Một số biện pháp nâng cao hoạt động nhận thức dạy học số học lớp 1 đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông năm 2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC

--------

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP NĂM 2020

Tên công trình:

MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HOẠT ĐỘNG

NHẬN THỨC DẠY HỌC SỐ HỌC LỚP 1

ĐÁP ỨNG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG

NĂM 2018

Sinh viên thực hiện: Nguyễn Đoàn Trúc Vân - 17STH

Người hướng dẫn : TS. Hoàng Nam Hải

Đà Nẵng, tháng 12 năm 2020

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC

DẠY HỌC SỐ HỌC TRONG MÔN TOÁN LỚP 1 ĐÁP ỨNG

CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG NĂM 2018

Giảng viên hướng dẫn: TS. Hoàng Nam Hải

Sinh viên thực hiện : Nguyễn Đoàn Trúc Vân

Đà Nẵng, tháng 12 năm 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nêu trong khóa luận là trung thực và chưa từng được công bố trong bất

kỳ công trình nào khác.

Sinh viên thực hiện

i

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian thực hiện khóa luận tốt nghiệp, em đã nhận được nhiều sự giúp

đỡ, đóng góp ý kiến và chỉ bảo nhiệt tình của thầy cô, gia đình và bạn bè.

Em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến TS. Hoàng Nam Hải – Trưởng khoa

Giáo dục Tiểu học, Trường Đại học Sư Phạm, Đại học Đà Nẵng đã tận tình hướng

dẫn, chỉ bảo em trong suốt quá trình hoàn thành khóa luận tốt nghiệp.

Em cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong trường nói chung, các thầy

cô trong Khoa Giáo dục Tiểu học nói riêng, đã dạy dỗ cho em kiến thức về các môn

đại cương cũng như các môn chuyên ngành, giúp em có được cơ sở lý thuyết vững

vàng và em xin cảm ơn quý Ban giám hiệu, quý thầy cô trường Tiểu học Huỳnh Ngọc

Huệ – TP Đà Nẵng đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập.

Cảm ơn gia đình và bạn bè, đã luôn tạo điều kiện, quan tâm, giúp đỡ, động

viên em trong quá trình học tập và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp.

Do thời gian và kiến thức còn hạn chế nên trong quá trình hoàn thiện khóa

luận không thể tránh khỏi một số sai sót. Kính mong quý thầy/cô chỉ bảo thêm.

Trân trọng!

Đà Nẵng, ngày 30 tháng 12 năm 2020

Sinh viên thực hiện

ii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN....................................................................................................... 2

LỜI CẢM ƠN.............................................................................................................. i

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT........................................................................ vi

DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................ vi

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài............................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu........................................................................................ 3

3. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 3

4. Giả thuyết khoa học .......................................................................................... 3

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 3

6. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................. 3

7. Cấu trúc đề tài................................................................................................... 4

CHƯƠNG 1................................................................................................................ 5

TỔNG QUAN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU..................................................................... 5

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề................................................................................ 5

1.1.1. Trên thế giới.............................................................................................. 5

1.1.2. Ở Việt Nam ............................................................................................... 6

1.2. Tiểu kết chương 1............................................................................................. 8

CHƯƠNG 2.............................................................................................................. 10

CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................................. 10

2.1. Đặc điểm tâm lí của học sinh tiểu học ........................................................... 10

2.1.1. Đặc điểm nhận thức ................................................................................. 10

2.1.1.1. Tri giác ............................................................................................... 10

2.1.1.2. Tư duy ............................................................................................... 10

2.1.1.3 Chú ý .................................................................................................. 11

2.1.2. Đặc điểm nhân cách................................................................................. 11

2.1.2.1. Nhận thức .......................................................................................... 11

2.1.2.2. Tình cảm............................................................................................ 11

2.1.2.3. Ý chí .................................................................................................. 12

2.2. Cấu trúc nội dung dạy học môn Toán lớp 1 năm 2018 .................................. 14

2.2.1 Số và phép tính ......................................................................................... 14

iii

2.2.2. Hình học và đo lường .............................................................................. 15

2.2.2.1. Hình học trực quan ............................................................................ 15

2.2.2.2. Đo lường............................................................................................ 15

2.3. Dạy học Toán lớp 1 đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông 2018............ 16

2.3.1.Mục tiêu dạy học số học Toán lớp 1......................................................... 16

2.3.2. Các năng lực và phẩm chất toán học phát triển cho học sinh tiểu học .... 16

2.3.2.1. Năng lực chung.................................................................................. 16

2.3.2.2. Năng lực đặc thù................................................................................ 17

2.3.2.3. Các phẩm chất phát triển cho học sinh tiểu học ................................ 20

2.4. Quan niệm về hoạt động nhận thức trong dạy học toán lớp 1 ....................... 21

2.4.1. Khái niệm hoạt động nhận thức ............................................................... 21

2.4.1.1. Nhận thức .......................................................................................... 21

2.4.1.2. Hoạt động nhận thức ......................................................................... 22

2.4.2. Các giai đoạn của hoạt động nhận thức ................................................... 22

2.4.2.1. Hoạt động nhận thức cảm tính........................................................... 22

2.4.2.2. Hoạt động cảm thức lý tính (tư duy trừu tượng)............................... 24

2.4.2.3. Hoạt động nhận thức trở về thực tiễn ................................................ 25

2.5 Quá trình nhận thức......................................................................................... 25

2.5.1. Quá trình tri giác ...................................................................................... 25

2.5.2. Quá trình chú ý ........................................................................................ 27

2.5.3. Quá trình trí nhớ....................................................................................... 28

2.5.4. Quá trình tư duy....................................................................................... 28

2.6. Tiểu kết chương 2........................................................................................... 29

CHƯƠNG 3.............................................................................................................. 30

KHẢO SÁT THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC TRONG

DẠY HỌC SỐ HỌC TOÁN LỚP 1......................................................................... 30

3.1. Mục đích khảo sát .......................................................................................... 30

3.2. Nội dung khảo sát........................................................................................... 30

3.2.1. Nội dung khảo sát giáo viên .................................................................... 30

3.2.2. Nội dung khảo sát học sinh...................................................................... 30

3.2.3. Nội dung khảo sát học sinh ..................................................................... 30

iv

3.2.4. Nội dung nghiên cứu sách toán lớp 1: “Kết nối tri thức với cuộc sống” 30

3.3. Đối tượng khảo sát ......................................................................................... 30

3.4. Tiến hành khảo sát.......................................................................................... 30

3.5. Phương pháp khảo sát..................................................................................... 30

3.6. Phân tích kết quả khảo sát.............................................................................. 31

3.6.1. Đánh giá tổ chức hoạt động nhận thức học sinh qua các hoạt động dạy

học môn toán của giáo viên lớp 1 ...................................................................... 31

3.6.2. Mức độ phát triển nhận thức của học sinh khi tham gia các hoạt động dạy

học số học do giáo viên tổ chức......................................................................... 33

3.6.3. Quá trình khái quát hóa thông qua hoạt động hình thành khái niệm, tính

chất, quy tắc toán học ........................................................................................ 37

3.6.4. Phân tích sách giáo khoa “Kết nối tri thức với cuộc sống” được thiết kế

theo quan điểm của Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 ..................... 39

3.7. Tiểu kết chương 3........................................................................................... 40

CHƯƠNG 4: MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC

DẠY HỌC SỐ HỌC TRONG MÔN TOÁN LỚP 1 ĐÁP ỨNG CHƯƠNG TRÌNH

GIÁO DỤC PHỔ THÔNG NĂM 2018 ................................................................... 41

4.1. Biện pháp 1: Vận dụng sáng tạo phương pháp dạy học trực quan nhằm tạo

biểu tượng hình thành kiến thức mới cho học sinh ................................................ 41

4.1.1. Mục đích của biện pháp........................................................................... 41

4.1.2. Cở sở khoa học của phương pháp trực quan........................................... 41

4.1.3. Nội dung và cách thức thực hiện ............................................................. 41

4.2. Biện pháp 2: Dạy học gắn với các tình huống thực tế mà HS được trải nghiệm

nhằm hỗ trợ tâm lý và nhận thức cho học sinh....................................................... 47

4.2.1. Mục đích của biện pháp........................................................................... 47

4.2.2. Cơ sở khoa học của biện pháp................................................................. 48

4.2.3.Nội dung và cách thức thực hiện .............................................................. 48

4.3. Biện pháp 3: Hình thành khái niệm toán học theo hướng tiếp cận hoạt động

học tập của học sinh. .............................................................................................. 52

4.3.1. Mục đích của biện pháp........................................................................... 52

4.3.2. Cở sở khoa học của biện pháp................................................................. 53

4.3.3. Nội dung và cách thức thực hiện ............................................................. 53

4.3 Biện pháp 4: Sử dụng phối hợp ngôn ngữ và biểu tượng hình thành các tính

chất toán học cho học sinh ..................................................................................... 59

v

4.3.1. Mục đích của biện pháp........................................................................... 59

4.3.2. Cơ sở khoa học của biện pháp................................................................. 59

4.3.3. Nội dung và cách thức thực hiện biện pháp ............................................ 60

4.4. Tiểu kết chương 4........................................................................................... 67

CHƯƠNG 5: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM............................................................. 68

5.1. Mục đích thực nghiệm.................................................................................... 68

5.2. Yêu cầu thực nghiệm...................................................................................... 68

5.3. Đối tượng, phạm vi, thời gian thực nghiệm................................................... 68

5.4. Nội dung, quá trình thực nghiệm ................................................................... 68

5.4.1. Hình thức thực nghiệm ............................................................................ 68

5.4.2. Phương pháp thực nghiệm....................................................................... 69

5.5. Phân tích kết quả thực nghiệm ....................................................................... 69

5.5.1. Biện pháp 1: Vận dụng sáng tạo phương pháp dạy học trực quan nhằm

tạo biểu tượng hình thành kiến thức mới cho học sinh...................................... 69

5.5.2. Biện pháp 2: Dạy học gắn với các tình huống thực tế mà HS được trải

nghiệm nhằm hỗ trợ tâm lý và nhận thức cho học sinh ..................................... 71

5.5.3 Biện pháp 3: Hình thành khái niệm toán học theo hướng tiếp cận hoạt

động học tập của học sinh.................................................................................. 72

5.5.4. Biện pháp 4: Sử dụng phối hợp ngôn ngữ và biểu tượng hình thành các

tính chất toán học cho học sinh.......................................................................... 73

5.6. Tiểu kết chương 5........................................................................................... 75

KẾT LUẬN .............................................................................................................. 75

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 76

PHỤ LỤC 1 .............................................................................................................. 79

PHỤ LỤC 2 .............................................................................................................. 81

PHỤ LỤC 3 .............................................................................................................. 82

PHỤ LỤC 4 .............................................................................................................. 84

vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Từ, cụm từ Viết tắt

1 Học sinh HS

2 Giáo viên GV

3 Học sinh tiểu học HSTH

4 Hoạt động nhận thức HĐNT

5 Hoạt động giáo dục HĐGD

6 Năng lực NL

7 Giải quyết vấn đề GQVĐ

8 Phương pháp dạy học PPDH

9 Sách giáo khoa SGK