Mẫu Thượng Ngàn – sự diễn giải về phong tục thờ Mẫu của người Việt

Nguyễn Thị Diệu Linh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 112(12)/1: 105 - 109

105

MẪU THƯỢNG NGÀN – SỰ DIỄN GIẢI VỀ PHONG TỤC THỜ MẪU

CỦA NGƯỜI VIỆT

Nguyễn Thị Diệu Linh*

Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên

TÓM TẮT

Tiểu thuyết Mẫu Thượng ngàn của nhà văn Nguyễn Xuân Khánh đã diễn giải một cách tỉ mỉ về

phong tục thờ Mẫu của người Việt qua lễ thức và trong tâm thức. Khi diễn giải về lễ thức hầu

Thánh, nhà văn đặc biệt chú trọng tới vai trò của ông/bà đồng, bên cạnh đó không thể thiếu các

yếu tố như cách thức bài trí điện trong nghi lễ, điệu nhạc tiếng hát cung văn. Trong Mẫu Thượng

ngàn, Nguyễn Xuân Khánh cho thấy một Đạo Mẫu Việt với sức sống bền bỉ và mạnh mẽ, bởi lẽ

không chỉ hầu Thánh bằng nghi lễ, người Việt ở mọi tầng lớp đều hướng về Mẫu trong tâm thức.

Qua việc diễn giải phong tục thờ Mẫu, Nguyễn Xuân Khánh góp phần khẳng định sức sống mãnh

liệt, dẻo dai của văn hóa và tâm hồn người Việt.

Từ khóa : Mẫu Thượng ngàn, Nguyễn Xuân Khánh, Đạo Mẫu, sức sống Việt, văn hóa Việt.

Đạo Mẫu - tín ngưỡng hướng về nguồn cội

Mẹ - là một tín ngưỡng bản địa có ảnh hưởng

sâu rộng trong tâm linh của người Việt. Nó

hình thành, tồn tại và phát triển trong cả một

quá trình lâu dài và đầy biến động của lịch sử

dân tộc ta. Có một điều kỳ lạ là dù ở bất cứ

thời điểm nào, thịnh hay suy, thậm chí bị bài

trừ, tẩy chay dữ dội, đạo Mẫu vẫn bền bỉ tồn

tại trong đời sống và tâm thức của người Việt.

Nhà văn Nguyễn Xuân Khánh nhận thấy

“Đạo Mẫu là đạo nguyên thủy của người Việt

Nam: thờ mẫu, thờ mẹ núi, mẹ sông, mẹ đất,

thờ Man nương… Nó có tính chất nguyên

thủy ngấm ngầm trong dân gian, không có

tính tri thức gì. Nó là đạo của những người

nghèo khổ” [1]. Với ý nghĩa khởi thủy, với

sức sống bền bỉ của Đạo Mẫu, Nguyễn Xuân

Khánh đã chọn nó để nói lên sức sống bất diệt

của hồn Việt, của văn hóa dân tộc Việt trong

tiểu thuyết Mẫu Thượng ngàn. Trong tiểu

thuyết này, Nguyễn Xuân Khánh đã diễn giải

về Đạo Mẫu qua nghi thức hầu đồng và trong

tâm thức người Việt. *

THỜ MẪU QUA LỄ THỨC

Lên đồng là một nghi lễ quan trọng và tiêu

biểu của đạo Mẫu. Khác với nhiều hình thức

tín ngưỡng tôn giáo khác, đạo Mẫu không

hướng con người vào thế giới sau khi chết,

* ĐT: 0983016779; Email: [email protected]

mà là một thế giới hiện tại, trần tục với ước

mong dồi dào về sức khỏe, tài lộc. Tuy nhiên,

trong tâm thức của người Việt, để đạt tới ước

vọng trần tục ấy, người ta cần điểm tựa là thế

giới siêu nhiên với các thần linh tái sinh trên

thân xác ông đồng, bà đồng trong các nghi lễ

lên đồng.

Một lễ hầu đồng cần có ông/bà đồng và các

yếu tố mang tính nghi lễ (lễ vật, sự bài trí, hát

cung văn…). Trong đó, ông/bà đồng giữ vai

trò quan trọng nhất, là “ghế” cho Thánh nhập

để ban phát tài lộc, ân đức cho con cháu và

các con nhang đệ tử. Ở tiểu thuyết Mẫu

Thượng ngàn, nhà văn đã xây dựng hai nhân

vật: cô Mùi và ông hộ Hiếu, như là đại diện

tiêu biểu cho những người chủ đồng chân

chính.

Nguyễn Xuân Khánh đã dành nhiều trang viết

đẹp và đầy say mê cho nhân vật Mùi. Mùi là

người con gái đẹp nhưng đầy truân chuyên.

Lấy chồng ba lần, cả ba lần chồng chết, cô bị

mang tiếng “sát phu”. Không tìm thấy hạnh

phúc nơi “trần thế”, cô dồn trọn niềm tin yêu

vào Thánh Mẫu. Trước khi về hẳn cửa Thánh,

trong Mùi luôn tồn tại hai con người thuộc về

hai thế giới tách biệt: tục lụy và thần thánh.

Người phụ nữ ấy trong cuộc sống đời thường,

sau bao điều tiếng và đớn đau, là một người

đàn bà trầm lặng, lầm lũi như một thân xác vô

hồn. Thế nhưng, trong vai trò là con nhang đệ