[Luận văn]điều tra đánh giá cơ cấu luân canh cây trồng theo hướng sản xuất hàng hoá tại thị xã bắc

Lêi cam ®oan

- T«i xin cam ®oan r»ng, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu

trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch−a hÒ ®−îc sö dông ®Ó

b¶o vÖ mét häc vÞ nµo.

- T«i xin cam ®oan r»ng, mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc

hiÖn luËn v¨n nµy ®· ®−îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn

trong luËn v¨n ®Òu ®· ®−îc chØ râ nguån gèc.

T¸c gi¶

§Æng TrÇn Trung

1

Lêi c¶m ¬n

T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS. TS.

NguyÔn ThÕ Hïng ®∙ tËn t×nh h−íng dÉn vµ giµnh nhiÒu

thêi gian gióp ®ì t«i hoµn thµnh luËn v¨n.

T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o trong bé m«n

C©y l−¬ng thùc, khoa Sau ®¹i häc ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì trong c¸c

b−íc tiÕn hµnh thùc hiÖn luËn v¨n.

Xin c¶m ¬n tËp thÓ l·nh ®¹o c¬ quan Ban Tuyªn gi¸o TØnh

uû B¾c Ninh, c¸c b¹n bÌ, ®ång nghiÖp, gia ®×nh ®· ®éng viªn, gióp

®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i hoµn thµnh luËn v¨n.

Xin c¶m ¬n phßng Kinh tÕ, phßng Thèng kª thÞ x· B¾c

Ninh, Côc thèng kª, Tr¹m khÝ t−îng – thuû v¨n, Trung t©m khuyÕn

n«ng, së N«ng nghiÖp & Ph¸t triÓn n«ng th«n tØnh B¾c Ninh vµ bµ

con n«ng d©n trong thÞ x· B¾c Ninh ®· tËn t×nh gióp ®ì t«i trong

qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi.

T¸c gi¶

§Æng TrÇn Trung

2

Danh môc c¸c b¶ng trong luËn v¨n

STT T£N B¶NG

TRANG

1 Tæng hîp c¸c yÕu tè khÝ hËu, thêi tiÕt cña thÞ x· B¾c

Ninh ……………………………………………………... 40

2 §Æc ®iÓm c¸c nhãm ®Êt chÝnh ë thÞ x· B¾c Ninh n¨m

2004……………………………………………………… 43

3 DiÖn tÝch vµ c¬ cÊu mét sè lo¹i ®Êt chÝnh cña thÞ x· B¾c

Ninh ®Õn n¨m 2004……………………………………… 47

4 KÕt qu¶ s¶n xuÊt ngµnh n«ng nghiÖp cña thÞ x· B¾c Ninh

tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2004……………………………… 48

5 T×nh h×nh d©n sè, lao ®éng cña thÞ x· B¾c Ninh n¨m

2004……………………………………………………… 52

6 C¬ cÊu thu nhËp n«ng nghiÖp cña c¸c nhãm n«ng hé ë thÞ

x· B¾c Ninh n¨m 2004…………………………………... 53

7 Quan hÖ gi÷a tiÒn tiÕt kiÖm, tiÒn vay vµ b×nh qu©n thu

nhËp/ha ®Êt n«ng nghiÖp………………………………… 55

8 C¬ cÊu c©y trång ph©n theo mïa vô ë thÞ x· B¾c Ninh

n¨m 2000 ®Õn n¨m 2004………………………………… 60

9 Xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång hµng n¨m cña thÞ

x· B¾c Ninh tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2004………………... 61

10 Xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu vô lóa xu©n vµ vô lóa mïa

t¹i thÞ x· B¾c Ninh n¨m 2000 ®Õn n¨m 2004………. 61

11 Xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu c¸c c©y mµu l−¬ng thùc ë

thÞ x· B¾c Ninh tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2004…………….. 62

12 Xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu mét sè c©y c«ng nghiÖp

hµng n¨m t¹i thÞ x· B¾c Ninh tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2004 63

13 Xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång l©u n¨m ë thÞ x·

B¾c Ninh tõ n¨m 2000 ®Õn 2004………………………… 64

3

14 Xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ ë

thÞ x· B¾c Ninh tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2004…………….. 65

15 DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ c¬ cÊu mét sè gièng lóa chÝnh t¹i

thÞ x· B¾c Ninh…………………………………………... 66

16 N¨ng suÊt lóa xu©n vµ lóa mïa t¹i thÞ x· B¾c Ninh tõ

n¨m 2000 ®Õn n¨m 2004………………………………… 69

17 N¨ng suÊt cña mét sè c©y mµu l−¬ng thùc cña thÞ x· B¾c

Ninh tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2004……….……………….. 70

18 N¨ng suÊt rau, ®Ëu cña thÞ x· B¾c Ninh tõ n¨m 2000 ®Õn

n¨m 2004 víi toµn tØnh B¾c Ninh……….……………….. 71

19 N¨ng suÊt mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ cña thÞ x· B¾c Ninh so

víi tØnh B¾c Ninh………………………………………... 72

20 DiÖn tÝch vµ thu nhËp cña c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ sau chuyÓn

®æi ë thÞ x· B¾c Ninh…………………………………….. 73

21 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¬ cÊu lu©n canh trªn ®Êt lóa ë thÞ

x· B¾c Ninh n¨m 2000 – 2004…………………………... 74

22 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¬ cÊu lu©n canh trªn ®Êt mµu ë thÞ

x· B¾c Ninh n¨m 2000 – 2004…………………………... 76

S¥ §å

1 S¬ ®å quan hÖ gi÷a c©y trång vµ m«i tr−êng…………….. 5

2 C¸c bé phËn nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång…………….. 20

3 Tr×nh bµy viÖc thiÕt kÕ hÖ thèng ®−îc lùa chän cho mét

m«i tr−êng cho tr−íc…………………………………….. 21

4 S¬ ®å c¸c b−íc tiÕn hµnh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång …. 22

5 S¬ ®å kªnh tiªu thô rau, ®Ëu……………………………... 49

6 Kªnh tiªu thô lóa g¹o……………………………………. 50

4

7 S¬ ®å chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång ……………………… 80

Danh môc c¸c h×nh trong luËn v¨n

STT T£N H×NH TRANG

1 B¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt thÞ x· B¾c Ninh, tØnh B¾c

Ninh…………………………………………………….. 37

2 ChuyÓn c¬ cÊu lóa – lóa sang trång hoa ®µo…………… 89

3 ChuyÓn c¬ cÊu lóa – lóa sang trång hoa huÖ…………… 89

4 C¬ cÊu lóa xu©n - ®ç t−¬ng hÌ – m−íp ®¾ng…………… 89

5 ChuyÓn c¬ cÊu lóa – lóa sang c¸ - c©y ¨n qu¶………….. 89

6 BÝ xanh trong c¬ cÊu lóa xu©n – lóa mïa – bÝ xanh…… 90

7 §Ëu t−¬ng trong c¬ cÊu l¹c xu©n - ®Ëu t−¬ng hÌ thu-rau 90

8 C©y ít trong c¬ cÊu l¹c xu©n - ®Ëu t−¬ng hÌ – ít………. 90

9 C©y ®Ëu ®òa trong c¬ cÊu lóa xu©n - ®Ëu ®òa………….. 90

10 C©y l¹c trong c¬ cÊu l¹c xu©n - ®ç t−¬ng hÌ thu – d−a

chuét bao tö…………………………………………….. 91

11 C©y xu hµo trong c¬ cÊu lóa xu©n – lóa mïa- xu hµo….. 91

12 ChuyÓn c¬ cÊu lóa – mµu sang trång hoa ly……………. 91

13 ChuyÓn c¬ cÊu lóa – mµu sang trång hoa ®ång tiÒn kü

thuËt cao………………………………………………... 91

5

môc Lôc

1. Më ®Çu……………………………………………………………. 1

1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi………………………………….…………... 1

1.2. môc ®Ých vµ yªu cÇu……………………………………………………. 2

1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi………….………….. 3

1.3.1. ý nghÜa khoa häc cña ®Ò tµi……………………………………... 3

1.3.2. ý nghÜa thùc tiÔn cña ®Ò tµi……………………………………… 3

1.4. giíi h¹n nghiªn cøu cña ®Ò tµi……………………………………... 3

2. Tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi…... 4

2.1. mét sè nhËn thøc vµ c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi……….……. 4

2.1.1. Kh¸i niÖm c¬ cÊu c©y trång ……………………………………... 4

2.1.2. LÞch sö h×nh thµnh c¬ cÊu c©y trång……………………………... 5

2.1.3. ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång…………………………………….. 7

2.1.4. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp theo h−íng

s¶n xuÊt hµng ho¸………………………………………………………. 9

2.1.4.1. Ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp……………………………….. 9

2.1.4.2. S¶n xuÊt hµng ho¸……………………………………………… 10

2.2. ý nghÜa cña viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp theo h−íng s¶n

xuÊt hµng ho¸……………………………….……………………………….. 11

2.2.1. S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, lµ thuéc tÝnh c¬

b¶n vµ mang tÝnh phæ biÕn cña nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn……….…… 11

2.2.2. Ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸ cã ý nghÜa to lín vÒ

mÆt kinh tÕ – x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i……………………. 13

2.3. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn ph¸t triÓn n«ng nghiÖp hµng 14

6

ho¸…………………………………………………………………………………

2.3.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn……………………………………………….. 14

2.3.2. Tæ chøc s¶n xuÊt…………………………………………………. 15

2.3.3. Kü thuËt vµ c«ng nghÖ…………………………………………… 16

2.3.4. ThÞ tr−êng………………………………………………………... 16

2.3.5. C¬ së vËt chÊt, kü thuËt vµ kÕt cÊu h¹ tÇng………………………. 17

2.3.6. Qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n−íc…………………………………….. 18

2.4. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn ®Ò

tµi…………………………………………………………….……………………. 18

2.4.1. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ ph−¬ng ph¸p chuyÓn ®æi hÖ thèng c©y

trång……………………………………………………………….…… 18

2.4.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ë n−íc ngoµi……………………………… 22

2.4.3. T×nh h×nh nghiªn cøu ë ViÖt Nam………………………………. 26

3. ®èi t−îng - ph¹m vi – néi dung – ph−¬ng ph¸p

nghiªn cøu………………………………………………………………. 32

3.1. ®èi t−îng nghiªn cøu………………………………………………….. 32

3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu……………………………………………………… 32

3.3. néi dung nghiªn cøu……………………………………………………. 32

3.3.1. Kh¶o s¸t, nghiªn cøu ®iÒu kiÖn tù nhiªn – kinh tÕ – x· héi cña thÞ

x· B¾c Ninh víi sù ra ®êi cña c¸c c«ng thøc lu©n canh………………... 32

3.3.2. Nghiªn cøu, kh¶o s¸t c¬ cÊu lu©n canh c©y trång theo h−íng s¶n

xuÊt hµng ho¸………………………………………………….……….. 32

3.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu………………………………………………. 33

3.4.1. Ph−¬ng ph¸p pháng vÊn trùc tiÕp n«ng hé theo mÉu riªng……… 33

3.4.2. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n cã ng−êi n«ng d©n tham

gia (PRA)………………………………………………………………. 33

3.5. Mét sè c«ng thøc tÝnh to¸n th−êng dïng trong ®¸nh 34

7

gi¸ hiÖu qu¶ cña c«ng thøc lu©n canh………………………………

3.5.1. Tæng gi¸ trÞ thu nhËp…………………………………………….. 34

3.5.2. L·i rßng………………………………………………………….. 34

3.5.3. Tû lÖ thu nhËp trªn yÕu tè ®Çu t− ……………………………….. 34

3.5.4. HiÖu qu¶ ®Çu t− cña tõng yÕu tè trong c¸c c«ng thøc lu©n

canh…………………………………………………………………….. 34

3.5.5. HiÖu qu¶ thu l·i tõ mét ®ång vèn……………………………….. 35

3.5.6. Xö lý sè liÖu…………………………………………………….. 35

4. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn…………………….……. 36

4.1. ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x∙ héi cña vïng nghiªn cøu

vµ t¸c ®éng cña chóng ®Õn hÖ thèng c©y trång……………….. 36

4.1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn……………………………………………….. 36

4.1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý…………………………………………………….. 36

4.1.1.2. Nh÷ng yÕu tè khÝ hËu …………………………………….…… 38

4.1.1.3. §Æc ®iÓm cña ®Êt ®ai ¶nh h−ëng ®Õn hÖ thèng c©y trång……… 42

4.1.2. §iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi……………………………………….. 47

4.1.2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña thÞ x· B¾c Ninh …………. 47

4.1.2.2. Mét sè kªnh tiªu thô n«ng s¶n ë thÞ x· B¾c Ninh……………... 49

4.1.2.3. T×nh h×nh d©n sè vµ lao ®éng cña thÞ x· B¾c Ninh…………….. 52

4.1.2.4. Kinh tÕ n«ng hé……………………………………………….. 53

4.1.2.5. Quan hÖ gi÷a tiÒn tiÕt kiÖm, tiÒn vay víi b×nh qu©n thu nhËp

trªn mét ha ®Êt n«ng nghiÖp ë thÞ x· B¾c Ninh………………………… 54

4.1.2.6. VÊn ®Ò Y tÕ – gi¸o dôc………………………………………… 55

4.1.2.7. Mét sè t¸c ®éng cña c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ¶nh h−ëng ®Õn sù

chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång ë thÞ x· B¾c Ninh……………………….. 56

4.2. ®¸nh gi¸ nh÷ng yÕu tè khã kh¨n, thuËn lîi cña thÞ x∙

B¾c Ninh cho viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång………………… 57

4.2.1. Nh÷ng thuËn lîi…………………………………………………... 57

8

4.2.2. Nh÷ng khã kh¨n…………………………………………………. 58

4.3. Thùc tr¹ng c¬ cÊu c©y trång ë thÞ x∙ B¾c Ninh ……………. 59

4.3.1. C¬ cÊu c©y trång ph©n theo mïa vô……………………………... 59

4.3.2. C¬ cÊu c©y trång ph©n theo nhãm c©y trång…………………….. 60

4.3.2.1. BiÕn ®æi c¬ cÊu c©y trång thuéc nhãm c©y trång hµng n¨m…… 60

4.3.2.2. BiÕn ®æi c¬ cÊu c©y trång thuéc nhãm c©y l©u n¨m…………… 64

4.3.2. C¬ cÊu c©y trång ph©n theo c¸c lo¹i gièng………………….…… 66

4.4. Nh÷ng c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng chuyÓn dÞch c¬

cÊu c©y trång ë thÞ x∙ B¾c Ninh …………..………………………….. 67

4.4.1. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång c¨n cø vµo nhu cÇu thÞ tr−êng vµ

quy m« d©n sè………………………………………………………….. 67

4.4.2. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång ë thÞ x· B¾c Ninh trong thêi gian

qua lµ g¾n quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña tØnh víi

lîi thÕ tµi nguyªn t¹i chç cña tõng vïng………………….…………….. 68

4.4.3. HiÖu qu¶ lu©n canh trªn ®Êt lóa ë thÞ x· B¾c Ninh………………. 73

4.4.4. HiÖu qu¶ lu©n canh trªn ®Êt mµu ë thÞ x· B¾c Ninh……………... 75

4.4.5. C¬ cÊu thu nhËp cña c¸c nhãm n«ng hé trong c¸c ngµnh nghÒ

s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë thÞ x· B¾c Ninh………………………………... 77

5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ………………………………………… 80

5.1. KÕt luËn……………………………………………………………….……. 80

5.2. §Ò nghÞ………………………………………………………………………. 81

Tµi liÖu tham kh¶o…………………………………………………………... 83

1. Tµi liÖu tiÕng ViÖt……………………………………………………. 83

2. Tµi liÖu tiÕng Anh……………………………………………………. 87

3. Phô lôc……………………………………………………………….. 91

9