Lý luận hình thái kinh tế- xã hội

Lêi më ®Çu

Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi lµ lý luËn c¬ b¶n vµ gi÷ mét vÞ trÝ hÕt

søc quan träng cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö do K.Marx x©y dùng nªn. Lý luËn

h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ®· ®îc thõa nhËn lµ lý luËn khoa häc vµ lµ ph¬ng

ph¸p luËn c¬ b¶n trong viÖc nghiªn cøu lÜnh vùc häc. Nhê cã lý luËn hÝnh thaÝ

kinh tÕ – x· héi, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö x· héi häc K. Marx ®· chØ râ

nguån gèc, ®éng lùc bªn trong, néi t¹i cña sù ph¸t triÓn x· héi, chØ râ ®îc b¶n

chÊt cña tõng chÕ ®é x· héi. Nh vËy qua lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi

gióp chóng ta nghiªn cøu mét c¸ch ®óng ®¾n vµ khoa häc vËn hµnh cña x· héi

trong mçi giai ®o¹n nhÊt ®Þnh.

Nhng ngµy nay, ®øng tríc nh÷ng sù kiÖn lín nh sù sôp ®æ cña c¸c níc

x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u, ®Æc biÖt lµ Liªn X« - ngän cê ®Çu cña chñ nghÜa

x· héi, lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi bÞ phª ph¸n tõ rÊt nhiÒu phÝa sù phª

ph¸n kh«ng chØ tõ phÝa ®èi lËp cña chñ nghÜa Marx- Lªnin mµ cßn c¶ mét sè

ngêi ®· tõng ®i theo con ®êng cña chñ nghÜa Marx – Lªnin. Nãi chung hä cho

r»ng: lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®· lçi thêi, l¹c hËu kh«ng thÓ ¸p dông vµo

®iÒu kiÖn hiÖn nay mµ ph¶i thay thÕ b»ng mét lý luËn kh¸c. Tríc t×nh h×nh ®ã

buéc chóng ta lµm râ thùc chÊt cña lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµ gi¸ trÞ vÒ

mÆt khoa häc, tÝnh thêi ®¹i cña nã lµ rÊt cÇn thiÕt ; vÒ thùc tiÔn níc ta ®ang

trong qu¸ tr×nh x©y dùng ®Êt níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Trong qu¸

tr×nh ®ã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò khã kh¨n ®îc ®Æt ra ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu gi¶i

quyÕt.

§Ó gãp phÇn lµm râ h¬n vÒ lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi víi nh÷ng

gi¸ trÞ khoa häc cña nã, em xin cã mét vµi ph©n tÝch vÒ vÊn ®Ò trªn nh»m hiÓu

thªm vÒ tÝnh ®óng ®¾n cña nã.

PhÇn I

Néi dung cña h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi

1) Kh¸i niÖm.

H×nh th¸i kinh tÕ – x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö

dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh, víi nh÷ng quan

hÖ s¶n xuÊt cña nã thÝch øng víi lùc lîng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ

víi mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dùng lªn trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã.

KÕt cÊu vµ chøc n¨ng cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi.

X· héi kh«ng ph¶i lµ tæng sè nh÷ng hiÖn tîng, sù kiÖn rêi r¹c nh÷ng c¸

nh©n riªng lÎ. X· héi lµ mét chØnh thÓ toµn vÑn cã c¬ cÊu phøc t¹p. Trong ®ã cã

nh÷ng mÆt c¬ b¶n nhÊt lµ lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc thîng

tÇng. Mçi mÆt cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ t¸c ®éng ®Õn mÆt kh¸c t¹o nªn sù vËn

®éng cña c¬ thÓ x· héi. ChÝnh tÝnh toµn vÑn cña nã ®îc ph¶n ¸nh b»ng kh¸i

niÖm h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi.

Lùc lîng s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt kü thuËt cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ

– x· héi. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi xÐt

®Õn cïng lµ do lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn qua

c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi nèi tiÕp nhau tõ thÊp lªn cao thÓ hiÖn tÝnh liªn

tôc trong sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi.

Quan hÖ s¶n xuÊt – quan hÖ gi÷a ngêi vµ ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt –

lµ nh÷ng quan hÖ c¬ b¶n, ban ®Çu vµ quyÕt ®Þnh tÊt c¶ mèi quan hÖ x· héi kh¸c,

kh«ng cã mèi quan hÖ ®ã th× kh«ng thµnh x· héi vµ quy luËt x· héi. Mçi h×nh

th¸i kinh tÕ - x· héi l¹i cã mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cña nã t¬ng øng víi tr×nh

®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt, ®ã lµ tiªu chuÈn kh¸ch

quan ®Ó ph©n biÖt x· héi cô thÓ nµy víi x· héi cô thÓ kh¸c, ®ång thêi tiªu biÓu

cho mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö.

Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ bé x¬ng cña ¬ thÓ x· héi hîp thµnh c¬ së h¹

tÇng. Trªn c¬ së nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã h×nh thµnh nªn nh÷ng quan ®iÓm vÒ

2