Mô tả các loài sán lá thuộc giống stephanostomum looss, 1899 (trematoda: acanthocolpidae)ký sinh ở cá biển vịnh bắc bộ

1

32(1): 1-5 T¹p chÝ Sinh häc 3-2010

M¤ T¶ C¸C LOµI S¸N L¸ THUéC GIèNG STEPHANOSTOMUM LOOSS, 1899

(TREMATODA: ACANTHOCOLPIDAE) Ký SINH ë C¸ BIÓN VÞNH B¾C Bé

NguyÔn V¨n Hµ, Hµ Duy Ngä

ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt

Stephanostomum Looss, 1899 (syn.

Stephanochasmus Looss, 1900) lµ gièng ph©n

bè réng, ký sinh ë nhãm c¸ x−¬ng chñ yÕu ë c¸c

vïng biÓn Êm. §©y lµ gièng cã sè l−îng loµi lín

®7 ®−îc m« t¶ (112 loµi, theo Bray & Cribb,

2003 [3]). Trong thêi gian 2003-2008, 6 loµi

míi cña gièng nµy ®−îc ph¸t hiÖn ë §Þa Trung

H¶i, Trung Mü vµ T©y óc, n©ng tæng sè loµi lªn

118. §Æc ®iÓm chÈn lo¹i c¸c loµi dùa trªn c¸c

®Æc ®iÓm vÒ sè l−îng, h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ cña

c¸c vßng gai miÖng; tû lÖ c¸c gi¸c; kho¶ng réng

vµ ph©n bè cña tuyÕn no7n hoµng; chiÒu dµi cña

tói giao phèi ®ùc vµ ©m ®¹o c¸i; kho¶ng c¸ch

gi÷a c¸c c¬ quan sinh dôc; sù cã mÆt hoÆc

kh«ng cña tÕ bµo bµi tiÕt vµ kÝch th−íc trøng.

N¨m 2008, nghiªn cøu s¸n l¸ ký sinh ë c¸c loµi

c¸ ë vÞnh B¾c Bé, chóng t«i ®7 thu thËp ®−îc

c¸c mÉu vËt s¸n l¸ cã ®Æc ®iÓm cña gièng

Stephanostomum ë 3 loµi vËt chñ: c¸ cam -

Seriola dumerili (Perciformes: Carangidae); c¸

uèp - Johnius carouna (Perciformes:

Sciaenidae); c¸ khoai - Harpadon nehereus

(Aulopiformes: Synodontidae). Bµi viÕt nµy m«

t¶ c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c loµi s¸n l¸

Stephanostomum spp. ë 3 loµi vËt chñ trªn. §©y

lµ lÇn ®Çu tiªn gièng Stephanostomum Looss,

1899 vµ c¸c loµi s¸n l¸ thuéc gièng nµy ®−îc

ph¸t hiÖn vµ m« t¶ trªn mÉu vËt ë ViÖt Nam.

I. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU

C¸ ®−îc ®¸nh b¾t tõ c¸c tµu c¸ nhá ven bê

vÞnh H¹ Long vµ ®¶o C¸t Bµ vµo ban ®ªm hoÆc

gÇn s¸ng vµ ®−îc nghiªn cøu, thu thËp s¸n l¸ ký

sinh ngay buæi s¸ng h«m sau t¹i ®Þa ®iÓm

nghiªn cøu. C¸c mÉu vËt s¸n l¸ ®−îc thu thËp

d−íi kÝnh lóp, sau ®ã ®−îc ®Þnh h×nh vµ b¶o

qu¶n trong cån 70%; ®−îc lµm tiªu b¶n nhuém

axetic cacmin vµ g¾n nhùa canada.

C¸c mÉu vËt ®−îc l−u gi÷ t¹i phßng Ký sinh

trïng häc, ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh

vËt, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam.

II. KÕT QU¶ NGHI£N CøU

Líp s¸n l¸ TREMATODA Rudolphi, 1808

Hä ACANTHOCOLPIDAE Luhe, 1906

Gièng STEPHANOSTOMUM Looss, 1899

§Æc ®iÓm: C¬ thÓ dµi, hÑp, cã 2 hµng gai

miÖng. Gi¸c miÖng h×nh «van, ë mót tr−íc hoÆc

gÇn mót tr−íc c¬ thÓ. Gi¸c bông trßn, n»m ë

kho¶ng 1/3 chiÒu dµi c¬ thÓ. Tr−íc hÇu dµi. HÇu

cã d¹ng «van hoÆc d¹ng qu¶ lª. Thùc qu¶n ng¾n

hoÆc kh«ng cã. Tinh hoµn h×nh «van n»m ë

phÇn sau cña c¬ thÓ. Tói sinh dôc dµi. Tói chøa

tinh trong d¹ng «van. Cã c¬ quan tiÒn liÖt tuyÕn.

èng phãng tinh dµi, cã thÓ phñ gai. Lç sinh dôc

n»m ngay tr−íc gi¸c bông. Buång trøng trßn,

n»m tr−íc tinh hoµn. Tö cung n»m gi÷a hai

nh¸nh ruét, tr−íc tinh hoµn. TuyÕn no7n hoµng

th−êng kÐo dµi ®Õn mót sau c¬ thÓ. Tói bµi tiÕt

d¹ng ch÷ I. Loµi chuÈn: S. cesticillus (Molin,

1858) Looss, 1899.

1. Loµi Stephanostomum ditrematis

(Yamaguti, 1939)

M« t¶: C¬ thÓ dµi, m¶nh, hÑp ë vïng tr−íc

hÇu, 2 mÐp c¬ thÓ song song víi nhau ë phÇn

sau, ®«i khi thãt nhÑ ë gi÷a c¸c tinh hoµn vµ

gi÷a buång trøng vµ tinh hoµn tr−íc, réng nhÊt ë

vïng gi¸c bông. C¬ thÓ dµi 3,5-5,8 mm; réng

0,26-0,40 mm. Vïng ngay sau gi¸c miÖng

kh«ng phñ gai, phÇn cßn l¹i cña c¬ thÓ phñ gai

dµy. C¸c gai ph¸t triÓn nhÊt ë vïng cæ, dµi,

nhän, h¬i cong, cã ch©n gai trßn vµ th«. KÝch

th−íc c¸c gai gi¶m dÇn vÒ phÝa sau c¬ thÓ,

nh−ng vÉn cã thÓ nh×n thÊy ë mót cuèi c¬ thÓ.

Gi¸c miÖng cã chiÒu réng lín h¬n chiÒu dµi,

kháe, d¹ng b¸t, n»m ë mót tr−íc c¬ thÓ, cã kÝch

th−íc 0,080-0,120 × 0,144-0,164 mm; cã 2 vßng