MÔI TRƯỜNG SINH THÁI VÀ VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI BỀN VỮNG

1

Tiểu luận

MÔI TRƯỜNG SINH THÁI VÀ

VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN KINH

TẾ - XÃ HỘI BỀN VỮNG

Tp. Hồ Chí Minh, tháng 05/ 2014

2

Mục lục

Trang

Lời nói đầu 3

1. THỰC TRẠNG MÔI TRƯỜNG SINH THÁI HIỆN NAY 4

1.1. Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG 4

1.1.1. Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG TRÊN THẾ GIỚI 4

1.1.1.1. Ô nhiễm đất 5

1.1.1.2. Ô nhiễm không khí 5

1.1.1.3. Ô nhiễm nước 8

1.1.1.4. Ô nhiễm tiếng ồn 17

1.1.2. Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM 19

1.1.2.1. Ô nhiễm không khí 19

1.1.2.2. Ô nhiễm nước 28

1.1.2.3. Ô nhiễm bởi rác thải 31

1.1.2.4. Ô nhiễm tiếng ồn 31

1.1.2.5. Khai thác khoáng sản gây ô nhiễm môi trường 34

1.1.2.6. Phá rừng lấy gỗ, củi, làm hồ chứa thủy lợi, thủy điện 35

1.2. SỰ KHAI THÁC TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN QUÁ MỨC, KHÔNG CÓ KẾ

HOẠCH DẪN TỚI HỦY HOẠI MÔI TRƯỜNG SINH THÁI 36

1.2.1. Phá hủy cân bằng, hủy hoại môi trường 36

1.2.1.1. Mất cân bằng sinh thái 37

1.2.1.2. Mất cân bằng nước 38

1.2.2. Làm giảm sút chất lượng cuộc sống và đói nghèo 40

2. ĐỂ ĐẢM BẢO VIỆC PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI BỀN VỮNG PHẢI

PHÁT TRIỂN NỀN KINH TẾ XANH, MỘT XÃ HỘI VỚI CHẤT LƯỢNG CUỘC

SỐNG CAO, VÀ MÔI TRƯỜNG SINH THÁI BỀN VỮNG

2.1. PHÁT TRIỂN NỀN KINH TẾ XANH, MÔI TRƯỜNG XANH 44

2.1.1. NỀN KINH TẾ XANH 44

2.1.1.1. Khái niệm nền kinh tế xanh 44

2.1.1.2. Các nguyên lí của một nền kinh tế xanh 46

2.1.1.3. Điển hình về một số mô hình nền kinh tế xanh trên thế giới 51

3

2.1.1.4. Nền kinh tế xanh ở Việt Nam 52

2.1.2. MÔI TRƯỜNG XANH 60

2.1.2.1. Biến nước mặn thành nước ngọt 61

2.1.2.2. Thu hồi khí CO2 61

2.2. PHÁT TRIỂN XÃ HỘI HÀI HÒA VỪA PHÁT TRIỂN CHẤT LƯỢNG CUỘC

SỐNG, VỪA BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG XANH 70

2.2.1. PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ SINH THÁI 70

2.2.1.1. Lịch sử ra đời của đô thị sinh thái 70

2.2.1.2. Các tiêu chí đánh giá đô thị sinh thái trên thế giới 72

2.2.2. CÔNG NGHỆ XANH GIẢM THIỂU Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG 78

2.2.2.1. Xà phòng thông minh tiết kiệm nước 78

2.2.2.2. Sản xuất sản phẩm tiêu dùng bằng nhựa tái chế 79

2.2.2.3. Khí CO2 sản xuất nguyên liệu làm chất dẻo 80

2.2.2.4. Sản xuất nhiên liệu sinh học từ rác 80

2.2.2.5. Sản xuất chất dẻo từ thực vật 82

2.2.2.6. Lợi ích lớn từ điện mía 83

2.2.2.7. Ni-lông sinh học làm từ bột khoai mì 85

2.2.2.8. Ngành tái chế phế liệu - cơ hội lớn cho việc làm tại Việt Nam 87

Lời kết 91

Tài liệu tham khảo 92

Phụ lục 93

4

LỜI NÓI ĐẦU

Sự phát triển của xã hội hiện đại với những thành tựu to lớn về phương diện

văn minh vật chất từ nửa sau thế kỷ XX đã tạo nên áp lực nặng nề của con người đối

với môi trường tự nhiên, làm cho giới tự nhiên mất đi khả năng tự phục hồi. Sự suy

thoái môi trường đã tiềm tàng nguy cơ khủng hoảng sinh thái toàn cầu.

Mặc dù đã được nhiều chính phủ và các tổ chức quốc tế, đặc biệt là giới khoa

học liên tục tổ chức các hoạt động cụ thể để bảo vệ môi sinh và đã thu được một số

kết quả. Tuy nhiên những cố gắng đó vẫn chưa đủ để chặn đứng nguy cơ khủng hoảng

sinh thái và bức tranh môi trường thế giới vẫn đang còn là một bức tranh không mấy

sáng sủa. Cho đến nay việc bảo vệ môi trường ở Việt Nam cũng như phạm vi toàn cầu

vẫn còn rất nhiều bất cập, đòi hỏi phải được giải quyết một cách đồng bộ hơn, triệt để

hơn.

Chính vì vậy, bài tiểu luận “Môi trường sinh thái và vấn đề phát triển kinh tế

- xã hội bền vững” tập trung trình bày về tình trạng môi sinh toàn cầu cũng như ở

Việt Nam và tổng hợp và đưa ta một số giải pháp, ý kiến để đảm bảo việc phát triển

kinh tế - xã hội bền vững phải phát triển nền kinh tế xanh, một xã hội với chất lượng cuộc

sống cao, và môi trường sinh thái bền vững.

Hi vọng với tiểu luận này sẽ góp phần vào việc tìm hiểu, phân tích, đánh giá thực

trạng môi trường sinh thái và vấn đề phát triển bền vững trên thế giới và Việt Nam; và sẽ

là tài liệu cho những ai quan tâm tới chủ đề nóng này.

5

1. THỰC TRẠNG MÔI TRƯỜNG SINH THÁI HIỆN NAY

1.1. Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG

Có rất nhiều định nghĩa về môi trường. Theo “luật bảo vệ môi trường của Việt

Nam”, thì : “Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo quan

hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất, sự tồn

tại, phát triển của con người và thiên nhiên”.

Còn theo kinh tế học: “Môi trường là toàn bộ các vùng vật lý và sinh học, các

điều kiện vật chất - tự nhiên với tư cách là sản phẩm lâu dài của tạo hóa, có trước con

người, có tương tác lẫn nhau, và cùng tác động đến sự hình thành, sinh tồn và phát triển

của con người, cùng các hoạt động xã hội của họ. Về cơ cấu, môi trường bao gồm sinh

quyển (không khí, nước, đất đai, ánh sáng...) và hệ sinh sống, mà giữa chúng có ảnh

hưởng tương tác đến nhau, và cùng ảnh hưởng đến cuộc sống của con người”...

Vậy nhưng, môi trường toàn cầu đang có chiều hướng ngày càng xấu đi và có ảnh

hưởng nhất định đến sự tồn vong của con người. Và con người đang đứng trước những

thách thức lớn về môi trường toàn cầu – đó chính là ô nhiễm môi trường.

Theo Luật Bảo vệ Môi trường của Việt Nam:

"Ô nhiễm môi trường là sự làm thay đổi tính chất của môi trường, vi phạm Tiêu

chuẩn môi trường".

Trên thế giới, ô nhiễm môi trường được hiểu là việc chuyển các chất thải hoặc

năng lượng vào môi trường đến mức có khả năng gây hại đến sức khoẻ con người, đến sự

phát của triển sinh vật hoặc làm suy giảm chất lượng môi trường. Các tác nhân ô nhiễm

bao gồm các chất thải ở dạng khí (khí thải), lỏng (nước thải), rắn (chất thải rắn) chứa hoá

chất hoặc tác nhân vật lý, sinh học và các dạng năng lượng như nhiệt độ, bức xạ.

Tuy nhiên, môi trường chỉ được coi là bị ô nhiễm nếu trong đó hàm lượng, nồng

độ hoặc cường độ các tác nhân trên đạt đến mức có khả năng tác động xấu đến con

người, sinh vật và vật liệu.

1.1.1. Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG TRÊN THẾ GIỚI

Môi trường toàn cầu đang có chiều hướng ngày càng xấu đi và có ảnh hưởng nhất

định đến sự tồn vong của con người. Và con người đang đứng trước những thách thức lớn

về môi trường toàn cầu.

6

1.1.1.1. Ô nhiễm đất

Tổng diện tích đất trên thế giới 14.777 triệu ha, với 1.527 triệu ha đất đóng băng

và 13.251 triệu ha đất không phủ băng.

Trong đó, 12% tổng diện tích là đất canh tác, 24% là đồng cỏ, 32% là đất rừng và

32% là đất cư trú, đầm lầy. Diện tích đất có khả năng canh tác là 3.200 triệu ha, hiện mới

khai thác hơn 1.500 triệu ha. Tỷ lệ đất có khả năng canh tác ở các nước phát triển là 70%;

ở các nước đang phát triển là 36%. Trong đó, những loại đất tốt, thích hợp cho sản xuất

nông nghiệp như đất phù sa, đất đen, đất rừng nâu chỉ chiếm 12,6%; những loại đất quá

xấu như đất vùng tuyết, băng, hoang mạc, đất núi, đất đài nguyên chiếm đến 40,5%; còn

lại là các loại đất không phù hợp với việc trồng trọt như đất dốc, tầng đất mỏng, ...

Hiện nay, trên toàn thế giới đang có xu hướng tăng hiện tượng đất bị ô nhiễm,

bởi: một là, do con người quá lạm dụng hoặc do tác động phụ của việc sử dụng phân hóa

học, thuốc trừ sâu, chất diệt cỏ và các chất kích thích sinh trưởng khác. Mỗi năm, trên thế

giới có hàng nghìn hóa chất mới được đưa vào sử dụng trong khi con người vẫn chưa

hiểu biết hết tác động phụ của chúng đối với hệ sinh vật. Hai là, không xử lý đúng kỹ

thuật các chất thải công nghiệp và sinh hoạt khác của người và súc vật, hoặc các xác sinh

vật chết gây ra... Ô nhiễm đất làm giảm năng suất và chất lượng cây trồng, hủy diệt sự

sống một số sinh vật trong những khu vực ô nhiễm nặng, đồng thời còn đe dọa đến sức

khỏe con người thông qua vật nuôi, cây trồng, thậm chí gây ra những biến dạng sinh thái

và di truyền nặng nề cho hệ sinh sống.

1.1.1.2. Ô nhiễm không khí

Sự phát triển công nghiệp và đời sống đô thị dựa trên “nền văn minh dầu

mỏ” đang làm không khí bị ô nhiễm bởi các chất thải khí SO2, NO2, CO, hơi chì, mồ

hóng, tro và các chất bụi lơ lửng khác sinh ra trong quá trình đốt cháy nhiên liệu hay các

chất cháy khác...

Theo thống kê của Liên Hiệp Quốc, hiện có tới 50% dân số thành thị trên thế giới

sống trong môi trường không khí có mức khí SO2 vượt quá tiêu chuẩn và hơn 1 tỉ người

đang sống trong môi trường có bụi than, bụi phấn vượt quá tiêu chuẩn cho phép. Những

năm gần đây, lượng khí thải ngày càng tăng lên (trong vòng 20 năm tới sẽ tăng gấp 15 lần

so với hiện nay). Sự ô nhiễm không khí có thể trực tiếp giết chết hoặc hủy hoại sức khỏe

các sinh vật sống, gây ra “hiệu ứng nhà kính” và các trận mưa a xít không biên giới làm

7

biến dạng và suy thoái môi trường, hủy diệt hệ sinh thái (80% nước hồ miền nam Na Uy

đã bị axit hóa từ những trận mưa axit).

Theo báo cáo mới nhất của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), tính riêng năm

2010, lượng phát thải nhà kính trên toàn thế giới đã gia tăng ở mức kỷ lục, phủ bóng mờ

lên niềm hy vọng về việc duy trì sự nóng lên toàn cầu ở ngưỡng an toàn.

Theo báo cáo, năm 2010 có tới 30,6 tỷ tấn CO2 phát thải vào bầu khí quyển, chủ

yếu do hoạt động đốt nhiên liệu hóa thạch, tăng 1,6 tỷ tấn so với năm 2009.

Sự gia tăng này đồng nghĩa với việc mục tiêu ngăn nhiệt độ tăng trên 20C –

ngưỡng có thể tiềm ẩn nguy cơ gây nên “biến đổi khí hậu nguy hiểm” theo các nhà khoa

học – sẽ là “điều không tưởng”, ông Fatih Birol, nhà kinh tế học hàng đầu của IEA, cũng

là một trong những chuyên gia hàng đầu trên thế giới về phát thải, cho biết.

Thêm nữa, trái ngược với một số dự đoán, đợt khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng

nhất toàn cầu trong vòng 80 năm qua thực tế chỉ tác động rất nhỏ tới lượng phát thải.

** Ở Trung Quốc, Bộ Bảo vệ Môi trường Trung Quốc dùng từ "nghiêm trọng" để mô tả

thực trạng ô nhiễm trong báo cáo môi trường thường niên mà họ mới công bố.

Trong bản báo cáo mang tên "Các điều kiện môi trường", Bộ Bảo vệ Môi trường

Trung Quốc nói rằng, nhìn chung các vấn đề môi trường trong năm ngoái đều nghiêm

trọng, Guardian đưa tin.

"Chất lượng không khí, nước và đất của Trung Quốc đều giảm rõ rệt", báo cáo

nhấn mạnh.

Báo cáo tập trung vào ô nhiễm nước và không khí - hai loại ô nhiễm mà dư luận

quan tâm nhiều nhất trong những tháng gần đây. Số liệu trong báo cáo cho thấy tỷ lệ

nước ngầm tại 198 thành phố có

chất lượng "tệ" hoặc "cực kỳ tệ"

chiếm 57,3% trong năm 2012 và

hơn 30% sông lớn của Trung

Quốc bị "ô nhiễm" hoặc "ô

nhiễm nghiêm trọng". Năm ngoái

chỉ 27 trong số 113 thành phố

quan trọng sở hữu bầu không khí

8

đạt chất lượng tiêu chuẩn.

"Từ đầu năm ngoái, khói mù đặc đã bao phủ một khu vực có diện tích hơn một

triệu km2

, tác động tới vài trăm triệu người", China Daily đưa tin.

Ô nhiễm môi trường không chỉ tác động tới cuộc sống ở đô thị, mà còn ảnh hưởng

tới các những vùng nông thôn. Chất thải từ các cơ sở công nghiệp đang làm giảm chất

lượng môi trường ở các vùng quê.

"Công nghiệp hóa, đô thị hóa và hiện đại hóa nông nghiệp là những nguyên nhân

chính gây nên các vấn đề môi trường", báo cáo lập luận.

Giới lãnh đạo Trung Quốc ý thức sâu sắc sự cấp bách của các vấn đề môi trường.

Vài ngày trước Bộ trưởng Bảo vệ Môi trường Trung Quốc thông báo Bắc Kinh sẽ nâng

cao tiêu chuẩn chống ô nhiễm, khuyến khích người dân sử dụng năng lượng sạch và lập

các hệ thống cảnh báo để theo dõi khói mù.

** Đánh bắt cá voi làm tăng khí thải CO2

Theo kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học Mỹ được BBC công bố mới đây,

các vụ đánh bắt cá voi kéo dài một thế kỷ qua đã thải ra hơn 100 triệu tấn khí carbon

(CO2) vào bầu khí quyển. Cơ thể khổng lồ của cá voi chứa nhiều khí CO2, khi chúng bị

giết, khí CO2 sẽ thoát ra ngoài.

Tiến sĩ Andrew Pershing thuộc Đại học Maine của Mỹ mô tả cá voi được xem như

những “khu rừng của đại dương”. Đặc biệt khi cá voi còn nhỏ, chúng được ví như nguồn

dầu sống nếu nấu lên sẽ thải khí carbon vào không khí. Nếu cá voi chết tự nhiên, cơ thể

của chúng chìm xuống biển và xem như lượng khí carbon cũng sẽ được chôn dưới biển.

Theo tính toán ban đầu, trong hơn 100 năm qua, số cá voi bị săn bắt đã thải ra

lượng khí tương đương với việc đốt 130.000km² rừng nhiệt đới.

Theo tiến sĩ Pershing, lượng khí này vẫn còn khá nhỏ so với hàng tỷ tấn CO2 do

các hoạt động của con người thải ra mỗi năm nhưng cá voi đóng vai trò quan trọng trong

việc lưu giữ và vận chuyển khí CO2 trong hệ sinh thái của biển. Vì thế cần sớm áp dụng

cơ chế “quota” khí CO2 tương tự như trên mặt đất trong lĩnh vực săn bắt cá voi, một mặt

để bảo tồn loài cá này, mặt khác bảo vệ hệ sinh thái biển và bầu khí quyển.

Ở nhiều thành phố, ô nhiễm không khí đang đạt tới mức đe dọa sức khỏe con

người, theo nhận định của WHO sau khi kết hợp dữ liệu về chất lượng không khí trong

9

thời gian từ 2003-2010 tại 1.100 thành phố ở 91 quốc gia. Trong đó, đặc biệt nghiêm

trọng là Trung Quốc và các quốc gia khu vực Đông Nam Á.

WHO ước tính hơn 2 triệu người trên thế giới chết hằng năm vì ô nhiễm không khí

ngoài trời và trong nhà, do hít phải những hạt bụi PM10 rất nhỏ, có thể xâm nhập vào

phổi và mạch máu, gây ra bệnh tim, ung thư, hen suyễn và các bệnh về hô hấp. Mức ô

nhiễm không khí hiện tại trung bình đã gấp 15 lần so với mức gợi ý của WHO.

Ngưỡng chuẩn mà WHO đề xuất là 20 microgam trong 1m3

(ug/m3

). Tuy nhiên,

báo cáo của WHO cho thấy ở một số thành phố, mật độ lên tới 300 ug/m3 và rất ít nơi còn

đáp ứng được gợi ý của WHO.

Theo các chuyên gia của WHO, việc giảm mật độ bụi PM10 từ 70 ug/m3 xuống 20

ug/m3

có thể giúp giảm 15% tỉ lệ tử vong do các bệnh liên quan tới ô nhiễm không khí.

Nếu thành công, đây sẽ là tiến bộ lớn trong lĩnh vực sức khỏe cộng đồng.

Ở các nước phát triển và đang phát triển, yếu tố lớn nhất gây nên ô nhiễm không

khí ngoài trời là các phương tiện giao thông gắn máy, các nhà sản xuất nhỏ lẻ và các

ngành nghề công nghiệp, đốt than để nấu ăn và sưởi, cũng như nhà máy chạy bằng than.

Đốt gỗ và than để sưởi ấm được xem là tác nhân quan trọng với ô nhiễm không khí, đặc

biệt ở những vùng nông thôn vào những tháng trời giá lạnh, theo báo cáo của WHO.

Năm 2008, số người tử vong vì ô nhiễm không khí ngoài trời là 1,34 triệu người.

Nếu các quốc gia thực hiện theo hướng dẫn của WHO, thì khoảng 1,09 triệu cái chết đã

có thể được ngăn chặn vào năm này. Số người chết như vậy đã tăng so với dự đoán 1,15

triệu người năm 2004. Việc tăng về số người thiệt mạng do nhiều nguyên nhân, như ô

nhiễm tập trung, dân số ở đô thị tăng.

1.1.1.3. Ô nhiễm nước

70% diện tích Trái Đất được bao phủ bởi nước nhưng chỉ có 2,5% nước trên thế

giới là nước ngọt, trong khi 97,5% là đại dương. Trong đó, 0,3% nước ngọt của thế giới

nằm trong các sông, hồ; 30% là nước ngầm, phần còn lại nằm trên các sông băng, núi

băng. 70% lượng nước trên thế giới được sử dụng cho nông nghiệp, 22% cho công

nghiệp và 8% phục vụ sinh hoạt. Theo ước tính, trung bình một người ở các nước phát

triển sử dụng 500-800 lít/ngày so với 60-150 lít/người/ngày ở các nước đang phát triển.

Trung bình mỗi ngày trên trái đất có khoảng 2 triệu tấn chất thải sinh hoạt đổ ra

sông hồ và biển cả, 70% lượng chất thải công nghiệp không qua xử lý bị trực tiếp đổ vào

10

các nguồn nước tại các quốc gia đang phát triển. Đây là thống kê của Viện Nước quốc tế

(SIWI) được công bố tại Tuần lễ Nước thế giới (World Water Week) khai mạc tại

Stockholm, thủ đô Thụy Điển.

Trong thập niên 60, ô nhiễm nước lục địa và đại dương gia tăng với nhịp độ đáng

lo ngại. Tiến độ ô nhiễm nước phản ánh trung thực tiến bộ phát triển kỹ nghệ. Ta có thể

kể ra đây vài thí dụ tiêu biểu.

Anh Quốc chẳng hạn: Ðầu thế kỷ 19, sông Tamise rất sạch. Nó trở thành ống cống

lộ thiên vào giữa thế kỷ này. Các sông khác cũng có tình trạng tương tự trước khi người

ta đưa ra các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt.

Nước Pháp rộng hơn, kỹ nghệ phân tán và nhiều sông lớn, nhưng vấn đề cũng

không khác bao nhiêu. Dân Paris còn uống nước sông Seine đến cuối thế kỷ 18. Từ đó

vấn đề đổi khác: các sông lớn và nước ngầm nhiều nơi không còn dùng làm nước sinh

hoạt được nữa, 5.000 km sông của Pháp bị ô nhiễm mãn tính. Sông Rhin chảy qua vùng

kỹ nghệ hóa mạnh, khu vực có hơn 40 triệu người, là nạn nhân của nhiều tai nạn (như nạn

cháy nhà máy thuốc Sandoz ở Bâle năm 1986 chẳng hạn) thêm vào các nguồn ô nhiễm

thường xuyên.

Ở Hoa Kỳ tình trạng thảm thương ở bờ phía đông cũng như nhiều vùng

khác. Vùng Ðại hồ bị ô nhiễm nặng, trong đó hồ Erie, Ontario đặc biệt nghiêm trọng.

Trong ô nhiễm nguồn nước, báo động nhất là vấn đề ô nhiễm nguồn nước của các

con sông. Dưới đây là 10 con sông đang trong tình trạng cạn kiệt nước và ô nhiễm nhất

trên thế giới:

Sông Citarum, Indonesia

Sông Citarum, Indonesia, rộng 13.000km2

, là một trong những dòng sông lớn nhất

của Indonesia. Theo số liệu của Ngân hàng phát triển châu Á (ADB), sông Citarum cung

cấp 80% lượng nước sinh hoạt cho 14 triệu dân thủ đô Jakarta, tưới cho những cánh đồng

cung cấp 5% sản lượng lúa gạo và là nguồn nước cho hơn 2.000 nhà máy - nơi làm ra

20% sản lượng công nghiệp của đảo quốc này.