Lược khảo nhân vật lịch sử quân sự tiêu biểu trong công cuộc bảo vệ, giải phóng Thăng Long - Hà Nội

11IIIII 1 I I I

K.0000069478

THIẾU TƯỚNG, GS. TS. NGUYỄN VĂN TÀI

l | j | ĐẠI TÁ, PGS. TS. VĂN ĐỨC THANH

Ẹ&ưưc 9 &Ắảo

Nhân vật

TRONG Sự NGHIỆP BẢO VỆ, GIẢI PHÓNG ■ ■ ■ /

NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA

■■•¿il ¡1' 'SJi\ *.!■ u .1 .

LỜI NHÀ XUẤT BẢN

Hơn một ngàn năm đã trôi qua trên m ảnh đất Thăng Long - Hà

Nội kể từ ngày vua Lý Thái Tổ ban Chiếu dời đô, mỏ đầu trang sử mới

của vùng đất này, cũng là mở đầu một thòi kỳ phát triển mới của lịch

sử dân tộc. Kể từ đây, Thăng Long - Hà Nội đã chứng kiến biết bao sự

kiện trọng đại, những biến cố, thăng trầm , nhũng vinh quang chói lọi,

nhưng cũng có cả những m ất mát, đau thương của riêng mảnh đất

này cũng như của cả dân tộc. Vì vậy, lịch sử của Thăng Long - Hà Nội

cũng là lịch sử của đất nưốc, của dân tộc Việt Nam.

Trải suốt chiều dài hàng ngàn năm dựng niióc và giữ nưốc, dân

tộc ta đã biết bao lần phải đứng lên chông giặc ngoại xâm, bảo vệ bò

cõi, biên cương của Tổ quốc, bảo vệ nền độc lập của quốc gia. Trong

suỗt quãng thời gian ấy, Thăng Long dù có là kinh đô của Nhà nưóc

phong kiến hay không thì cũng luôn có một vị trí quan trọng, nơi diễn

ra nhiều trận đánh để chổng lại kẻ thù, đánh đuổi quân xâm lược ra

khỏi bờ cõi. Bảo vệ và giải phóng kinh đô Thăng Long - Hà Nội không

chỉ có ý nghĩa với riêng vùng đất này mà đó là sự nghiệp chung của

nhân dân cả nước, là động lực mạnh mẽ nhất để bảo vệ nền độc lập

dân tộc. Không vùng đất nào trên đất nưóc ta lại quy tụ nhiều danh

nhân quân sự, văn hóa, chính trị như nơi đây, nơi mỗi m ảnh đâ’t, mỗi

con đường, mỗi tên phô’ đều gắn với những chiến công của cha anh,

nơi chứng kiến và ghi dấu nhiều chiến thắng hiển hách của nhũng

nhân vật quân sự tài ba, kiệt xuất. Những địa danh như cổ Loa,

Đông Bộ Đầu, Chương Dương, Ngọc Hồi, Đống Đa, Ba Đình, v.v. cùng

với tên tuổi của những danh tưâng mà “Đời nào cũng có người anh

hùng mưu cao võ giỏi đứng ra đoàn kết nhân dân đuổi giặc cứu nước”

đã vun đắp nên truyền thông anh dũng, bất khuất của vùng đất

Thăng Long, làm rạng danh lịch sử dân tộc Việt Nam.

Thăng Long - Hà Nội là nơi tụ hội của tinh hoa văn hóa dân tộc, vì

vậy, nhủng anh hùng dân tộc, danh tưóng trong sự nghiệp bảo vệ và

5

giải phóng Thăng Long - Hà Nội dù được sinh ra, lớn lên trên mảnh đất

kinh kỳ hay đến từ những vùng miền khác nhau của Tố quôíc thì đều có

chung lòng yêu nưóc, tinh thần và ý chí quyết tâm chông giặc ngoại

xâm và mong muốn xây dựng một nhà nưóc thổng nhất, hùng mạnh,

không tiếc máu xương cho sự nghiệp bảo vệ Thàng Long, giải phóng

dân tộc.

Hưóng tối Lễ kỷ niệm 60 năm ngày giải phóng Thủ đô Hà Nội (10-

10-1954 - 10-10-2014), Nhà xuất bản Chính trị quoc gia - Sự thật tái bản

có sửa chữa, bổ sung cuốn sách Lược khảo nhàn vật lịch sử qu á n sự

tiêu biểu trong sự nghiệp bảo vệ, giải phóng Thăng Long - H à N ội

do Thiếu tướng, GS. TS. Nguyễn Văn Tài và Đại tá, PGS. TS. Văn Đức

Thanh đồng chủ biên. Cuô’n sách là công trình lược khảo bước đầu giới

thiệu khái quát những nhân vật quân sự tiêu biểu trong sự nghiệp

bảo vệ và giải phóng Thăng Long - Hà Nội. Các nhân vật lịch sủ quân

sự được các tác giả trình bày theo trình tự thời gian, từ thời tiền

Thăng Long, thời Bắc thuộc, thời phong kiến độc lập cho đến khi

Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và lãnh đạo nhân dân ta đấu tranh

giành độc lập dân tộc, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa,

kháng chiến chông thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, bảo vệ Tổ

quốc. Trước khi trình bày các nhân vật lịch sử quân sự ở mỗi thòi kỳ,

các tác giả đã khái quát bối cảnh kinh tế - xã hội và chính trị - quân

sự mà các nhân vật đó xuãt hiện; kết thúc mỗi phần có sự đánh giá,

đúc kết sự phát triển của tư tưởng quân sự trong sự nghiệp bảo vệ và

giải phóng Thăng Long - Hà Nội.

Sự nghiệp bảo vệ, giải phóng Thảng Long - Hà Nội đã sản sinh ra

rất nhiều nhân vật lịch sử quân sự tiêu biểu. Song, do điểu kiện thòi

gian và sự hạn chế về nguồn tư liệu, phạm vi nghiên cứu của cuôn sách

nên mới chỉ giới thiệu một số nhân vật lịch sử quân sự tiêu biểu trong

sự nghiệp bảo vệ, giải phóng Thăng Long - Hà Nội. Nhà xuất bản rất

mong nhận được ý kiến đóng góp của bạn đọc để sách được hoàn chỉnh

trong lần xuất bản sau.

Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách với bạn đọc.

Tháng 9 năm 2014

NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA - s ự THẬT

6

LỜI NÓI ĐẦU

Thăng Long - Hà Nội đã hơn nghìn năm tuổi kể từ khi vua Lý

Thái Tổ ban Chiếu dời đô vào mùa Xuân năm Canh Tuất 1010.

Nhưng nơi đây đã từng là kinh đô cổ Loa của nước Âu Lạc thòi

An Dương Vương, và đến thời Bắc thuộc vẫn từng là thủ phủ trung

tâm của chính quyển đò hộ. Kê từ khi được định là kinh đô của

nước Đại Việt tự chủ cho đến nay, Thảng Long - Hà Nội thực sự là

ndi hội tụ tinh túy của cả giang sơn, thực sự là nơi địa linh nhân

kiệt, trong đó có sự tỏa sáng của sự nghiệp bảo vệ, giải phóng vùng

đất này với biết bao chiến công tiêu biểu, nhân vật lịch sử quân sự

tiêu biếu và đê lại những giá trị nhân văn chói ngòi tiêu biêu cho

nền văn hiến Việt Nam.

Con người làm nên lịch sử - đó là quan điểm hoàn toàn duy

vật. Nói đến chiến công và sự kiện lịch sử không thể không nói tối

những con người làm nên chiến công và sự kiện ây, nhất là những

con người nổi bật - nhân vật lịch sử quân sự tiêu biểu - theo nghĩa

rộng nhất của th u ật ngữ này. Sự khái quát những giá trị văn hóa -

lịch sử quân sự trong sự nghiệp bảo vệ, giải phóng Thăng Long -

Hà Nội luôn gắn vối việc tổng kết quá trình phát triển tư tưởng

quàn sự đặc sắc của dân tộc ta, do chính những con người của từng

thời kỳ lịch sử sáng tạo nên và tự trải nghiệm. Đó chính là những

con người có đóng góp trực tiếp đối với sự nghiệp bảo vệ, giải phóng

Thăng Long - Hà Nội, không phân biệt quê quán của họ có phải ở

đây hay không. Từ những bậc tiên liệt đã gắn cả cuộc đời với sự

nghiệp tạo dựng và gìn giữ vùng địa linh nhân kiệt này trong thời

kỳ tiền Thảng Long đến những bậc hiền vương, những nhà tư tưởng

7

quân sự, những vị tướng lĩnh tài ba, những gương anh hùng quên

thân vì nước... trong suốt chiểu dài lịch sử. Lẽ tấ t nhiên, sự nghiệp

bảo vệ, giải phóng Thăng Long - Hà Nội dù trong thời kỳ lịch sử

nào cũng là hội tụ nỗ lực đóng góp của mọi người dân, không

những dân chúng sở tại mà còn là lòng dân của cả nước. Song,

trong phạm vi cuốn sách, chúng tôi chỉ tập trung giới thiệu những

nhân vật lịch sử thuộc lĩnh vực tổ chức và hoạt động quân sự, mà

sự đóng góp của họ điển hình cho những giá trị văn hóa lịch sử

quân sự mang tính đặc thù của Thăng Long - Hà Nội.

Ngay từ thòi dựng nưốc, tư tưởng yêu nước của dân tộc đã được

kết tinh đến đỉnh cao trong những biểu tượng văn hóa quân sự của

Thàng Long - Hà Nội, gắn liền với các nhân vật truyền thuyết và

nhân vật vừa mang tính truyền thuyết, vừa mang tính lịch sử.

Đến thời Bắc thuộc, tinh thần bất k huất của người Việt chống ách

đô hộ và đồng hóa của phương Bắc đã được thổi bùng bằng các cuộc

khởi nghĩa liên tục diễn ra, nêu cao ý chí quật cường, quyết tâm

giành độc lập tụ chủ. Gắn với các cuộc khỏi nghĩa đó là nhiều tài

năng, anh hùng, nhân vật lịch sử quân sự. Đặc biệt, cao trào đấu

tran h của nhân dân ta chấm dứt thời Bắc thuộc đã gắn với các tên

tuôì của những bậc anh hùng, những danh nhân quân sự đã đem

lại quyền tự chủ cho dân tộc.

Sự đóng góp của các nhân vật lịch sử quân sự trong bảo vệ,

giải phóng Thăng Long - Hà Nội từ thời kỳ nhà Lý định đô qua các

triều đại phong kiến độc lập đã mang ý nghĩa nền quân sự của một

quốc gia độc lập có chủ quyền nhằm bảo vệ đất nưóc. Đến thời nhà

Trần, sự dóng góp của các nhân vật lịch sử quân sự bảo vệ, giải

phóng Thăng Long - Hà Nội mang ý nghĩa tiến hành những chiến

dịch của chiến tran h giải phóng trong khuôn khổ các cuộc chiến

tran h bảo vệ đất nước chống quân xâm lược Mông - Nguyên. Trong

cuộc khởi nghĩa Lam Sơn chống ách đô hộ của nhà Minh, sự đóng

góp của các nhân vật lịch sử quân sự trong sự nghiệp bảo vệ, giải

phóng Thăng Long - Hà Nội chủ yếu là đóng góp cho chiến tranh

8

toàn dán giải phóng đất nưỏc. Khi nghĩa quân Tây Sơn phôi hợp

vói quân và dân Thăng Long đại phá quân xâm lược Mãn Thanh,

các nhân vật lịch sử quân sự đã có những đóng góp lốn lao đê phát

triển đến đỉnh cao nghệ th u ật chiến tran h toàn dân bảo vệ đất

nước trong thòi đại phong kiến, nghệ th u ật tổng tiến công của các

binh đoàn chủ lực phôi hợp với sự nổi dậy rộng khắp tự giải phóng

của dân chúng kinh thành. Sự đóng góp của các nhân vật lịch sử

quân sự trong kháng chiến chống Pháp tại Hà Nội dưới triều

Nguyễn gắn VỚI các chí sĩ trong công cuộc tử thủ tại Hà thành, để

lại khí phách bất khuất, không chùn bưốc trước kẻ thù. Sau khi

Hà Nội rơi vào tay giặc, cuộc kháng Pháp vẫn tiếp tục bùng nổ vối

sự đóng góp đa dạng của quân và dân Hà thành, trong đó có những

lực lượng xã hội vổi tư tưởng, cách thức mới mẻ.

Sự đóng góp của các nhân vật lịch sử quân sự bảo vệ, giải

phóng Thăng Long - Hà Nội trong thời đại mói dưới sự lãnh đạo

của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam một m ặt

kế thừa tin h hoa lịch sử - văn hóa quân sự của thòi đại phong kiến,

m ặt khác là sự phát triển mới vê chất của những giá trị văn hóa

quân sự cách mạng. Nhiều nhân vật lịch sử quân sự tiêu biểu đóng

góp trực tiếp cho Thủ đô Hà Nội, từ các vị lãnh tụ tối cao của Đảng

đến các vị tướng lĩnh, chỉ huy bộ đội, n hất là trong khỏi nghĩa

giành chính quyền thắng lợi, trong chiến đâu ghìm chân địch tại

Thủ đô khi mở đầu toàn quốc kháng chiến. Trong thời kỳ kháng

chiến chông Mỹ, cứu nước, cuộc chiến đấu cực kỳ gian khổ và anh

dùng của quân và dân Thủ đô Hà Nội chống chiến tran h phá hoại

bằng không quân của đế quốc Mỹ đã để lại giá trị văn hóa quân sự

quan trọng về từng bưổc hình thành, phát triển chiến tran h nhân

dân Thủ dô chông lại vũ khí hiện đại nhất của địch chứa đựng

không ít hàm lượng công nghệ cao tính đến thời điểm đó. Cuộc

chiến đấu này đã xuất hiện những cán bộ lãnh đạo và chỉ huy

chiến lược tài giỏi, những Anh hùng lực lượng vũ trang, những cán

bộ chỉ huy xuất sắc, những gúơng chiến đâu dũng cảm, lập nhiều

9

chiến công cùng sự hy sinh thầm lặng của cán bộ, chiến sĩ và các

tầng lớp nhân dân Thủ đô.

Như vậy, vùng đất Thăng Long - Hà Nội có hàng nghìn năm

văn hiến và là miền “địa linh, nhân kiệt”, đi đầu trong cuộc đấu

tran h bển bi’ chống chính sách đồng hóa của ngoại bang; là nơi

đóng góp nhiều chiến công hiên hách - những chiến th ắn g m ang ý

nghĩa quyết chiến chiến lược then chô’t; là nơi tỏa sáng nhiều tài

năng, anh hùng, nhân vật lịch sử quân sự. Và tấ t nhiên, nơi đây

cũng diễn ra những sự kiện tiêu biểu mà qua đó có thế rú t ra bài

học kinh nghiệm hữu ích cho công cuộc bảo vệ đ ất nước hiện nay.

Trong lịch sử dân tộc, kể cả khi không là kinh đô, th ủ đô thì sự

nghiệp bảo vệ, giải phóng Thăng Long - Hà Nội vẫn là điểm hội tụ

những nét đẹp trong truyền thông văn hóa quân sự của dân tộc.

Và nói đến truyền thống văn hóa quân sự chống ngoại xâm của

dân tộc thì không thể không nói đến những nhân vật lịch sử quân

sự tiêu biểu nơi đây.

Sự tiếp nôi từ gốc rễ, cội nguồn ý thức gắn kết cộng đồng, đoàn

kết quân dân, đoàn kết tướng sĩ... cũng được k ết tụ từ nơi đây.

Truyền thông hạ quyết tâm chiến đấu gắn với khích lệ tinh thần

chiến đấu của nhân dân và tướng sĩ bằng cách động viên lòng yêu

nưốc, ý chí căm thù giặc, khơi dậy lòng tự hào, tự tôn dân tộc và

đoàn kết toàn dân... cũng khởi nguồn từ T hăng Long - Hà Nội vối

"Bài thơ Thần" trên sông Như Nguyệt, với "Hịch tướng s ĩ' và tiếng

hô "Sát Thát”, VỚI lời thê sắt son “Quyết tủ cho Tô quốc quyết sin h ”,

đê quân và dân Thăng Long - Hà Nội cùng vói quân và dân cả

nước lập nên bao chiến công hiển hách. Đó cũng chính là nền móng

vững chắc không thể thiếu để chúng ta kê thừa, phát triển và vận

dụng sáng tạo vào sự nghiệp bảo vệ T hủ đô Hà Nội trong bối cảnh

thòi đại hiện nay.

Khi lược khảo về những nhân vật lịch sử quân sự tiêu biểu

trong sự nghiệp bảo vệ, giải phóng T hăng Long - Hà Nội, không

thể không gắn vối sự khái quát những n ét chính yếu n h ấ t trong

10

bối cảnh lịch sử, n h ất là về phương diện chính trị - quân sự, của

từng thời kỳ. Đồng thời, đê làm tâng giá trị hiện thực cho quá

trình lược khảo, không thê chỉ đơn thuần giới thiệu về thân thế, sự

nghiệp của từng nhân vật lịch sử, mà quan trọng hơn là cô gắng

đúc rú t những khái quát bước đầu về sự đóng góp chung cho quá

trình p h á t triển tư tưởng quân sự bảo vệ, giải phóng Thăng Long -

Hà Nội qua từng thời kỳ lịch sử.

Một khía cạnh khác mà các tác giả cuốn sách rấ t mong nhận

được sự chia sẻ và lượng thứ của độc giả là về vấn đề tư liệu lịch

sử. Trên thực tế, những nguồn sử liệu thành vãn của nước ta

không nhiều. Sử liệu vê thời kỳ tiền Thăng Long hầu như chỉ là

truyền thuyết. Các bộ cô sử chép vê' thời kỳ lịch sử thành văn sau

đó đa sô' cũng bị th ấ t lạc. Những pho cô sủ còn lại như A n N am chí

lược, Đại Việt sử lược, Đại Việt sử ký toàn thư, Đại Việt thông sử,

Khăm đinh Việt sử thông giám cương mục... thì cũng có nhiều sự

kiện lịch sử dược chép không thôYig nhất. Nguồn sử liệu được khai

thác qua hệ thôYig văn bia, các thần tích, thần phả, ngọc phả...

trong dân gian cũng chưa được định danh và hiệu đính một cách

chính thông. Chính vì vậy, việc thực hiện cuôn sách này sẽ không

thể trán h khỏi thiếu sót.

Các tác giả cuốn sách cũng rất mong nhận được sự chia sẻ và

lượng thứ của độc giả là về vấn đề danh sách các nhân vật lịch sử

quân sự được nêu trong cuôn sách. Do dung lượng có hạn của cuốn

sách và do chưa có điều kiện, thòi gian để nghiên cứu đầy đủ nên

cuổn sách mới đề cập dưới dạng lược khảo một số nhân vật tiêu biểu

chứ không phải tấ t cả các tài năng, anh hùng trong sự nghiệp bảo

vệ, giải phóng Thăng Long - Hà Nội. Các nhân vật được để cập ở

đây, mới chỉ giới hạn ở sự đóng góp về lý luận và thực tiễn quân sự

của họ đối với Thăng Long - Hà Nội mà chưa phải là toàn bộ đóng

góp của họ đôi với sự nghiệp bảo vệ, giải phóng đất nước.

Tuy nhiên, VỚI lòng tự hào và ý thức tự tôn dân tộc, với sự

thành kính muôVi tháp một nén hương thơm tôn vinh những ngùời

11

có công với nước, các tác giả m ạnh dạn cho ra m ắt độc giả cuốn

sách nhỏ này. Chúng tôi hy vọng ít nhiều góp thêm một cách nhìn

trân trọng đối với lịch sử hào hùng của dân tộc nói chung, lịch sử

sự nghiệp bảo vệ, giải phóng Thăng Long - Hà Nội nói riêng. Đó là

lịch sử của một dân tộc mà dựng nước luôn đi đôi vối giữ nước như

một tắt yếu thép và một giá trị truyền thông, đã chảy suốt chiều

dài thăng trầm của Thăng Long - Hà Nội xưa, đang th ể hiện sống

động trong đời sông hiện thực của Thăng Long - Hà Nội nay, và sẽ

tiếp tục đồng hành với tương lai tươi sáng của T hăng Long - Hà

Nội muôn đời sau.

Hà Nội, mùa Xuân Canh Dần 2010

Thiếu tướng, GS. TS. N guyễn Văn Tài

Đại tá, PGS. TS. Văn Đức T hanh

12

Phẩn thứ nhất

NHÂN VẬT LỊCH sử QUÂN s ự TIÊU BIỂU

TRONG THỜI KỲ TIẾN THĂNG LONG

1. VÀI NÉT VỂ BỐI CẢNH KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ CHÍNH TRỊ -

QUÂN S ự CỦA ĐẤT NƯỚC

Nưóc ta ở vào vị trí chiến lược của vùng Đông Nam Á, nằm trên

các đầu mối giao thông tự nhiên nối liền đại lục với đại dương. Đây

cũng là nơi giao lưu kinh tế, văn hóa thuận lợi giữa các dân tộc trên

đất liền và hải đảo. Vì thế, nước ta ở vị trí mà từ thòi xa xưa cho đến

thòi hiện đại, bất cứ một thê lực chính trị - quân sự nào có ý đồ bành

trướng xuống Đông Nam A đểu muốn tìm cách thôn tính, nhằm lập

một đầu cầu chiến lược cho kê hoạch bành trưống của mình. Yêu cầu

đặt ra cho dân tộc ta ngay từ buổi đầu dựng nước là phải chiến đấu

chông các th ế lực xâm lược từ bên ngoài và yêu cầu đó càng ngày

càng trở nên bức thiết. Thực tế cho thấy, dân tộc ta không bao giờ

chịu khuất phục, kiên quyết đứng lên chiến đâu, lập nhiều chiến

công, đánh bại mọi đạo quân xâm lược, giữ vững non sông gấm vóc.

Lịch sử Việt Nam thời dựng nước và Bắc thuộc chỉ còn được

lưu truyền tới ngày nay hầu như qua các truyền thuyết. Ngay cả

các nhà sử học cũng chỉ gọi thòi kỳ này dưới cái tên “ngoại kỷ”,

điển hình như trong Đại Việt sử ký toàn thư. Đó là thời kỳ mà “gốc

ở dã sử,... không có niên biếu, thứ tự các đời vua truyền nhau

không thể biết được”1. Chỉ khi chính thể nhà nước phong kiến

1. Viện Khoa học xã hội Việt Nam: Đại 'Việt sử ký toàn thư, Nxb. Khoa

học xã hội, Hà Nội, 1998, t.I, tr. 103.

13

chính thức được thiết lập ở nước ta, cụ thê từ triều Ngô, thì các sự

kiện lịch sử mới được coi là thuộc “bản kỷ”, dựa trên những cứ liệu

lịch sử thành văn một cách xác định.

Theo Đại Việt sử lược, bộ sử xưa nhất vẫn còn lại cho đến giờ,

nước Văn Lang, nhà nước đầu tiên trong lịch sử nước ta, ra đời

cách đây xấp xỉ 2.700 năm. Truyền thuyết về các tộc người khác

Hán, gọi là người Bách Việt, đã từng được chép trong S ử ký của Tư

Mã Thicn (Trung Quốc). Đại Việt sử ký toàn thư cũng đã ghi lại

truyền thuyết vê kỷ Hồng Bàng với vị vua đầu tiên cai quản

phương Nam là Kinh Dương Vương. Con của Ngài là Lạc Long

Quân, kết hôn cùng con gái của Đế Lai là Au Cơ, sinh ra trăm con

(tục truyền sinh trăm trứng), được COI là tổ của Bách Việt. Có thể

thấy, tổ chức xã hội lúc bấy giờ vẫn còn in đậm dấu ấn của chê độ

thị tộc, bộ lạc, song đã m anh nha tính chất nhà nước phong kiến ở

tập tục cha truyền - con nối.

Thời Hùng Vương, nước ta được đặt tên là Văn Lang, chia làm

15 bộ, song Hùng Vương thực chất vẫn là thủ lĩnh của bộ tộc lớn

nhất, và quyển lực đặc biệt của Người là ở chỗ tiêu biểu cho tinh

thần đại đoàn kết cộng đồng dân tộc Lạc Việt. Dưói Hùng Vương là

các Lạc hầu và Lạc tướng mà hầu hết là thân tộc của vua. Lạc hầu

thực châ't là thủ lĩnh của các bộ tộc nhỏ hơn, được vua giao cho cai

quản một vùng lãnh thổ. Sánh ngang với các Lạc hầu là Lạc tướng,

thực chất là những thú lĩnh quân sự, có thế được giao cho việc binh

chiến trong một vùng lãnh thổ riêng (thường ở nơi biên ải) hoặc

cùng nhau trông coi việc binh của quôc gia nói chung. Vị thê xã hội

của ngưòi dân trong cộng đồng trước hết dựa vào quan hệ thân tộc

trong họ ngoài làng và về sau là hệ chuẩn giàu - nghèo, thậm chí

còn lấn át cả chuẩn chức sắc: “Triều đình trọng tước, hương đảng

trọng sỉ”.

Ngay từ buổi đầu, nưốc Văn Lang của các vua Hùng phải liên

tục đối phó với mối đe dọa ngoại xâm. Và Thăng Long - Hà Nội đã

từng là vùng đất diễn ra những chiến công tiêu biểu. Theo truyền

14

th u y ết dân gian, về đời vua Hùng thứ sáu, nước ta bị giặc Ân xâm

lược. Q uân giặc rất hung bạo và thâm độc, quyết xâm chiếm, nô

dịch nước Văn Lang. Các truyền thuyết, thần tích phổ biến ở vùng

Hà Nội cho biết, bọn giặc thường bắt dân ta cho ngựa đá ăn cỏ,

ngựa không ăn thì chúng giết. Nhà vua đưa quân ra chông cự,

nhưng th ế giặc đang hăng, quân ta phải lui về giữ Vũ Ninh (vùng

đất Bắc Ninh, Bắc Giang). Hùng Vưdng một m ặt thúc giục đem

dân binh đến trợ chiến, m ặt khác sai sứ giả đi rao khắp nơi. mời

người tài giỏi ra giúp nước. N hận được lệnh nhà vua, nhiêu vị tù

trưỏng, thổ hào ở bộ Văn Lang, như các ông N hất Hùng, Nhị

Hùng, Tam Đô, Đinh Thiên Tích, bà Năng Thị Tiêu... hăng hái huy

động traiịtiĩáng trong các làng chạ đi đánh giặc. Truyền thuyết

P h ù Đống Thiên Vương ra đòi trong bỗì cảnh như vậy.

Tiếp đó, cuộc kháng chiến chống Tần là một hoạt động giữ

nước nôi bật ở thời kỳ tiền Thăng Long. Khi nhà Tần “ham sừng

tê, ngà voi, lông trả, ngọc châu và ngọc cơ của đất Việt, bèn sai

Đồ Thư phát 50 vạn binh” tiến đánh nưổc ta, người Việt đều vào

trong rừng ỏ, không ai chịu để cho quân Tần bắt. Họ đoàn kết,

đưa người kiệt tu ấn lên làm tướng đế ban đêm ra đánh quân Tần,

đại phá quân Tần và giết được Đồ Thư. Cũng theo truyền thuyết,

cuộc kháng chiến này gắn với sự kiện triều đại Âu Lạc thay th ế

cho triều đại Văn Lang, tuy còn có những cách kiến giải khác

nhau, nhưng có vấn để cần rú t ra là sự cần th iết phải đoàn kết

dân tộc đê chống giặc ngoại xâm. Khi họa xâm lăng của nhà Tần

trở thành hiện thực, đe dọa sự sống còn của cả đại cộng đồng dân

tộc thì yêu cầu đặt ra lúc này là cần phải có người tài dẫn dắt,

lãnh đạo cuộc kháng chiến thắng lợi, và Thục Phán (An Dương

Vương) qua thử thách thực tê chông Tần đã đáp ứng được yêu cầu

cấp bách ấy.

Thục An Dương Vương tiếp nôi thời đại Hùng Vương và đặt

tên nước ta là Âu Lạc. v ề chính thể, bắt đầu có sự thiết lập bộ máy

cai trị theo kiểu triều đình, tấ t nhiên là chưa hoàn chình. Hai “bộ”

15

quan trọng nhất (và có thê là duy nhất) là nghề nông và việc binh

được giao cho nhùng vị phụ tá tài năng: Nồi Hầu và Cao Lỗ. Làng

xã bắt đầu ổn định và dần dần hoàn thiện. Nghề nông đã tập

trung vào công việc khẩn hoang, tiếp tục đắp đê ngăn lụt và coi

việc hộ đê là công việc quan trọng sống còn. Cùng vối nghề nông,

nghê' thủ công như dệt cửi, làm chiếu, nung gạch ngói, chế tạo đồ

gốm, thợ rèn... khá phát triển. Việc binh đã bắt đầu có tính chuyên

biệt và có nhũng bước tiến đáng khâm phục như xây dựng thành

lũy, chế tạo vũ khí, rèn luyện binh lính... Tiêu biểu n h ất là Thục

An Dương Vương đã cho xây dựng thành cổ Loa, nơi đây vừa làm

trung tâm của kinh đô mâi, vừa làm thị thành để phát triển sản

xuất thủ công nghiệp, vừa làm quân thành để chống lại nguy cơ

giặc ngoại xâm.

Thắng lợi của quân dân Âu Lạc chống quân xâm lược Triệu Đà

là một chiến cóng tiêu biểu trong thời kỳ này. Nhờ những quyết

sách đúng đắn của Nhà nước Au Lạc và tinh thần q u ật khởi của

người Việt mà quân Triệu Đà bị chặn đánh và chịu th ấ t bại từ xa.

Song ngay tiếp đó, sự th ất thú thành Cô Loa lại là sự kiện đê lại

bài học cảnh tính về chống “diễn biến hòa bình” ngay từ thuở bình

minh của đât nước. Sau khi Thục An Dương Vương đê m ất nưổc

vào tay quân xâm lược phong kiến phương Bác, dân tộc Việt Nam

rơi vào một thời kỳ đen tôi kéo dài trong lịch sử, thường gọi là thời

Bắc thuộc (thuộc quốc của phong kiến phương Bắc). Các cuộc khởi

nghĩa liên tục nố ra như khởi nghĩa Hai Bà Trứng, Bà Tnệu, Lý Bí,

Triệu Quang Phục, Mai Thúc Loan, Phùng Hưng, Khúc Thừa Dụ,

Dương Đình Nghệ... Dĩ nhiên, các cuộc khởi nghĩa đó đều th ất bại

do nhiều nguyên nhân, trong đó, cùng với nguyên nhàn nhỏ yếu về

thực lực quân sự, còn có nguyên nhân hết sức quan trọng là dân ta

thời bấy giò chưa khẳng định được phương thức xây dựng và bảo

vệ đất nước một cách hoàn chỉnh.

Với chính sách nô dịch nhằm đồng hóa dân tộc ta, bọn phong

kiến phương Bắc tìm cách áp đặt nền thông trị từ thể chê chính

16

trị, cách thức cai trị và cắt đặt quan lại, sắp xếp bộ máy đô hộ đến

áp đ ặt văn hóa. Đâ't nước ta trong suô’t thời Bắc thuộc luôn chỉ

được coi là quận huyện, đô hộ phủ, châu... của người Hán, và trước

dó còn bị coi là man di, mọi rợ. Việc cắt đặt quan lại chủ yếu tuyển

từ người Hán. Nho giáo cùng chữ Hán theo chân những đội quân

xâm lược được truyền bằng con đường bạo lực và chiếm vị trí hệ tư

tưởng duy nhất. Khá nhiều phong tục, tập quán, lễ nghi của người

H án như ăn, mặc, ở, chào hỏi, lễ Tết, hiếu, hỉ... cũng được du nhập

vào nước ta. Nhưng, chính sách đồng hóa đó không k h u ât phục nổi

sức sống m ãnh liệt của bản sắc dân tộc Việt. Ông cha ta sẵn sàng

mỏ cửa đón nhận tinh hoa văn hóa Hán, nhưng bao giờ cũng “Việt

hóa” một cách triệt để, vừa biến những cái hay, cái đẹp thành của

mình, vừa khắng định mạnh mẽ sức sống của bản sắc dân tộc.

Người Hán có thể áp đặt nền cai trị ở cấp trung ương và một sô"

trung tâm kinh tế - chính trị, nhưng không thể xâm thực được vào

các dịa phương, bởi làng xã Việt luôn là pháo đài vững chắc bảo vệ

những di sản văn hóa riêng của mình.

Với Chiến thắng quân Nam H án trên sông Bạch Đằng lịch sử

(năm 938), mở ra ký nguyên độc lập, chấm dứt thời kỳ Bắc thuộc,

giành độc lập tự chu cho đất nưỏc và bước đầu giải quyết một

cách cơ bản vấn đề thiết lập Nhà nước phong kiến, Ngô Quyền

được coi là “Vua mưu tài đánh giỏi, làm nên công tái tạo, đứng

đầu các vu a”1. Đến thời nhà Ngô, quy lu ật dựng nước đi đôi vâi

giũ nưốc đã p h át huy tác dụng một cách hoàn toàn rõ nét trong

lịch sử dân tộc và trở th àn h nhiệm vụ đòi hỏi N hà nưốc phong

kiến tập quyển Việt Nam phải tập tru n g giải quyết trước hết và

trên hết. Các triều đại phong kiến tự chủ vê sau đểu phải dựa

trên nền móng ấy.

1. Viện Khoa học xã hội Việt Nam: Đại Việt sử ký toàn thư, Sđd, t.I,

tr. 204.

Đ Ạ IH Ộ C ? :L (ỈN G ;J V

ỊỊNG TẤM HỌO LI I ï ï I

17