Một cách tiếp cận ý thức con người trong giai đoạn văn học nửa cuối thế kỷ XVIII - đầu thế kỷ XIX

M O T CAC H TIE P CA N Y THU C CO N NGUO I

TRONG GIAI DOAN VAN HOC N0A CUOI THE Ki XVIII - OAU THE Ki XIX

O TS. NGUYEN VlfZT NGOAN*

Cudi the ki XVIII ddu the ki XIX, che do phong

kien Viet Nam khong chi tiep tyc suy thoai,

ma da den hdi suy sup. Sy sdu mot, thdi ndt

cua nhung ke thdng trj, sy cung khd cua ddn

chung khien ho vung len tranh ddu, khdi nghia,

nhu dd cung tgo ra con suy sup ndy. Cung cd luc,

giai cap phong kien thdng trj mudn cudng Iqi

«dinh menh lich su" bdng sy thdnh lap nhd

Nguyen tap quyen, chuyen che Idn chdn hung

Nho gido, nhung xem ra chi Id sy tragi dai cua

qudn tinh xudng ddc. Chi can mdt cu «huych"

nhe cua xdm luqc phuong Tdy vdo giua the ki

XIX cung du Idm sdp dd hodn todn cdi vuang

trieu vdn dd myc rudng ndy.

Cung trong giai doan ndy, thyc te xd hdi dd

cd nen kinh te hang hoa vdi sy ra ddi cdc do thi,

thuang cdng. Du rdng, Id hinh thai phuang Ddng

di chdng nua (cdn gdn vdi trung tdm chinh trj vd

ddi sdng kinh te ndng nghiep), thi cung du tqo ra

mdt mdi trudng khd thudn Iqi cho y thuc thi dan,

nhdt Id tu tudng tu do, Idi sdng phd phuong, ke

chg cd djp ndy nd. Tiec rdng, do sy bdo thu cua

nhd nude phong kien, nen kinh te hdng hod tuy

dd manh nha nhung Iqi phdt trien khd chdm chap.

Nguqc vdi ljch su xd hdi het sue den tdi, day

Iqi Id thdi ki phdt trien rye rd nhdt cua nen vdn

hoc nude nhd. Nd khdng chi be the ve mat sd

luqng tdc gid, tdc phd'm, md cdn rdt phong phu

tren cdc binh dien: tu tudng thdm ml, quan niem

vdn hoc, he thdng chu de, de tdi, hinh tuqng vdn

hoc, he thdng the loqi vd cd ngdn ngu vdn hoc.

Vdn hoc giai doan ndy, Id dinh cao cua cd

mdt qua trinh phdt trien lien tyc tir khi nude ta

gidnh duqc ddc lap cho den bay gid. Cdc tdc

nhdn cua ljch su xd hdi nhu vua ndi, thyc sy Id

nhung con «dia chdn" rung ddng, Idm cho con

ngudi nhu thuc tinh, de kjp nhdn ra bdn thdn Idn

nhung ddi hdi nhdn sinh chinh ddng, vd tqo ra

cho vdn hpc dqt duqc thdnh tyu ca bdn nhdt cd

tinh ljch su cua nd Id sy kham phd ra con ngudi

vd khdng dinh nhung gid trj chdn chinh cua con

ngudi. Cd mdt buc tranh sinh ddng, phong phu

cua the gidi con ngudi. Mpi con ngudi nhu rai

vdo bi kjch cua sy tim kiem hanh phuc cd nhdn.

Dd Id con ngudi phi udng tudi xuan d Chinh

phy ngam; con ngudi vdt vd chdn khue phdng d

Cung odn ngam khuc; con ngudi vdi cd ndi

dau ddng loai d Thugng kinh ki sy; con ngudi

vdi sy nem trdi thdi loan lac d Hoang Le nhdt

thdng chi, vd con ngudi mang ndi dau cua mpi

kiep ngudi" Idi rdng bqc menh cung Id Idi chung"

d Dogn trudng tdn thanh. Cung chi d giai doan

ndy, vdn hpc mdi cd duqc mdt chu nghia nhdn

dao thyc sy. Dl nhien, day Id chu nghia nhdn

dao mang mdu sdc phuang Dong. Nd duac todt

ra tu phuang thuc phdn dnh het sue mdi me, dot

phd cua bdn thdn cdc nhd vdn cung nhu ddi sdng

vdn hpc. Vd khdc vdi trudc dd, cdc nhd vdn giai

doan ndy dd Idm cho vdn hpc hudng den hien

thyc mdt cdch ty gidc vd Id hien thyc cua chinh

con ngudi. Ndi nhu M.B.Khrapchenko: «Chdn li

cudc sdng trong sdng tdc nghe thudt khdng tdn

tai ben ngodi cdi nhin nghe thudt cd tinh cd nhdn

ddi vdi the gidi vdn cd d tung nghe si thyc thy,

khdng ton tai ben ngodi cdc dpc diem ve tu duy

hinh tuang, but phdp sdng tdc cua nghe sl"(l).

Han nua, cdc nhd vdn cua thdi ki ndy dd sdng

tdc bdng chinh cudc ddi, sy the nghiem, chiem

nghiem ddn dau thyc sy, «neu khdng cdm nhdn

sdu sdc nhung ndi thdng khd cua chien tranh,

cua cdnh tdi sdc bj chd dap thi dd khdng the cd

Chinh phy ngam, Cung odn ngam khuc, Truyen

Kieu, khdng cd Hat ndi cua Nguyen Cdng Tru vd

Cao Bd Qudt..." {2}.

Trong hdu het cdc tdc phd'm vdn hpc, con ngudi

he xudt hien Id keo theo sy bdt hgnh. Bdt hanh

cua so kiep. So kiep cung Id hien thdn cua bdt

hanh. Ndi ddn dau nhdt cua con ngudi, van Id

noi dau cua sy an bdi sd phdn. Nd chi Id sd

* Tracing Dai hoc Sai Gon

Tap chi Giao due so 23 2 (ki a • a/2010)