Màu sắc phong cách khẩu ngữ trong một số truyện ngắn về người trí thức của nam cao.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------------

KHÓA LUÂN T ̣ ỐT NGHIÊP ĐẠI HỌC ̣

NGÀNH CỬ NHÂN VĂN HỌC

Đề tài:

MÀU SẮC PHONG CÁCH KHẨU NGỮ TRONG MỘT SỐ TRUYỆN

NGẮN VỀ NGƯỜI TRI THỨC CỦA NAM CAO

Người hướng dẫn:

TS. Bùi Trọng Ngoãn

Người thực hiện:

Vũ Ngọc Mai

Đà Nẵng, tháng 5/2013

1

Lời cam đoan

Tôi Vũ Ngọc Mai xin cam đoan:

1. Những nội dung trong luận văn này là do tôi nghiên cứu, thực hiện dưới sự

hướng dẫn của GVC.TS Bùi Trọng Ngoãn.

2. Mọi tham khảo trong luận văn này đều được trích dẫn rõ ràng tên tác giả,

tên công trình, thời gian, địa điểm công bố.

3. Tôi xin chịu trách nhiệm về những nội dung khoa học trong công trình này.

Đà Nẵng, ngày 08, tháng 05 năm 2013

Sinh viên thực hiện

Vũ Ngọc Mai

2

Tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo TS. Bùi Trọng Ngoãn, cán bộ

giảng dạy khoa Ngữ Văn, Trường Đại Học Sư Phạm – Đại Học Đà Nẵng đã tận tình

hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành khóa luận.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban chủ nhiệm Khoa, các thầy, cô giáo khoa Ngữ

Văn cùng tất cả bạn bè đã giúp đỡ tạo điều kiện cho tôi hoàn thành khóa luận.

Tôi xin gửi lời cảm ơn tới các cán bộ đang công tác tại thư viện trường Đại

Học Sư Phạm – Đại Học Đà Nẵng đã giúp đỡ tôi trong quá trình tìm kiếm và mượn

tư liệu để phục vụ cho việc nghiên cứu và hoàn thành khóa luận này.

Do trình độ, kinh nghiệm nghiên cứu và thời gian có hạn nên mặc dù chúng

tôi đã có nhiều cố gắng, khóa luận vẫn khó tránh khỏi những thiếu sót. Chúng tôi rất

mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của quý thầy cô và các bạn để

khóa luận được hoàn thiện hơn.

Đà Nẵng, ngày 08 tháng 05 năm 2013

Sinh viên thực hiện

Vũ Ngọc Mai

3

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trong quá trình hình thành và phát triển, tiếng Việt được đánh giá là thứ

ngôn ngữ phong phú và phức tạp. Không một ai có thể chắc chắn rằng mình có một

vốn hiểu biết am tường về nó. Ngôn ngữ chỉ tồn tại và bộc lộ bản chất của nó thông

qua việc hành chức. Cũng giống như những ngôn ngữ chung trên thế giới, tiếng

Việt là công cụ giao tiếp thông qua quá trình tư duy nhằm truyền đạt thông tin từ

người này đến người kia. Vì vậy, mỗi lời nói của một cá nhân phát ra ai cũng mong

hiểu rõ, hiểu đúng ý nghĩa và bản chất của nó để mang lại những hiệu quả giao tiếp

cao nhất.

Trong các tác phẩm văn học, việc nhà văn lấy lời ăn tiếng nói hàng ngày của

quần chúng nhân dân đưa vào tác phẩm của mình càng làm tăng tính chân thực, sinh

động, góp phần tạo nên thành công của tác phẩm và gián tiếp thể hiện dụng ý nghệ

thuật của người viết.

Có thể nói trong lịch sử văn học Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945 có ý nghĩa

như một mốc son không chỉ đánh dấu quá trình hiện đại hóa nền văn học mà còn

đánh dấu sự ra đời và xuất hiện nhiều trào lưu văn học dân tộc. Nhắc đến dòng văn

học hiện thực phê phán, chúng ta không thể không nhắc đến Nam Cao – người đã

có công lớn trong việc thúc đẩy sự hình thành và phát triển trào lưu văn học hiện

thực góp phần cách tân và hiện đại hóa nền văn xuôi Việt Nam hiện đại. Nam Cao

được đông đảo bạn đọc yêu mến bởi dấu ấn nhà văn in đậm trong từng trang viết,

đặc biệt là việc vận dụng sáng tạo ngôn ngữ khẩu ngữ đem lại hiệu quả nghệ thuật

cao. Những trang viết ấy không chỉ phản ánh đặc điểm tính cách nhân vật, vị thế xã

hội mà còn thể hiện cả nét văn hóa đặc thù của người xứ Bắc. Đó cũng chính là lí do

để chúng tôi chọn đề tài: “Màu sắc phong cách khẩu ngữ trong một số truyện ngắn

về người trí thức của Nam Cao”.

4

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Nam Cao là một nhà văn tài năng có một phong cách sáng tác độc đáo vì vậy

đã thu hút rất nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu. Theo thống kê thì đã có

hơn hai trăm công trình lớn nhỏ nghiên cứu về Nam Cao. Điều đó càng góp phần

khẳng định vị trí và vai trò của nhà văn trong lịch sử văn học Việt Nam hiện đại. Do

phạm vi đề tài nên ở đây chúng tôi chỉ lựa chọn công trình nghiên cứu tiêu biểu của

một số tác giả có liên quan tới đề tài.

Tác giả Bùi Công Thuấn trong Nam Cao về tác gia và tác phẩm, đã nhận xét

rằng: “Nam Cao thường viết những câu rất ngắn và cộc, dường như không thể rút

ngắn lại” [24, tr.369]. Tác giả còn chỉ ra chất giọng riêng của Nam Cao đó là: giọng

nói chan chát như băm, như bổ vào mặt người ta; giọng văn mang yếu tố hài, có

nhiều trong hình ảnh méo mó của nhân vật và toát ra từ bản thân câu chuyện mà

tác giả kể. Đáng chú ý hơn là tác giả còn rất tinh tế khi chỉ ra rằng bản chất của chất

giọng đó chính là “giọng nói của người nông dân Bắc bộ. Vừa cộc, vừa đốp chát,

bô bô thẳng thừng, vừa tính toán, nói xuôi cũng được nói ngược cũng nên” [24,

tr.371]. Đây là bài viết mang tính khoa học cao, khá sâu và toàn diện. Cung cấp

nhiều kiến thức quan trọng và rất bổ ích cho những ai quan tâm nghiên cứu về ngôn

ngữ trong truyện của Nam Cao.

Tác giả Phan Diễm Phương trong Nam Cao về tác gia và tác phẩm nghiên

cứu ngôn ngữ kể truyện của Nam Cao, cho rằng: “Ngôn ngữ người kể chuyện của

Nam Cao có cái vẻ khách quan lạnh lùng” [24, tr.425]. Và chính điều đó chi phối

đến lối kể chuyện của nhà văn đó là: không những kể truyện mà còn kể tâm trạng;

vừa kể vừa suy ngẫm một cách triết lí. Giọng điệu từ đó cũng bị chi phối theo đó là

giọng nghiêm nghị, giọng hài hước, giọng trân trọng, nâng niu và có cả giọng đay

nghiến, mỉa mai. Đây chính là sự đa thanh, đa giọng điệu ngôn ngữ kể truyện của

Nam Cao chứng tỏ tác giả phải là người am hiểu rất sâu về chất giọng chủ yếu trong

văn của Nam Cao.

Tác giả Bích Thu cho rằng: “Ngôn ngữ trong sáng tác của Nam Cao là ngôn

ngữ đa âm, phức điệu, hiện đại”. Nhưng trong những sáng tác của ông,“ông lại đặc

5

biệt thành công trong cách dùng khẩu ngữ với sự điểm xuyết những thành ngữ, tục

ngữ dân gian”. [24, tr.32]. Đây chính là đánh giá rất xác đáng về ngôn ngữ trong

sáng tác của Nam Cao mà chúng tôi cho rằng nó rất có giá trị đối với đề tài mà

chúng tôi đang nghiên cứu. Trên cơ sở những nhận xét, đánh giá này sẽ giúp chúng

tôi có một cái nhìn khách quan, toàn diện hơn về ngôn ngữ của Nam Cao.

Trần Văn Hiếu có một nhận xét rất đáng chú ý như sau: “Nam Cao là nhà

văn lớn bởi ông là một nghệ sĩ ngôn từ đầy tài năng”. Với năng lực đặc biệt trong

việc “vận dụng tiếng nói của đời sống một cách chủ động với trình độ nghệ thuật

cao, Nam Cao đã tạo ra trong tác phẩm của mình hầu như đủ mọi giọng điệu” [7,

tr. 191]. Như vậy, trong các sáng tác Nam Cao đã rất tinh tế và khéo léo trong việc

khai thác triệt để vốn ngôn ngữ ngay trong nội tại của nó, tức là lấy ngay lời ăn

tiếng nói của chính những con người sống xung quanh mình, tạo ra giá trị nghệ

thuật cao.

Như vậy, có thể thấy rằng những nhận xét, nhận định của các tác giả nêu trên

vẫn đang còn mang tính chung chung. Chưa có công trình, bài viết nào đi sâu

nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện về “Màu sắc phong cách khẩu ngữ

trong một số truyện ngắn về người trí thức của Nam Cao”. Vì thế mà chọn nghiên

cứu đề tài này chúng tôi gặp không ít những khó khăn, thử thách trên con đường mở

ra chân lí khoa học.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: “Màu sắc phong cách khẩu ngữ trong

một số truyện ngắn về người trí thức của Nam Cao”.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài chúng tôi tập trung nghiên cứu khẩu ngữ trong

ba truyện ngắn viết về người trí thức của Nam Cao đó là: Đời thừa, Giăng sáng và

Đôi mắt được rút ra trong tập “Truyện ngắn Nam Cao”, Nxb Văn học năm 2007.

4. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài: Màu sắc phong cách khẩu ngữ trong một số truyện ngắn

về người trí thức của Nam Cao, chúng tôi chọn áp dụng các phương pháp nghiên

cứu sau:

- Phương pháp khảo sát – thống kê: phương pháp này giúp chúng tôi khảo sát,

thống kê tần số xuất hiện của các từ ngữ khẩu ngữ trong một số truyện ngắn về

6

người trí thức của Nam Cao. Từ đó là cơ sở cho những đánh giá rút ra được cụ thể

và chính xác hơn.

- Phương pháp phân tích, chứng minh: giúp chúng tôi rút ra được ý nghĩa và

làm rõ giá trị, phong cách ngôn ngữ khẩu ngữ trong truyện ngắn về người trí thức

của Nam Cao.

- Phương pháp tổng hợp, khái quát: phương pháp này nhằm rút ra những nhận

xét, đánh giá khái quát nhất về những giá trị nghệ thuật ngôn ngữ đã phân tích,

chứng minh. Đây cũng là cách để nêu bật đóng góp của Nam Cao về việc vận dụng

ngôn ngữ khẩu ngữ - những lời ăn tiếng nói hằng ngày của nhân dân vào trong sáng

tác của mình đem lại giá trị nghệ thuật cao.

5. Mục đích nghiên cứu

Với đề tài nghiên cứu Màu sắc phong cách khẩu ngữ trong một số truyện

ngắn về người trí thức của Nam Cao, đề tài nghiên cứu hướng tới mục đích sau:

- Vận dụng lí thuyết để khảo sát, phân tích ngôn ngữ khẩu ngữ trong truyện

ngắn về người trí thức của Nam Cao

- Trên cơ sở đó chúng tôi đưa ra những nhận xét, đánh giá về khẩu ngữ trong

việc thể hiện xuất sắc vai trò của nó trong truyện ngắn về người trí thức của Nam

Cao. Với việc vận dụng khéo léo khẩu ngữ vào sáng tác truyện ngắn, Nam Cao đã

góp phần lột tả tính cách nhân vật, ngôn ngữ ứng xử, đặc biệt là cho người đọc hiểu

rõ nét hơn về nét văn hóa đặc thù của người dân xứ Bắc.

6. Bố cục của khóa luận

Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài gồm 3 chương:

Chương I: Những vấn đề lí luận liên quan đến đề tài

Chương II: Màu sắc phong cách khẩu ngữ trong một số truyên ngắn về người

trí thức của Nam Cao

Chương III: Vai trò của khẩu ngữ trong truyện ngắn về người trí thức của

Nam Cao