luận văn tìm hiểu thêm về sự vận động của tiểu thuyết Trung Quốc đương đại trong bối cảnh giao lưu

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

MỤC LỤC

Trang

Phần Mở Đầu

A. Giới thuyết

I. Lý do chọn đề tài

Cũng như văn học Nga, Pháp, văn học Trung Quốc đang được nghiên

cứu rất nhiều ở Việt Nam. Từ lâu, những vần thơ hàm súc ý tại ngôn ngoại

trong Kinh Thi, Đường Thi đến những tiểu thuyết như Đông Chu liệt quốc,

Tam quốc diễn nghĩa, Thủy Hử, Hồng lâu mộng, Kim Bình Mai...đã làm cho

biết bao thế hệ độc giả say mê, yêu thích. Theo dòng chảy thời gian, vườn

hoa văn học Trung Quốc càng thêm tỏa hương, khoe sắc với những Lỗ Tấn,

Vương Mông, Giả Bình Ao, Mạc Ngôn, Trương Khiết, Trì Lợi...Còn Thiết

Ngưng, một nhà văn trẻ của văn học đương đại Trung Quốc chưa thật sự

được quan tâm đúng mức. Có lẽ bởi người đọc cảm thấy lạ lẫm trước một

ngòi bút quá thẳng thắn và bản lĩnh. Tuy nhiên, với những gì thể hiện và

cống hiến cho văn chương, các sáng tác của Thiết Ngưng xứng đáng có một

vị trí quan trọng trong giai đoạn văn học Trung Hoa đương đại.

Trong tất cả những tác phẩm của mình, Thiết Ngưng kêu gọi lòng

khoan dung, sự hy sinh cao cả đến không cùng. Bà được xem là đại diện cho

văn học nữ tính, đề cao chủ nghĩa nữ quyền, đòi quyền bình đẳng với nam

giới một cách quyết liệt và mạnh mẽ. Điều đó góp phần lý giải vì sao rất

hiếm nhân vật chính là nam giới trong tác phẩm của nhà văn.

Với những phát hiện mới mẻ trong văn chương cũng như đóng góp

cho nền văn học nước nhà, ngày 12/11/2006, bà là nhà văn “mỹ nữ” đầu tiên,

sau Mao Thuẫn và Ba Kim được bầu làm chủ tịch Hội Nhà văn Trung Quốc

với 7.690 hội viên.

Những người đàn bà tắm có giá trị khá lớn trong sự nghiệp sáng tác

của Thiết Ngưng cũng như trong dòng văn học Trung Quốc đương đại. Tác

phẩm được dịch ra rất nhiều thứ tiếng trên thế giới như: Anh, Pháp, Đức,

Nhật, Nga, Tây Ban Nha, Áo, Đan Mạch, Nauy, Việt Nam...

1

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

Nghệ thuật tự sự là nét đặc sắc trong toàn bộ sáng tác của Thiết Ngưng

nói chung và trong Những người đàn bà tắm nói riêng. Tìm hiểu Nghệ thuật

tự sự trong Những người đàn bà tắm của nhà văn, luận văn góp phần nhận

thức sâu sắc về khái niệm tự sự và nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết – là một

trong những hướng nghiên cứu quan trọng nhằm giải mã cấu trúc nghệ thuật

của truyện kể. Bên cạnh đó, qua Những người đàn bà tắm, luận văn tìm hiểu

thêm về sự vận động của tiểu thuyết Trung Quốc đương đại trong bối cảnh

giao lưu văn hóa Đông – Tây.

II.Lịch sử vấn đề

Thiết Ngưng là “hiện tượng” của văn học Trung Hoa đương đại. Tuy

nhiên ở Việt Nam, bạn đọc biết đến bà chưa nhiều. Cũng có lẽ bởi cái bóng

quá lớn của Mạc Ngôn, Giả Bình Ao hay Vương Mông, Cao Hành Kiện...

Bàn về Thiết Ngưng, gồm có:

Tài liệu tiếng Trung:

* “Bàn về phương thức độc đáo miêu tả nữ tính của Thiết Ngưng” của Lý

Lâm đăng trong Tạp chí “Nghiên cứu văn học hiện đại, đương đại Trung

Quốc”, tháng 3 nặm 2000.

* “Mặt đối mặt lạnh lùng nhìn nam tính” của Hạ Thiệu Tuấn đăng trong

“Trung Quốc đương đại văn học nghiên cứu” do Trương Quýnh chủ biên,

Nhà xuất bản Văn hóa nghệ thuật Bắc Kinh năm 2006.

* “Thiết Ngưng” trích từ “Trung Quốc đương đại văn học sử” do Vương

Khánh Sinh chủ biên, Nhà xuất bản Hoa Trung Sư phạm đại học năm

2000.

* “Tìm hiểu Đại dục nữ” của Chu Chính Bảo…đăng trong Tạp chí

“Nghiên cứu văn học hiện đại, đương đại Trung Quốc”, tháng 3 năm

2000.

Tài liệu tiếng Việt:

Trên các trang web: evan.com.vn; tienphongonline.com.vn; vnca.cand.com.vn;

vietbao.vn; tintuconline.vietnamnet gồm các bài viết:

* “Chúc mừng nhà văn Thiết Ngưng được bầu làm chủ tịch Hội Nhà

văn Trung Quốc” của nhà văn Hữu Thỉnh.

2

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

* “Thiết Ngưng trở thành Chủ tịch Hội Nhà văn Trung Quốc” của

Nhuệ Anh.

* “Nhà văn “mỹ nữ” được bầu làm chủ tịch Hội Nhà văn Trung Quốc”

và “Cả làng văn Trung Quốc vui mừng vì chủ tịch Hội lấy chồng” của Thu

Thủy.

* “Nữ văn sĩ Thiết Ngưng – “Thiên vị” người cùng giới” của PGS.TS

Lê Huy Tiêu.

* “Cuộc chiến giữa lý trí và bản năng” của Đỗ Phước Tiến.

* “Thiết Ngưng: “Viết không phải là sứ mệnh” của Thanh Huyền.

* “Suốt đời cần nỗ lực học tập” của T.B.

* “Nữ nhà văn Trung Quốc đương đại” Bài trả lời phỏng vấn của Dịch

giả Sơn Lê.

* “Thiết Ngưng - Tiểu thuyết là những món quà tôi dành tặng độc giả”

của Mỹ Duyên.

* “Trung Quốc bình chọn các gương mặt văn học tiêu biểu”.

* Ngoài ra còn có bài viết của nhà nghiên cứu Vương Trí Nhàn (Lời

bạt Những người đàn bà tắm) và hai khóa luận tìm hiểu về hình tượng người

kể chuyện của Vũ Thị Hạnh; quan hệ giữa dòng ý thức và kết cấu trong

Những người đàn bà tắm của Phạm Thị Thanh Huyền thực hiện. Như vậy,

ngoài những khái quát chung chung thì chưa có tác giả nào đi sâu nghiên cứu

về tác giả Thiết Ngưng và tiểu thuyết Những người đàn bà tắm một cách cụ

thể đặc biệt là ở phương diện nghệ thuật tự sự.

Qua những bài nghiên cứu của tác giả Việt Nam và Trung Quốc cùng

một số bài tự thuật của Thiết Ngưng, chúng ta có thể khái quát phong cách

sáng tác của bà như sau:

- Theo Thiết Ngưng, những tác phẩm văn học nước ngoài như Jean

Christophe của nhà văn Pháp Romain Rolland (1866 – 1944) có ảnh hưởng

rất lớn đến cách nhìn nhận đất nước và thế giới của nhà văn. Bà dành tình

cảm đặc biệt sâu sắc cho nông thôn Trung Quốc và cuộc sống của người

nông dân.

- Hai đề tài chủ yếu trong các sáng tác của Thiết Ngưng là cuộc sống

đầy rẫy đau buồn cũng như chân dung của những người phụ nữ Trung Quốc

3

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

điển hình và bức tranh toàn cảnh về nông thôn Trung Quốc trong sự phát

triển mạnh mẽ của xã hội. Khi được hỏi, tại sao bà chỉ quan tâm đến đời

sống nông thôn trong khi rất nhiều nhà văn khác chú tâm đến khai thác các

đề tài ở thành phố mà họ đang sống, Thiết Ngưng giải thích: “Tôi hy vọng,

tôi có thể chuyển tải được vẻ đẹp cảm xúc và những mối quan hệ của con

người ở nông thôn Trung Quốc. Những chuẩn mực cơ bản của đạo đức con

người vẫn được lưu giữ trong trái tim mỗi người”.

- Mặt khác, là một tác giả quan trọng trưởng thành trong thời kỳ mới,

trong khoảng hơn hai mươi năm sáng tác, Thiết Ngưng cơ bản vẫn giữ vững

lập trường và cảm xúc nữ tính của mình. Đó là cảm nhận chung của nhiều

nhà phê bình và độc giả. Quả thật, viết về nữ giới là nền tảng sáng tác của

Thiết Ngưng, nhất là khi nhà văn chú ý vào các chị em mình, điều đó được

thể hiện hết sức nổi bật. Nhưng khi Thiết Ngưng đối mặt với hiện thực xã

hội, ngòi bút của bà càng trở nên tự do hơn, phản ánh sâu sắc thế giới nội

tâm phức tạp của nữ giới.

- Tiểu thuyết của Thiết Ngưng chủ yếu trần thuật ở ngôi thứ nhất và

thứ ba nhưng thường nhà văn vẫn nghiêng về người dẫn chuyện ở ngôi thứ

nhất đặc biệt là từ góc nhìn Nữ tính như Chiếc áo màu đỏ không cài cúc.

-Khát vọng của nhà văn là muốn thông qua lịch sử gia đình thể hiện

những bước đi lớn của lịch sử Trung Quốc trong kỷ nguyên đầy biến đổi

này. Bà tin rằng mục đích của văn học không chỉ là thể hiện những niềm vui

nỗi buồn cá nhân mà còn phản ánh được nhịp đập của cuộc sống hiện đại

thông qua trải nghiệm của cá nhân.

- Tai họa đè lên số phận mỗi người thì nhân loại không có nơi nào

không có. Nhưng tại họa ở đất nước Trung Quốc, theo kiểu tiếp nhận của

người Trung Quốc, và ít ra là trong tiểu thuyết của Thiết Ngưng, có những

điểm hơi khác theo nghĩa bao quát. “Bệnh tật, tai họa càng đè nặng thì quyết

tâm hưởng đời càng mạnh mẽ. Cho nên bệnh tật, tai họa càng trở nên nặng

nề hơn” (Đỗ Phước Tiến).

- Năm 2003, Thiết Ngưng được độc giả tạp chí “Tiểu thuyết chọn lọc”

bầu chọn là một trong “Mười nhà văn nổi tiếng nhất thế kỷ”.

- Nhìn chung, những tài liệu trên đều nói về quan điểm sống, phong

cách nghệ thuật mạnh mẽ, dữ dội nhưng không kém phần nữ tính, quyến rũ

4

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

của nhà văn. Đó là những cuộc vật lộn hồi sinh nhằm khẳng định cái tôi một

cách trung thực, hết mình nhất. Bất cứ một kỳ tích nào cũng có thể thấy ở

Thiết Ngưng, bởi trong nhiều năm qua, bà như một thầy phù thuỷ có sức cảm

thụ nhạy bén, đầu óc tưởng tượng phong phú, khả năng khám phá sâu sắc,

trình độ hiểu biết và phân tích hiếm có cùng kỹ xảo tinh tế đã liên tiếp cho

người đọc những tác phẩm ưu tú với những sắc màu và vẻ đẹp khác nhau, có

sức hấp dẫn mạnh mẽ. Từ những sáng tác thời kỳ đầu như: Ôi Hương Tuyết,

Tấm áo đỏ không cài cúc, tiếp theo là Cửa hoa hồng, Thành phố không

mưa, Người đàn bà chửa và con bò và gần đây là Vĩnh viễn xa lắm, Những

người đàn bà tắm… Các tác phẩm đó được chuyển hóa thành các series

phim truyền hình ăn khách suốt hàng thập kỷ qua. Sáng tác của bà được

đông đảo độc giả đón nhận và đã dịch ra nhiều thứ tiếng, xuất bản tại nhiều

quốc gia. Trên văn đàn Trung Quốc hiếm thấy một nhà văn cuốn hút người

đọc lâu bền như Thiết Ngưng.

- Có thể xem sự bộc bạch sau đây như là tuyên ngôn trong sáng tác

của nhà văn “Với tôi, viết không phải là một sứ mệnh. Tôi không có sự lựa

chọn nào khác ngoài viết văn. Chỉ có được làm như thế, tôi mới cảm nhận

được sự thoải mái, niềm vui trọn vẹn và sự bình yên trong tâm hồn. Tiểu

thuyết là những món quà tôi dành tặng độc giả. Như người nông dân cày sâu

cuốc bẫm trên đồng ruộng, tôi cũng gắn bó sâu nặng với cuộc đời để nuôi

dưỡng tâm hồn mình. Tôi sẽ luôn trung thực với thời đại mà tôi sống, với ngòi

bút, với lương tâm và với những độc giả yêu thương”. [6, 6].

Như vậy, tìm hiểu Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của

Thiết Ngưng không chỉ có ý nghĩa thiết thực đối với việc chiếm lĩnh thế giới

tác phẩm mà còn nắm bắt được những quan niệm, thủ pháp nghệ thuật mà

nhà văn sử dụng trong các sáng tác của mình. Bên cạnh khó khăn về ngôn

ngữ, tài liệu thì đề tài này cũng đem lại cho người viết những gợi mở hấp

dẫn, thú vị.

III. Phạm vi nghiên cứu

Do trình độ ngoại ngữ còn hạn chế, người viết chủ yếu khảo sát tiểu

thuyết Những người đàn bà tắm thông qua bản dịch của Sơn Lê. Luận văn

đi sâu nghiên cứu về nghệ thuật tự sự của Thiết Ngưng ở khía cạnh người tự

sự, không gian – thời gian tự sự và ngôn ngữ - giọng điệu.

5

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

Ngoài ra, người viết còn khảo sát thêm các tác phẩm khác (tiểu thuyết

Cửa hoa hồng, Thành phố không mưa; tập truyện ngắn Chơi vơi trời chiều)

của Thiết Ngưng.

Để giải quyết một cách tốt nhất những yêu cầu của luận văn đặt ra, người

viết sử dụng phương pháp nghiên cứu thi pháp học, ngoài ra có sự kết hợp

các phương pháp:

- Phương pháp thống kê, phân loại

- Phương pháp so sánh, đối chiếu

- Phương pháp phân tích

- Phương pháp tiếp cận xã hội - lịch sử

IV. Đóng góp mới của đề tài

Đây là lần đầu tiên vấn đề Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà

tắm của Thiết Ngưng được đặt thành đề tài để nghiên cứu. Từ đề tài này,

người viết muốn tìm hiểu những đóng góp mới của nhà văn trong nghệ thuật

tự sự của văn học Trung Quốc đương đại và văn học thế giới.

V. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và phần Phụ lục, luận văn gồm 3 chương:

Chương I: Người kể chuyện

Chương II: Không gian - Thời gian tự sự

Chương III: Ngôn ngữ và giọng điệu

* Một số quy định trong cách trình bày luận văn

- In nghiêng: Phần trích dẫn, nhấn mạnh

- In nghiêng đậm: Tên tác phẩm

- In đậm: Các luận điểm được nhấn mạnh.

B.Tác giả, tác phẩm và giới thuyết khái niệm

I. Tác giả, tác phẩm

1.Tác giả Thiết Ngưng

6

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

Thiết Ngưng sinh năm 1957 trong một gia đình nghệ thuật tại Bắc Kinh

nhưng lại trải qua những năm tháng tuổi thơ ở Bảo Định (Hà Bắc). Khi còn

là một đứa trẻ, nhà văn cũng phải nếm trải mùi vị cay đắng của những biến

động lịch sử và thường tìm niềm an ủi cho mình ở trong sách vở. Năm 1975,

học xong trung học, cô gái trẻ Thiết Ngưng về “cắm rễ” ở nông thôn Hà Bắc.

Cùng năm đó, tác phẩm đầu tay Chiếc liềm biết bay được in trong văn tập

dành cho thiếu nhi của NXB Bắc Kinh. Trong thời đại Internet, khi những

tên tuổi mới mọc lên như nấm sau mưa, Thiết Ngưng có thể không phải là

nhà văn nữ nổi tiếng nhất trên văn đàn nhưng các nhà phê bình cho rằng, bà

là người có được sự ái mộ lớn của độc giả lẫn dân trong nghề.

Sự nghiệp văn học của Thiết Ngưng được chia làm 3 thời kỳ:

* Thời kỳ đầu, với cái nhìn lạc quan trong sáng, tích cực, Thiết

Ngưng cho ra đời những tác phẩm như: Ồ, Hương tuyết (1982); Câu chuyện

tháng sáu (1984); Chiếc áo màu đỏ không có cúc (1985 – Tác phẩm này

được chuyển thể thành phim và đã giành giải Phim truyện hay nhất trong

năm của cả giải Trăm Hoa lẫn Gà Vàng). Cũng vào năm 1984, bà chuyển về

làm nhà văn chuyên nghiệp tại Hội Nhà văn Hà Bắc, sau đó được bầu làm

Phó chủ tịch Hội Nhà văn tỉnh, Phó chủ tịch Hội Nhà văn Trung Quốc, Ủy

viên dự khuyết Trung ương Đảng Cộng Sản Trung Quốc. Các tác phẩm thời

kỳ mới sáng tác của Thiết Ngưng phần lớn miêu tả chuyện và con người

thuộc tầng lớp bình dân. Nhà văn tập trung khai thác thế giới nội tâm của

nhân vật qua cái nhìn trong sáng, điềm đạm với ngôn ngữ uyển chuyển, mới

mẻ.

* Bước sang thời kỳ thứ hai, bên cạnh những Tử hình, Sắc biến, năm

1986 và 1988, bà cho ra đời 2 tác phẩm Mùa gặt lúa mạch và Mùa hái bông

đánh dấu thời kỳ sáng tác mới “phản tỉnh lịch sử văn hóa lâu đời, quan tâm

đến thân phận người phụ nữ”. Giai đoạn này, giọng văn của Thiết Ngưng

trở nên day dứt, mâu thuẫn có phần khắc nghiệt với cái nhìn bi quan, chán

nản. Tiểu thuyết Cửa hoa hồng được in vào năm 1988 đã thay đổi hẳn phong

cách và chủ đề. Thông qua mô tả sự cạnh tranh, tàn sát lẫn nhau của mấy thế

hệ phụ nữ, bà muốn phơi bày những mặt xấu xa, bỉ ổi và đẫm máu trong

cuộc sống. Đó là cái nhìn sâu sắc hơn về cuộc sống với tất cả nỗi bi ai và tàn

7

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

khốc. Hầu hết các tác phẩm của Thiết Ngưng giai đoạn hai này đều u ám,

nặng nề, đặc biệt là hình tượng người đàn ông bị phê phán, châm biếm mạnh

mẽ; những vấn đề nóng bỏng của xã hội được nhà văn dũng cảm bóc trần

một cách “lộ thiên” nhất.

* Tuy nhiên, những năm 90 trở đi, bắt đầu “đối diện” trước sự biến động

lớn của đất nước và thế giới, nhà văn hiểu nhân tính một cách sâu sắc hơn. Ý

thức nữ quyền trỗi dậy trong bà. Thời kỳ này, từng bước, Thiết Ngưng trở lại

phong cách ban đầu vừa mới mẻ, thanh bình, vừa thâm trầm, nữ tính. Đó là

sự trở về của cái tôi sau cơn bão táp. Có thể nói, nhà văn ít dùng thủ pháp

nghệ thuật biểu hiện của trào lưu mới mà duy trì thủ pháp chất phác, trong

sáng đượm chất phương Đông như: Người đàn bà chửa và con bò, Chơi vơi

trời chiều, Hà Mị tìm tình yêu, Bươm bướm cũng phải bật cười...

Đặc biệt vào năm 2000, nhà văn cho ra đời cuốn tiểu thuyết dài mới nhất

Những người đàn bà tắm (Đại dục nữ ) miêu tả số phận và sự trưởng thành

về thế giới tinh thần của một phụ nữ, được độc giả hoan nghênh nhiệt liệt

khiến tên tuổi Thiết Ngưng đã vượt ra khỏi biên giới Trung Quốc.

Năm 2006, bà giới thiệu với độc giả tác phẩm Bát hoa. Bát Hoa đánh dấu

sự thay đổi phong cách quen thuộc của nhà văn. Bát Hoa kể về lịch sử của

miền quê mà tác giả lấy để đặt tên cho tiểu thuyết, kéo dài từ cuối thời nhà

Thanh cho đến đầu những năm dân quốc. Bát Hoa thuộc hạng văn đọc chậm

theo kiểu truyền thống, một phong cách đã được coi nhẹ từ rất lâu. Và từ

năm 2006 đến nay, bà là chủ tịch Hội Nhà văn Trung Quốc.

Đến nay, gia tài văn học của Thiết Ngưng gồm có: bốn tiểu thuyết

(Thành phố không mưa, Cửa hoa hồng, Những người đàn bà tắm, Bát

hoa); bảy tập truyện vừa; sáu mươi truyện ngắn; hai tập kịch bản văn học

Điện ảnh cùng với nhiều bài văn xuôi.

Nói đến Thiết Ngưng, người ta không thể không nhắc đến Những người

đàn bà tắm. Tác phẩm có ý nghĩa đặc biệt trong sự nghiệp văn chương của

nhà văn.

2. Tác phẩm Những người đàn bà tắm

8

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

Tiểu thuyết Những người đàn bà tắm xuất bản đầu tiên ở Việt Nam

vào tháng 3-2002 có tên là Khát vọng thời con gái. Năm 2006 tái bản và lấy

lại tên nguyên tác Những người đàn bà tắm. Tác phẩm này đã được đề cử

giải thưởng Mao Thuẫn - giải thưởng văn học lớn nhất của Hội Nhà văn

Trung Quốc.

Trong những năm qua, các tác phẩm của các nhà văn nữ Trung Quốc

đương đại đã có mặt đều đặn ở Việt Nam với các bản dịch gây ấn tượng như

Những người đàn bà tắm, Điên cuồng như Vệ Tuệ, Trường hận ca và Quạ

đen... Trong đó, Những người đàn bà tắm được giới văn học Trung Quốc

đánh giá là “hiện tượng của năm”, được in ở mức cao: 200.000 bản ngay

trong lần phát hành thứ nhất.

Những người đàn bà tắm là tên một nhóm tranh của P.Cézanne, họa

sĩ người Pháp thuộc trường phái ấn tượng, mà Thiết Ngưng đã lấy làm tên

sách. Trên tranh, những tấm thân con gái màu nâu nhạt hòa quyện cùng cỏ

cây và đất đai, những cô gái mạnh khỏe, thản nhiên, an nhàn, chất phác,

không điệu đà mà cũng không có gì trái với lẽ thường. Những người con gái

này là giới hạn mà nhân loại hướng tới.

Có thể nói, Những người đàn bà tắm là tác phẩm xuất sắc trong sáng

tác của Thiết Ngưng. Nó không có chủ đề rõ ràng nhưng lại gợi ra rất nhiều

chủ đề mở, khiến người đọc phải giật mình. Có thể xếp Những người đàn

bà tắm vào Tiểu thuyết tâm lý; Tiểu thuyết ái tình và cũng có thể đây là

tiểu thuyết về sự trưởng thành của con người; về chủ nghĩa nữ tính...Từ

“dục” trong Đại dục nữ có nghĩa “tắm gội” nhưng việc “tắm gội” này không

phải chìm đắm trong sự hoan lạc của tuổi thanh xuân, không phải “tắm gội”

bình thường theo lẽ tự nhiên mà nó mang ý nghĩa hết sức tượng trưng, ám

ảnh. Nhân vật trong tác phẩm phải trải qua “cuộc tắm gội lớn” cả về thể xác

lẫn tinh thần; “tắm gội” trong ánh sáng của đau thương và hạnh phúc, phải

trả giá bằng tuổi thanh xuân và cái chết mới hoàn toàn được “lột xác”, được

“tái sinh”.

Những người đàn bà tắm dài 472 trang, gồm lời dẫn và 10 chương kể

về một gia đình trí thức Bắc Kinh trong khoảng thời gian hai mươi năm,

sống ở thời kỳ cao điểm và sau khi kết thúc “Cách mạng văn hóa”. Cuối

9

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

những năm 60, bố mẹ của Doãn Tiểu Khiêu là Doãn Xích Tầm và Chương

Vũ bị điều từ Bắc Kinh về nông trường Vĩ Hà ở Phúc An cải tạo lao động.

Trong một lần về thành phố chữa bệnh, Chương Vũ đã ngoại tình với Bác sĩ

Đường và sinh ra Doãn Tiểu Thuyên. Giận mẹ, ghét em nên hai chị em Tiểu

Khiêu và Tiểu Phàm đã cùng đẩy bé Thuyên vào chỗ chết. Cái chết này

không ngừng ám ảnh quãng đời về sau của hai cô gái nên Doãn Tiểu Phàm

đã chạy trốn sang Mỹ, riêng Khiêu vật lộn với lương tâm tại quê nhà. May

mắn thay trong cuộc sống, Khiêu có hai người bạn thân để sẻ chia là Đường

Phi và Mạnh Do Do. Và khi Đường Phi từ giã cõi đời vì căn bệnh ung thư,

sự thật về cái chết của bé Thuyên mới được hé lộ. Là người con gái xinh đẹp,

tinh tế, Khiêu cũng có những chàng trai theo đuổi như Phương Kăng, Mark,

Trần Tại nhưng rồi cuối cùng hạnh phúc cũng không mỉm cười với cô. Có

chăng là sau những biến động thăng trầm của cuộc sống, Khiêu ngộ ra được

hạnh phúc của cuộc đời không chỉ là sự nhận về mà còn là cách cho đi. Và

khi cái chết của bé Thuyên thôi ám ảnh Khiêu cũng là lúc cô tìm lại được

“cái tôi” của bản thân mình. Hai cô gái Doãn Tiểu Khiêu và Doãn Tiểu

Phàm vừa giống cha vừa giống mẹ, kiên nhẫn chịu đựng tai họa, đồng thời

tìm mọi cách thu xếp một cuộc sống tốt nhất trong khả năng có thể. Những

bạn bè, hàng xóm của họ cũng sống như thế, yêu cuộc sống mãnh liệt và tìm

mọi cách tận hưởng cuộc sống của mình trong hoàn cảnh bi đát của xã hội.

Tiểu thuyết Những người đàn bà tắm miêu tả cuộc sống bình thường

của con người hiện đại Trung Quốc trong và sau “Cách mạng văn hóa”, qua

đó chúng ta thấy được bức tranh mang tính sử thi rộng lớn của một giai đoạn

lịch sử có nhiều biến chuyển của đại lục này.

Bạn đọc đã từng thích dòng văn học vết thương của Trung Quốc qua

các tác phẩm của Trương Hiền Lượng, Lý Nhuệ…chắc sẽ thích Thiết

Ngưng. Vì vết thương của Thiết Ngưng được nhìn lại theo một cách khác, ít

mặc cảm hơn mặc dù cũng nặng nề, cay đắng không kém.

Đến với Những người đàn bà tắm,Vương Trí Nhàn nhận định “Tác

phẩm này của Thiết Ngưng sẽ không bị phôi pha rất nhanh như nhiều cuốn

sách “nổi loạn” đương thời, mà, không biết chừng, sẽ gia nhập vào kho tàng

10

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

cổ điển của nền văn học Trung Hoa vốn giàu truyền thống lịch sử” (Lời bạt

trong Những người đàn bà tắm).

II. Giới thuyết khái niệm về tự sự học

1.Lược sử quan niệm về tự sự học

Theo Trần Đình Sử “Tự sự học (Narratology) là một lĩnh vực nghiên cứu

đặc thù của lý luận văn học, lấy nghệ thuật tự sự làm đối tượng, phần nào đó

tương ứng với “thi học” nghĩa hẹp, là lĩnh vực lấy nghệ thuật thi ca làm đối

tượng nghiên cứu. Thi học của Arixtote xuất hiện đã hơn 2300 năm, mà “tự

sự học” mãi đến đầu những năm 70 của thế kỷ XX mới chính thức xuất hiện.

Điều đó chứng tỏ sự lĩnh hội về nghệ thuật tự sự muộn màng biết chừng nào”

[44, 7].

Hiện nay, tự sự học đang trở thành một lĩnh vực được đông đảo các nhà

khoa học trên thế giới quan tâm. Trong các vấn đề của văn học, vấn đề lý

thuyết tự sự ngày càng được quan tâm phổ biến. Từ chủ nghĩa hình thức

Nga, ngôn ngữ học Saussure, trường phái Praha, trường phái Tân Aristote,

triết học phân tích, kí hiệu học, hậu cấu trúc chủ nghĩa...không trường phái

nào là không quan tâm tới vấn đề trần thuật trong tiểu thuyết. Người ta càng

ngày càng nhận ra rằng nếu thiếu kiến thức cơ bản về tự sự học thì các phán

đoán trong các ngành nghiên cứu trên rất dễ phạm những sai lầm rất sơ đẳng

và các kết luận có thể chỉ là những lâu đài xây trên cát. Lý thuyết tự sự học

có thể coi như một bộ phận không thể thiếu của hành trang nghiên cứu văn

học hôm nay, và nói theo ngôn ngữ của Thomas Kuhn, thì đó là một bộ phận

cấu thành của hệ hình (paradigme) lý luận hiện đại.

Tự sự học hiện đại manh nha từ cuối thế kỷ XIX và có thể chia sự phát

triển của nó làm ba thời kỳ. Thời kỳ trước Chủ nghĩa cấu trúc: nghiên cứu

các thành phần và chức năng của tự sự (ngôn từ trần thuật, tính đối thoại,

điểm nhìn, dòng ý thức). Thời kỳ của Chủ nghĩa cấu trúc: nghiên cứu bản

chất ngôn ngữ và ngữ pháp của tự sự nhằm tìm một cách đọc mà không cần

đến sự đối chiếu giữa tác phẩm tự sự và hiện thực khách quan. Thời kỳ hậu

Chủ nghĩa cấu trúc: tự sự học gắn liền với ký hiệu học và siêu ký hiệu học,

11

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

hình thức tự sự được coi là phương tiện biểu đạt ý nghĩa tác phẩm. Nhà lý

luận tự sự Mĩ Gerald Prince đã chỉ ra đối tượng của “tự sự học” chính là

nghiên cứu cấu trúc sự kiện và cấu trúc lời văn của tác phẩm.

Vậy tự sự học là gì?

Tự sự học là khoa học nghiên cứu về tự sự. Nó được xác lập dựa trên lý

thuyết về cấu trúc truyện kể: “Để xem xét một cấu trúc hay trình bày một sự

mô tả mang tính cấu trúc, nhà tự sự học phải phân tích từng chi tiết truyện kể

thành nhiều phần hợp thành và sau đó tìm ra chức năng và mối quan hệ giữa

chúng” [29, 29].

Và có thể xem quan niệm sau đây của GS.Trần Đình Sử đưa ra là tương

đối xác đáng về “Tự sự học”: “Tự sự học vốn là một nhánh của thi pháp học

hiện đại nghiên cứu cấu trúc của văn bản tự sự và các vấn đề có liên quan”

[44, 11]. Đó chính là cấu trúc lời văn và cấu trúc sự kiện. Từ đó có sự phân

biệt giữa “kể cái gì” và “kể như thế nào” để làm nổi bật vai trò của chủ thể

trần thuật. Như vậy bản chất của tự sự là hướng tới cách đọc của độc giả.

Quan niệm tự sự vì thế không thể tách rời ký hiệu học, lý thuyết giao tiếp và

tiếp nhận. Nghiên cứu tự sự học chính là một đặc điểm của hình thức mang

tính nội dung.

Như vậy, trên cơ sở những lý luận về tự sự học, người viết triển khai bài

viết của mình theo hướng chú trọng cả cấu trúc sự kiện (kể cái gì) và cấu trúc

lời văn (kể như thế nào) qua hình tượng người kể chuyện, sự di chuyển giữa

các điểm nhìn, không gian, thời gian, ngôn ngữ và giọng điệu của tác phẩm.

Trong luận văn của mình, người viết đi sâu tìm hiểu “nghệ thuật tự sự” là

một bộ phận hữu cơ của thi pháp học và áp dụng nó để nghiên cứu, phân tích

“cuốn tiểu thuyết đậm đặc chất nữ tính” là Những người đàn bà tắm của

Thiết Ngưng.

2. Tự sự học trong dòng chảy của văn học Trung Hoa

Trong thể thao, nếu nói bóng đá là môn thể thao “vua” thì trong văn học,

tiểu thuyết là thể loại chủ chốt, bởi tiểu thuyết có thể phản ánh đầy đủ nhất,

sinh động nhất hiện thực cuộc sống xã hội. Từ khi Trung Quốc bước vào thời

kỳ mở cửa, văn học đương đại, đặc biệt là tiểu thuyết đương đại đã gặt hái

12

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

được nhiều thành tựu rực rỡ, được bạn đọc Trung Quốc và thế giới đón nhận

nồng nhiệt.

Trước kia thủ pháp nghệ thuật và hình thái biểu hiện của chủ nghĩa hiện

thực cổ điển Trung Quốc, của chủ nghĩa hiện thực phê phán châu Âu, của

chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa của Liên Xô trở thành phương pháp tự

sự chính thống trong văn tự sự cũng như thơ trữ tình của Trung Quốc và các

nước xã hội chủ nghĩa. Mãi đến thập niên 80 của thế kỷ XX, nhờ có sự giải

phóng tư tưởng, các nhà văn Trung Quốc mới thấy có nhu cầu đổi mới tư

duy tiểu thuyết nói riêng và tư duy văn học nói chung

Tiểu thuyết Trung Quốc có một lịch sử phát triển lâu dài với nhiều tiểu

loại tự sự. Từ thần thoại, tản văn Tiên Tần, đến Chí nhân – Chí quái thời

Ngụy Tấn, truyền kỳ đời Đường, thoại bản Tống Nguyên và đỉnh cao là tiểu

thuyết chương hồi Minh Thanh. Tuy nhiên do ảnh hưởng của quan niệm

“văn - sử - triết bất phân”, người kể chuyện chủ yếu là những người thiên về

“truyền kỳ”, “giảng sử” hay “ thuyết thư” nên truyền thống tự sự Trung Hoa

chủ yếu là tự sự ở ngôi thứ ba. Người kể chuyện là “người biết tuốt” với

“điểm nhìn toàn tri” đứng ra kể lại mọi chuyện.

Trong thời kỳ đổi mới, cùng với sự cách tân về tiểu thuyết là sự ra đời của

những quan niệm mới về tiểu thuyết. Các nhà văn không còn coi trọng sự

kiện như trước nữa mà bắt đầu tiến đến lối “tự sự lạnh lùng”, “tự sự độ

không”, “tự sự hàm hồ”.

Phan Văn Các trong “Tiểu thuyết Trung Quốc cuối thế kỷ XX” đã khái

quát được xu hướng mới của tiểu thuyết (cũng là tự sự học Trung Quốc):

“Quan niệm mới của tiểu thuyết chống lại nguyên tắc mĩ học kinh điển là

trọng tự thuật, khinh miêu tả, coi tự thuật là bản thể, là đích cuối cùng. Họ

thực thi quan niệm tạo ra “tính du hí của tự thuật” [40]. PGS. Lê Huy Tiêu

nhận thấy “góc nhìn tự sự đa nguyên, góc nhìn tự sự phức điệu và cách thức

trần thuật mới” là đặc điểm của tiểu thuyết thời kỳ mới [Dẫn theo 21, 5].

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm sẽ chịu ảnh hưởng sâu

sắc của dòng chảy văn học Trung Quốc đương đại đó.

13

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

PHẦN NỘI DUNG

Chương I. Người Kể Chuyện

Nhắc đến người kể chuyện, người ta nghĩ đến một trong ba phương thức

sáng tác chủ yếu: tự sự, trữ tình, kịch. Tuy nhiên, khác với trữ tình và kịch,

người kể chuyện trong tác phẩm tự sự đa dạng và nhiều cung bậc hơn.

I. Người kể chuyện trong tác phẩm tự sự

Bất cứ một tác phẩm tự sự nào, dù ngắn hay dài, dù đậm nét hay mờ nhạt,

dù có cốt truyện hay không đều xuất hiện người kể chuyện. Người kể chuyện

đóng vai trò dẫn dắt độc giả xuyên suốt quá trình tác phẩm.

1. Sự hiện diện của người kể chuyện

Trong hệ hình lý luận văn học hiện đại, thể loại tiểu thuyết và nghệ thuật

tự sự ngày càng chiếm vị trí trọng tâm.

Có thể nói vấn đề người kể chuyện là một trong những vấn đề trung tâm

của thi pháp văn xuôi hiện đại. Mặc dù trong suốt thế kỷ qua các nhà lý luận,

phê bình từ nhiều khuynh hướng tiếp cận khác nhau đã vật lộn với vấn đề

này, nhưng cho đến nay nó vẫn còn là một vấn đề đòi hỏi phải tiếp tục xem

xét, nghiên cứu.

Từ đầu thế kỷ XX vấn đề người kể chuyện đã được các nhà hình thức chủ

nghĩa Nga (A.Veksler, I.Gruzdev, V.Shklovski, B.Eikhenbaum) và nhóm các

nhà nghiên cứu Bắc Âu viết bằng tiếng Đức (W.Dibelius, K.Friedemanm,

K.Forstreuter) đặc biệt quan tâm đến. Tuy nhiên phải qua công trình của

những nhà nghiên cứu thế hệ sau, những người đặt nền móng cho “ trần

thuật học” như P.Lubbock, N.Friedman, Tz.Todorov, P.Vanden Heuvel,

G.Genette...“phương pháp hình thức” kết hợp với “mĩ học tiếp nhận” mới

đưa ra được quan điểm tương đối rõ ràng về người kể chuyện.

Tz.Todorov tuyên bố: “Người kể chuyện là yếu tố tích cực trong việc kiến

tạo thế giới tưởng tượng...Không thể có trần thuật thiếu người kể chuyện”

[44, 116]. Người kể chuyện không nói như các nhân vật tham thoại khác mà

kể chuyện. Như vậy, kết hợp đồng thời trong mình cả nhân vật và người kể,

14

Nghệ thuật tự sự trong Những người đàn bà tắm của Thiết Ngưng

nhân vật mà nhân danh nó cuốn sách được kể có một vị thế hoàn toàn đặc

biệt. Trên cơ sở lý thuyết giao tiếp, lý thuyết “giọng” và “lời người khác” của

M.Bakhtin, qua thực tế nghiên cứu cấu trúc và chức năng của diễn ngôn, vấn

đề người kể chuyện được đặt ra trong mối quan hệ với người đọc giả định,

với vấn đề “điểm nhìn”, các loại hình, cấp độ và tình huống trần thuật. [Dẫn

theo Đỗ Hải Phong, 44, 117].

Chính vì thế, người kể chuyện có vai trò hết sức quan trọng trong tác

phẩm tự sự.

2. Vai trò của người kể chuyện

Nói như Michel Butor “Tiểu thuyết là một hình thức đặc biệt của trần

thuật”. Tam giác tự sự ba chiều “tác giả - nhân vật - độc giả” dần được thay

thế bởi sự huyền diệu và phức tạp hơn của tứ giác tự sự với “tác giả - người

tự sự - nhân vật - độc giả” [13, 32]. Ý kiến đó đã bao quát được tầm quan

trọng của nghệ thuật kể chuyện với các tác phẩm tự sự nói chung và tiểu

thuyết nói riêng. Mỗi tác phẩm đến với người đọc qua “vai trò trung gian

giữa chủ thể sáng tạo và tác phẩm đồng thời vừa là đại diện của tác giả” –

đó chính là hình tượng người kể chuyện, người tự sự hay còn gọi là người

trần thuật. Cho dù hiểu như thế nào thì đó cũng là hình tượng đóng vai trò

“thuật lại câu chuyện”...

Ngay từ buổi sơ khai của văn học, chúng ta đã chìm đắm trong những

trang cổ tích huyền bí hay những dòng thần thoại kỳ ảo bằng lối kể chuyện

hấp dẫn và lôi cuốn. Với các tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc, người tự sự

luôn xuất hiện với tư cách là người kể chuyện (thuyết thư) lôi kéo người đọc

từ bất ngờ này đến bất ngờ khác. Ngày nay, kỹ thuật viết truyện đã được

cách tân “Trên các trang sách giờ đây không còn lồ lộ bóng hình người đứng

ra kể chuyện như xưa, mà lúc này vai trò của tác giả là dựng lên khung cảnh

để người đọc như nhập ngay vào không khí trong chuyện” [43, 163]. Tuy vậy

cho dù người tự sự hiện ra trong tác phẩm dưới hình thức nào đi chăng nữa

thì ta vẫn thấy được vai trò quan trọng không thể thiếu của nó. “Nhà kể

chuyện, thuật truyện phải làm cho người đọc hứng thú, phải kể, phải thuật thế

nào cho độc giả có thể tưởng tượng được người, được việc” [43, 311]. Theo

sự phát triển của văn học, người tự sự cũng có nhiều những biến đổi để thích

15