Mạng lưới chợ nông thôn ở Miền Tây Cao Bằng trước năm 1945

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NÔNG VĂN QUÂN

MẠNG LƯỚI CHỢ NÔNG THÔN

Ở MIỀN TÂY CAO BẰNG TRƯỚC NĂM 1945

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Thái Nguyên - Năm 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NÔNG VĂN QUÂN

MẠNG LƯỚI CHỢ NÔNG THÔN

Ở MIỀN TÂY CAO BẰNG TRƯỚC NĂM 1945

Chuyên ngành : Lịch sử Việt Nam

Mã số : 60.22.03.13

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học : PGS.TS. Đàm Thị Uyên

Thái Nguyên - Năm 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu i http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, những nội

dung trong luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn trực tiếp

của PGS.TS Đàm Thị Uyên. Tư liệu trong luận văn này là trung thực và có

nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của luận văn chưa được

công bố trong bất cứ công trình khoa học nào.

Tác giả hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính xác thực và nội dung của

luận văn.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2013

Tác giả

Nông Văn Quân

Xác nhận

của Trƣởng khoa chuyên môn

Xác nhận

của Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

TS. Hà Thị Thu Thủy PGS.TS. Đàm Thị Uyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu ii http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này tôi đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của

nhiều cơ quan đoàn thể và nhiều cá nhân. Lời đầu tiên, tôi xin chân thành gửi

lời cảm ơn đến quý thầy cô khoa Lịch sử, khoa Sau đại học, trường Đại học

Sư phạm Thái Nguyên đã quan tâm giúp đỡ chỉ bảo tận tình trong quá trình

tôi học tập và thực hiện đề tài.

Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến PSG.TS Đàm Thị Uyên, người

đã trực tiếp hướng dẫn, định hướng chuyên môn, quan tâm giúp đỡ tận tình và

tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất trong suốt quá trình tôi nghiên cứu và thực

hiện luận văn này.

Nhân đây, tác giả cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đối với các cá nhân; với

chính quyền, các cơ quan ban ngành tỉnh Cao Bằng, huyện Bảo Lạc, Bảo

Lâm, Nguyên Bình, Thông Nông của tỉnh Cao Bằng, đã tạo điều kiện và giúp

đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn.

Cuối cùng, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới bạn bè, đồng nghiệp và

người thân luôn quan tâm, chia sẻ, động viên tôi trong suốt thời gian thực

hiện đề tài.

Mặc dù đã rất cố gắng trong quá trình nghiên cứu nhưng luận văn

không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả mong nhận được sự góp ý của

quý thầy cô và đồng nghiệp.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2013

Tác giả

Nông Văn Quân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu iii http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cảm ơn ..........................................................................................................i

Lời cam đoan......................................................................................................ii

Mục lục..............................................................................................................iii

Danh mục các bảng ...........................................................................................iv

MỞ ĐẦU ...........................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.......................................................................... 2

3. Mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu.............................................. 4

4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu ................................................ 5

5. Đóng góp của đề tài.................................................................................... 6

6. Cấu trúc của luận văn: ................................................................................ 6

Chƣơng 1. KHÁI QUÁT VỀ MIỀN TÂY CAO BẰNG...............................7

1.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên............................................................ 7

1.1.1. Vị trí địa lý............................................................................................ 7

1.1.2. Điều kiện tự nhiên ................................................................................ 8

1.2. Khái quát lịch sử hành chính miền Tây Cao Bằng trước năm 1945 ..... 15

1.3. Các thành phần dân tộc.......................................................................... 19

1.4. Khái quát tình hình kinh tế - xã hội của miền Tây Cao Bằng trước 1945 .. 24

Chương 2. MẠNG LƯỚI CHỢ NÔNG THÔN Ở MIỀN TÂY CAO BẰNG

TRƯỚC NĂM 1945..........................................................................................32

2.1. Những quan niệm về chợ và chợ nông thôn.......................................... 32

2.1.1. Những quan niệm về chợ.................................................................... 32

2.1.2. Quan niệm về chợ nông thôn.............................................................. 34

2.2. Khái quát mạng lưới chợ miền Tây Cao Bằng ...................................... 37

2.3. Địa điểm và thời gian họp chợ .............................................................. 50

2.4. Hoạt động mua bán ở chợ...................................................................... 53

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu iv http://lrc.tnu.edu.vn

2.4.1. Thành phần mua bán........................................................................... 53

2.4.2. Phương thức mua bán ......................................................................... 57

2.4.3. Các loại mặt hàng trao đổi ở chợ........................................................ 59

Chƣơng 3. VAI TRÕ CỦA MẠNG LƢỚI CHỢ NÔNG THÔN ĐỐI

VỚI KINH TÊ, XÃ HỘI VÀ VĂN HÓA Ở MIỀN TÂY CAO BẰNG.....71

3.1. Vai trò của mạng lưới chợ nông thôn đối với kinh tế, xã hội ............... 71

3.1.1. Chợ nông thôn – nhân tố thúc đẩy quá trình lưu thông hàng hóa ...... 71

3.1.2. Chợ nông thôn – nhân tố củng cố mối liên hệ giữa các dân tộc ........ 73

3.2. Chợ nông thôn – Thể hiện văn hóa các dân tộc .................................... 78

3.3. Những hạn chế trong hoạt động của mạng lưới chợ nông thôn miền

Tây Cao Bằng............................................................................................... 99

KẾT LUẬN ...................................................................................................104

PHỤ LỤC............................................................................................................

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu iv http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

1 GS, PGS Giáo sư, Phó Giáo sư

2 KT - XH Kinh tế - xã hội

3 Nxb Nhà xuất bản

4 Tt Thị trấn

5 TS Tiến sĩ

BẢN ĐỒ HÀNH CHÍNH TỈNH CAO BẰNG

(Nguồn: Sở Tài nguyên và Môi trƣờng tỉnh Cao Bằng)

BẢN ĐỒ HÀNH CHÍNH CÁC HUYỆN MIỀN TÂY TỈNH CAO BẰNG

(Nguồn: Tác giả)

BẢN ĐỒ PHÂN BỐ CHỢ CÁC HUYỆN MIỀN TÂY TỈNH CAO BẰNG

(Nguồn: Tác giả)

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Nghiên cứu sự phát triển của kinh tế hàng hóa, không thể không đề cập

đến những địa điểm trao đổi vật phẩm, hàng hóa, thường xuyên và định kỳ -

đó là những chợ. Sự phát triển của sản xuất nông nghiệp và thủ công nghiệp

trong từng gia đình, làng xã đòi hỏi phải có sự trao đổi vật phẩm. Trong xã

hội phong kiến mỗi làng xã, gia đình là một đơn vị kinh tế tự cung, tự cấp đến

mức tối đa những nhu cầu sinh hoạt của mỗi cá nhân. Chính sự xuất hiện của

chợ ở những địa điểm nhất định mang tính chu kỳ là nhân tố quan trọng phá

vỡ nền kinh tế tự cung, tự cấp khép kín phong kiến. Vậy nên, chợ ra đời là

nhân tố thúc đẩy sự lưu thông hàng hóa và thúc đẩy nền kinh tế phát triển,

không chỉ ở mỗi địa phương mà còn ở cả khu vực và quốc gia.

Hoạt động thương mại là cầu nối quan trọng thúc đẩy sự giao lưu kinh

tế, văn hóa giữa các khu vực. Trong đó, chợ nông thôn là một trong những

môi trường tiếp nhận sự tác động của các yếu tố bên ngoài vào cộng đồng

làng xóm, đồng thời là cầu nối cộng đồng làng xóm với thế giới bên ngoài

qua hoạt động sản xuất, trao đổi kinh doanh. Điều đặc biệt, ở vùng miền núi

biên giới “Chợ không chỉ là nơi trao đổi vật phẩm, hàng hóa mà còn là nơi

tiếp xúc xã hội, nơi thông đạt tin tức nhạy bén”, “Chợ góp phần truyền bá văn

hóa, gieo rắc những cái mới trong cuộc sống và giúp tầm mắt người nông dân

trong xã hội phong kiến vượt ra khỏi lũy tre xanh bao bọc, xóm làng chật hẹp

về nhiều mặt, hướng tới những không gian khoáng đại hơn” [28; tr 50]. Chính

vì lẽ đó, mạng lưới chợ nông thôn đã đóng vai trò quan trọng trong đời sống

kinh tế, văn hóa, xã hội. Cho đến nay, việc nghiên cứu một cách có hệ thống

mang tính toàn diện, khoa học, cụ thể về các loại hình chợ ở khu vực miền

Tây Cao Bằng trước năm 1945 vì những lý do khách quan chưa được giới sử

học quan tâm nghiên cứu.

Với lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Mạng lưới chợ nông thôn ở

miền Tây Cao Bằng trước năm 1945” để nghiên cứu, nhằm khôi phục lại

2

một cách có hệ thống, khoa học, chân thực về hoạt động trao đổi mua - bán ở

địa phương, qua đó để hiểu rõ hơn về đời sống kinh tế của các dân tộc nơi

đây, sự giao lưu trao đổi hàng hóa giữa địa phương, nhất là quan hệ giao lưu

buôn bán hàng hóa của cư dân hai bên biên giới Việt - Trung. Đồng thời, góp

phần thiết thực vào việc giúp các ngành chức năng của tỉnh Cao Bằng đưa ra

những định hướng, giải pháp mới phù hợp trong quy hoạch, phát triển mạng

lưới chợ hiện nay, để từng bước thúc đẩy kinh tế - xã hội của địa phương và

nâng cao mức sống của người dân, góp phần thực hiện thắng lợi chương trình

mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Việc nghiên cứu đề tài: “Mạng lưới chợ nông thôn ở miền Tây Cao

Bằng trước năm 1945”, chúng tôi được thừa hưởng kết quả nghiên cứu của

các tác giả đi trước, có đề cập đến vấn đề chợ một cách trực tiếp, hoặc gián

tiếp ở những khía cạnh, lĩnh vực khác nhau.

Ngay từ thế kỷ XVII, trong một số tác phẩm viết về làng Việt của các

giáo sĩ, thương nhân nước ngoài, có những ghi chép về mạng lưới chợ như

các cuốn sách: “Lịch sử Đàng Ngoài” của Riechard, “Vương quốc Đàng

Ngoài” của A de Rhodes.... Tiếp đến, cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX xuất

hiện một số tác phẩm chuyên khảo của các tác giả người Pháp như “Làng xã

An Nam ở Bắc Kỳ” của P.Ory, “Thành bang An Nam” của Briffaut.

Sau chiến tranh thế giới lần thứ nhất, việc nghiên cứu làng xã Việt

Nam được mở rộng hơn trước, bên cạnh những tác giả người Pháp, một số tác

giả người Việt Nam đã tham gia nghiên cứu. Như các tác giả Pierre Gourou

với tác phẩm “Nông dân vùng đồng bằng Bắc Kỳ”, Phan Kế Bính với “Việt

Nam phong tục”....

Sau cách mạng tháng Tám thành công, việc nghiên cứu về làng xã

Việt Nam tiếp tục được nhiều học giả quan tâm, trong đó nhiều tác phẩm ít

nhiều đề cập tới mạng lưới chợ ở khu vực nông thôn. Tiêu biểu có Vũ Quốc

Thúc với “Kinh tế làng xã Việt Nam”; “Xã thôn Việt Nam” của Nguyễn Hồng