một số biện pháp phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho

trẻ MG lớn thông qua hoạt động Khám Phá Khoa Học.

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

a. Khách thể nghiên cứu

- Quá trình phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo.

b. Đối tượng nghiên cứu

- Các biện pháp phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo

lớn thông qua hoạt động khám phá khoa học

4

4. Giả thuyết khoa học

- Giáo viên biết sử dụng các biện pháp phù hợp khi tổ chức hoạt động

KPKH như: Sử dụng hệ thống câu hỏi đa dạng, có vấn đề, sử dụng tình huống

có vấn đề, cho trẻ trải nghiệm, trò chơi học tập… thì sẽ nâng cao hiệu quả phát

triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ cho trẻ, góp phần nâng cao chất lượng

quá trình xây dựng kỹ năng sống cho trẻ.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận của việc phát triển kỹ năng giải

quyết vấn đề cho trẻ MG lớn thông qua hoạt động KPKH

- Tìm hiểu thực trạng quá trình giáo dục kỹ năng giải quyết vấn đề cho

trẻ MG lớn thông qua hoạt động KPKH ở trường MN 20.10.

- Đề xuất một số biện pháp giáo dục kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ

MG lớn thông qua hoạt động KPKH ở trường MN 20.10. Và tiến hành thực

nghiệm sư phạm nhằm khẳng định tính khả thi của các biện pháp đề xuất.

6. Phạm vi nghiên cứu

- Đề tài tiến hành nghiên cứu các biện pháp phát triển kỹ năng giải quyết

vấn đề cho trẻ MG lớn thông qua hoạt động KPKH tại trường MN 20.10, trường

mầm Hoa Phượng Đỏ, thành phố Đà Nẵng.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận

- Tìm đọc, phân tích, tổng hợp các tài liệu có liên quan đến đề tài.

7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

7.2.1. Phương pháp điều tra Anket

- Điều tra giáo viên giảng dạy tại các lớp MGL nhằm tìm hiểu thực trạng sử

dụng các biện pháp phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ MG lớn thông

qua hoạt động KPKH ở trường MN 20.10 và trường mầm non Hoa Phượng Đỏ.

7.2.2. Phương pháp đàm thoại

5

- Đàm thoại với trẻ mẫu giáo lớn trong các giờ KPKH để tìm hiểu thêm về

đặc điểm tâm lý của trẻ và các yếu tố kích thích trẻ chủ động, tìm tòi, giải quyết

những nhiệm vụ được giao của trẻ trong giờ học.

- Trao đổi với giáo viên dạy trẻ, giáo viên bộ môn Phương pháp cho trẻ làm

quen với môi trường xung quanh và những giáo viên có kinh nghiệm trong việc

phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ MGL thông qua hoạt động KPKH.

7.2.3. Phương pháp quan sát

- Quan sát hoạt động KPKH của trẻ MGL ở trường MN 20.10 và trường

mầm non Hoa Phượng Đỏ – thành phố Đà Nẵng.

7.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm

- Thực nghiệm một số biện pháp tổ chức hoạt động KPKH nhằm đánh giá

hiệu quả các biện pháp.

7.3. Phương pháp thống kê toán học để xử lí kết quả nghiên cứu

8. Cấu trúc đề tài

- Phần mở đầu.

- Phần nội dung:

+ Chương I: Cơ sở lý luận của biện pháp phát triển kỹ năng giải quyết vấn

đề cho trẻ mẫu giáo lớn thông qua hoạt động khám phá khoa học.

+ Chương II: Thực trạng biện pháp phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho

trẻ mẫu giáo lớn thông qua hoạt động khám phá khoa học.

+ Chương III: Một số biện pháp phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ

mẫu giáo lớn thông qua hoạt động KPKH và thực nghiệm sư phạm các biện

pháp.

- Phần kết luận.

6

PHẦN II NỘI DUNG

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KỸ

NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO TRẺ MẪU GIÁO LỚN THÔNG

QUA HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

1.1.1. Các công trình nghiên cứu về kỹ năng và kỹ năng giải quyết vấn đề

trong và ngoài nước

1.1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài

Nhìn một cách tổng thể các công trình nghiên cứu kỹ năng của các tác giả

nước ngoài được tiến hành theo hai hướng:

* Hướng thứ nhất: Bao gồm các công trình nghiên cứu ở mức độ khái quát,

khái quát, đại cương. Tuy chỉ nghiên cứu ở mức độ đó, song họ cũng đã đi sâu

nghiên cứu bản chất, khái niệm kỹ năng, các giai đoạn, các quy luật, các điều

kiện hình thành kỹ năng, mối quan hệ giữa kỹ năng và kỹ xão…Đại diện của

hướng nghiên cứu thứ nhất có tác giả như: A.G.Kovaliov, K.K.Platonov,

V.X.Cuzin, A.V.Petrovxki, V.A.Kruch, P.Ia.Galperin…

Cụ thể là:

 A.V.Petrovxki cho rằng: kỹ năng là cách thức hành động dựa trên cơ sở

tổ hợp những tri thức và kỹ xảo đã có, kỹ năng được hình thành bằng con đường

luyện tập tạo khả năng cho con người thực hiện hành động không chỉ trong

những điều kiện quen thuộc mà cả trong những điều kiện đã thay đổi.

 Ph.N.Gonobolon trong cuốn “Những phẩm chất tâm lý của người giáo

viên” đã phân tích hoạt động sư phạm ở hai lĩnh vực dạy học và giáo dục, trong

đó phân tích cụ thể công tác dạy học và công tác giáo dục cần có những phẩm

chất gì?

7

* Hướng thứ hai: Các công trình nghiên cứu kỹ năng ở mức độ cụ thể trong

các lĩnh vực khác nhau như lĩnh vực hoạt động sư phạm, hoạt động lao động,

hoạt động sản xuất…

Cụ thể là:

Những công trình nghiên cứu kỹ năng lao động, sản xuất như:

V.V.Tsebyseva, K.K.Platonov, G.G.Golubev (1977)…

Nghiên cứu về kỹ năng giải quyết vấn đề có các công trình nghiên cứu của

các tác giả như: Karl Duncker (1935), K.Popper, T.Kuhn, L.Laudan...

Trước thế kỉ 20, phương pháp dạy học chủ yếu là do người thầy thuyết

giảng và truyền thụ các niềm tin về chân lý đó cho người học với sự cảm hoá

bằng các lập luận logic và các thực nghiệm, nhiệm vụ của người học trò là tiếp

thụ một cách đầy đủ, trung thành, nhưng là thụ động, các niềm tin chân lý trong

các "tri thức khoa học" được truyền giảng đó.

Cho đến thế kỷ 20, từ những phê phán và đề xuất của các trường phái khác

nhau như của K.Popper, T.Kuhn, L.Laudan... đến các thập niên cuối thế kỷ, chủ

nghĩa hiện thực khoa học dung hoà các quan điểm phê phán đó và đề xuất quan

điểm cho rằng có một thế giới tồn tại độc lập và có thể nhận thức được, đồng

mọi tri thức đều là không chắc chắn, có thể sai và đều cần được đánh giá một

cách phê phán...Quan điểm này phù hợp với quan điểm giáo dục mà nhà triết

học và giáo dục lớn của Hoa Kỳ John Dewey đề ra từ buổi giao thời của hai thế

kỷ 19 và 20, khi ông chủ trương "Học sinh đến trường không phải để tiếp thu

những tri thức đã được ghi vào trong một chương trình mà rồi có lẽ sẽ không

bao giờ dùng đến, nhưng chính là để giải quyết các vấn đề, giải quyết các "bài

toán" của nó, những thực tế mà nó gặp hằng ngày. Về phía người thầy giáo, ông

ta hành động như một người bạn có kinh nghiệm, khuyên nhủ, hướng dẫn và cho

trẻ biết những gì mà thầy biết về vấn đề được đặt ra". Như vậy, trong nền giáo

dục thế giới đã có cơ sở để hình thành một cách học mới, một phương pháp dạy

và học mới, nay ta gọi là phương pháp giải quyết vấn đề (problem solving), thay

cho phương pháp cũ là truyền đạt và tiếp thu thụ động các bài giảng có sẵn trong

8

chương trình và sách giáo khoa. Tuy nhiên, phương pháp dạy học mới này đã

không phải dễ dàng được chấp nhận và sử dụng trong thực tiễn dạy học ở các nhà

trường, mà đã phải trải qua nhiều thử thách, thực nghiệm trong gần suốt một thế kỷ

20 để đến gần đây mới được sử dụng thực sự ở nhiều trường đại học ở Hoa Kỳ và

trở thành một yếu tố chủ đạo trong cải cách giáo dục ở một số nước khác.

Ở Phần Lan là một nước luôn tham gia chủ trì tổ chức các kỳ thi đánh giá

trình độ học sinh quốc tế (PISA), từ vài thập niên gần đây, phương pháp "giải

quyết vấn đề" đã được xem là một yếu tố quan trọng trong cải cách giáo dục, và

là một nội dung trong đổi mới chương trình và sách giáo khoa của các cấp học

từ phổ thông đến đại học. Trong nhiều thập niên gần đây, phương pháp "giải

quyết vấn đề" đã được đưa vào như là một yếu tố quan trọng trong cải cách giáo

dục ở nhiều nước.

1.1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam

Ở Việt Nam, các nhà khoa học đã nghiên cứu các vấn đề như: Làm rõ khái

niệm kỹ năng, kỹ năng lao động, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng sư

phạm…Các nhà tâm lí học Việt Nam cũng đi theo hướng nghiên cứu của các

nhà tâm lí học Liên Xô. Cụ thể: PGS. TS Trần Trọng Thủy trong “Tâm lí học

lao động” (1978) đã nghiên cứu kỹ năng lao động công nghiệp, ông đã nêu lên

khái niệm kỹ năng và điều kiện để hình thành kỹ năng hoạt động công nghiêp;

PGS. TS Nguyễn Công Uẩn đã quan niệm tri thức, kỹ năng, kỹ xão là điều kiện

cần thiết để hình thành năng lực trong một lĩnh vực nào đó.

Ở nước ta, cũng đã có một vài nhóm nhà giáo thử đưa phương pháp giải

quyết vấn đề (thường được gọi là giải quyết tình huống - situation solving) như

của giáo sư Trần Văn Hà đưa vào trong giảng dạy nông nghiệp, nhưng rồi chưa

được sự hỗ trợ cần thiết nên không phát triển được.

Hiện nay, sau nhiều thập niên phát triển, nội dung của phương pháp "giải

quyết vấn đề" đã được bồi đắp rất phong phú, được kết hợp với các nội dung về

rèn luyện các kỹ năng tư duy phê phán và tư duy sáng tạo, có thể hình thành nên

một môn học mới, làm cơ sở lý luận cho việc rèn luyện và nâng cao năng lực