Một giải pháp ký âm cho nhạc truyền thống Việt Nam

Bộ Giáo dục và Đào tạo – Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch

HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM

----------

Nguyễn Bình Định

MỘT GIẢI PHÁP KÝ ÂM

CHO NHẠC TRUYỀN THỐNG VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHỆ THUẬT ÂM NHẠC

Chuyên ngành: Lý luận Âm nhạc

Mã số: 62 21 01 01

Hà Nội –Tháng1/ 2010

Bộ Giáo dục và Đào tạo – Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch

HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM



MỘT GIẢI PHÁP KÝ ÂM

CHO NHẠC TRUYỀN THỐNG VIỆT NAM

Luận án Tiến sĩ Nghệ thuật Âm nhạc

Chuyên ngành: LÝ LUẬN ÂM NHẠC

Mã số: 62 21 01 01

Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS.TS. Phạm Minh Khang

Nghiên cứu sinh: Nguyễn Bình Định

Hà Nội – 1/2010

LêI CAM §OAN

T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cña riªng t«i. C¸c kÕt qu¶ nghiªn

cøu trong luËn ¸n lµ trung thùc vµ ch-a tõng ®-îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng

tr×nh nghiªn cøu nµo kh¸c.

T¸C GI¶

NGUYÔN B×NH §ÞNH

Gi¶i thÝch c¸c thuËt ng÷ vµ ch÷ viÕt t¾t

sö dông trong luËn ¸n

1.Gi¶i thÝch thuËt ng÷.

- Ghi ©m (Record): dïng m¸y ghi ©m ®Ó ghi ©m thanh vµo b¨ng tõ, ®Üa.

- Ký ©m(notation, musicale dictation): Sö dông c¸c ký hiÖu, nh¹c hiÖu ®Ó ghi

chÐp b¶n nh¹c ë trªn giÊy (cã thÓ nghe trùc tiÕp ng-êi ®µn, h¸t hoÆc nghe tõ

b¨ng, ®Üa, radio ... råi chÐp l¹i ra giÊy).

- Khu«ng nh¹c: lµ 1 ®-êng kÎ hoÆc nhiÒu ®-êng kÎ song song víi nhau dïng ®Ó

ghi c¸c nèt nh¹c vµ dÊu nh¹c. Khu«ng nh¹c phæ biÕn nhÊt lµ khu«ng nh¹c gåm 5

®-êng kÎ song song.

- Khãa nh¹c(key): Ký hiÖu ®Æt ë ®Çu khu«ng nh¹c dïng ®Ó x¸c ®Þnh tªn gäi cña

mét ®é cao nhÊt ®Þnh, tõ ®ã, lµm mèc ®Ó ®em l¹i tªn gäi cho c¸c nèt n»m trªn c¸c

dßng vµ c¸c khe cña khu«ng nh¹c.

- Nh¹c phæ (b¶n phæ): tê giÊy hoÆc nh÷ng tê giÊy, quyÓn s¸ch mµ trªn ®ã cã ghi

chÐp c¸c b¶n nh¹c.

- Ch÷ nh¹c: c¸c bËc trong thang ©m ®-îc biÓu thÞ b»ng c¸c ký hiÖu tu©n theo quy

-íc nhÊt ®Þnh.

- NhÞp chÝnh diÖn (nhÞp ch¸nh diÖn): lµ lo¹i nhÞp mµ khi gâ nhÞp(trong ©m nh¹c

truyÒn thèng lµ gâ vµo ph¸ch m¹nh) th× r¬i ®óng vµo vÞ trÝ cña mét ©m.

- NhÞp néi: lµ lo¹i nhÞp mµ khi gâ nhÞp(gâ vµo ph¸ch m¹nh) th× r¬i vµo nèt cuèi

cña mét tiÓu tiÕt.

- NhÞp ngo¹i (nhÞp sau): lµ lo¹i nhÞp mµ khi gâ nhÞp(gâ vµo vÞ trÝ ph¸ch m¹nh) th×

r¬i ®óng vµo nèt ë cuèi c©u.

- Ph¸ch (temps): ®¬n vÞ thêi gian cña « nhÞp. Trong ©m nh¹c cæ truyÒn ViÖt Nam

ph¸ch lµ mét ®¬n vÞ thêi gian chØ khung nhÞp. Mét ph¸ch cã thÓ gåm 2 nhÞp 2/4

hoÆc mét nhÞp 4/4. Khi tr×nh diÔn nh¹c cæ truyÒn ViÖt Nam, mçi ph¸ch ®-îc thÓ

hiÖn b»ng mét tiÕng gâ cña Song Loan hoÆc mét nh¹c cô cã tªn gäi lµ Ph¸ch.

- Tû tÇn: Tû sè tÇn sè c¬ b¶n gi÷a 2 ©m thanh, dïng ®Ó x¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch cao

®é gi÷a 2 ©m. Ng-êi ta th-êng dïng tû tÇn ®Ó tÝnh ra kho¶ng c¸ch cao ®é gi÷a 2

©m kÒ nhau hoÆc gi÷a mét ©m víi ©m khëi ®Çu cña thang ©m cã chøa ©m ®ã.

- ¢m nguyªn(©m c¬ b¶n): ©m ch-a cã dÊu hãa g× lµm cho nã n©ng cao hoÆc h¹

thÊp so víi t×nh tr¹ng ban ®Çu, ©m ë d¹ng quy chuÈn.

- Non: ThÊp h¬n ©m b×nh th-êng, ©m tiªu chuÈn mét chót nh-ng ch-a tíi nöa

cung.

- Giµ: Cao h¬n ©m b×nh th-êng, ©m tiªu chuÈn mét chót nh-ng ch-a tíi nöa

cung.

- Cents: §¬n vÞ ®o kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ©m thanh. Trong thang ©m b×nh qu©n cña

©m nh¹c ph-¬ng T©y, mét cung cã gi¸ trÞ b»ng 200 cents.

- C« ma (comma): §¬n vÞ ®o kho¶ng c¸ch nhá nhÊt gi÷a 2 ©m thanh. Cã nhiÒu

lo¹i Comma kh¸c nhau nh-: comma pythagorien(23,460 cents), comma syntonic

vµ comma didymic(21,506 cents), comma shisma(1,954 cents).v.v. Mét cung

trong thang ©m b×nh qu©n cña ©m nh¹c ph-¬ng T©y cã gi¸ trÞ b»ng 9 c« ma.

- Hãa biÓu: c¸c dÊu hãa viÕt ë ®Çu khu«ng nh¹c, ngay sau khãa, yªu cÇu tr×nh

diÔn trong suèt bµi, ë mäi bÌ, mäi qu·ng t¸m cho ®Õn khi nµo cã dÊu hãa kh¸c

thay thÕ.

- Nöa cung(cßn gäi lµ b¸n cung): lµ kho¶ng c¸ch 100 cents gi÷a 2 ©m, theo tiªu

chuÈn cña ©m nh¹c ph-¬ng T©y, sö dông trong thang ©m b×nh qu©n.

- Mét cung( cßn gäi lµ nguyªn cung): lµ kho¶ng c¸ch 200 cents gi÷a 2 ©m, theo

tiªu chuÈn cña ©m nh¹c ph-¬ng T©y, sö dông trong thang ©m b×nh qu©n.

- V¨n tù phæ (letter notation) : lµ lo¹i nh¹c phæ mµ trong ®ã c¸ch ký ©m cña nã sö

dông v¨n tù (ch÷ viÕt) ®Ó biÓu thÞ cao ®é cña c¸c ©m, kÕt hîp víi mét sè ký hiÖu

kh¸c biÓu thÞ vÒ tr-êng ®é, nhÞp, tèc ®é, s¾c th¸i cña t¸c phÈm.

- TÊu ph¸p phæ(Tabulature): lµ lo¹i nh¹c phæ sö dông v¨n tù, sè tù vµ mét sè ký

hiÖu kh¸c ®Ó ghi chÐp c¸c b¶n nh¹c th«ng qua viÖc biÓu thÞ c¸c thÕ tay, ngãn bÊm

cña nh¹c cô.

- §éng c¬ phæ(Ekphonetic notation): Lµ lo¹i nh¹c phæ dïng ch÷ vµ mét sè ký

hiÖu ®Ó biÓu thÞ nh÷ng m« tÝp(®éng c¬) cÊu thµnh nh÷ng m« h×nh giai ®iÖu mµ

trong ®ã qu·ng vµ tiÕt tÊu cña nã ®· ®-îc qui -íc s½n.

- Sè tù phæ(Figure Notation): Cßn gäi lµ Sè tù ký phæ ph¸p, lµ lèi ký ©m sö dông

c¸c ch÷ sè ®Ó biÓu thÞ cao ®é cña c¸c ©m.

- Phæ tuyÕn phæ(Staff notation): lµ lèi ký ©m sö dông dßng kÎ(khu«ng nh¹c) vµ

nèt nh¹c nh- ta thÊy ngµy nay. Phæ tuyÕn phæ cã c¸c lo¹i tõ 1 dßng ®Õn 20 dßng,

tuy nhiªn, phæ biÕn nhÊt lµ lo¹i sö dông khu«ng nh¹c 5 dßng kÎ.

- C«ng Xª phæ: mét lo¹i V¨n tù phæ (Letter Notation) ra ®êi vµo thêi nhµ

Minh(Trung Quèc, thÕ kû XV), sö dông c¸c ch÷ H¸n: Hß X- Xang Xª Cèng￾lµm ký hiÖu ®Ó ghi cao ®é.

- Qu·ng trung tÝnh: qu·ng lín h¬n qu·ng thø nh-ng nhá h¬n qu·ng tr-ëng, hoÆc

lín h¬n qu·ng ®óng nh-ng nhá h¬n qu·ng t¨ng.

- Hß nhÊt: Danh tõ chñ yÕu dïng trong C¶i l-¬ng - Tµi tö, sau hß nhÊt lµ hß nh×,

hß ba, hß t-, hß n¨m. C¸c nghÖ nh©n cã 2 c¸ch tÝnh: mét lµ, hß nhÊt cã cao ®é

b»ng ©m §« hoÆc ©m Rª (©m Rª th-êng ®-îc lùa chän nhiÒu h¬n) råi tõ ®ã tÝnh

ra c¸c hß kh¸c. Hai lµ, hß phµn råi ®Õn hß nhÊt; tõ ®ã tÝnh ra c¸c hß kh¸c.Ch¼ng

h¹n nh-, Hß phµn lµ §« th× Hß nhÊt lµ Rª, Hß nh× lµ Mi.v.v.

- Hß nh×: lµ ®øng sau hß nhÊt. VÝ dô: hß nhÊt lµ ®å th× hß nh× lµ rª.

- Hß phµn: ë d-íi hß nhÊt. Ch¼ng h¹n, hß nhÊt lµ ®å th× hß phµn lµ xi gi¸ng.

- Rung hét: Kü thuËt h¸t nÈy h¹t trong Quan hä, Ca trï.

- NhÊn m-în cung: lµ mét lo¹i kü thuËt diÔn tÊu th-êng dïng trong nh¹c cô d©y,

dïng ®Ó t¹o ra mét ©m thanh b»ng c¸ch ph¸t ra mét ©m ban ®Çu råi nhÊn lªn cao

®é dù ®Þnh. VÝ dô: b¾t ®Çu ®¸nh ©m xon råi nhÊn lªn ®Ó cã ©m la.

- Song thinh (cßn gäi lµ song thanh): kü thuËt tr×nh diÔn 2 bÌ cïng mét lóc trªn

mét nh¹c cô.

- Á: Mét lo¹i kü thuËt vuèt, gÈy l-ít nhanh ngãn tay qua nhiÒu d©y ®µn hoÆc

nhiÒu phÝm ®µn, t¹o ra mét chuçi ©m thanh liÒn bËc ®i lªn hoÆc ®i xuèng (t-¬ng

tù nh- kü thuËt Glissando trong ©m nh¹c ph-¬ng T©y).

2. C¸c ch÷ viÕt t¾t trong luËn ¸n.

- Bé VH- TT & DL: Bé V¨n hãa, ThÓ thao vµ Du lÞch.

- Bé GD & §T : Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o.

- HVANQGVN: Häc viÖn ¢m nh¹c Quèc gia ViÖt Nam.

- GS: Gi¸o s-.

- TS: TiÕn sÜ.

- PGS: phã Gi¸o s-.

- NS¦T: NghÖ sÜ -u tó.

- NG¦T: Nhµ gi¸o -u tó.

- NGND : Nhµ gi¸o nh©n d©n.

- NSND : NghÖ sÜ nh©n d©n.

- VN : ViÖt Nam.

- C, D, E, F, G, A ,B, H : C¸c ch÷ c¸i ®-îc dïng lµm ký hiÖu chØ c¸c ©m ®å, rª,

mi, pha, xon, la, xi gi¸ng, xi b×nh.

Môc lôc

Trang

Më §ÇU 1

Ch-¬ng 1: c¸c ph-¬ng thøc ký ©m cæ truyÒn

Trong lÞch sö ¢M NH¹C VIÖT NAM. 7

1.1. Ph-¬ng thøc ký ©m cæ truyÒn cho nh¹c cô d©y. 8

1.1.1 Lèi ký ©m cho nh¹c cô d©y sö dông ch÷ H¸n N«m viÕt theo chiÒu däc. 12

1.1.2. Lèi ký ©m cho nh¹c cô d©y sö dông ch÷ H¸n N«m viÕt theo chiÒu ngang. 29

1.2. Ph-¬ng thøc ký ©m cæ truyÒn cho nh¹c cô h¬i. 43

1.2.1 C¸ch ký ©m cho nh¹c cô h¬i sö dông ch÷ H¸n N«m ®Ó ghi cao ®é

theo hÖ thèng Hß Xù Xang. 45

1.2.2.C¸ch ký ©m cho nh¹c cô h¬i sö dông ch÷ H¸n N«m ®Ó ghi cao ®é b»ng

c¸c tõ t­îng thanh ë vÇn “ H”. 49

1.3. Ph-¬ng thøc ký ©m cæ truyÒn cho nh¹c cô gâ. 62

1.3.1. C¸ch ký ©m cho nh¹c cô gâ trong t¸c phÈm khÝ nh¹c. 64

1.3.2. C¸ch ký ©m cho nh¹c cô gâ trong t¸c phÈm thanh nh¹c ( nh¹c cô gâ

trong ban nh¹c ®Öm cho h¸t). 67

1.4. Ph-¬ng thøc ký ©m cæ truyÒn cho t¸c phÈm thanh nh¹c. 69

* TiÓu kÕt ch-¬ng 1. 75

Ch-¬ng 2: C¸c khuynh h-íng nghiªn cøu, c¶I tiÕn

c¸ch ký ©m nh¹c truyÒn thèng d©n téc. 76

2.1. Khuynh h-íng c¶i tiÕn tõ lèi ký ©m cæ truyÒn. 76

2.1.1. D¹ng thø nhÊt. 77

2.1.1.1 CÊp ®é 1. 77

2.1.1.2 CÊp ®é 2. 80

2.1.2. D¹ng thø hai. 83

2.2. Khuynh h-íng kÕt hîp lèi ký ©m cæ truyÒn víi lèi ký ©m ph-¬ng T©y. 89

2.2.1. Ph-¬ng ph¸p thø nhÊt. 89

2.2.2. Ph-¬ng ph¸p thø hai. 99

2.3. Khuynh h-íng c¶i tiÕn tõ lèi ký ©m ph-¬ng T©y. 108

* TiÓu kÕt ch-¬ng 2 . 113

Ch-¬ng 3: ®Ò xuÊt mét ph-¬ng thøc ký ©m ®æi míi

cho nh¹c truyÒn thèng ViÖt Nam. 120

3.1. X¸c ®Þnh môc tiªu vµ ph-¬ng h-íng viÖc t¹o dùng mét ph-¬ng thøc

ký ©m ®æi míi cho nh¹c truyÒn thèng ViÖt Nam. 121

3.1.1. Môc tiªu. 121

3.1.2. Ph-¬ng h-íng. 122

3.2. Néi dung cô thÓ cña ph-¬ng thøc ký ©m ®æi míi cho nh¹c truyÒn thèng

ViÖt Nam. 124

3.2.1 C¸ch ghi cao ®é. 124

3.2.1.1 Cao ®é trong ©m nh¹c Ph-¬ng T©y. 126

3.2.1.2. Cao ®é trong ©m nh¹c truyÒn thèng ViÖt Nam. 127

3.2.2. C¸ch ghi tr-êng ®é , tiÕt tÊu, nhÞp ph¸ch. 153

3.2.3. C¸ch ghi chÐp c¸c kü thuËt biÔu diÔn vµ nh÷ng yªu cÇu thÓ hiÖn

t¸c phÈm. 157

3.3. Mét sè vÊn ®Ò cÇn l-u ý khi sö dông nh¹c phæ ký ©m nh¹c truyÒn

thèng ViÖt Nam. 193

* TiÓu kÕt ch-¬ng 3. 199

KÕt luËn. 199

KiÕn nghÞ 201

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o

Phô lôc

- 1 -

.

, c

, bi

.

:

- 2 -

"

có điều kiện, .

.

,

- -

.

.

-

.

.v.v.

nghệ nhân,

:

- 1939.

-

1942.

- 3 -

- "

1951.

- 1952.

-

1955.

- 1956.

- 1978.

-

1979.

-

-

1980.

-

năm 2004.v.v.

, c

, nh

.

- 4 -

.

-

một .

- :

.

.

- - ".

.

-

.

- :

.

.

-

- .

.

, t

.

.

:

-

.

-

- 5 -

.

- g

, khơi d

.

.

- :

,

.

,

-

.

- :

.

ch

tế.

- 6 -

.

gồm .

Ch-¬ng 1: C¸c ph-¬ng thøc ký ©m cæ truyÒn trong lÞch sö ©m nh¹c

ViÖt Nam.

1.1. Ph-¬ng thøc ký ©m cæ truyÒn cho nh¹c cô D©y.

1.2. Ph-¬ng thøc ký ©m cæ truyÒn cho nh¹c cô H¬i.

1.3. Ph-¬ng thøc ký ©m cæ truyÒn cho nh¹c cô Gâ.

1.4. Ph-¬ng thøc ký ©m cæ truyÒn cho t¸c phÈm Thanh nh¹c.

*TiÓu kÕt ch-¬ng 1.

Ch-¬ng 2 : C¸c khuynh h-íng nghiªn cøu, c¶i tiÕn c¸ch ký ©m nh¹c

truyÕn thèng d©n téc.

2.1. Khuynh h-íng c¶i tiÕn tõ lèi ký ©m cæ truyÒn.

2.2. Khuynh h-íng kÕt hîp lèi ký ©m cæ truyÒn víi lèi ký ©m ph-¬ng T©y.

2.3. Khuynh h-íng c¶i tiÕn tõ lèi ký ©m ph-¬ng T©y.

* TiÓu kÕt ch-¬ng 2.

Ch-¬ng 3: §Ò xuÊt mét ph-¬ng thøc ký ©m ®æi míi cho nh¹c

truyÒn thèng ViÖt Nam.

3.1. X¸c ®Þnh môc tiªu vµ ph-¬ng h-íng viÖc t¹o dùng mét ph-¬ng thøc ký

©m ®æi míi cho nh¹c truyÒn thèng ViÖt Nam .

3.2. Néi dung cô thÓ cña ph-¬ng thøc ký ©m ®æi míi cho nh¹c truyÒn thèng

ViÖt Nam.

3.2.1. C¸ch ghi cao ®é.

3.2.2. C¸ch ghi tr-êng ®é, tiÕt tÊu, nhÞp ph¸ch.

3.2.3. C¸ch ghi chÐp c¸c kü thuËt biÓu diÔn vµ nh÷ng yªu cÇu thÓ hiÖn t¸c

phÈm.

3.3. Mét sè vÊn ®Ò cÇn l-u ý khi sö dông c¸c b¶n ký ©m nh¹c truyÒn thèng

ViÖt Nam.

* TiÓu kÕt ch-¬ng 3.

KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ:

- Tæng kÕt, kh¼ng ®Þnh kÕt qu¶ cña ®Ò tµi nghiªn cøu.

- §-a ra mét mét sè kiÕn nghÞ nh»m t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gi¶i

ph¸p cña ®Ò tµi cã thÓ thùc hiÖn ®¹t ®-îc kÕt qu¶ tèt.

- 7 -

Ch-¬ng 1: C¸c ph-¬ng thøc ký ©m cæ truyÒn trong

lÞch sö ©m nh¹c ViÖt Nam.

Theo c¸c tµi liÖu lÞch sö tõ nh÷ng thêi kú phong kiÕn tr-íc kia ®Ó l¹i1

vµ

kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c nhµ nghiªn cøu ©m nh¹c ViÖt Nam nh- GS.TS.TrÇn

V¨n Khª, GS - nh¹c sÜ T« Vò, PGS.TS. Thôy Loan.v.v. 2 ©m nh¹c thµnh v¨n

ViÖt Nam (bé phËn ©m nh¹c cã sù ghi chÐp trªn b¶n phæ )xuÊt hiÖn vµo kho¶ng

thÕ kû XV, d-íi th¬× nhµ Lª. Khi Êy, ®· cã nh÷ng sù kiÖn lín nh-: triÒu ®×nh

nhµ Lª chñ tr-¬ng x©y dùng ©m nh¹c theo khu«n mÉu Trung Hoa thêi nhµ

Minh; trong ®ã cã viÖc triÒu ®×nh giao cho c¸c quan ®¹i thÇn lµ c¸c «ng Th©n

Nh©n Trung, §ç NhuËn, L-¬ng ThÕ Vinh... nghiªn cøu ©m nh¹c Trung Hoa ®Ó

häc tËp, ¸p dông vµo x©y dùng ©m nh¹c n-íc ta vµ viÖc quy chÕ ©m nh¹c cung

®×nh do L-¬ng §¨ng( quan Lç bé ty gi¸m ) so¹n th¶o ®· b¾t ch-íc quy chÕ ©m

nh¹c nhµ Minh. Nh÷ng t×nh tiÕt lÞch sö Êy còng lµ c¬ së ®Ó ng-êi ta cã thÓ suy

luËn ra viÖc tiÕp thu c¸c bµi b¶n ©m nh¹c vµ lèi ký ©m Trung Hoa vµo n-íc ta

d-íi thêi nhµ Lª lµ ch¾c ch¾n cã.

Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu, kh¶o s¸t cña chóng t«i ®· ®-îc tr×nh bµy trong

c«ng tr×nh khoa häc “Ch÷ nh¹c cæ truyÒn ViÖt Nam”, mÆc dï ch­a t×m ®­îc cø

liÖu cô thÓ ®Ó chøng minh nh-ng cã nhiÒu dÊu hiÖu cho thÊy, viÖc ký ©m trong

©m nh¹c cæ truyÒn ë n-íc ta cã thÓ ®· cã tõ thêi Lý-TrÇn(kho¶ng thÕ kû XI ®Õn

thÕ kû XIV) [1:49-120].

Do ®iÒu kiÖn lÞch sö, x· héi cña c¸c thêi ®¹i tr-íc( nhÊt lµ tõ gi÷a thÕ kû

XIX trë vÒ tr-íc ), do sù tµn ph¸ cña chiÕn tranh, cña ®iÒu kiÖn khÝ hËu, tù

nhiªn... mµ cho ®Õn nay chóng ta vÉn ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc

t×m kiÕm nh÷ng t- liÖu lÞch sö quan träng còng nh- viÖc x¸c ®Þnh h×nh hµi

nh÷ng yÕu tè v¨n ho¸ b¶n ®Þa cña d©n téc tr-íc khi tiÕp thu nh÷ng yÕu tè

1 VÝ dô nh- c¸c tµi liÖu lÞch sö: §¹i ViÖt sö ký toµn th-; Vò trung tuú bót; Kh©m ®Þnh §¹i nam héi

®iÓn sù lÖ.v.v.

2

VÝ dô nh- trong c¸c tµi liÖu: ¢m nh¹c truyÒn thèng ViÖt Nam(luËn ¸n TiÕn sÜ cña GS.TS.TrÇn V¨n

Khª); Søc sèng cña nÒn ©m nh¹c truyÒn thèng ViÖt Nam( cuèn s¸ch cña GS.nh¹c sÜ T« Vò ); L-îc sö

©m nh¹c ViÖt Nam( cuèn s¸ch cña PGS.TS. NguyÔn Thôy Loan ).